Հռոմի կոթողների ցանկ

Իտալիայի մայրաքաղաք Հռոմում գտնվում են շատ կոթողներ, որոնցից ութը հին եգիպտական են, հինգը՝ հին հռոմեական, ինչպես նաև կան բազմաթիվ ժամանակից կոթողներ։

Հռոմեացիները օգտագործել են հատուկ բեռնատար նավեր, որպեսզի տեղափոխեին հուշարձանները Նեղոսի վրայով դեպի Ալեքսանդրիա, իսկ այնտեղից դրանք Միջերկրական ծովով բերվում էին Հռոմ։ Տեղում գործի էին դրվում հռոմեական մեծ ամբարձիչները, որպեսզի կոթողները կանգնեցվեին։

Անտիկ եգիպտական կոթողներ խմբագրել

Հռոմեացիների կողմից Եգիպտոսի գրավումից հետո Հռոմ է բերվել եգիպտացիների ստեղծած ութ կոթող։

Բարձրություն	Անուն	Շինարար	Գտնվելու վայրը	Ծանոթագրություն
(32,18 մ (45,70 մ)	Լաթերանյան կոթող	Թութմոս III/Թութմոս IV	Սան Ջիովանի ին Լաթերանո հրապարակ 41°53′12″ հս․ լ. 12°30′17″ ավ. ե.^HGЯOL	Ամենաբարձր սյունը Հռոմում, ինչպես նաև ամենամեծ կանգուն հին եգիպտական կոթողն աշխարհում։ Սկզբում կշռել է 455 տոննա^[1]։ Ալեքսանդրիա է բերվել Կառնակի Ամունի տաճարից մեկ այլ կոթողի հետ միասին Կոստանդիոս II կայսեր կողմից, այնտեղից էլ 357 թվականին բերվել է Հռոմ, որպեսզի տեղադրվեր Մեծ կրկեսում։ 1587 թվականին հայտնաբերվել են երեք մասերը, Սիքտոս V Պապի կողմից վերականգնվել՝ կարճանալով մոտ 4 մետր, և կանգնեցվել է Լաթերանի բազիլիկ եկեղեցու և Լաթերանյան պալատի մոտ 1588 թվականին Մարկոս Ավրելիոսի հեծյալ արձանի տեղում։ Վերջինս տեղափոխվում է Կապիտոլիում բլուր։ Ներկայիս կոթողը կշռում է 330 տոննա^[2]։
(25,5 մ (41 մ)	Վատիկանի կոթող	անհայտ	Սուրբ Պետրոսի հրապարակ 41°54′08″ հս․ լ. 12°27′26″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում կանգեցված է եղել Իուլիում Ֆորումում Ալեքսանդրիա քաղաքում Գալիոս Կոռնելիոսի հրամանով Ք․ ա․ 30-28 թվականներին։ Կոթողի վրա հերոգլիֆներ չկան։ Հռոմ է բերվել Կալիգուլա կայսեր կողմից 40 թվականին և տեղադրվել Ներոնի կրկեսում։ 1586 թվականին Սիքստոս V Պապը տեղափոխել է՝ օգտվելով Դոմենիկո Ֆոնտանայի մեթոդից։ Միակ հռոմեական կոթողն է, որ սկսած հռոմական ժամանակաշրջանից չի փլուզվել։ Միջնադարում համարվում էր, որ կոթողի ծայրի ոսկեզօծ գնդակը պարունակում էր Հուլիոս Կեսարի աճյունի մոխիրները^[3]^[4]։ Հետագայում Ֆոնտանան հեռացնում է անտիկ մետաղե գունդը։ Այն ներկայումս պահվում է Հռոմի թանգարանում։
(24 մ (36,50 մ)	Ֆլամինիոյի կոթող	Սեթի I / Ռամզես II	Պիացցա դել Պոպոլո 41°54′38″ հս․ լ. 12°28′34″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում տեղադրված է եղել Հելիոպոլիսում։ Բերվել է Հռոմ Ք․ ա․ 10 թվականին Օկտավիանոս Օգոստոսի կողմից Solare՝ Մոնտեչիտորիոյի կոթողի հետ միասին և կանգնեցվել Մեծ կրկեսում։ Հայտնաբերվել է երկու մասի բաժանված, 1587 թվականին Լատերանյան կոթողի հետ միասին։ Կանգնեցվել են 1589 թվականին Սիքստոս V Պապի կողմից։ 1818 թվականին պատվանդանին ավելացվել են առյուծի քանդակներով շատրվան։ Կշռում է մոտ 235 տոննա։
(21,79 մ (33,97 մ)	Solare (Մոնտեչիտորիոյի կոթող)	Պսամետիհ II	Մոնտեչիտորիո հրապարակ 41°54′02″ հս․ լ. 12°28′43″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում տեղադրված է եղել Հելիոպոլիսում։ Բերվել է Հռոմ Ք․ ա․ 10 թվականին Օկտավիանոս Օգոստոսի կողմից Ֆլամինիոյի կոթողի հետ միասին և կանգնեցվել Մարսի դաշտում։ Հայտնաբերվել է 16-րդ դարում և վերստին թաղվել է։ Վերագտնվել և կանգնեցվել է Մոնտեչիտորիո պալատի առջև Պիոս VI Պապի կողմից 1792 թվականին։
(6,34 մ (14,52 մ)	Մակուտեո կոթող	Ռամզես II	Պիացցա դելլա Ռոտոնդա 41°53′57″ հս․ լ. 12°28′36″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում տեղադրված է եղել Հելիոպոլիսի Ռա աստծո տաճարում։ Ունեցել է իր «երկվորյակ» կոթողը, որը ներկայիս Մատտեիանոն է (բնօրինակից բավականին կարճ է)։ Տեղափոխվել է Իսիդայի տաճար, որը տեղակայված է եղել Սանտա Մարիա սոպրա Միներվա բազիլիկի տեղում։ 1373 թվականին հայտնաբերվել է Սան Մակուտո եկեղեցու մոտ և կանգնեցվել է Պիացցա Մակուտայում։ 1711 թվականին Կղեմես XI Պապը տեղափոխել է այն և կանգնեցրել Պաթեոնի դիմաց, շատրվանի կենտրոնում (հեղինակ՝ Ֆիլիպո Բարիջիոնի)։
(5,47 մ (12,69 մ)	Միներվայի կոթող	Ապրիոս	Սանտա Մարիա սոպրա Միներվա 41°53′52″ հս․ լ. 12°28′39″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում տեղադրված է եղել Սաիս քաղաքում։ Ունեցել է իր «երկվորյակը»։ Հռոմ է բերվել Դիոկղետիանոսի կողմից այստեղ տեղակայված երբեմնի Իսիդա տաճարի համար։ 1655 թվականին հայտնաբերվել է և 1667 -ին կանգնեցվել Ալեքսանդր VII Պապի կողմից։ Լորենցո Բերնինին կոթողին հիմքին ավելացրել է փիղ։ Ներկայումս այն գտնվում է Պանթեոնի ետևում, Պիացցա դելլա Միներվա հրապարակում՝ Սանտա Մարիա սոպրա Միներվա եկեղեցու դիմաց։ Կոթողի «երկվորյակը» գտնվում է Ուրբինո քաղաքում։
(? (6,34 մ)	Դոգալի կոթող	Ռամզես II	Դիոկղետիանոսի բաղնիքներ 41°54′07″ հս․ լ. 12°29′50″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում տեղադրված է եղել Հելիպոլիս քաղաքում։ Ունեցել է իր «երկվորյակը», որը ներկայումս գտնվում է Ֆլորենցիայի Բոբոլի պարտեզներում։ Տեղափոխվել է Հռոմ և տեղադրվել Իսիդայի տաճարում։ 1883 թվականին հայտնաբերվել է Սանտա Մարիա սոպրա Միներվա եկեղեցու մոտ Ռոդոլֆո Լանչիանիի կողմից։ Ներկայումս հիշատակում է Դոգալիի ճակատամարտը։ Իր ներկայիս տեղում կանգնեցվել է 1924 թվականին։
( 2,68 մ (12,23 մ)	Մատտեիանո կոթող	Ռամզես II	Վիլլա Կելիմոնտանա 41°53′00″ հս․ լ. 12°29′43″ ավ. ե.^HGЯOL	Տեղադրված է եղել Հելիպոլիսի Ռա աստծո տաճարում։ Ունեցել է իր «երկվորյակը»՝ Մակուտեո կոթողը, որը ներկայումս գտնվում է Պիացցա դելլա Ռոտոնդա հրապարակում։ Հռոմ է բերվել և կանգեցվել Իսիդայի տաճարում, որի տեղում այսօր Սանտա Մարիա սոպրա Միներվա բազիլիկն է։ Հայտնաբերվել է 14-րդ դարում և կանգնեցվել Կապիտոլիումի վրա՝ Սանտա Մարիա ին Արաչելի եկեղեցուց դեպի արևելք։ 16-րդ դարի վերջում, երբ Միքելանջելոն վերաձևավորեց Կապիտոլիումի հրապարակը, այն տեղափոխվեց Վիլլա Կելիմոնտանա։ Հետո անհետացավ։ 1820 թվականին նրա մասերը կրկին հայտնաբերվեցին և նորից կանգնեցվեցին։ Մատտեիանոն ամենափոքր կոթողն է Հռոմում։ fragments rediscovered and re-erected in 1820. Smallest obelisk in Rome.

Հին հռոմեական կոթողներ խմբագրել

Եգիպտոսի հռոմեական ժամանակաշրջանում ունևոր հռոմեացիների կողմից պատրաստվել են հինգ կոթողներ, որոնք հնարավոր է նաև պատրաստված լինեն Հռոմում՝ որպես եգիպտական բնօրինակների կրկնօրինակներ։

Բարձրություն	Անուն	Գտնվելու վայրը	Ծանոթագրություն
( 16,53 մ (30+ մ)	Ագոնալիս կոթող (Պամֆիլիուս)	Պիացցա Նավոնա 41°53′56″ հս․ լ. 12°28′23″ ավ. ե.^HGЯOL	Կրկնօրինակ կոթողը ստեղծվել է Դոմիցիանոս կայսեր պատվերով և կանգնեցվել Սերապիս աստծո տաճարում։ Մաքսենտիուսի Կրկեսի կառուցումից հետո այն տեղադրվում է արենայի կենտորնում։ 1630-ականների վերջին գրաֆ Արունդելը կանխավ վճարելով փորձում է կոթողի չորս մասերը տեղափոխել Լոնդոն, սակայն Ուրբանոս VIII Պապը չի թույլատրում^[5]։ 1651 թվականին կրկեսի ավերակներում հայտնաբերումից հետո, Իննոկենտիոս X Պապը հրամայում է այն տեղադրել Նավոնա հրապարակում։ Կոթողը կանգնեցվել է 1651 թվականին Լորենցո Բերնինիի կերտած Չորս գետերի շատրվանի կենտրոնում։ Շրջապատված է 4 արձաններով, որոնք խորհրդանշում են աշխարհի 4 մասերի գլխավոր գետերի՝ Նեղոսի, Գանգեսի, Դանուբի և Լա Պլատայի աստվածներին։ Կոթողի գագաթը զարդարում է Պամֆիլի ընտանիքի խորհրդանիշը՝ մետաղե աղավնի՝ ձիթապտղի ճյուղով։
( 14,63 մ (28,94 մ)	Կվիրինալի կոթող	Պիացցա դել Կվիրինալե 41°53′56″ հս․ լ. 12°29′11″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում կանգնեցվել է Օգոստոսի դամբարանի արևելյան թևում, Էսկվիլինի կոթողի հետ միասին։ Հայտնաբերվել է 1527 թվականին։ Վերստին կանգնեցվել է Պիոս VI Պապի կողմից 1786 թվականին, Կվիրինալ բլրի վրա Կաստորի և Պոլիդևկիոսի արձանների կողքին։
( 14,75 մ (25,53 մ)	Էսկվիլինի կոթող	Պիացցա դել Էսկվիլինո 41°53′53″ հս․ լ. 12°29′51″ ավ. ե.^HGЯOL	Սկզբում կանգնեցվել է Օգոստոսի դամբարանի արևելյան թևում, Կվիրինալի կոթողի հետ միասին։ Հայտնաբերվել է 1527 թվականին։ Վերստին կանգնեցվել 1587 թվականին Սիքստոս V Պապի կողմից, Սանտա Մարիա Մաջորե բազիլիկի ետևում։
( 13,91 մ (30,45 մ)	Սալյուստիանոյի կոթող	Տրինիտա դեյ Մոնտի 41°54′22″ հս․ լ. 12°28′59″ ավ. ե.^HGЯOL	Կոթողը գտնվում է Իսպանական աստիճանի վերևում։ Ավրելիանոսի կրկնօրինակածն է, Սալյուստիուսի այգիների համար, քիչ ավելի փոքր է Ռամզես II (Մեծ)-ի Ֆլամինիո կոթողից, որը գտնվում է Պիացցա դել Պոպոլո հրապարակում։ Հայտնաբերվել է Լյուդովիզի ընտանիքի կողմից և տեղափոխվել Սան Ջիովանի ին Լատերանո հրապարակ 1734 թվականին։ Այնտեղ պահվել է հորիզոնական վիճակում։ Կանգնեցվել է 1789 թվականին Պիոս VI Պապի կողմից։
( 9,24 մ (17,26 մ)	Պինչիանո կոթող	Պինչո 41°54′38″ հս․ լ. 12°28′47″ ավ. ե.^HGЯOL	Պատրաստվել է Հադրիանոս կայսեր պատվերով և կանգեցվել Տիվոլիում Անտինոսի գերեզմանի համար։ Հռոմ տեղափոխվել է Էլագաբալուս կայսեր կողմից, որպեսզի զարդարի Վարիանոսի կրկեսի արենան։ Հայտնաբերվել է 16-րդ դարում Պորտա Մաջորե դարբասի մոտ։ Տեղափոխվել է Բարբերինի Պալատ, ապա Կղեմես XIV Պապը տարել է Վատիկան, և վերջնականապես, 1822 թվականին Պիոս VII Պապը կանգնեցրել է Պինչո բլրի վրա։

Ակսումի կոթող խմբագրել

Հռոմում եղել է նաև մի եթովպական կոթող՝ Ակսումի կոթողը, որի բարձրությունը 24 մետր էր, և այն կանգնեցված էր Պիացցա դի Պորտա Կապենա հրապարակում։ Այն բերվել է 1937 թվականին իտալական բանակի կողմից, Եթովպիայի օկուպացման ժամանակ։ 2002 թվականի մայիսին կայծակը հարվածում է նրան։ 2005 թվականի ապրիլին վերանորոգվելուց հետո կրկին տեղափոխվում է Եթովպիա։

Ժամանակակից կոթողներ խմբագրել

Գուլիելմո Մարկոնիի կոթողը «Հռոմի համաշխարհային ցուցահանդեսի» կենտրոնում

Հռոմում կան հինգ ժամանակակից հանրահայտ կոթողներ։ Դրանք են՝

Վիլլա Մեդիչի, 19-րդ դարում կերտված կրկնօրինակ է, որը հայտնաբերվել է պարտեզներում և տարվել Ֆլորենցիա։
Երկու կոթող Վիլլա Տորլոնիայում (1842 թվական)՝ կերտված Բավենոյի գրանիտից։
Ֆորո Իատլիկո, (1932 թվական), 17,5 մ բարձրություն, կերտված է Կարրարայան մարմարից։ Նվիրված է եղել Բենիտո Մուսոլինիին։
Մարկոնի, (1959), 45 մ բարձրություն, «Հռոմի համաշխարհային ցուցահանդեսի» (իտալ.՝ Esposizione Universale di Roma) կենտրոնում։ Նվիրված է Գուլիելմո Մարկոնիին, կառուցվել է 1960 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի համար։ Կոթողի 92 սպիտակ մարմարյա վահանակների վրա պատկերված են դրվագներ Մարկոնիի կարիերայից։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ http://www.pbs.org/wgbh/nova/egypt/raising/rome.html
↑ http://www.ancient-wisdom.com/menhirs.htm
↑ Touring Club Italiano, Roma e Dintorni.
↑ Travels and Adventures, Chapter 3, Pero Tafur, digitized from The Broadway Travellers series, edited by Sir E. Denison Ross and Eileen Power, translated and edited with an introduction by Malcolm Letts (New York, London: Harper & brothers 1926): On the other side of it is a high tower made of one piece of stone, like a three-cornered diamond raised upon three brazen feet; and many, taking it for a holy thing, creep between the ground and the base of that tower. This was a work undertaken in honour of Julius Caesar and assigned for his burial, and on the top of it are three large gilt apples in which is the dust of the Emperor [sic] Julius Caesar, and certainly it is a noble edifice and marvellously ordered and very strange. It is called Caesar's needle, and in the middle and at the base, and even at the top, are a few ancient letters carved in the stone which now cannot well be read, but in fact they record that the body of Julius Caesar was buried there.
↑ Edward Chaney, "Roma Britannica and the Cultural Memory of Egypt: Lord Arundel and the Obelisk of Domitian", in Roma Britannica: Art Patronage and Cultural Exchange in Eighteenth-Century Rome, eds. D. Marshall, K. Wolfe and S. Russell, British School at Rome, 2011, pp. 147-70.

Գրականություն խմբագրել

Wirsching, Armin (2000), "How the Obelisks Reached Rome: Evidence of Roman Double-Ships", The International Journal of Nautical Archaeology, 29 (2): 273–283, doi:10.1111/j.1095-9270.2000.tb01456.x
Wirsching, Armin (2003), "Supplementary Remarks on the Roman Obelisk-Ships", The International Journal of Nautical Archaeology, 32 (1): 121–123, doi:10.1111/j.1095-9270.2003.tb01438.x
Wirsching, Armin (2013), Obelisken transportieren und aufrichten in Aegypten und in Rom, ISBN 978-3-8334-8513-8 (3d ed.)
D'Onofrio, Cesare (1967), Gli obelischi di Roma

Արտաքին հղումներ խմբագրել

A Google map showing the location of the Egyptian Obelisks in Rome
Obelisks in Rome (Andrea Pollett)
Obelisks of Rome (series of articles in Platner's Topographical Dictionary of Ancient Rome)
Obelischi di Roma
Obelisk of Psametik II and Augustus, erected by Pope Pius VI in Piazza Montecitorio
Romeartlover.it: Obeliks of Rome

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Հռոմի կոթողներ կատեգորիայում։

[1] ttp://www.pbs.org/wgbh/nova/egypt/raising/rome.html

[2] ttp://www.ancient-wisdom.com/menhirs.htm

[3] Touring Club Italiano, Roma e Dintorni.

[4] Travels and Adventures, Chapter 3, Pero Tafur, digitized from The Broadway Travellers series, edited by Sir E. Denison Ross and Eileen Power, translated and edited with an introduction by Malcolm Letts (New York, London: Harper & brothers 1926): On the other side of it is a high tower made of one piece of stone, like a three-cornered diamond raised upon three brazen feet; and many, taking it for a holy thing, creep between the ground and the base of that tower. This was a work undertaken in honour of Julius Caesar and assigned for his burial, and on the top of it are three large gilt apples in which is the dust of the Emperor [sic] Julius Caesar, and certainly it is a noble edifice and marvellously ordered and very strange. It is called Caesar's needle, and in the middle and at the base, and even at the top, are a few ancient letters carved in the stone which now cannot well be read, but in fact they record that the body of Julius Caesar was buried there.

[5] Edward Chaney, "Roma Britannica and the Cultural Memory of Egypt: Lord Arundel and the Obelisk of Domitian", in Roma Britannica: Art Patronage and Cultural Exchange in Eighteenth-Century Rome, eds. D. Marshall, K. Wolfe and S. Russell, British School at Rome, 2011, pp. 147-70.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]