Վիքիպեդիա

Զինաիդա Շարկո

Զինաիդա Մաքսիմովնա Շարկո (ռուս.՝ Зинаи́да Макси́мовна Шарко́, մայիսի 14, 1929(1929-05-14)[1], Դոնի Ռոստով, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - օգոստոսի 4, 2016(2016-08-04), Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան), խորհրդային և ռուսական թատրոնի ու կինոյի դերասանուհի։ ՌԽՖՍՀ ժողովրդական արտիստ (22 ապրիլի, 1980), Ստանիսլավսկու անվան միջազգային մրցանակի դափնեկիր «Թատերական արվեստում ունեցած վաստակի համար» (1997)[2]։

Զինաիդա Շարկո
Ծնվել էմայիսի 14, 1929(1929-05-14)[1]
ԾննդավայրԴոնի Ռոստով, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել էօգոստոսի 4, 2016(2016-08-04) (87 տարեկան)
Մահվան վայրՍանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան
ԳերեզմանԲոլշեոխտինսկոե գերեզմանատուն
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի պետական թատերական արվեստի ակադեմիա
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Ռուսաստան
Մասնագիտությունդերասանուհի
Ամուսին(ներ)Իգոր Վլադիմիրով, Սերգեյ Յուրսկի և Սերգեյ Պոլեժաև
Պարգևներ և մրցանակներ

Մի քանի տասնամյակ, Գեորգի Տովստոնոգովի օրոք, Զինաիդա Շարկոն եղել է Մեծ դրամատիկական թատրոնի առաջատար դերասանուհիներից մեկը։ Նրա լավագույն թատերական դերերից են եղել Թամարան և Օլգան Տովստոնոգովի «Հինգ երեկո» (Թամարայի դերի առաջին կատարող) և «Երեք քույր» լեգենդար ներկայացումներում։

Կինոդիտողների համար դերասանուհին առաջին հերթին հայտնի է որպես Կիրա Մուրատովայի «Երկար լարեր» ֆիլմի գլխավոր դերասանուհի։ Վիտալի Մելնիկովի «Պարտեզը ողողված լուսնի լույսով» ֆիլմում կանացի գլխավոր դերի համար արժանացել է մի շարք կինոմրցանակների, այդ թվում՝ «Նիկա» և «Ոսկե խոյ»[2]։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծագում խմբագրել

Զինաիդա Շարկոն ծնվել է Դոնի Ռոստովում, զինծառայողի ընտանիքում։ Ավելի ուշ ընտանիքը տեղափոխվել է Չեբոքսարի[3][4]։ Թատրոնի նկատմամբ սերը ապագա դերասանուհու մոտ սերմանել է դպրոցական ուսուցիչը։ Նախապատերազմյան տարիներին նա տարվել է սիրողական ներկայացումներով, իսկ Հայրենական մեծ պատերազմի սկսվելուց հետո հոսպիտալներում մասնակցել է վիրավորների համար կազմակերպվող համերգներին Չեբոքսարիի պիոներների տան մանկական երգի և պարի համույթի հետ։ Ընդհանուր առմամբ, մոտ 900 համերգների համար պարգևատրվել է «Հայրենական մեծ պատերազմում անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալով, որը 65 տարի անց նա համարել է իր մրցանակներից ամենաթանկը[3][5]։

1947 թվականին Չեբոկսարիի կանանց 1-ին դպրոցը ոսկե մեդալով ավարտելուց հետո Զինաիդա Շարկոն, ով մանկուց երազում էր Գեղարվեստի թատրոնի մասին, չնայած ծնողների բողոքներին («մենք կարծում էինք, որ մարդ կդառնաս»), մեկնել է Մոսկվա՝ Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոնի դպրոց ստուդիա ընդունվելու համար[4]։ Բայց երբ նա ընդունարանում հանդիպել է քարտուղարուհուն, ով իրեն թույլ էր տվել թթու վարունգ կծել «արվեստի տաճարում», երիտասարդ Շարկոն վրդովված հեռացել է «պղծված տաճարից»[6]։ Տարիներ անց դերասանուհին լիովին տեղյակ լինելով 1947 թվականին իր միամտության և նույնիսկ անզիջման անարդարության մասին, ոչնչի համար չզղջաց, հենց այս բողոքից էլ ըստ Շարկոյի, սկսվեց երջանիկ պատահականությունների շղթան, որն օգնեց նրան գտնել «բացարձակապես իր սեփական» ռեժիսորին[7]։ Նախ, այս բողոքը բերեց նրան Լենինգրադի թատերական ինստիտուտ, թատրոնի մանկավարժ Բորիս Զոնի արվեստանոց, ով օգնեց իր ուսանողին, ով երազում էր դառնալ նոր Ալլա Տարասովան, գտնել իր դեմքը[3][6]։ Ըստ Շարկոյի՝ Զոնը դաստիարակել է ոչ միայն մասնագետների, այլ նաև իր ուսանողների մարդկանց՝ օգնելով նրանց ընդլայնել իրենց «ներաշխարհը»՝ չսահմանափակվելով միայն թատրոնով[4]։ Նրա համակուրսեցիների թվում է եղել Էմմա Պոպովան, որին տասնամյակներ անց Զինաիդա Շարկոն անվանել է «ռուս մեծ դերասանուհի» և արդեն այդ տարիներից նրանք ստիպված էին մրցել՝ տարբեր աստիճանի հաջողություններով պայքարել այն զանգակի համար, որն ամեն տարի շնորհվում էր լավագույն ուսանողին[8]։

1950 թվականին Զոնը երրորդ կուրսի ուսանող Շարկոյին ուղարկեց Լենինգրադի մարզային հյորախաղային թատրոն պարապելու, ինչը բացառություն էր այն ժամանակվա ինստիտուտի կանոնակարգում[7]։ Իր մասնակցությամբ ներկայացումներից մեկին էր եկել այդ ժամանակի էստրադային դերասանուհի և ռեժիսոր Լիդիա Ատմանակին, ով Լենկոնցերտին կից ստեղծված նոր էստրադային թատրոնի համար, որը նման էր Արկադի Ռայկինի մանրապատումների թատրոնին, փնտրում էր դերասաններ, ովքեր մեկ ներկայացման մեջ կարող էին ութ տարբեր դերեր խաղալ («Ամեն օր»՝ Վ. Պոլյակովի պիեսի հիման վրա) և սկսնակ դերասանուհուն գրավել է երկրով մեկ հյորախաղերի մեկնելու հեռանկարը։ Շարկոն, իր իսկ խոստովանությամբ, ամենաքիչը հետաքրքրված է եղել ներկայացումը բեմադրած ռեժիսորի անվամբ[7], բայց պարզվել է, որ դա Գեորգի Տովստոնոգովն էր, այդ ժամանակ Լենինգրադի Լենինյան Կոմերիտմության անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը։ Այս պատահական հանդիպումն էլ կանխորոշել է դերասանուհու հետագա ճակատագիրը, չնայած ոչ միանգամից։ Շարկոյին իր թատրոն հրավիրելուց և սկզբից երկու հետաքրքիր դեր առաջարկելուց հետո, Տովստոնոգովը հեռագրով հայտնել է, որ հանգամանքները փոխվել են, և համատեղ աշխատանքը հետաձգվում է «ավելի լավ ժամանակների համար»[7]։ Շարկոն 1952 թվականին ընդունել է ռեժիսոր Նիկոլայ Ակիմովի հրավերը, որը մեկ տարի առաջ սկսել էր ղեկավարել Լենխորհրդի անվան թատրոնը[9]։

Ակիմովի թատրոնում խմբագրել

Ակիմովի հետ համագործակցությունը կարճ է տևել։ Արդեն 1955 թվականին նա հնարավորություն է ունեցել վերադառնալ իր սիրելի Կոմեդիայի թատրոն, և այնուամենայնիվ, Շարկոյի կենսագրության այս ժամանակահատվածը արդյունավետ է եղել։ «Առանց ազգանուններ տալու» (1952) ներկայացման մեջ նրան նկատել են քննադատները[6][9]։ Շարկոն դերերի պակաս չի զգացել, բայց գլխավոր ռեժիսորի բեմադրած ներկայացումների մեջ նա հնարավորություն է ունեցել խաղալ միայն մեկում[4]։ Հարցին, թե «ինչու՞», Ակիմովը պատասխանել է. «Եթե ես խնդրում եմ Կորոտկևիչին կանգնել գլխի վրա, նա միանգամից կկանգնի, իսկ դու անկասկած կհարցնես «ինչու՞»:

Արդեն նրա վաղ դերերում քննադատները նշում էին դերասանուհու հակվածությունը դեպի էքսցենտրիկությունը, բնավորության անսպասելի բացահայտումները, դերը ներսից «պայթեցնելու» և բացահայտելու կատակերգական հերոսների դրամատիզմը։ «Շատ ռեժիսորներ», գրել է Տատյանա Մարչենկոն 1973 թվականին, «փորձից իմացան, որ արժե «թույլ տալ» Շարկոյին խաղալ ներկայացման մեջ և նա «գլխիվայր շուռ կտա հատակը»»։

Այս առումով ոչ միայն Ակիմովը բողոքներ ուներ Շարկոյի, այլև Շարկոն Ակիմովի դեմ՝ «Մի անգամ նա այնուամենայնիվ ինձ դեր տվեց իր ներկայացման մեջ։ Եվ հենց առաջին փորձի ժամանակ բերեց իմ կերպարի ուրվագիծը՝ մի փոքրիկ դիմանկար։ Նա առանց ինձ արդեն հորինել էր իմ կերպարի բնավորությունը՝ որպես նկարիչ, նկարել էր թղթի վրա և այժմ ես այլ ելք չունեի, քան ինքս ինձ տեղավորել նրա պատկերացրածի մեջ»[7]։

Մեծ դրամատիկականում խմբագրել

Տովստոնոգովի հետ խմբագրել

1956 թվականի փետրվարին Գեորգի Տովստոնոգովը նշանակվել է Գորկու անվան Դրամատիկական մեծ թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար[10] և նույն թվականի սեպտեմբերին Շարկոյին հրավիրել է ԴՄԹ[7]։

Անկախ Ակիմովին, ով արդեն վճարել էր իր անկախության համար, նյարդայնացնում էին այն ներկայացումները, որոնք Տովստոնոգովի Լենինգրադի «Լենկոմում» աշխատելու տարիներին ապահովվում էին քաղաքի կուսակցության ղեկավարության բարեհաճության շնորհիվ՝ «Կայծից», «Թանկագին անմահություն», «Նավատորմի կործանումը» և այլն։ Երբ Զինաիդա Շարկոն հայտնեց ԴՄԹ գնալու իր մտադրության մասին, Ակիմովը նրան բարի երթ մաղթեց հետևյալ բառերով․ «Դե ինչ, եթե ուզում ես ամբողջ կյանքում քայլել կարմիր դրոշների ներքո և երգել հեղափոխական երգեր, ուրեմն գնա, քեզ բարի ճանապարհ եմ մաղթում»[11][7]։

Բայց Տովստոնոգովի անցումը Դրամատիկական մեծ թատրոն ժամանակաշրջանի համընկավ «հալոցքի» ժամանակաշրջանի սկզբի հետ․ հետագայում ոչ ոք նրան չազատեց քարոզչական բնույթի ներկայացումներից, բայց նրանք չէին կանխորոշում թատրոնի դեմքը[12] և տասնամյակներ անց Զինաիդա Շարկոն ժպիտով էր հիշում Ակիմովայի բաժանման խոսքերը․ «Եվ ես պատրաստակամ կանգնեցի «դրոշի ներքո»։ Սկզբում վոլոդինյան «Հինգ երեկոներ»-ը՝ իրենց «անկումային տրամադրությամբ, հոռետեսությամբ, կեղտոտ սպիտակեղենի մեջ դատարկություն փնտրելով», ինչպես պնդում էր խորհրդային մամուլը, երգեց իր «հեղափոխական երգը»՝ «Դու իմ սիրելիս»։ Այնուհետև «Երեք պարկ կեղտոտ ցորեն» իրենց «հակախորհրդականությամբ, մեր համակարգի դեմ զրպարտությամբ, պատմական փաստերի աղավաղմամբ, քանի որ բոլորը գիտեին, որ 1947 թվականին երկրում սով չի եղել, եղել են բարենպաստ կլիմայական պայմաններ, որոնք ապահովել են հարուստ բերք»՝ և երգեց իր լացը ... և վերջապես՝ «Հռոմեական կատակերգություն»-ը, որը հանդիսատեսը ընդհանրապես չտեսավ, արգելվեց նույնիսկ ներկայացման գլխավոր փորձը»[7]։

1956 թվականին Տովստոնոգովը դեռ նոր էր սկսում ստեղծել իր թատերախումբը և այնուամենայնիվ, իր բեմադրած Ալֆրեդ Ժերիի «Վեցերորդ հարկը» առաջին ներկայացման մեջ Շարկոն տեսավ «տարբեր դերերի վեց հիանալի դերասանուհիների»։ Նման թատերախմբի հեռանկարի անորոշությունը Շարկոյին չէր անհանգստացնում, նա գտավ իր սեփական ռեժիսորին[7], ով, չնայած բռնակալի և բռնապետի հեղինակությանը, գնահատում էր դերասանների իմպրովիզացիոն պրպտումները և կարողանում էր նրանց ներկայացման համահեղինակ դարձնել[13]։ Դեկտեմբերի 31-ին նա իր նորամուտը նշեց ԴՄԹ-ի բեմում՝ Ն. Վիննիկովի «Երբ ծաղկում է ակացիան» կատակերգությունում։

Առաջին տարում Շարկոն խաղաց 5 դեր, այդ թվում՝ Մելի «Եզոպոս» ներկայացման մեջ, որը իրադարձություն դարձավ թատերական և ոչ միայն թատերական կյանքում, դժվարությունները սկսվեցին ավելի ուշ։ Ե. Գորֆունկելը գրում է, որ Տովստոնոգովը ԴՄԹ-ում ունեցել է մի քանի «հիմնական» դերասաններ․ դեռևս նրա գալուց առաջ թատրոնի բեմում փայլում էր գեղեցկուհի Նինա Օլխինան, Լյուդմիլա Մակարովան նույնպես հասցրել էր հայտնի դառնալ, Շարկովը դարձավ «Տովստոնոգովյան նախագծի» առաջին դերասանուհին, բայց 1959 թվականին նա հրավիրեց Տատյանա Դորոնինային, իսկ 1962 թվականին՝ Կոմիսարժևսկայայի անվան թատրոնի առաջատար դերասանուհի Էմմա Պոպովային[14]։ 1966 թվականին Դորոնինան թողեց ԴՄԹ-ն, բայց եկավ վառ անհատականության դերասանուհի Վալենտինա Կովելը։ Մեկ այլ թատրոնում նրանցից յուրաքանչյուրը կարող էր «պրիմադոնա» լինել, այստեղ նրանք պետք է կիսվեին և՛ դերերով, և՛ հաջողություններով, ինչպես հայտնի Տովստոնոգովի «Երեք քույրեր» ներկայացման մեջ, որտեղ Շարկոն խաղում էր Օլգայի դերը, Մաշային՝ Դորոնինան, Իրինային՝ Պոպովան և Նատաշային՝ Մակարովան և նրանցից յուրաքանչյուրը, ըստ քննադատների, խաղում էր իր լավագույն դերերից մեկը[6][15][16][17]։

70-ականներին Շարկոն աստիճանաբար անցավ տարիքային դերերի, և ոչ այնքան տարիքի պատճառով, նա փոքր էր, բայց անընդհատ լարված մրցակցության պատճառով. Իշտվան Էրկենի «Մուկ ու կատու» ներկայացման մեջ նրա հերոսուհին՝ Էրժեբեթ Օրբանը, 25 տարի ավելի մեծ էր դերակատարից[14]։ Մայրերին և մորաքույրներին աստիճանաբար փոխարինում էին տատիկները Միխայիլ Ռոշչինի՝ «Վալենտին և Վալենտինա», Ա. Սոկոլովայի «Ֆարյատևի ֆանտազիաները», Ալեքսեյ Արբուզովի «Դաժան մտադրություններ» պիեսների հիման վրա ներկայացումներում և 1982 թվականին Չեխովի «Քեռի Վանյա»-ում նա արդեն խաղում էր տարեց դայակի դերը[7]։ Քննադատների կարծիքով՝ ԴՄԹ-ի բեմում Շարկոն խաղում էր ավելի քիչ, քան կարող էր[14], ըստ Վլադիմիր Ռեցեպտերի՝ նույնը կարելի էր ասել այս թատերախմբի դերասանների ճնշող մեծամասնության մասին, որը չափազանց հարուստ էր վառ անհատականություններով, հենց այդ պատճառով էլ դերասանները բավականին հաճախ էին լքում ԴՄԹ-ն[18]։ Շարկոյի հայացքում դերասանական կյանքի չիրականացված երազանքները փոխհատուցվեցին «երկրի լավագույն թատրոնի»[19][20] «աշխարհի ամենամեծ թատերախմբին» պատկանելությամբ, Տովստոնոգովի ղեկավարությամբ անցկացված երեսուն երեք տարիները դերասանուհին անվանել է երջանկության երեսուներեք տարիներ[7]։

Տովստոգոնովից հետո խմբագրել

Կյանքն ավարտվեց 1989 թվականի մայիսին։ Մի քանի տարի ես  հուսալքվել էի։ Վերջի զգացումը, այն զգացումը, որ հետագայում ոչինչ չի լինի և այն երջանկությունը, որ եղել է։ Անձնական դրամա՞: Մեկն ավարտվեց, կլինի ևս մեկը, բայց այստեղ այլ բան չէր կարող լինել։

«
»
Զ. Շարկո[21].

1989 թվականի մայիսի 23-ին Գեորգի Տովստոնոգովը կյանքից հեռացավ, և այդ օրը դրամատիկական մեծ թատրոնի «ոսկե դարաշրջանի» սահմանագիծը դարձավ[22], «Տովստոնոգովի հետ միասին, գրում է Է. Գորֆունկելը, մահացավ նրա արվեստը, նրա Թատրոնը, որի մասին նրանք, ովքեր ճանաչում էին նրան, կխոսեն անցյալ ժամանակով՝ մխիթարվելով երախտագիտությամբ…»[23]։ Ըստ Ա. Սմելյանսկու, դարի վերջին խորը ճգնաժամ ապրեց հենց «թատրոն-տուն» կամ «թատրոն-տաճար» գաղափարը՝ 20-րդ դարի ռուսական թատրոնի այդ հիմնարար գաղափարը, որի հետ սերտորեն կապված էր Տովստոգոնովյան ԴՄԹ-ն[24], ավարտվեց «ազգային թատրոնի հիանալի, մեծ դարաշրջանը»[25]։ Տնտեսական բարեփոխումների մեկնարկի հետ Դրամատիկական մեծ թատրոնը բախվեց ոչ թե թատերական գործընթացում առաջնորդության, այլ հասարակ գոյատևման հարցի հետ[14], 15 տարի թատրոնում գլխավոր ռեժիսոր չկար, ներկայացումները հաճախ բեմադրում էին պատահական ռեժիսորներ։ 2000 թվականին Զինաիդա Շարկոն հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ասել է․ «Տասը տարի մենք առանց Տովստոնոգովի ենք, և տաս տարի ռեժիսորները եկել-գնացել են։ Ամեն ինչ կախված է գումարից, ներկայացման համար պահանջված ռեժիսորը ստանում է 15 հազար դոլար։ Ասացեք ինձ, ինչի՞ է պետք նրա գլխի այդ անցքը, որը կոչվում է ԴՄԹ։ Դա Նիկոլայ Պավլովիչ Ակիմովը չէ, ում համար թատրոնը կյանք էր ...»[3]։ Եվ ռեժիսորները դժվարանում էին աշխատել Տովստոնոգովյան թատերախմբի վետերանների հետ, համեմատությունն, ի վերջո, նրանց օգտին չէր[26]։

Տովստոնոգովի կողմից կամ նրա օրոք բեմադրված պիեսները աստիճանաբար անհետացան բեմից, նոր դերերը գնալով պակասում էին։ 2005 թվականին Նիկոլայ Պինիգինը բեմադրեց Ռոնալդ Հարվուդի «Քառյակը», որտեղ արդեն տարեց դերասաններ՝ Զինաիդա Շարկոն, Ալիսա Ֆրեյնդլիխը, Օլեգ Բասիլաշվիլին և Կիրիլ Լավրովը (հետագայում փոխարինվեց Վալերի Իվչենկոյով), ովքեր հիշում էին ԴՄԹ-ի լավագույն ժամանակները, խաղում էին օպերային աստղեր, որոնց փառահեղ հաղթանակները անցյալում էին, ըստ քննադատի, խաղում էին կյանքը «փառքից հետո, կամ կյանքից հետո», որը խաթարվեց անսպասելի առաջարկով՝ «Ռիգոլետտոյի» հայտնի քառյակը համերգում կատարելու համար[14]։

2006 թվականի հունվարին ներկայացումը ցուցադրվեց Մոսկվայում՝ Սատիրայի թատրոնի շենքում։ «Եզրափակչում, գրում էր այդ օրերին «Նեզավիսիմայա գազետան», - ծափահարությունները տևում էին տասը րոպեից, ոչ պակաս։ Նրանք ասում էին, որ Մոսկվայի երգիծանքի թատրոնում նույնիսկ չեն հիշում այդպիսի մեծ հաջողություններ»։ Զինաիդա Շարկոյի համար պարզվեց, որ ամենագեղեցիկը այլ բան է. «...Երբ նրանք գոռում էին․ «Բրավո ԴՄԹ! «Այլ ոչ թե «Բրավո, Ֆրեյնդլիխ» կամ «Բրավո, Բասիլաշվիլի», այլ հենց ԴՄԹ»[26]։

Դերասանուհին իր հայրենի թատրոնում դերերի պակասը փոխհատուցում էր մասնակցելով Սանկտ Պետերբուրգի «Պրիյուտ Կոմեդիանտա» մասնավոր թատրոնի բեմում կազմակերպվող ներկայացումներին։ Նադեժդա Պտուշկինայի «Մինչ նա մահանում էր» պիեսի հիման վրա բեմադրված «Պառաված օրիորդը» ներկայացմամբ, որտեղ Իննա Չուրիկովան դարձավ նրա գործընկերը, Շարկոն հաջողությամբ շրջագայեց Ռուսաստանում և արտերկրում՝ Գերմանիայում, Կանադայում, ԱՄՆ-ում[14]։ Բայց, ինչպես պնդում է Ա. Ցիբուլսկայան ամերիկյան «Տեղեկագրում», դա ոչ թե պիեսի կամ ներկայացման հաջողությունն էր, այլ հիմնական դերակատարների հաջողությունը։ «Դերասանների խաղը, կարծես, առանձնանում էր դրամատուրգիայից ՝ մնալով շատ գեղարվեստական և ճշմարտացի ... Դերասաններին հաջողվեց ծաղկեցնել կատակերգական-լիրիկական դրվագները ՝ սեփական հոգևոր աշխարհի հարստությամբ, երևակայության աշխուժությամբ և հոգեբանական ճշգրտությամբ։ Իրենց անհատականության հմայքով և խորությամբ նրանք լրացնում էին, հստակ կարծրատիպերը»[27]։

 
Զինաիդա Շարկոյի գերեզմանի տապանաքարը

2009 թվականին՝ հոբելյանի առթիվ, ԴՄԹ-ն Զինաիդա Շարկոյին նվեր մատուցեց, վերսկսելով «Մկներ և կատուներ» ներկայացումը, որը բեմադրվել էր Յուրի Ակսիոնովի կողմից 1974 թվականին[14] Ի․ Էրկենի պիեսի հիման վրա։ Էրժեբեթ Օրբանը դարձավ նրա վերջին դերը Մեծ թատրոնի բեմում[2]։ 2014 թվականին լույս տեսան դերասանուհու «Իմ անձնական տվյալները» հուշագրություները[28]։

Զինաիդա Շարկոն մահացել է 2016 թվականի օգոստոսի 4-ին երկարատև հիվանդությունից հետո։ Թաղված է Սանկտ Պետերբուրգի Բոլշեոխտինյան գերեզմանատանը[28][29]։

Անձնական կյանք խմբագրել

1953 թվականին Զինաիդա Շարկոն ամուսնացավ Լենինյան կոմերիտմիության անվան թատրոնի դերասան և սկսնակ ռեժիսոր Իգոր Վլադիմիրովի հետ, իսկ 1956-1960 թվականներին նրանք խաղում էին նույն թատրոնում, իսկ ԴՄԹ տեղափոխվելուց հետո Տովստոնոգովը ընդունեց Իգոր Վլադիմիրովին որպես ռեժիսոր-ստաժոր[30]։ Շարկոն խաղում էր Վլադիմիրովի Մեծ թատրոնում բեմադրած ներկայացումներում՝ Վիկտոր Կինի «Մյուս կողմից» վեպի հիման վրա բեմադրված «Երբ այրվում է սիրտը», Վիկտոր Ռոզովի պիեսի հիման վրա բեմադրված «Ուրախություն որոնելիս», Նիկոլայ Վիրտայի պիեսի հիման վրա բեմադրված «Հեռուներն անվերջանալի են» ներկայացումներում։ Սակայն 1960 թվականին նրանք ամուսնալուծվեցին[31]։

1961 թվականին Շարկոն ամուսնացավ իր բեմական գործընկեր Սերգեյ Յուրսկիի հետ։ Նրանք միասին հանդես եկան ոչ միայն ԴՄԹ- ի բեմում, մասնավորապես, փայլուն դուետ կազմելով Իսիդոր Շտոկի «Աստվածային կատակերգությունում», այլ նաև էստրադային համերգներում՝ այդ տարիներին հայտնի դերասանական ինքնագործ երեկոների անփոխարինելի մասնակիցներ էին, որոնք բեմադրվում էին Ալեքսանդր Բելինսկու կողմից։ Սակայն, այդ ամուսնությունը տևեց ընդամենը յոթ տարի[32][31]։

Վլադիմիրովի հետ ամուսնության ընթացքում Զինաիդա Շարկոն ունեցավ իր որդի Իվանին, նա ունի երկու թոռ՝ Մարիա և Տիմոֆեյ Շարկո, և երեք ծոռներ։ Դերասանուհու խոսքով ինքը հպարտ էր այն փաստով, որ ոչ որդուն, ոչ էլ թոռնիկներին «թույլ չի տվել» դերասան դառնալ, այն համարելով չափազանց կախյալ և նվաստացուցիչ մասնագիտություն[3][5]։

Ստեղծագործական ուղի խմբագրել

Թատրոն խմբագրել

«Հինգ գիշերներ» և «Աստվածային կատակերգություն» խմբագրել

Դա դերասանների հրաշալի արվեստի այն ուղղությունն էր, որը կոչվում է ապրելու արվեստ ... Յուրաքանչյուր տեսարանում պարզ խոսակցությունների հետևում այնպիսի ցավ, այնպիսի թախիծ կամ այնպիսի ուրախություն էր թաքնված, որ անհնար էր հանգիստ մնալ

«
»

Զինաիդա Շարկոյի ստեղծագործական կենսագրության մեջ չի եղել ոչ մի դեր, որը նրան հայտնի դարձներ մեկ գիշերվա ընթացքում, փառքն ու ճանաչումը աստիճանաբար են հասել նրան, բայց կար մի դեր, որը մտավ խորհրդային թատրոնի պատմության մեջ, նկարագրված է դասագրքերում, որը հայտնություն դարձավ, դա Ալեքսանդր Վոլոդինի[34] պիեսի հիման վրա բեմադրված «Հինգ գիշերներ» ներկայացումն էր, որը, ըստ Անատոլի Սմելյանսկու, «անառարկելիորեն բարձրացրեց Տովստոնոգովին և նրա թատրոնը երկրի առաջին աստիճանի բեմահարթակ»[35]։

Ն. Ստարոսելսկայան նշում է, որ ոչ բոլորն էին 1959 թվականին մտածում, թե որտեղից է վերադարձել Եֆիմ Կոպելյանի հերոս Իլյինը 17-ամյա բացակայությունից հետո, որը հիմք էր ընդունում իր խոսքերը հեռավոր ճանապարհների ռոմանտիկայի մասին, ներկայացումը հուզիչ էր անկախ ենթատեքստի ըմբռնումից և առաջին հերթին Շարկոյի հերոսուհին, քննադատը գրում է․ «Որքան արցունք է թափվել նրա երգի վրա, որում միայնակ կինը խնդրում էր «սիրելիին» իրեն տանել դեպի հեռավոր երկրներ ... Այդ խոսքերում կար սիրո և մենության մի պարզ պատմություն, որը բնութագրվում էր ձևավորված հանգամանքներով։ Ինչպես են հազարավոր կանայք, կորցրել իրենց սիրելիներին ոչ միայն պատերազմում ... »[36]: Իսկ դրամատուրգը հետագայում ասել է, որ իր Տամարային ստեղծել է Շարկոն, ով հերոսուհու և ընդհանուր առմամբ պիեսի մեջ այնպիսի նշանակալի բան հայտնաբերեց, որի մասին ինքն էլ չէր կասկածում[6]։

Լայն դիապազոնի դերասանուհի Զինաիդա Շարկոն չէր կարող հավասար հաջողությամբ հանդես գալ տարբեր դերերում, Զոնը իր աշակերտուհու մեջ տեսնում էր հիմնականում բնավորությամբ դերասանուհու[8], և նրա առաջին դերերը, ինչպես Լենխորհրդի անվան թատրոնում, այնպես էլ ԴՄԹ-ում հիմնականում յուրահատուկ էին, ինքը՝ Շարկոն, պայքարում էր դրամատիկական դերեր խաղալու իրավունքի համար և Տովստոնոգովը ճանաչեց այդ իրավունքը նրան վստահելով «Հինգ գիշերներ»-ի գլխավոր հերոսի դերը։ Նա հիանալի կատակերգակ դերասանուհի է եղել, չնայած որ նրա մասնակցությունը ցանկացած կատակերգական ներկայացում կարող էր վերածել տրագիկոմեդիայի[6][34]։ Հիշելով, թե ինչպես ինքը կանգնեց տովստոնոգովյան ԴՄԹ-ի «դրոշի ներքո», Շարկոն չհիշատակեց Իսիդոր Ստոկի «Աստվածային կատակերգություն» ներկայացման մասին, որի ընթացքում դրոշները իրականում բեմում էին։ Ականատեսները այս ներկայացումը նկարագրում են որպես թատերականության տոն, որը համադրելի է Վախթանգովի «Արքայադուստր Տուրանդոտ»-ի հետ, որպես դերասանական ինքնագործ երեկո, համարձակորեն ներկայացված թատերական մեծ բեմում։ «Աստծո երկիր առաջին այցի ժամանակ, - գրում է Ն. Ստարոսելսկայան, - նրան դիմավորեց խանդավառ ամբոխը պաստառներով, որոնց վրա գրված էր. «Կեցցե՛ մեր մեծ Աստվածը, արարիչն ու ընկերը», իսկ աստծո հայտնվելը «քաղաքացիական հագուստով հրեշտակների» միջավայրում, շփվելով ամբոխի հետ կուլիսներում, որպեսզի չխանգարեն արարչին տեսնելու իր ստեղծածը, դա ընկալելի էր, արդիական և իրոք, զվարճալի»[32]։ Զինաիդա Շարկոն «Աստվածային կատակերգությունում» խաղում էր երկու կանանց դերեր՝ առաջինը, որը, պարզվեց, չափազանց քմահաճ, չափազանց ինքնուրույն և խորամանկ Եվան էր, ով դասեր քաղելով իր նախորդից սկսեց կեղծավորություն անել և աստիճանաբար վերահսկել Ադամին։ «Եվ ներկայացման ուրախ «դերասանական ինքնագործ երեկոյի» մթնոլորտում, հիշում էր Տ. Մարչենկոն, - հանկարծ ներխուժեց ափսոսանքի թափանցող նոտան, առաջին և անմիջապես ոչնչացված մարդկային անձնավորության համար»[6]։

«Երեք քույրեր» և լեգենդար «լացը» խմբագրել

Շարկոն բոլոր ժամանակներում նախընտրում էր խաղալ ժամանակակից կանանց դերեր և իրեն անհարմար էր զգում պատմական տարազով[14], բայց նրա ժամանակակիցներից էր նաև Կատյա Ռեդոզուբովան՝ Մաքսիմ Գորկու «Վառվառա»-ից․ մի աղջիկ, որը ուժ գտավ փախչելու բռնակալ հորից դեպի «ավելի լավ կյանք»[37] և Օլգան՝ Չեխովի «Երեք քույրեր»-ից, ովքեր, ըստ քննադատի, մարտահրավեր էին նետել կյանքին, բայց չէին գտել այն իրականում կյանքի կոչելու միջոցներ[14][38][39]։

Ներքին ազատություն փնտրելով՝ նա կարող է թույլ տալ ցանկացած չափազանցություն։ Բայց հենց նա զգում է հավասարակշռությունը, դերի պատռված գծանկարը դառնում է լակոնիկ և սրությունը փոխարինվում է ազնվությամբ և զսպվածությամբ

«
»
Ռաիսա Բենյաշ[40]

1965 թվականի վերջերին Տովստոնոգովի կողմից բեմականացված «Երեք քույրեր»-ը, ըստ Ա. Սմելյանսկու, կամքի ընդհանուր կաթվածին դիմակայելու անկարողության ողբերգություն դարձավ[41]։ Այդ ներկայացման մեջ Շարկոն խաղում էր «խորտակվող նավի կապիտանի» դերը[14], ով ամենից լավ էր տեղյակ փրկության պատրանքային հույսերի մասին, բայց նաև պատասխանատու էր այն բանի համար, որ փրկությունը տեղի չի ունեցել[41]։ Քննադատները նշում էին, որ Շարկոյի հերոսուհիները հաճախ խոցելի էին դառնում իրենց կայունության և համառության պատճառով, ինչը բավականին համահունչ էր հենց դերասանուհու կերպարին և «Երեք քույրեր» ներկայացման մեջ նա հավատարիմ մնաց իրեն՝ նրա Օլգան, ասես շղթայված զրահով՝ լարված ուղղված մեջքով և անկոտրում վեր բարձրացված գլխով, որը սակայն կոտրվում էր ոչ այնքան հանգամանքների բերումով, որքան իր սեփական աննկունությունից, հավակնությունների մակարդակից և մասշտաբից[38]։ «Դայակի համար վիճաբանության ընթացքում, գրում է Տ. Մարչենկոն, նրա Օլգան միաժամանակ ողբերգական էր և զվարճալի։ Այսպիսով, նա վճռականորեն շարժվեց դեպի Նատաշան, թվում է, որ նա պատրաստվում է տեղը դնել այս հպարտ անձնավորությանը, բայց ... անսպասելիորեն նա շրջվեց, անցավ նրա մոտով և շշնջաց ոչ այն բառերը, որոնք պետք է ասեր։ Այլ կերպ չէր կարող լինել, սեփական դաստիարակությունը, հոգևոր նրբությունը, նրբագեղությունը խանգարում էին նրան խափանել ուրիշի լկտիությունը…»[6]: Այս դաժան և դառը ներկայացման մեջ Օլգայի դերը Շարկոյից այլևս պահանջում էր ոչ դրամատիկ խառնվածք և ոչ էլ ամբողջ ցավն ու թախիծը «պարզ խոսակցությունների միջոցով» բացահայտելու ունակություն, ինչպես «Հինգ գիշերներ»-ում, այստեղ ռեժիսորը, ըստ Կոնստանտին Ռուդնիցկու, «Նա բառերն անփութորեն էր արտասանում բեմում, ընդհատում էր զրույցները երկար, բովանդակալից դադարներով»[42] և Շարկոյի դերում, ինչպես վկայում է Տ. Մարչենկոն, ամենաուժեղը դադարներն էին[6]։

ԴՄԹ-ի բեմում Զինաիդա Շարկոն հիմնականում խաղացել է կանանց դերեր, այդ թվում Վերա Պանովայի պիեսի հիման վրա բեմադրված «Քանի տարի, քանի ձմեռ» ներկայացման և Կոնստանտին Սիմոնովի «Չորրորդը» ներկայացման մեջ, բայց ամենից թանկը և ամենահիշարժանը, դարձավ փոքր և ինչպես նշել է քննադատը, կոլտնտեսուհի Մանկայի «տարօրինակ, խորհրդանշական» դերը, որը հատուկ ստեղծել էր նրա համար Տովստոնոգովը[43], Վլադիմիր Տենդրյակովի «Երեք պարկ աղտոտ ցորեն» վիպակի հիման վրա բեմականացված ներկայացման մեջ։ Այս ներկայացումը՝ հետպատերազմյան սովի և հետպատերազմյան բռնաճնշումների մասին, խիստ դժգոհություն առաջացրեց կուսակցական պաշտոնյաների շրջանում, Տովստոնոգովը դժվարությամբ, բազմաթիվ զիջումների գնով, կարողացավ փրկել նրան[44], բայց նա ամենից շատ նյարդայնացավ Մանկայի հոգետանջ «լաց»-ից (որը լսել էր Վալերի Գավրիլինը Ռուսաստանի գյուղերում[45]) պետությանը չհանձնված երեք պարկ աղտոտ ցորենի համար կոլտնտեսության նախագահի ձերբակալման տեսարանում, ով ցորենը թաքցրել էր սովամահ լինող կոլտնտեսականների համար։ Ի վերջո, ռեժիսորը ստիպված էր հեռացնել Շարկոյին այս տեսարանից[43]։ Իր հուշերում դերասանուհին պատմում է, թե ինչպես էր աղաչում Տովստոնոգովին գոնե մեկ ներկայացման մեջ թույլ տալ, որ ինքը խաղա լացով դերը՝ «Եթե որևէ մեկը հայտնվի, մեղադրեք ինձ, ասեք, որ հիմար դերասանուհի ունեք, որի մոտ հիշողության խանգարումներ են լինում, ի վերջո հավելեք, որ ես գրանցված եմ Բեխտերևում»[7]։ Սակայն չցանկանալով անհանգստություն պատճառել իր սիրելի ռեժիսորին, «քմահաճ և համառ» Շարկոն ներկայացման գոյության երկար տարիների ընթացքում երբեք չխախտեց արգելքը, քչերի կողմից լսված այդ լացը դարձավ թատերական լեգենդներից մեկը, այժմ այլևս չեն հիշում թե ինչի համար էր լաց լինում Մանկան և ինչ պատճառով, բայց դա արդեն կարևոր չէ[14][37]։

Կինեմատոգրաֆիա խմբագրել

Ֆիլմերում Զինաիդա Շարկոն համեմատաբար քիչ էր նկարահանվում, մասնավորապես այն բանի շնորհիվ, որ ռեժիսորները նրան համարում էին ոչ կինոգենիկ[3]։ Շարկոյի կինոդեբյուտը տեղի է ունեցել 1954 թվականին «Մենք ինչ-որ տեղ հանդիպել ենք» ֆիլմում փոստային աշխատողի, նույնիսկ տիտրերում չնշված դերով։ 1950-1960-ականներին Շարկոն խաղացել է նույն դրվագային դերերը մի քանի ֆիլմերում, այդ թվում պաղպաղակ վաճառողը «Ծերունի Խոտաբիչ» ֆիլմում։ Միայն 1970 թվականին Կիրա Մուրատովան նրան առաջարկեց գլխավոր դեր իր «Երկար հրաժեշտներ» ֆիլմում, բայց 1971 թվականին էկրան բարձրացած ֆիլմը շուրջ 16 տարի մնաց դարակների վրա, միայն շատ քչերին էր հաջողվել տեսնել Շարլոտի այդ ժամանակվա լավագույն աշխատանքը[6]։ Բայց դեռ 1973 թվականին քննադատ Տ. Մարչենկոն նշում էր, որ «Շարկոն, իրեն հատկացված սցենարական նյութի սահմաններում, զարմանալիորեն նրբորեն էր խաղում։ Նա դրսևորում էր թույլ բնավորություն և մանկամտորեն ինքնաբուխ, ֆանտազիաների ու անսպասելի գործողությունների հակումներ, մտավոր խոցելի, հուսահատ և անխոհեմ, միաժամանակ բաց և փակ։ Երբեմն թվում է, որ նա փոքր է իր դեռահաս որդուց, երբեմն էլ պարզ երևում է, թե ինչ խորը ակոսներ է թողել կյանքը նրա դեմքին ու հոգում ...»[6]: Ոչ միայն հերոսուհու և դերասանուհու կերպարներն են նման եղել՝ Կիրա Մուրատովան Շարկոյին համարում էր քմահաճ, համառ, անհավասարակշիռ և տխմար[14], բայց նաև կենսական իրավիճակներում, հենց այդ ժամանակ էլ նրա որդին՝ Վանյան, ձգվում էր դեպ հայրը։ «Երբ ես տուն էի գալիս նկարահանումների ընդմիջումների ընթացքում, հիշում է Շարկոն, մենք սկանդալներ էինք ունենում և նա համոզված էր, որ ես դերախաղի փորձեր եմ անում, չնայած դա հրեշավոր զուգադիպություն էր»[31]։

Չնայած իր ոչ կինոգենիկ կերպարին՝ 70-ական թվականների կեսերից Զինաիդա Շարկոյին անընդհատ հրավիրվում էին կինոնկարահանումների, հիմնականում փոքր դերերում։ «Երկար հրաժեշտներ» -ից հետո ամենանշանակալից ստեղծագործությունը դարձավ մեկ այլ տխմար և դժբախտ մոր կերպարը Իլյա Ավերբախի «Ֆարյատևի ֆանտազիաները» ֆիլմում (ԴՄԹ-ի բեմում, Սերգեյ Յուրսկու բեմադրության մեջ, այդ ժամանակ Շարկոն խաղում էր Ֆարյատևի մորաքրոջ դերը)։ Սերգեյ Ուրսուլյակը, ով Շարկոյի հետ աշխատել է «Հաղթանակի օրվա ստեղծագործությունը» ֆիլմում, այդ խնդիրը այլ կերպ է բնորոշել՝ չափազանց վառ անհատականություն՝ «Զինաիդա Մաքսիմովնան ինքն իրենով է լցնում տարածությունը»[46]։

Դերասանուհու համար կինեմատոգրաֆիայում հաջողությունը անսպասելիորեն գրանցվեց 2000 թվականին՝ Վիտալի Մելնիկովի «Լուսնի լույսով ողողված այգին» ֆիլմի էկրան բարձրանալով։ Ճիշտ է ֆիլմը ոչ բոլորին դուր եկավ՝ «Իհարկե», - գրել է Ն. Սիրիվլյան «Կինոարվեստ» ամսագրում, «Ֆիլմում գրավիչ է երեք կարկառուն, գուցե մեծ դերասանների՝ Զինաիդա Շարկոյի, Նիկոլայ Վոլկովի և Լև Դուրովի խաղը։ Նրանցից յուրաքանչյուրը հիանալի կատարում է իր դերը։ Բայց ավելի հետաքրքիր է Վոլկովին և Շարկոյին տեսնել, սիրային տեսարաններում, որոնք կառուցված են որպես քնարական կերպարների հավաքածու, դրանք անհարմար են և անձուկ։ Թվում է, որ նրանց համար սիրո պատմությունը որոշակի պայմանականություն է, էկրանից պատմելու ձևական պատճառ՝ ոչ այնքան «կրքի հատկությունների», որքան բոլորովին այլ բանի մասին»[47]։ Այնուամենայնիվ, Զինաիդա Շարկոն շահեց մի շարք կինոմրցանակներ այդ ֆիլմի կանացի գլխավոր դերի համար, այդ թվում՝ «Նիկա» (Լավագույն կանացի դեր, 2001) և «Ոսկե խոյ» (Լավագույն դերասանական աշխատանք, 2000)։ Այս ֆիլմի դերասանների համույթը հատուկ մրցանակի է արժանացել նաև Մոսկվայի XXII կինոփառատոնում։

Թատերական աշխատանքներ խմբագրել

Լենինգրադի մարզային հյուրախաղի թատրոն 

Լ. Ատամանակիի էստրադայի թատրոն

  •  1951 - «Մեր օրը» Վ. Պոլյակով՝ Գ. Ա. Տովստոնոգովի բեմականացմամբ[48]

Լենխորհրդի անվան թատրոն

  • 1952 - «Գարունը Մոսկվայում» Վ. Գուսև, բեմադրությունը՝ Ն. Ակիմովի - Նադյա Կովրովա։
  •  1953 - Ա. Սոֆրոնովի «Այլ կերպ ապրել հնարավոր չէ», բեմադրել է Ն. Բրոմլին - քարտուղար[48]։
  • 1953 - Յա. Գալանի «Սերը լուսաբացին», բեմադրել է Ն. Բրոմլին - Պարասկա[48]։
  • 1953 - Վասիլի Մինկոյի «Առանց ազգանուններն ասելու», բեմադրել է Պ.Վեյսբրամը - Պոեմ[48]։
  •  1953 - Ալեքսեյ Արբուզովի «Եվրոպական տարեգրություն», բեմադրել է Ն. Ակիմովը՝ ռեստորանի այցելո[48]։
  •  1953 - Պ. Կոգուտի «Լավ երգ», բեմադրել է Ն. Ակիմովը - Վլադկա[48]։
  • 1954 - Անտոն Չեխովի «Մենամարտ», բեմադրությունը՝ Ն. Բրեմլի - Նադեժդա Ֆեդորովնա[48]։
  • 1955 - Ալեքսանդր Գլադկովի «Մինչ նոր հանդիպում», բեմադրել է Օ. Ռեմեսը ՝ Լյուսյա Իվանովա[6]։
  •  1955 - Ալեքսեյ Արբուզովի «Եվրոպական տարեգրություն» - Դագնի[48]։
  • 1956 - «Միայն ճշմարտությունը»՝ Ժ. Պ. Սարտր, բեմադրությունը՝ O. Ռեմեզ - Վերոնիկա[49]։

Գորկու անվան Դրամատիկական մեծ թատրոն խմբագրել

  • 1956 - Ն. Գ. Վիննիկովի «Երբ ծաղկում է ակացիան», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի - Ռաիսա Կովրիգին
  • 1957 - Գիլյերմե Ֆիգեյրեդոյի «Եզոպոս («Աղվեսը և խաղողը»)», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ Մելի[49]։
  • 1957 - Մաքսիմ Գորկու «Դոստիգաևը և ուրիշներ», բեմադրել է Ն. Ա. Ռաշևսկայան - Շուրա Բուլիչովա։
  • 1957 - «Երբ սիրտը այրվում է», Վ. Պ. Կինի «Մյուս կողմում» վեպի հիման վրա, բեմադրել է Իգոր Վլադիմիրովը - Վարյա։
  • 1957 - Վիկտոր Ռոզովի «Ուրախության որոնումներ», բեմադրել է Ի. Պ. Վլադիմիրովը՝ Լենոչկա։
  • 1958 - Նիկոլայ Վիրտայի «Անծայրածիր հեռուները», բեմադրել են Ռոզա Սիրոտան և Ի. Պ. Վլադիմիրովը՝ Նաստյա։
  • 1959 - Ալեքսանդր Վոլոդինի «Հինգ գիշեր», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Տամարա (դերի առաջին կատարող)։
  • 1959 - Մաքսիմ Գորկու «Բարբարոսները», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի - Կատյա Ռեդոզուբովա։
  • 1959 - Ալեքսեյ Արբուզովի «Իրկուտսկյան պատմություն», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ Զինկա[49]։
  • 1960 - Վադիմ Կորոստիլյովի «Ես հավատում եմ քեզ», բեմադրված Ռոզա Սիրոտա - Իրինա։
  • 1961 - Ն. Դուգլասի, Գ. Սմիթի «Գլուխները չխոնարհածները», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի՝ կին։
  • 1961 - Կ. Մ. Սիմոնովի «Չորրորդը», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ կինը, որին նա սիրել է։
  • 1961 - Ա. Մ. Վոլոդինի «Իմ ավագ քույրը», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Շուրա։
  • 1962 - Իսիդոր Շտոկի «Աստվածային կատակերգություն», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի՝ Կինը և Եվան։
  • 1962 - Եվգենի Շվարցի «Ձյունե թագուհին», բեմադրել է Մ. Լ. Ռեհելսան - Փոքրիկ ավազակ։
  • 1963 - Վիկտոր Ռոզովի «Ընթրիքից առաջ», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ Էմմա Կոնստանտինովնա[50]։
  • 1963 - Բերտոլդ Բրեխտի «Արտուրո Ուի կարիերան», բեմադրել է Էրվին Աքսերը - Դոկդացի։
  • 1964 - Էդվարդ Ռաձինսկու «Եվս մեկ անգամ սիրո մասին», բեմադրությունը՝ Յու.Ա.Աքսյոնովի - Գալյա Օստրեցովա։
  • 1965 - Անտոն Չեխովի «Երեք քույր», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Օլգա։
  • 1965 - Լ. Զորինի «Հռոմեական կատակերգություն», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Ֆուլվիա։
  • 1966 – Ֆեոդոր Դոստոևսկու «Ապուշը», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի (երկրորդ խմբագրություն) - Վարյա Իվոլգինա։
  • 1966 - «Քանի տարի, քանի ձմեռ»։ Վերա Պանովա, բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի - Օլգա Շեմետովա։
  • 1966 - Վիկտոր Ռոզովի «Ավանդական հավաք», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի - Լիզա Խրենովա։
  • 1967 - «Ճշմարտություն։ Ոչինչ, բացի ճշմարտությունից»։ Դ. Ն. Ալյա, բեմադրությունը Գեորգի Տովստոնոգովի - Լուիզա Բրայանտ
  • 1969 - Ուիլյամ Շեքսպիրի «Հենրի IV, մաս 1-ին», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Մոլվա
  • 1969 - Վիկտոր Ռոզովի «Գիշերվանից մինչև կեսօր», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Նինա։
  • 1971 - Միխայիլ Ռոշչինի «Վալենտին և Վալենտինա», բեմադրությունը՝ Գեորգի Տովստոնոգովի- Վալենտինայի մայրը։
  • 1974 - Ի. Էրկենի «Կատուներ և մկներ», բեմադրությունը՝ Յու.Ե. Ակսյոնովի - Երժեբեթ Օրբան։
  • 1974 - Վլադիմիր Տենդրյակովի «Երեք պարկ աղտոտ ցորեն», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Մանկա։
  • 1976 - Մաքսիմ Գորկու «Հովեկներ», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը - Կալերիա, Օլգա Ալեքսեևա։
  • 1976 - Ալլա Սոկոլովայի «Ֆարյատևի ֆանտազիաները», բեմադրությունը Սերգեյ Յուրսկու - Ֆարյատևի մորաքույրը։
  • 1977 - Վալենտին Ռասպուտինի «Վերջնաժամկետ», բեմադրությունը՝ Եվգենի Լեբեդևի - Աննա։
  • 1978 - Ալեքսեյ Արբուզովի «Դաժան խաղեր», բեմադրությունը՝ Յ. Ակսյոնովի, բեմադրության ղեկավար՝ Գեորգի Տովստոնոգով - Նելիի մայր։
  • 1978 - Կ. Սաքոնիի «Հեռուստատեսային անգարումներ», բեմադրել է Եվգենի Արիեն՝ Բոդոգի կինը։
  • 1979 - Թորնթոն Ուայլդերի «Մեր քաղաքը», բեմադրությունը՝ Էրվին Աքսերի - տիկին Ջիբս։
  • 1982 - Անտոն Չեխովի «Քեռի Վանյա», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ տարեց դայակ Մարինան[51]։
  • 1982 - Դ. Կլադիաշվիլիի «Սամանիշվիլիի խորթ մայրը», բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը՝ Էլենե[51]։
  • 1983 - Վալերիա Վրուբլևսկայի «Ամբիոն», բեմադրությունը՝ Միխայիլ Ռեզնիկովիչի - Պանչենկո։
  • 1984 - Ալեքսեյ Դուդարևի «Շեմ», բեմադրել է Գենադի Եգորովը - մայրը։
  • 1987 - Ա. Լ Գալինայի «Ժաննա», բեմադրությունը՝ Գ. Ս. Մայայի – Սվերչկովա Սվետլանա Վասիլևնա։
  • 1992 - Իվան Տուրգենևի «Ազնվականների բույնը», բեմադրությունը՝ Մ. Յու. Ռեզնիկովիչի - Պեստովա Մարթա Տիմոֆեևնա։
  • 1992 - Սեմ Շեփարդի «Իրական արևմուտք», բեմադրել է Վ. Կամինսկին - Մա[51]։
  • 1996 - Ժան Անույի «Անտիգոնե», բեմադրել է Թեմուր Չխեիձեն - ստնտու։
  • 1997 - Վլադիմիր Գուրկինի «Կվադրիլ», բեմադրությունը՝ Ա. Մաքսիմովի - Լիդա Զվյագինցևա։
  • 2005 - Ռ. Հարվուդի «Քառյակ» բեմադրությունը՝ Նիկոլայ Պինիգին - Սեսիլիա Ռոբսոն։
  • 2009 - Ի. Էրկենի «Կատուներ և մկներ», բեմադրությունը՝ Յու. Ե. Ակսյոնովի (վերսկսված) - Երժեբեթ Օրբան[2]։

Այլ թատրոններ

  • 1994 - «Կարելի է ապրել» (մոնոներկայացում) («Սանկտ Պետերբուրգի բեմի վարպետներ»-ի մասնավոր ձեռնարկություն)։
  • 1994 - «Քո հոգու աչքերը» («Դերասանի ապաստարան»)[52]։
  • 1994 - Լ. Ռազումովսկայայի «Վլադիմիրյան հրապարակ», («Դերասանի ապաստարան»)[51]։
  • 1997 - «Նա մարտահրավեր է նետում», Դ. Մուրելի «Լանգուստի ծիծաղը» պիեսի հիման վրա («Հիշողություններ»), բեմադրությունը՝ Վ. Մինկովի, Սառա Բեռնար («Դերասանի ապաստարան»)։
  • 1998 - «Պառաված օրիորդը», է Նադեժդա Պտուշկինայի «Մինչ նա մահանում էր» պիեսի հիման վրա, բեմադրությունը՝ Բորիս Միլգրամի - Սոֆյա Իվանովնա (Մասնավոր ձեռնարկություն)[14]։
  • 1999 թվական - «Ա՛յդ դուք, ովքեր սիրում էիք...», բեմադրել է Գենադի Տրոստյանեցկին - Գնչուհի Տանյա (Պուշկինի թատերական կենտրոն, Կոչնևայի տուն)[53]։
  • 2000 - «Աղավնիներ», Պ. Վոգիլի «Հին արհեստը» պիեսի հիման վրա, բեմադրել է Վ. Դոլգաչովը - Մայա (Տուն թատրոն)։
  •  2000 - «Երեք բարձրահասակ կանայք» Էդուարդ Օլբի (Մասնավոր ձեռնարկություն)։
  •  2004 - «Իմ թանկագին գանձը», Վ. Վերբինի «Խանդավառների երթը» պիեսի հիման վրա, բեմադրել է Բորիս Միլգրամը՝ կանանց գլխավոր դերը («Տուն թատրոն»)[54]։

Հեռուստաներկայացումներ և կինոներկայացումներ խմբագրել

  • 1959 - «Դոստիգաևը և ուրիշներ» (կինոնկար - ներկայացում), Լենֆիլմ, բեմաականացրել են Յու. Մուզիկանտը, Ն. Ա. Ռաշևսկին - Շուրա[55]։
  • 1963 - «Կյուխլյա», Յու. Տինյանովի վեպի հիման վրա (հեռուստաներկայացում), բեմադրությունը Ալեքսանդր Բելինսկու՝ արքայադուստր Տրուբեցկայա։
  • 1965 - Բերտոլդ Բրեխտի «Վախը և հուսահատությունը երրորդ կայսրությունում» (հեռուստաներկայացում), բեմադրել է Դեյվիդ Կարասիկը՝ Ֆրաու Ֆուրկե, Կլիմբչ զույգի ծանոթը, Կլաուս Հենրիխի մայրը։
  • 1965 - «Հռոմեական հեքիաթներ» (հեռուստաներկայացում), Ա. Մորավիայի նովելների հիման վրա, բեմադրել է Լև Ցուցուլկովսկին՝ Մելենիի դուստրը։
  • 1967 - «Օզ երկրի կախարդը» (հեռուստաներկայացում) - Ֆլեբբի[56]։
  • 1968 - «Ագլայա», Յուրի Գերմանի «Իմ թանկագին մարդը» վեպի հիման վրա (հեռուստաներկայացում) - Ալևտինա։
  • 1969 - Ալեքսանդր Աֆինոգենովի «Մաշենկա» (հեռուստաներկայացում), բեմադրել է Իվան Ռասոմախինը։
  • 1972 - «31-րդ բաժին» (հեռուստաներկայացում), բեմադրությունը Յուրի Ակսենովի- նախկին գեղարվեստական խմբագիր։
  • 1981 - «Ինքնասպանություն» (հեռուստաներկայացում), բեմադրել է Իվան Ռասոմախինը[57]։
  • 1983 - «Անագե մատանիներ» (հեռուստաներկայացում), բեմադրել է Գլեբ Սելյանինը Յանուարիայի թագուհի[57]։
  • 1985 - «Քրեական տաղանդ» (հեռուստաներկայացում), բեմադրությունը Իրինա Սորոկինայի[57]։
  • 1986 - «Քեռի Վանյա» (կինոնկար-ներկայացում), Լենհեռուստաֆիլմ, բեմադրել է Գեորգի Տովստոնոգովը –Մարինա՝ տարեց դայակը։
  • 1992 - «Ռիչարդ Երկրորդ» (հեռուստաշոու), բեմադրել է Եվգենի Զլոբինը[57]։
  • 1998 - «Նա մարտահրավեր է նետում» (կինոնկար- ներկայացում) - Սառա Բեռնար[57]։
  • 2002 - «Երեք բարձրահասակ կանայք» (կինոնկար-ներկայացում) - Ա[58]։
  •  2009 - «Կատուներ և մկներ» (կինոնկար-ներկայացում) - Էրժեբետ Օրբան։

Պարգևներ խմբագրել

Պետական պարգևներ խմբագրել

Մասնագիտական կազմակերպությունների մրցանակներ խմբագրել

  • Կոնստանտին Ստանիսլավսկու անվան միջազգային մրցանակ՝«Թատերական արվեստում ներդրման համար» (1997, Մրցանակի հիմնադիր՝ Ստանիսլավսկու անվան միջազգային հիմնադրամ)[2],
  • «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգում «Կուռք» մրցանակ (1998, մրցանակի հիմնադիր՝ «Կուռք մրցանակ» բարեգործական հիմնադրամ)[59],
  • «Ադամանդե վարդ» մրցանակ Սոչիի «Կինոտավրոս» Բաց ռուսական կինոփառատոնի լավագույն դերասանուհու համար (1998), «Հաղթանակի օրվան նվիրված ստեղծագործություն» և «Կրկեսն այրվեց և ծաղրածուները փախան» ֆիլմերում դերերի համար[59],
  • «Ռուսաստանի Վիվատ կինո» կինոփառատոնի «Արվեստում իդեալին հավատարմության համար» մրցանակ՝ Սանկտ Պետերբուրգ (1999 թվականի փառատոնը համակարգում է Պետերբուրգի «Պետերբուրգ-կինո» պետական բյուջետային հաստատությունը)[59],
  • Ռուսաստանի կինոքննադատների և կինոյի մամուլի ազգային մրցանակ «Ոսկե խոյ» լավագույն դերասանական աշխատանքի համար (2000) - «Պարտեզը լի էր լուսնով» ֆիլմում կանացի գլխավոր դերի համար[2],
  • «Սոզվեզդիյե» կինոփառատոնի կանացի լավագույն գլխավոր դերի համար մրցանակ (2000, Փառատոնն անցկացվում է Ռուսաստանի կինոդերասանների գիլդիայի կողմից)
  • Մինսկի միջազգային «Лістапад» կինոֆեստիվալի մրցանակ լավագույն կանացի դերի համար (2000) - «Պարտեզը լի էր լուսնով» ֆիլմի համար[59],
  • Անապայի «Կինոշոկ» բաց կինոֆեստիվալի մրցանակ «Պարտեզը լի էր լուսնով» կինոնկարի լավագույն կանացի դերի համար (2000)[59],
  • Նիկա մրցանակ լավագույն կանացի դերի համար (2001) - «Պարտեզը լի էր լուսնով» ֆիլմի համար[2],
  • Սանկտ Պետերբուրգի «Ոսկե լուսարձակ» բարձրագույն թատերական մրցանակ (2001, 2006)[2],
  • «Պետրոպոլիս» գեղարվեստական մրցանակ «Վերջին տարիներին թատրոնում և կինոյում դերերի բանաստեղծական նկարագրի համար» (2002)[59],
  • Ալեքսանդր Վոլոդինի անվան գեղարվեստական մրցանակ (2004։ Մրցանակը շնորհվում է հանրային ժյուրիի կողմից, որտեղ ընդգրկված են «Սանկտ Պետերբուրգի թատերական հանդես»-ը, «Պետրոպոլ» ալմանախը, «Օստրով» թատրոնը)[59],
  • Ե. Ա. Լեբեդևի անվան ազգային մրցանակ՝ «Ռուսաստանի ազգային թատերական արվեստի զարգացման գործում ունեցած նշանակալի ավանդի համար» (2008, Մրցանակը սահմանվել է Սանկտ Պետերբուրգի Կ. Յու. Լավրովի անվան «ԴՄԹ» հասարակական բարեգործական հիմնադրամի նախաձեռնությամբ)[2],
  • Հատուկ մրցանակ «Ոսկե դիմակ» «Թատերական արվեստի զարգացման գործում ունեցած նշանակալի ավանդի համար» (2013)[2]։

Գրականություն խմբագրել

  • Шарко З. М. Счастье мое // Петербургский театральный журнал. - Л., 1997. - № 12.
  • Марченко Т. А. Зинаида Шарко // Портреты актеров: Вып. 2. - Л.: Искусство, 1973. - С. 138-158. Архивировано 20 ноября 2010 года.
  • Дмитревская М. Зинаида Шарко // Разговоры. - Л., 2010.
  • Старосельская Н. Д. Товстоногов. - М.: Молодая гвардия, 2004. - ISBN 5-235-02680-2.
  • Беньяш Р. М. Ленинградский академический Большой драматический театр им. М. Горького. - Л.: Искусство, 1968.
  • Шарко Зинаида Максимовна. Мои анкетные данные / Зинаида Шарко. - Санкт-Петербург: Балтийские сезоны, 2014. - 158 с. - ISBN 978-5-903368-85-3.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Internet Movie Database — 1990.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Шарко Зинаида Максимовна. Люди театра. Труппа. Официальный сайт Большого драматического театра.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Алексютина Н. Зинаида Шарко: 70 лет — не так страшно, как кажется в 60 // Первое сентября : газета. — 2000.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Соломонов А. Актриса Зинаида Шарко: Я хотела быть торпедисткой // Известия : газета. —М., 13 января 2006.
  5. ↑ 5,0 5,1 Петрова Е. Зинаида Шарко: «Сцена лечит артистов и зрителей»(ռուս.) // Аргументы и факты : газета. — 23 марта 2011.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 Марченко Татьяна Анатольевна Зинаида Шарко // Портреты актеров: Вып. 2.. — Л.: Искусство, 1973. — С. 138—158.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 Шарко З. М. Счастье моё // Петербургский театральный журнал. —Л., 1996. — № 12.
  8. ↑ 8,0 8,1 Ткач Т. Туш Шарко // Театральный Петербург : журнал. —СПб, 1—31 мая 2009. — № 9—10.
  9. ↑ 9,0 9,1 Акимов, Николай Павлович // Театральная энциклопедия (под ред. С. С. Мокульского). — М.: Советская энциклопедия, 1961—1965. — Т. 1.
  10. ↑ Старосельская, 2004, էջ 138
  11. ↑ Старосельская, 2004, էջ 94—95
  12. ↑ Старосельская, 2004, էջ 140—312
  13. ↑ Старосельская, 2004, էջ 370, 372
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 Горфункель Е. Зинаида Шарко. Капризная, упрямая, счастливая // Да : газета. —Л., 2009. — № 5 (130).
  15. ↑ Иванова В. Эмилия Попова // Портреты актёров: Вып. 2.. — Л.: Искусство, 1973. — С. 88—116.
  16. ↑ Беньяш Раиса Моисеевна Татьяна Доронина // Без грима и в гриме. — Л.: Искусство, 1971. Архивировано из первоисточника 23 Հունիսի 2011.
  17. ↑ Забозлаева Т. Людмила Макарова // Портреты актёров: Вып. 2.. — Л.: Искусство, 1973. — С. 71—87. Архивировано из первоисточника 20 Նոյեմբերի 2010.
  18. ↑ Рецептер В. Э. Жизнь и приключения артистов БДТ. — Москва: Вагриус, 2005. — ISBN 5-475-00096-4
  19. ↑ Старосельская, 2004, էջ 370
  20. ↑ Горфункль Е. И. {{{заглавие}}} // Звёзды петербургской сцены (под ред. Б. Покровского). — М.: АСТ-Пресс Книга, 2003. — С. 253. — ISBN 5-7805-0996-4.
  21. ↑ Дмитревская М. Зинаида Шарко. Роль, не политая слезами, не кончается хорошо // Культура : газета. —М., 20—26 мая 2000. — № 5 (130).
  22. ↑ Казьмина Наталья Юрьевна. Свои и чужие. Статьи, рецензии, беседы. — М. : Litres, 2016. — С. 155. — 472 с. — ISBN 9785040052370.
  23. ↑ Горфункель Е. И. Послесловие // Премьеры Товстоногова / Сост., пояснит. текст Е. И. Горфункель. — М. : Артист. Режиссер. Театр; Профессиональный фонд «Русский театр», 1994. — С. 355. — 367 с.
  24. ↑ Смелянский А. М. Предлагаемые обстоятельства. Из жизни русского театра второй половины XX века. — М.: Артист. Режиссёр. Театр, 1999. — С. 6. — ISBN 5-87334-038-2
  25. ↑ Старосельская, 2004, էջ 367
  26. ↑ 26,0 26,1 Заславский Григорий Анатольевич Актриса без скабрезностей(ռուս.) // Независимая газета : газета. —М., 13 января 2006.
  27. ↑ Цыбульская А. А по вечерам они читали Диккенса // Вестник : журнал. — 16 января 2001. — № 2 (261).
  28. ↑ 28,0 28,1 «Памяти Зинаиды Шарко». Большой драматический театр (официальный сайт). 2016 թ․ օգոստոսի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  29. ↑ «В Петербурге похоронили актрису Зинаиду Шарко». Культура (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2016 թ․ օգոստոսի 8. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  30. ↑ «Игорь Петрович Владимиров». Официальный сайт Театра им. Ленсовета. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 26-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Полубарьева М. Прабабушка-вампирша. Зинаида Шарко не хочет жить в XXI веке // "МК" в Питере : газета. — СПб.,
  32. ↑ 32,0 32,1 Старосельская, 2004, էջ 210
  33. ↑ Эфрос Анатолий Васильевич [Избранные произведения: В 4 т.] / 2-е изд. доп. — М.: «Парнас», Фонд «Русский театр»,, 1993. — Т. 1. Репетиция — любовь моя. — С. 137. — 318 с.
  34. ↑ 34,0 34,1 Каминская Н. Бриллиантовая Зинаида // Культура : газета. —М., 14—20 мая 2009.
  35. ↑ Смелянский Анатолий Миронович Предлагаемые обстоятельства. Из жизни русского театра второй половины XX века. — М.: Артист. Режиссёр. Театр, 1999. — С. 53. — ISBN 5-87334-038-2
  36. ↑ Старосельская, 2004, էջ 174—175
  37. ↑ 37,0 37,1 Рыбаков Юрий Сергеевич, Логинова М. Зинаида Шарко // Петербургский театральный журнал. —СПб., 1993. — № 4.
  38. ↑ 38,0 38,1 Варламова А. Актёры БДТ // Русское актёрское искусство XX века. Вып. II и III. —СПб, 2002. — С. 78—79.
  39. ↑ Беньяш, БДТ, 1968, էջ 109
  40. ↑ Беньяш, БДТ, 1968, էջ 13
  41. ↑ 41,0 41,1 Смелянский А. М. Предлагаемые обстоятельства. Из жизни русского театра второй половины XX века. — М.: Артист. Режиссёр. Театр, 1999. — С. 62. — ISBN 5-87334-038-2
  42. ↑ Рудницкий Лев Лазаревич Театральные сюжеты. — М.: Искусство, 1990. — С. 111—112. — 464 с.
  43. ↑ 43,0 43,1 Семеновский Валерий Оскарович Правду! И ещё кроме правды… // Театр : журнал. —М., 1975. — № 5. — С. 37—44.
  44. ↑ Старосельская, 2004, էջ 289—290, 292—293
  45. ↑ Валерию Гаврилину принадлежало музыкальное оформление спектакля; многие фрагменты вошли потом в его «Военные письма».
  46. ↑ «Зинаида Шарко: «Бойся комплекса полноценности»». Телеканал «Культура». 2009 թ․ մայիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 16-ին.
  47. ↑ Сиривля Н. А. Формула достойно прожитой жизни(ռուս.) // Искусство кино : журнал. —М., 2001. — № 3.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 48,4 48,5 48,6 48,7 48,8 Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 151
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 152
  50. ↑ Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 153
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 154
  52. ↑ Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 155
  53. ↑ Государственный Пушкинский театральный центр Արխիվացված 2021-06-02 Wayback Machine // Официальный сайт
  54. ↑ Должанский Роман Павлович (2004 թ․ մայիսի 18). «Дареная роль: Зинаида Шарко сыграла «Мой драгоценный клад»». Коммерсантъ, №87, стр. 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  55. ↑ Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 110
  56. ↑ Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 156
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 57,4 Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 157
  58. ↑ Мои анкетные данные / Зинаида Шарко, 2014, էջ 158
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 59,3 59,4 59,5 59,6 59,7 «Шарко Зинаида Максимовна». Энциклопедия отечественного кино. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  60. ↑ «Указ Президента РФ от 13.02.2004 № 190 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российского государственного академического Большого драматического театра имени Г. А. Товстоногова (город Санкт-Петербург)»». Докумены. Президент России (официальный сайт). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  61. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 5 февраля 2009 года № 117». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 9-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զինաիդա Շարկո» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զինաիդա_Շարկո&oldid=9795068» էջից