Վիքիպեդիա

Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»

Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի» (անգլ.՝ Operation Neptune Spear), հակաահաբեկչական գործողություն, որի նպատակը Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումն էր։ Ուսամա բեն Լադենը իսլամական «Ալ Քաիդա» ահաբեկչական կազմակերպության առաջնորդն էր և սպանվել է Պակիստանում 2011 թվականի մայիսի 2-ին, տեղական ժամանակով գիշերվա ժամը 2-ին[2][3], ԱՄՆ հատուկ ջոկատայինների կողմից։ «Նեպտունի եռաժանի» պայմանական անվանումով գործողությունը հաստատվել էր ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի կողմից[Ն 1] և իրակացվել DEVGRU հատուկ ջոկատի զինծառայողների կողմից (հայտնի որպես SEAL Team Six), որը մտնում է «Արագ ծավալման հատուկ ծովային ջոկատ»-ի (SEAL) մեջ և գտնվում է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության իրավասության տակ՝ ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչության (ԿՀՎ) հետ համագործակցությամբ[5][6]։ Աբոթաբադում (Պակիստան) գտնվող բեն Լադենի տան վրա հարձակման համար խումբ է ուղարկվել Աֆղանստանից[7]։ Գործողության ավարտից հետո ամերիկյան զինծառայողները բեն Լադենի մարմինը նույնականացման համար տեղափոխել են Աֆղանստան, իսկ այնուհետև՝ նույն օրը, այն թաղել ծովի մեջ[8]։

Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»
Operation Neptune Spear
Ուսամա բեն Լադենի թաքստոցը Աբոթաբադում
Տեսակքաղաքական սպանություն, Օպերացիա և իրադարձություն
ԵրկիրԱՄՆ
Գրոհի վայրԱբոթաբադ, Պակիստան
ՏեղադրանքOsama bin Laden's compound in Abbottabad?
Գրոհի նպատակՈւսամա բեն Լադեն
Տարեթիվմայիսի 2, 2011[1]
Զոհվածներ5
(Ուսամա բեն Լադեն, Հալիդ բեն Լադեն, Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի, Աբրար (Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի եղբայրը), Բուշրա (Աբրարի կինը))
Ահաբեկիչների քանակ24
ԿազմակերպիչներԿՀՎ,
Հատուկ գործողությունների բաժին
Արագ ծավալման հատուկ ծովային ջոկատ (SEAL)
Հատուկ օդային ջոկատ
VMAQ-4
 Death of Osama bin Laden Վիքիպահեստում

«Ալ Քաիդա»-ն Ուսամա բեն Լադենի մահը հաստատել է մայիսի 6-ին, խոստանալով վրեժ լուծել սպանության համար[9]։ Գործողության արդյունքները դրական են ընդունվել ԱՄՆ հասարակական կարծիքի կողմից[10][11], հավանության են արժանացել Միավորված ազգերի կազմակերպության (ՄԱԿ), Հյուսիս-ատլանտյան պայմանագրի կազմակերպության (ՆԱՏՕ), Եվրոպական միության (ԵՄ) և մեծաքանակ երկրների կառավարությունների կողմից[12], սակայն քննադատվել է Կուբայի նախկին ղեկավար Ֆիդել Կաստրոյի[13] և Գազայի հատվածում պաղեստինական «Համաս» խմբավորման առաջնորդի կողմից[14][Ն 2]։ «Միջազգային ամնիստիա» (անգլ.՝ Amnesty International) ոչ կառավարական միջազգային կազմակերպությունը քննադատել է սպանության մի շարք իրավական և էթիկական տեսանկյունները, ինչպես այն, թե ինչու բեն Լադենին գերի չեն վերցրել, չնայած նրա անզեն լինելուն[16]։

Բեն Լադենի գտնվելու վայրի բացահայտումը խմբագրել

Սուրհանդակի անձը խմբագրել

«Ալ Քաիդա»-ի սուրհանդակների նույնականացումը եղել է ԿՀՎ գաղտնի բանտերում և Գուանտանամոյի բանտում քննիչների գերակա խնդիրներից մեկը, քանի որ բեն Լադենը, ինչպես ենթադրում էին, հաղորդակցվում էր այդպիսի սուրհանդակների միջոցով՝ թաքցնելով իր գտնվելու վայրը ամերիկյան հետևակայիններից և «Ալ Քաիդա»-ի բարձրագույն հրամանատարությունից։ Հայտնի է եղել, որ Բեն Լադենը հեռախոս չի օգտագործել այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ն 1998 թվականին հրթիռային հարվածներ էր հասցրել Աֆղանստանում և Սուդանում գտնվող նրա ռազմական բազաների վրա՝ հետևելով արբանյակային հեռախոսներին[17]։

2002 թվականին քննիչներին չհաստատված տեղեկություններ են գալիս Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի անունով (երբեմն հիշատակվում է որպես շեյխ Աբու Ահմեդ՝ Քուվեյթից) «Ալ Քաիդա»-ի սուրհանդակի մասին։ 2003 թվականին Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը՝ «Ալ Քաիդա»-ի ենթադրվող օպերատիվ հրամանատարը, հարցաքննության ժամանակ հայտարարել է, որ նա ծանոթ է եղել ալ-Քուվեյթիի հետ, սակայն նա ակտիվ չի եղել «Ալ Քաիդա»-ում[18]։

2004 թվականին կալանավորված Հասան Գուլը քննիչներին հայտնել է, որ ալ-Քուվեյթին մտերիմ է եղել բեն Լադենի հետ այնպես, ինչպես Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը և Մուհամեդի ժառանգորդ Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին։ Հետագայում Գուլը հայտնել է, որ ալ-Քուվեյթիին որոշ ժամանակ ոչ մեկը չի տեսել՝ փաստ, որը ամերիկացիներին բերել է ենթադրության, որ նա եղել է բեն Լադենի հետ։ Իմանալով Գուլի ցուցմունքների մասին՝ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը չի հրաժարվել իր սկզբնական ցուցմունքներից[18]։ Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին ձերբակալվել է 2005 թվականին և 2006 թվականի սեպտեմբերին բերվել Գունտանամոյի բանտ[19]։ Նա ԿՀՎ-ի քննիչներին պատմել է, որ բեն Լադենի սուրհանդակը եղել է Մաուլավի Աբդ ալ-Հալիկ Յան անունով մարդ և հերքել է ալ-Քուվեյթիի հետ ծանոթությունը։ Քանի որ Մուհամեդը և ալ-Լիբին նվազագույնի են հասցրել Ալ-Քուվեյթիի նշանակությունը, քննիչները ենթադրել են, որ նա եղել է բեն Լադենի ներքին շրջանակի անդամը[18]։

2007 թվականին քննիչներն իմանում են ալ-Քուվեյթիի իրական անունը[20]։ Քանի որ Մաուլավի Աբդ ալ-Հալիկ Յան անունը հիշատակվում էր Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբիի վրա JTF-GTMO-ի գործում՝ հրապարակված 2011 թվականի ապրիլի 24-ին «WikiLeaks» նախագծում[21], ենթադրություն կար, որ Աբոթաբադում թաքստոցի վրա ԱՄՆ հարձակման նախապատրաստությունը արագացվել է որպես նախազգուշական միջոց[22]։ ԿՀՎ-ն այդպես էլ ոչ մեկին Մաուլավի Յան անունով չի գտել և եկել է ենթադրության, որ ալ-Լիբին հորինել է այն[18]։

2010 թվականին մեկ այլ կասկածյալի գաղտնալսումներն օգնել են իմանալ ալ-Քուվեյթիի հետ խոսակցությունները։ ԿՀՎ-ն ալ-Քուվեյթիին հայտնաբերել է 2010 թվականի օգոստոսին և հետևել է նրան մինչև բեն Լադենի թաքստոցը։ Սուրհանդակը և նրա ազգականը (հարազատ կամ խորթ եղբայրը) սպանվել են 2011 թվականի մայիսի 2-ի գրոհի ժամանակ[18]։ Հետագայում, որոշ տեղացի բնակիչներ, տղամարդկանց ճանաչել են որպես Արշադ և Թարիկ Խան անունով փուշթուններ[23]։ Արշադ Խանի մոտ հայտնաբերել է հին, ոչ էլեկտրոնային նույնականացման քարտ, որում նշված է, որ նա եղել է Պակիստանի հյուսիս-արևելքում գտնվող Չարսադ քաղաքի մոտակա Կատ Կուրուն գյուղից։ Պակիստանցի պաշտոնյաները այդ շրջանում ոչ մի արձանագրություն չեն գտել Արշադ Խանի մասին և եկել են այն եզրակացության, որ տղամարդը ապրել է ուրիշի անվան տակ[24]։

Բեն Լադենի թաքստոցը խմբագրել

 
Բեն Լադենի թաքստոցի արտաքին տեսքը

Շնորհիվ արբանյակային լուսանկարների և հետախուզության հաշվետվությունների՝ ԿՀՎ-ն պարզել է Աբոթաբադում տան բնակիչների անձանց, որոնց այցելել էր սուրհանդակը։ 2010 թվականի սեպտեմբերին ԿՀՎ-ն եկել է ենթադրության, որ այն «հատուկ պատրաստվել է ինչ-որ կարևոր անձի թաքցնելու համար», շատ հավանական է, որ բեն Լադենին[25][26]։ Պաշտոնյա անձինք ենթադրել են, որ նա այնտեղ ապրել է իր երիտասարդ կնոջ հետ[26]։

2004 թվականին կառուցված եռահարկ շինությունը[27] գտնվել է նեղ բնահողային ճանապարհի վերջնամասում[28]։ «Google Երկիր Մոլորակ»-ի (անգլ.՝ Google Earth) քարտեզներում երևացել է, որ թաքստոցը 2001 թվականին չի եղել, սակայն այն եղել է լուսանկարներում, արված 2005 թվականին[29]։ Շինությունը գտնվում էր Աբոթաբադի կենտրոնից 4 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևելք[25]։ Աբոթաբադը գտնվում է մոտավորապես 160 կիլոմետր հեռու Աֆղանստանի սահմանից (մոտ 300 կիլոմետր Հնդկաստանից)։ Թաքստոցը տեղակայված էր Պակիստանի ռազմական ակադեմիայից 1, 3 կիլոմետր հարավ-արևմուտք[5], հողամասում, որն ութ անգամ մեծ է հարևան տներից և շրջապատված էր 3, 7-5, 5 մետր բարձրությամբ բետոնե պարսպով[26]՝ պատված փշալարով[25]։

Տանը չեն եղել ո՛չ համացանց, ո՛չ էլ հեռախոսային կապ, իսկ նրա բնակիչներն այրել են իրենց աղբը՝ ի տարբերություն հարևանների, ովքեր աղբը ուղղակի հանում էին հավաքման համար[27]։ Տեղացի բնակիչները տունն անվանում էին «Վազիրիստան հավելի», քանի որ համարում էին, որ նրա տերը Վազիրիստանից էր[30], իսկ «հավելի»-ն բառ է, որն օգտագործվում է Հնդկաստանում և Պակիստանում և մոտավորապես թարգմանվում է որպես «առանձնատուն»։

Հետախուզականի տվյալների հավաքագրում խմբագրել

 
Թաքստոցի օդալուսանկարը, արված ԿՀՎ-ի կողմից

Հետախուզական տվյալների հավաքագրումը և հետազոտումը իրականացնում էր «ԿՀՎ-ն, որն իրականացնում էր գործողությունը, իսկ Ազգային անվտանգության գործակալությունը (անգլ.՝ National Security Agency, NSA), Ազգային գեոտարածական հետախուզությունը, ODNI-ն (Ազգային հետախուզության տնօրենի գործակալություն) և ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարությունը նույնպես կարևոր դեր են խաղացել»[31]։

ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչությունը ընդհատակյա բնակարան էր կազմակերպել Աբոթաբադում, որտեղից թիմը մի քանի ամիսների ընթացքում հետազոտում էր իրականացնում տան նկատմամբ։ Ընդհատակյա բնակարանը անմիջապես լքվել է բեն Լադենի մահից հետո[2]։ Ազգային գեոտարածական հետախուզության գործակալությունն օգնել է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարությանը ստեղծելու ուղղաթիռների օդաչուների համար ուսումնական սարքեր և վերլուծել RQ-170 անօդաչու թռչող սարքի տվյալները մինչ, ընթացքում և թաքստոցի վրա հարձակման գործողությունից հետո։ Գործակալությունը նաև ստեղծել է տան եռաչափ տեսապատկերը, գնահատման է ենթարկել նրա բնակիչների քանակը, նրանց տարիքը և սեռը[32]։

Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի» խմբագրել

Նպատակներ խմբագրել

«Ասսոշեյթեդ պրես»-ը մեջբերել է երկու ԱՄՆ ներկայացուցիչների, ովքեր հայտարարել են, որ գործողությունը եղել է «առաքելություն սպանության կամ ձերբակալման համար, քանի որ ԱՄՆ-ն չի սպանում անզեն մարդկանց, ովքեր ցանկություն ունեն հանձնվել», նաև, որ «հենց սկզբից պարզ է եղել, որ ով էլ լիներ այդ պատերից այն կողմ, նա չէր պատրաստվում հանձնվել»[33]։ Սպիտակ տան ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցերով խորհրդական Ջոն Բրենանը գրոհից հետո ասել է. «Եթե մենք հնարավորություն ունենաինք բեն Լադենին կենդանի բռնել, եթե նա ոչ մի վտանգ չներկայացներ, մասնակից անձինք ունակ և պատրաստ էին այն իրականացնել»[34]։ ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան «Public Broadcasting Service»-ի NewsHour-ում նշել է. «Իշխանություններն այստեղ բեն Լադենին սպանելու համար էին։ Եվ, ակնհայտորեն, մարտի վարման կանոնների հետ համապատասխան, եթե նա իրականում ձեռքերը վեր բարձրացներ և հանձնվեր և չներկայացներ ոչ մի վտանգ, ապա նրանք նրան կձերբակալեին։ Սակայն նրանք լիիրավ իշխանություն են ունեցել սպանելու նրան»[35]։

Սակայն, ամերիկյան հատուկ ծառայությունների անանուն ներկայացուցիչը «Ռոյթերս» գործակալությանը հատնել է, որ ««դա եղել է ոչնչացման գործողություն», հասկացնել տալով, որ Պակիստանում «բեն Լադենին կենդանի բռնելու ցանկություն չի եղել»[36]։ Մեկ այլ աղբյուր հայտնել է, որ զինծառայողը, ով անմիջապես իրականացնում էր գործողությունը, ասել է. «Մենք համարում ենք, որ մենք հայտնաբերել ենք Ուսամա բեն Լադենին և ձեր խնդիրը նրան սպանելն է»[37]։

Ծրագրավորում խմբագրել

2010 թվականի սեպտեմբերից սկսված սուրհանդակի պակիստանյան թաքստոցի մասին հետախուզական տվյալների հավաքագրումից հետո, նախագահ Օբաման մարտի 14-ին հանդիպել է ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականի հետ՝ գործողության նախագծի ստեղծման համար։ Նրանք գրոհին նախորդող վեց շաբաթվա ընթացքում հանդիպել են ևս չորս անգամ (մարտի 29-ին, ապրիլի 12-ին, ապրիլի 19-ին և ապրիլի 28-ին)։ Մարտի 29-ին Օբաման ծրագիրն անձամբ քննարկել է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության հրամանատար, փոխ-ադմիրալ Ուիլյամ Մակրեյվենի հետ[25][38]։ Մարտին Օբամային են ներկայացվել «գործողության իրականացման տարբեր հնարավոր տարբերակներ» և նրանք «կատարելագործվել են հետագա մի քանի շաբաթների ընթացքում»[39]։

Առաջին տարբերակը, որը դիտվել է ԱՄՆ պաշտոնատար անձանց կողմից, եղել է տան ռմբակոծումը, օգտագործելով B-2 Spirit ռմբակոծիչները, որոնք կարող են գցել 32 հատ[40] 900-կիլոգրամանոց «JDAM» տեսակի ղեկավարվող համակարգեր։ Օբաման մերժել է այդ տարբերակը, ընտրելով հարձակումը, որը կապահովեր ճշգրիտ ապացույց նրա, որ բեն Լադենը եղել է ներսում և կնվազեցներ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհերը[39]։

Եվս մեկ նախագիծ, առաջարկված Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության կողմից, եղել է «համատեղ գրոհը պակիստանյան հետախույզների հետ, որոնց առաքելության իրական նպատակների մասին տեղյան կպահվեր գրոհի սկզբից մի քանի ժամ առաջ»[40]։ Անօդաչու թռչող սարքերի ծավալումը, հավանաբար, չի եղել իրագործելի մոտեցում, մասամբ այն պատճառով, որ առանձնատունը եղել է «Պակիստանի օդային պաշտպանության վերահսկողության գոտու մեջ»[29]։ Սակայն, զինծառայողների օգտագործմամբ ծրագիրը պահանջում էր առաքելության նպատակի իրագործման համար լայնածավալ պատրաստվածություն և ուսուցում, ինչը «հետագա ամիսների ընթացքում տեղեկության արտահոսքի մեծ հնարավորություններ էր թույլ տալիս, ինչը կտապալեր գործողությունը և բեն Լադենին թույլ կտար ավելի խոր ընդհատակ անցնել»[33]։

DEVGRU խմբի անդամները սկսել են գրոհի նախապատրաստությունը (որի նպատակը նրանց համար անհայտ էր մնում) ազգային անգտանգության հարցերով մարտի 22-ի խորհրդակցությունից հետո, մարզվելով շինությունների վրա, որը ստեղծվել էր տան նմանությամբ[40][41]։ Ապրիլին DEVGRU խումբը սկսել է առավել մասնագիտացված ուսուցումը մեկ ակր տարածության վրա կառուցված Վազիրիստան-հավելիի կրկնօրինակի վրա, կառուցված Ալֆա ճամբարում՝ Աֆղանստանի Բահրամ օդային բազայի սահմանազատված տարածքում[42][43]։

Ապրիլի 29-ին, ժամը 08:20-ին, Օբաման Սպիտակ տան դիվանագիտական առանձնասենյակում խորհրդակցություն է անց կացրել Բրենանի, Թոմաս Դոնիլոնիի և ազգային անվտանգության հարցերով այլ խորհրդականների հետ և տվել է Աբոթաբադի տան վրա հարձակման վերջնական հրամանը։

Հարձակումն ամպամած եղանակի պատճառով հետաձգվել է մեկ օրով[38]։

Գործողության իրականացում խմբագրել

Մոտեցում և ներթափանցում խմբագրել

 
Ուսամա բեն Լադենի թաքստոցի գծագիրը

Նրանից հետո, երբ նախագահ Օբաման լիազորել է Ուսամա բեն Լադենի սպանության կամ ձերբակալման առաքելությունը, մայիսի 1-ի կեսօրին ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան գործողության սկսման հրաման է տվել[6]։

Գրոհն իրականացվել է 24 զինծառայողների ուժերով[44], ովքեր DEVGRU հատուկ ջոկատից էին, որը մտնում է SEAL-ի կազմի մեջ և գտնվում էր Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության ենթակայության տակ։ Նրանք ժամանակավորապես հանձնվել էին ԿՀՎ-ի ենթակայությանը[45]։

DEVGRU-ի մարտիկները բաժանվել էին երկու խմբի՝ յուրաքանչյուրում 12 մարդ[46]։ Ըստ «Նյու Յորք Թայմս»-ի տվյալների, ընդհանուր առմամբ գործողության մեջ ներգրավված էին «79 հատուկ ջոկատայիններ և շուն»[28]։ Հատուկ նշանակության 160-րդ ավիացիոն գունդը՝ ԱՄՆ բանակի հատուկ ջոկատի ստորաբաժանումը, հայտնի որպես «Գիշերային հետապնդողներ» (անգլ.՝ Night Stalkers), տրամադրել էր «Black Hawk» երկու հարվածային ուղղաթիռներ (հատուկ հարմարեցված) և երեք պահուստային ծանր փոխադրական «Chinook» ուղղաթիռներ[37][42][43][47][48][49]։ Բացի ուղղաթիռներից, գործողությանը մասնակցել են մի քանի այլ թռչող սարքեր, այդ թվում ռմբակոծիչ-ինքնաթիռ և անօդաչու սարքեր[50]։ Ըստ CNN-ի տվյալների, «ռազմաօդային ուժերն ունեին մարտական փնտրողա-փրկարարական ուղղաթիռների ամբողջական կազմ»[50]։

Գրոհը ծրագրավորվել էր փոքր լուսնային լուսավորության ժամանակ, որպեսզի ուղղաթիռները կարողանային Պակիստանի տարածք ներթափանցել աննկատ[39]։

Հատուկ ջոկատայինները Պակիստան ուղևորվել էին Ջելալաբադից, Աֆղանստան[51] «Black Hawk» ուղղաթիռներով[52], և զինված էին M4 ինքնաձիգներով, գիշերային տեսանելիության ակնոցներով և ատրճանակներով[53]։ Ուղղաթիռները բլրապատ տարածքի վրա ցածր են թռել, որպեսզի առանձնատան մոտ հայտնվեին առանց պակիստանյան զինվորական ռադարների կողմից հայտնաբերվելու։ Այնուամենայնիվ, պակիստանցիները օդ են բարձրացրել իրենց կործանիչները, սակայն գրոհի ընթացքի մեջ չեն խառնվել[28]։ SEAL-ի խմբերից մեկը պետք է ճոպաններով իջներ տան տանիքին, միևնույն ժամանակ, մյուս «Black Hawk»-ի կազմը պետք է բակ իջներ և ներթափանցեր առաջին հարկից[54]։ Սակայն, երբ նրանք հասել են նպատակակետին, ուղղաթիռներից մեկը ընկել է մրրկային օղակի մեջ՝ առավել բարձր, քան սպասվում էր, օդի ջերմաստիճանի և բարձր պատերի պատճառով[55], որի պատճառով նա «դիպել է պատերից մեկին»[46]` «վնասելով ռոտորը»[44]։ Ուղղաթիռը «կողաշրջվել է»[56]։ Զինծառայողները, ովքեր գտնվում էին ուղղաթիռում, լրջորեն չեն վնասվել։ Ջոկատները միավորվել են և շարունակել գրոհը[57]։

Մոտավորապես տեղական ժամանակով ժամը 01:00-ին (մայիսի 1-ի ժամը 20:00-ին՝ ըստ UTC-ի)[58][59] հատուկ ջոկատայինները թաքստոցի պատերը խորտակել են պայթուցիկով[48][60]։

Ոչնչացում խմբագրել

 
ԱՄՆ ազգային անվտանգության խորհրդի անդամները հետևում են գործողության ընթացքին

SEAL-ի և բնակիչների բախումը տեղի է ունեցել թաքստոցի հյուրատնակում, առաջին հարկի գլխավոր շինությունում՝ որտեղ բնակվում էին երկու տղամարդ, և երկրորդ և երրորդ հարկերում, որտեղ բնակություն էր հաստատել բեն Լադենը և նրա ընտանիքը[61].

Բացի Ուսամա բեն Լադենից, գործողության ընթացքում ոչնչացվել են ևս երեք այլ տղամարդիկ և կին։ Դրանք եղել են բեն Լադենի որդին (Հալիդ[40][62] կամ Համզա[63]), բեն Լադենի սուրհանդակը (Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի), սուրհանդակի եղբայր Աբրարը[64] և նրա կին Բուշրան[24]։

Ալ-Քուվեյթին Կալաշնիկովի ինքնաձիգից SEAL-ի առաջին ջոկատի վրա կրակ է բացել հյուրատնակի դռան ետևից և նրա և SEAL-ի միջև փոխհրաձգություն է սկսվել, որի ընթացքում ալ-Քուվեյթին սպանվել է[5][65][66]։ Սուրհանդակի եղբայր Աբրարը սպանվել է մինչ զենքին հասնելը, որը նրա կողքին ընկած գտնվել է SEAL-ի երկրորդ ջոկատի կողմից, գլխավոր տան առաջին հարկում։ Կինը, որը հետագայում ճանաչվել է որպես Աբրարի կինը, նույնպես սպանվել էր։ Բեն Լադենի 22-ամյա որդին դեպի SEAL է նետվել գլխավոր տան սանդուղքին և սպանվել է երկրորդ ջոկատի կողմից[5][46][63][66][67]։ ԱՄՆ անանուն բարձրաստիճան ներկայացուցիչը հայտնել է, որ հինգ սպանվածներից միայն մեկն է եղել զինված[68]։

SEAL-ը բեն Լադենի հետ բախվել է գլխավոր տան երկրորդ կամ երրորդ հարկում[46][69]։ Բեն Լադենը «հագած է եղել տեղական ազատ շապիկ և վարտիք, հայտնի որպես կուրտա-գիշերազգեստ»[40], որում հետագայում հայտնաբերվել են 500 եվրո և երկու հեռախոսային համարներ՝ կարված հագուստի մեջ[66][70]։

Բեն Լադենը երրորդ հարկի ելուստից նայել է ամերիկացիների վրա, ովքեր բարձրանում էին աստիճաններով և վերադարձել է իր սենյակը։ Հատուկ ջոկատայինը կրակել է նրա վրա, սակայն վրիպել է[71]։ SEAL-ը արագ նրա հետևից հետևել է սենյակ[2]։

Ննջասենյակի ներսում կանգնած են եղել բեն Լադենի երկու կանայք՝ փակելով նրան։ Նրանցից մեկը՝ Ամալ Ահմեդ Աբդուլ Ֆատահը, արաբերեն գոռացել է և կատարել սպառնացող շարժում։ Հատուկ ջոկատայիններից մեկը կրակել է նրա ոտքին, այնուհետև բռնել է երկու կանանց և հրել մի կողմ։ Երկրորդ հատուկ ջոկատայինը մտել է սենյակ և կրակել բեն Լադենի կրծքին, իսկ այնուհետև՝ HK416 հրացանից, գլխին[72]։

Սենյակում բեն Լադենի կողքին եղել են երկու զենք՝ АКС74У ինքնաձիգ և «Մակարով» ատրճանակ, սակայն, համաձայն նրա կին Ամալի ցուցմունքի, նա սպանված է եղել մինչ այն, երբ կկարողանար հասնել ինքնաձիգին[73][74]։ Համաձայն «Ասսոշեյթեդ պրես» գործակալության, զենքը դրված է եղել դռան կողքի դարակին և հատուկ ջոկատայիններն այն նկատել են միայն այն ժամանակ, երբ լուսանկարում էին դիակը[47]։

Բեն Լադենի 12-ամյա դուստրը ոտքից կամ ոտնաթաթից վիրավորված է եղել բեկորից[5][75][76]։ Գրոհի ժամանակ SEAL-ը բախվել է մի քանի կանանց և երեխաների։ Նրանք կապել են նրանց և թողել տեղում՝ մինչ գրոհի ավարտը, որից հետո նրանց դուրս են հանել պակիստանյան ուժերին հանձնելու համար[34][46]։

Մինչ բեն Լադենի մարմինը վերցրել են ամերիկյան ուժայինները, գրոհի ընթացքում սպանված չորս այլ դիակները թողնվել են թաքստոցի տարածքում, նրանք հետագայում վերցրել են պակիստանյան ուժերը[24][77]։

Արդյունքներ խմբագրել

Գրոհը պետք է տևեր 30 րոպե։ Ինչպես հայտնվում է, ջոկատների ներս մտնելու և դուրս գալու միջև անցել է 38 րոպե[37]։ Ներսում ժամանակը ծախսվել է պաշտպանների ոչնչացման[61], «թաքստոցում խնամքով շարժման՝ սենյակից սենյակ, հարկից հարկ», կանանց և երեխաների անվտանգության ապահովմամբ, «զենքով պահուստարանների և բարիկադների» մաքրման[46] և թաքստոցի խուզարկության[78] վրա։ Թաքստոցից հետագա ուսումնասիրման համար հայտնաբերվել են համակարգչային սկավառակներ, փաստաթղթեր, DVD, ֆլեշ-կուտակիչներ և «էլեկտրոնային սարքավորումներ»[37][79]։

Ուղղաթիռը, որը վթարային վայրէջք էր կատարել, վնասվել էր և չէր կարող օգտագործվել թռիչքի համար[43]։ Այն որոշեցին ոչնչացնել։ Նրանից հետո, երբ ամերիկյան զինվորականները «կանանց և երեխաներին տեղափոխեցին անվտանգ վայր», նրանք ականապատեցին և պայթեցրին ուղղաթիռը[26][40][80]։

Գրոհային ջոկատը կանչեզ է պահուստային ուղղաթիռ։ Չնայած ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչը չնշեց ավիաբազաները, որոնք օգտագործվել էին գործողության ժամանակ[81], հետագա հաղորդագրություններում նշվում էին, որ ուղղաթիռները վերադարձել են Բագրամի ավիաբազա[47]։ «The Washington Times»-ը հայտարարել է, որ դիակը Բագրամից «Կարլ Վինսոն» (անգլ.՝ USS Carl Vinson (CVN-70)) ականակիր է տեղավոխվել «V-22 Osprey»-ով՝ ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ի երկու F/A-18 ուղղաթիռների ուղեկցությամբ[82]։

Ըստ ԱՄՆ ներկայացուցիչների խոսքերի, բեն Լադենը թաղվել է ծովում, քանի որ ոչ մի երկիր չէր ընդունի նրա աճյունը։ «Կարլ Վինսոնի» տախտակամածին, Արաբական ծովի հյուսիսային մասում, բեն Լադենի մահվանից հետո մեկ օրվա ընթացքում, անց է կացվել մուսուլմանական կրոնական ծիսակատարություններ։ Մարմինը լվացվել է, փաթաթվել սպիտակ սավանով և տեղադրվել ծանրեցված պոլիէթիլենային պարկի մեջ։ Սպան կարդացել է նախապատրաստված կրոնական մեկնաբանությունները, որոնք թարգմանվել են արաբերեն լեզվով։ Նախապատրաստությունը սկսվել է տեղական ժամանակով ժամը 10:10-ին և հուղարկավորությունն ավատվել է առավոտյան ժամը 11-ին։ Դրանից հետո բեն Լադենի մարմինը տեղադրվել է տախտակի վրա, որը թեքել են այնպես, որ մարմինը այնտեղից սահելով ընկնի ծովը[83]։

Տեղեկությունների փոխանակում ԱՄՆ-ի և Պակիստանի միջև խմբագրել

Ըստ Օբամային վարչակազմի ներկայացուցչի խոսքերի, ԱՄՆ իշխանությունները գրոհի մասին Պակիստանի կառավարությունը չեն հայտնել մինչ նրա ավարտը[8][84][Ն 3]։ Շտաբի պետերի միավորված կոմիտեի ղեկավար Մայքլ Մալենը Պակիստանի բանակի ղեկավար Աշֆակ Փարվեզ Կայանիին զանգահարել է մոտավորապես տեղական ժամանակով ժամը 03:00-ին, որպեսզի հայտնի Աբոթաբադում գործողության մասին[86]։

Համաձայն Պակիստանի Արտաքին գործերի նախարարության, ամբողջ գործողությունն իրականացվել է ԱՄՆ զինված ուժերի կողմից[87]։ Պակիստանի միջգերատեսչական հետախուզության ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ նրանք նույնպես ներկա են գտնվել այն ժամանակ, ինչը նրանք անվանել են համատեղ գործողություն[88], սակայն նախագահ Ասիֆ Ալի Զարդարին կտրականապես հերքել է այդ լուրը[89]։

Ըստ «ABC News»-ի տվյալների, պակիստանյան կործանիչներն օդ են բարձրացվել, փորձելով գտնել և պարզել այն, ինչը պարզվել է ամերիկյան ուղղաթիռներ էին, որոնք օգտագործվել են գրոհի ժամանակ[43]։ Պակիստանի Արտաքին գործերի նախարար Սալման Բաշիրը[Ն 4] հետագայում հաստատել է, որ պակիստանյան զինվորականները F-16 կործանիչներն օդ են բարձրացրել նրանից հետո, երբ իմացել են գրոհի մասին, սակայն նրանք բեն Լադենի տան օդային տարածք հասել են այն ժամանակ, երբ ամերիկյան ուղղաթիռներն արդեն հեռացել էին[90]։

Դիակի նույնականացում խմբագրել

Ամերիկյան զինվորականները մի քանի մեթոդներ են օգտագործել Ուսամա բեն Լադենի դիակի ճշգրիտ նույնականացման համար։

  • Մարմնի չավում - և դիակը, և բեն Լադենը եղել են 1, 93 մետր հասակի։ SEAL-ի մոտ տեղում չափերիզ չի եղել դիակի չափման համար, այդ պատճառով հայտնի հասակով հատուկ ջոկատայինը պառկել է դիակի կողքին և հասակը սահմանվել է համեմատությամբ[44]։
  • Դեմքի ճանաչման համար ծրագրային ապահովում - լուսանկարը, որը SEAL-ը դեմքի ճանաչման համար հանձնել է Լենգլիի ԿՀՎ-ի շտաբ-բնակարան, ունեցել է 90—95 % համընկնում[38]։
  • Ճանաչում մարդկանց կողմից - թաքստոցից մեկ կամ երկու կին, այդ թվում բեն Լադենի կանանցից մեկը[91], մահվանից հետո ճանաչել են բեն Լադենի մարմինը[38]։ Բեն Լադենի կինը, հավանաբար, նրան անունով է դիմել հարձակման ժամանակ, ոչ դիտավորյալ կերպով օգնություն ցուցաբերելով ամերիկյան զինվորականների կողմից տեղում նրա ճանաչման հարցում[92][93][94]։
  • ԴՆԹ-ի անալիզ - «Ասսոշեյթեդ պրես»-ը և «Նյու Յորք Թայմս»-ը հայտնել են, որ բեն Լադենի մարմինը կարող է նույնականացվել ԴՆԹ-ի անալիզով[28][95], նրա քրոջ արյան և հյուսվածքների նմուշների օգտագործմամբ, ով մահացել էր գլխուղեղի ուռուցքից[96]։ «ABC News»-ը հայտարարել է, որ «բեն Լադենից վերցրել են երկու օրինակ՝ այդ ԴՆԹ-ի նմուշներից մեկը վերլուծման է ենթարկվել և տեղեկությունը էլեկտրոնային տեսքով Բագրամիից ուղարկվել է Վաշինգտոն։ Ինչ-որ մեկը Աֆղանստանից այդ օրինակը տեղ կհասցնի»[38]։ Ըստ ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան աշխատակցի խոսքերի[97].

    ԴՆԹ-ի անալիզը, որն առանձին-առանձին անց է կացվել Պաշտպանության նախարարության լաբորատորիայի և ԿՀՎ-ի կողմից, ճշգրիտ նույնականացրել է Ուսամա բեն Լադենին։ Նրա դիակի ԴՆԹ-ի նմուշները համեմատվել են բեն Լադենի մեծ ընտանիքի ԴՆԹ-ի համագումար կտրվածքի հետ։ Ելնելով այդ հետազոտությունից, ԴՆԹ-ն, անկասկած, նրանն է։ Այդ վերլուծության հիման վրա նույնականացման սխալմունքի հավանականությունը հավասար է մոտ 1-ը 11, 8 կվադրիլիոնի։

Տեղական հաղորդագրություններ խմբագրել

Սկսած տեղական ժամանակով ժամը 00:58-ից, Աբոթաբադի բնակիչներից մեկը մի քանի թվիթներ է գրել ուղղաթիռների աղմուկի և մի քանի պայթյունների նկարագրություններով։ 01:44-ի մոտերքում ամեն ինչ լուռ էր մինչք այն պահը, երբ 03:39-ին քաղաքի վրայով ինքնաթիռ է թռել[98]։

Պակիստանյան միջգերատեսչական հետախուզությունը գրոհից հետո կենդանի մնացած մարդկանց հարցաքննությունից հետո հայտարարել է, որ թաքստոցում գրոհի պահին եղել են 17 կամ 18 մարդ, և, որ ամերիկացիներկ ևս մեկ կենդանի մարդու վերցրել են իրենց հետ, հնարավոր է, բեն Լադենի որդուն։ Պակիստանյան հետախուզոությունը նաև հայտարարել է, որ կենդանի մնացածների շրջանում են կինը, դուստրը և ութ-ինը այլ երեխաներ, հավանաբար ոչ բեն Լադենինը։ Պակիստանյան հետախուզության անանուն աշխատակիցը, ինդպես պնդվում է, հայտնել է, որ բեն Լադենի դուստրերից մեկը պակիստանյան քննիչներին պատմել է, որ բեն Լադենը գնդակահարվել է ընտանիքի անդամների առջև։ Դուստրը նաև ասել է, որ բեն Լադենը կենդանի է գերվել, իսկ այնուհետև սպանվել է ամերիկյան զինվորականների կողմից և քարշ տրվել ուղղաթիռ[99][100][101]։

Տան բնակիչներ խմբագրել

Ըստ ԱՄՆ ներկայացուցիչների խոսքերի, տանը եղել են 22 բնակիչներ։ Նրանցից հինգն սպանվել են, ներառյալ Ուսամա բեն Լադենը[42]։ Պակիստանի ներկայացուցիչների կողմից եղել են հակասական հայտարարություններ այն մասին, որ այնտեղ եղել են 12-ից մինչև 17 կենդանի մնացածներ[102]։

  • 5 մեծահասակ մահացածներ - Ուսամա բեն Լադեն, 54 տարեկան[103], Հալիդ; նրա որդին Սիհամից (սկզբնական հայտարարություններում նրան անվանում էին Համզա), 23 տարեկան[102][104]; Արշադ Խան, նաև հայտնի որպես Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի, սուրհանդակ, 33 տարեկան[102]; Աբրար, Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի եղբայրը, 30 տարեկան; և Բուշրա, Աբրարի կինը, տարիքն անհայտ է[105][106][107]։
  • 4 կենդանի մնացած կանայք - Հայրիա (Ում Համզա), բեն Լադենի երրորդ կինը, 62 տարեկան[102]; Սիհամ (Ում Հալիդ), բեն Լադենի չորրորդ կինը, 54 տարեկան[102]; Ամալ (Ամալ Ահմեդ Աբդուլ Ֆատհ), բեն Լադենի հինգերորդ կինը, 29 տարեկան (վիրավոր)[5][102]; և չճանաչված կին կամ Արշադ Խանի երկրորդ կինը[102], կամ Հալիդի կինը և Խան եղբայրների քույրը, տարիքն անհայտ է (վիրավոր)[107]։
  • Ուսամայի և Ամալի 5 անչափահաս երեխաներ - Սաֆիա, դուստր, 9 տարեկան (վիրավոր); որդի, 5 տարեկան; մյուս որդի, տարիքն անհայտ է; և նորածին տարիքի երկվորյակ-դուստրեր[5][108][109][110]։
  • Բեն Լադենի 4 թոռներ - չճանաչված դուստրից, ով սպանվել էր Վազիրիստանում օդային ռմբակոծության ժամանակ։ Հնարավոր է, նրանցից երկուսը եղել են մոտ 10 տարեկան տղաներ, ովքեր խոսել են պակիստանցի քննիչների հետ[102][111]։
  • Արշադ Խանի 4 երեխաներ - երկու որդիներ՝ Աբդուր Ռահման և Հալիդ, 6 կամ 7 տարեկան; դուստր, տարիքն անհայտ է; և ևս մեկ զավակ, տարիքն անհայտ է[106][112]։

Հետևանքներ խմբագրել

ԱՄՆ նախագահի դիմումը խմբագրել

Նախագահ Բարաք Օբամայի դիմումը

2008 թվականին լինելով ԱՄՆ Նախագահի ընտրության թեկնածու, Օբաման այն հարցին, թե նա ինչ կանի, եթե բեն Լադենը վերի վերցվի նրա նախագահության ժամանակարշրջանում, ենթադրություն արտահայտեց, որ դժվար թե հնարավոր լինի «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդին կենդանի վերցնել։ Սակայն, եթե դա հաջողվի, ապա միակ ճիշտ որոշումը կլինի «համար մեկ ահաբեկչին» հանձնել դատարան[113]։

2011 թվականի մայիսի 1-ի ուշ երեկոյան ամերիկյան խոշոր ԶԼՄ-ները տեղեկացվել են այն մասին, որ նախագահը կարևոր ճառ կարտասանի ազգային անվտանգության հետ կապված թեմայով։ Սկզբնապես թեմայի մասին տարածվել էին չավազանց տարբեր լուրեր[114], մինչ պարզ դարձավ, որ նախագահ Բարաք Օբաման պետք է հայտարարի Ուսամա բեն Լադենի մահվան մասին։

Հյուսիսամերիկյան արևելյան ժամանակով ժամը 23:35-ին (մայիսի 2-ի ժամը 3:35-ին՝ ըստ UTC-ի) Օբաման հատատել է այդ լուրը և ասել, որ բեն Լադենը սպանվել է «ամերիկացիների փոքրաքանակ խմբի կողմից»[115][116]։ Նա պարզաբանել է, թե ինչպես են հասել բեն Լադենի սպանությանը, իր դերկ իրադարձությունում և ինչ է նշանակում բեն Լադենի մահը խորհրդանշական և գործնական մակարդակում[117]։

  Այսօր, ըստ իմ ցուցումների, Միացյալ Նահանգներն անց են կացրել նպատակաուղղված գործողություն Աբոթաբադում այդ շինության դեմ, Պակիստան։ Ամերիկացիների փոքրական խումբը գործողությունն իրականացրել է անհավանական քաջությամբ և արհեստավարժությամբ։ Ամերիկացիներից տուժածներ չկան։ Նրանք նաև հոգ են տարել այն մասին, որպեսզի խուսափեն քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհերից։ Փոխհրաձգությունից հետո նրանք սպանել են Ուսամա բեն Լադենին և վերցրել են նրա դիակը։
 

Անդրադարձ խմբագրել

Պաշտոնական հայտարարությունից մի քանի րոպե անց հրճվալից ամբոխը տարերայնորեն հավաքվել է Սպիտակ տան մոտ, Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի մոտ, Պենտագոնի մոտ և Նյու Յորքի Թայմս Սքվերում։ Դիրբորնում, Դետրոյտի արվարձանի մուհմեդական և արաբական բնակչության տոկոսայնությամբ քաղաքում, քաղաքապետարանի մոտ հավաքվել էին սակավաթիվ մարդիկ, մեծամասնությամբ մերձավոր արևելյան ծագմամբ[118]։ Կապված Օբամայի հայտարարության հետ, Թվիթերում պիկային պահին գրվել է 5106 հաղորդագրություն վայրկյանում, Թվիթերի նախկին ռեկորդը կապված է եղել Ճապոնիայում երկրաշարժի և ցունամիի հետ[119]։ «Ֆիլադելֆիա Ֆիլիս» և «Նյու Յորք Մեթս» թիմերի միջև խաղի ժամանակ բեյսբոլի երկրպագուները, ի պատասխան լուրի, սկսել են գոչել «U-S-A!»[120]։

«Մուսուլման եղբայրներ» եգիպտական կազմակերպության առաջնորդի տեղակալը հայտարարել է, որ քանի որ բեն Լադենը մահացել է, ապա արևմտյան ուժերը պետք է անհապաղ լքեն Իրաքը և Աֆղանստանը, Իրանի իշխանություններն արել են նմանատիպ մեկնաբանություններ։ Պաղեստինյան ինքնավարության առաջնորդ Մահմուդ Աբբասը ողջունել է բեն Լադենի սպանությունը, Գազայի հատվածում «Համաս»-ի վարչակազմը դատապարտել է «արաբական սուրբ ռազմիկի» սպանությունը[14][Ն 2]։

Պակիստանյան վարչակազմի անանուն ներկայացուցիչը մայիսի 2-ին «Ֆրանսպրես» գործակալությանը հաստատել է, որ բեն Լադենը սպանվել է հատուկ գործողության ընթացքում[121]։ «Թեհրիկ Թալիբան-ե-Պակիստան» իսլամական ռազմական կազմակերպությունը մայիսի 2-ին հանդես է եկել հայտարարությամբ, հերքելով բեն Լադենի մահվան մասին հայտարարությունները[121]։ Մի քանի ժամ անց պակիստանյան թալիբների ներկայացուցիչ Էհսանուլա Էհսանը հայտարարել է, որ եթե իրականում բեն Լադենը սպանվել է, ապա դա «մեծ հաղթանակ է մեզ համար, քանի որ նահատակությունը հանդիսանում է մեր ընդհանուր նպատակը» և երդվել է վրեժ լուծել Պակիստանից և ԱՄՆ-ից[122]։ «Թեհրիկ Թալիբան-ե-Պակիստան»-ը հետագայում հաստատել է բեն Լադենի մահը[123]։ «Ալ Քաիդա»-ն բեն Լադենի մահը հաստատել է 2011 թվականի մայիսի 6-ին և խոստացել է վրեժ լուծել[9]։

Բեն Լադենի մահվան մասին լուրերը ֆինանսական շուկայում հանգեցրել են կարճատև տատանումների, ամերիկյան դոլարի բազմօրյա անկումը կտրուկ աճ է արձանագրել[124]։

Օրինականություն խմբագրել

Համապասխանությունը ԱՄՆ օրենսդրության հետ խմբագրել

2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից հետո ԱՄՆ Կոնգրեսն ընդունել է «Ահաբեկիչների դեմ ռազմական ուժի կիրառման թույլտվության» բանաձևը, որը ԱՄՆ նախագահին թույլ է տալիս օգտագործել «անհրաժեշտ և համապատասխան ուժեր այն երկրների, կազմակերպությունների և անձանց դեմ», ովքեր, ինչպես նա սահմանել է, մասնակցություն են ունեցել 9/11 ահաբեկչությանը[125]։ Օբամայի վարչակազմը արդարացրել է ուժի կիրառումը, հիմնվելով այդ բանաձևի վրա, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի վրա, որն ամրապնդված է պատերազմի պայմանագրերով և օրենքներով[126]։

Ջոն Բելինգերը՝ նախագահի պաշտոնում Ջորջ Բուշի երկրորդ կառավարման ժամանակ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի նախկին ավագ իրավաբանը, հայտարարել է, որ տեղի ունեցածը եղել է օրինական ռազմական գործողություն[127]։

  Այդ սպանությունը չի արգելվում վաղուց գոյություն ունեցող սպանության արգելման մասին նախագահի 12333 (ստորագրված 1981 թվականին) հրամանով, քանի որ այն եղել է ռազմական գործողություն ԱՄՆ և «Ալ Քաիդա»-ի միջև գոյություն ունեցող այժմյան ռազմական կոնֆլիկտի շրջանակներում և սպանել հակառակորդի կոնկրետ առաջնորդի արգելված չէ։ Սպանության արգելքը չի տարածվում նաև ինքնապաշտպանության նպատակներւվ սպանությունների վրա։
- Ջոն Բելինգեր
  

Դևիդ Շեֆերը՝ Հյուսիս-արևելյան համալսարանի իրավունի դպրոցի Միջազգային իրավունքի կենտրոնի տնօրենը, հայտարարել է, որ այն փաստը, որ բեն Լադենը 1988 թվականին մեղադրվել է Մանհեթենի ԱՄՆ շրջանային դատարանի կողմից՝ ամերիկյան պաշտպանական կառույցների վրա նպատակով դավադրության մեջ, եղել է ծանրացուցիչ հանգամանք. «Սովորաբար, երբ մարդը գտնվում է մեղադրանքի տակ, նպատակ հանդիսանում է այդ անձի փերբակալումը և նրան դատարան ներկայացնելը»։ Շեֆերը կարծիք է հայտնել, որ կարևոր է սահմանել, արդյոք առաքելության նպատակը եղել է բեն Լադենի ձերբակալումը կամ նրա սպանությունը։ Եթե հատուկ ջոկատին հանձնարարված է եղել սպանել բեն Լադենին, չփորձելով նրան ձերբակալել, ապա դա «կարող է խաթարել ամերիկյան իդեալները, եթե ոչ միջազգային իրավունքը»[128]։

Համապատասխանություն միջազգային իրավունքի հետ խմբագրել

Պակիստանի Արտաքին գործերի նախարարությունը «խորը անհանգստություն է» արտահայտել ԱՄՆ «չվավերացված միակողմանի գործողության» վերաբերյալ[Ն 3]: Պակիստանի նախկին նախագահ Փերվեզ Մուշարաֆը հայտարարել է, որ գործողությունը եղել է «երկրի ինքնիշխանության խախտում»[129]։ Ըստ գերմանական նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտի խոսքերի, «դա եղել է միջազգային իրավունքի բացահայտ, ակնհայտ խախտում»[130]։

Սակայն, Դյուկի համալսարանի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Սքոթ Սիլիմանը հայտարարել է, որ ռազմական կոնֆլիկտների մասին միջազգային իրավունքը և ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը օտարերկրյա կառավարությանը թույլ են տալիս ռազմական գործողություն իրականացենլ այլ երկրի տարածքում, եթե այդ երկիրը ինլն ունակ չէ և պատրաստ չէ լուծել խնդիրը[125]։ Ջոն Բելինգերը հայտարարել է, որ այդպիսի ենթադրությունը արդարացված է «Պակիստանի և Թալիբանի միջև սերտ կապերի առիթով մտահոգությամբ և այն փաստով, որ բեն Լադենը եղել է տանը, պակիստանյան ռազմական բազայի ուղիղ ճանապարհին»[126]։

Նավի Պիլեյը՝ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքի հարցերով գլխավոր կոմիսարը, ամերիկյան կառավարությանը խնդրել է բացատրություն տալ, արդյոք ամերիկյան ուժերը բեն Լադենի սպանության ժամանակ գործել են իրավական հիմունքներով[131]. «Միջազգային ամնիստիան» հայտարարել է, որ փնտրում է «ավելի շատ բացատրություններ» այն մասին, ինչ տեղի է ունեցել[131]։

«Միչիգանի համալսարան»-ի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Սթիվեն Ռատները հայտարարել է, որ տեղի ունեցած սպանությունը «իրավական տեսանկյունից դժվար հարց է» և, որ ամեն ինչ կախված է նրանից, «համարում եք դուք, որ Ուսամա բեն Լադենը կոմբատանտ է եղել պատերազմում կամ կասկածյալ մասսայական սպանություններում»։ Եթե առաջինը, ապա «օրենքով թույլատրվում է սպանել կոմբատանտներին»։ Երկրորդ դեպքում «դուք կարող եք սպանել կասկածյալին, միայն եթե նա անմիջական վտանգ կներկայացնի ձեզ համարт»[128]։

Ջոն Բելինգերը հայտարարել է, որ գործադիր իշխանությունը «պնդում է, որ տեղի ունեցածը հնարավորինս համապատասխանում է միջազգային իրավունքի նորմերին, որպես ԱՄՆ-ի և «Ալ Քաիդա»-ի միջև կոնֆլիկտում ուժի թույլատրելի կիրառում և որպես ինքնապաշիպանության նպատակներով իրավական գործողություն, հաշվի առնելով, որ բեն Լադենը ակնհայտորեն ծրագրում էր լրացուցիչ հարձակումներ»։ ԱՄՆ Գերագույն դատախազ Էրիկ Հոլդերըտայտարարել է, որ ԱՄՆ գրոհը եղել է օրինական, «որպես ազգային ինքնապաշտպանության գործողություն», և, որ բեն Լադենը «եղել է «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդը, կազմակերպություն, որը իրավործել է սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները։ Մարտի դաշտում թշնամուն սպանելն օրինական է»[128]։ Լոնդոնում ԱՄՆ դեսպանության ներկայացուցիչը հայտարարել է. «Պատերազմի ժամանակ դուք իրավունք ունեք հարձակում գործել թշնամու վրա»[127]։

Տեխասի համալսարանի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Ռոբերտ Չեսնին հայտարարել է, որ բեն Լադենին սպանելը օրինական էր, «եթե նա կատարել է ինչ-որ բան, բացի անձնատուր լինելը»[125]։ Ըստ СNN-ի տվյալների, Մարտին Շեյնին՝ ահաբեկչության դեմ պայքարում մարդու իրավունքների պաշտպանության և հիմնական ազատությունների աջակցման և պաշտպանության հարցերով ՄԱԿ-ի հիմնական զակուցողը, մայիսի 3-ին հայտարարել է. «Միացյալ Նահանգները բեն Լադենին հնարավորություն են տվել հանձնվելու, սակայն նա հրաժարվել է։ Բեն Լադենը կխուսափեր ոչնչացումից, եթե սպիտակ դրոշ բարձրացներ»[132]։ Համաձայն ՄԱԿ-ի պորտալի հաղորդագրության, մայիսի 6-ին Շեյնին ոչ դատական մահապատիժների հարցերով զեկուցող Կ. Հայնսի հետ համատեղ հայտարարություն է հրապարակել, որում ասվել է, որ «ԱՄՆ-ին հարկավոր է բացահայտել գործողության հանգամանքները, որպեսզի հնարավոր լինի գնահատական տալ մարդու իրավունքների միջազգային իրպավունքների հասկացությունների սահմանում»[133]։

Բենջամին Ֆերենցը՝ Նյուրնբերգյան դատավարությունում գլքավոր մեղադրողներից մեկը[134], կասկածանքի տակ է դրել սպանության օրինականությունը և ասել, որ ավելի լավ կլիներ «ձերբակալել բեն Լադենին և նրան հանձնել դատարան». «Դահիճի սպանությունը, ով անմիջական վտանգ չի ներկայացնում, ռազմական օրենսդրության հետ համապատասխան, հանդիսանում է հանցագործություն, ինչպես նաև ցանկացած այլ օրենսդրության հետ»[135]։ Մարդու իրավունքների հարցով փաստաբան Ջեֆրի Ռոբերտսոնը հայտարարել է, որ սպանությունը կարող է խաթարել օրենքի գերակայունությունը. «Անվտանգության խորհուրդը Հաագայում կարող էր ստեղծել միջազգային դատավորներով դատարան, որպեսզի ապահովեր դատական հետաքննության արդարացիությունը»[136]։

Նիկ Գրիֆը՝ Քենտի համալսարանի միջազգային իրավունքի իրավաբանը, հայտարարել է, որ հարձակումը դիտվում է որպես «ոչ դատական դատավճիռ առանց պատշաճ իրավական գործընթացի»[127]։ «Հուման Ռայթ Վոթչ» (անգլ.՝ Human Rights Watch) ոչ կառավարական կազմակերպությունը հայտարարել է, որ պետք է իրականցվեին իրավական միջոցներ[131]։

Վարվեցողությունը դիակի հետ խմբագրել

Իսլամական ավանդույթներում ծովում թաղումը, ըստ որոշների կարծիքի, անընդունելի է, երբ հասանելի են հուղարկավորության այլ հնարավորություններ, և մի քանի հայտնի իսլամական հոգևոր անձինք քննադատության են ենթարկել այդ որոշումը[91][137][138]։

Ծովում թաղելու հայտարարած առավելությունը կայանում էր նրանում, որ այն չի թողնում ճշգրիտ տեղագրություն, այդպիսով գերեզմանը չի կարող դառնալ ուշադրության կենտրոն կամ «ահաբեկչական սրբավայր»[139]։ «The Guardian»-ը տարակուսանք է հայտնել նրանում, որ բեն Լադենի գերեզմանը կարող էր դառնալ սրբավայր, քանի որ դա հասասում է վահաբականությանը։ Եգիպտական իսլամական վերլուծաբան Մոնտասեր էլ-Զայաթը հայտարարել է, որ եթե ամերիկացիները ցանկանում էին խուսափել բեն Լադենի սրաբավայրի ստեղծումից, ապա երկրի վրա անանուն գերեզմանը կարող էր հասնել նույն նպատակին[137]։ Բացի այդ, «The Guardian»-ը նշել է, որ մահվան օրը թացումը, համաձայն իսլամական ավանդույթների, ոչ միշտ է կիրառվել ԱՄՆ-ի կողմից։ Այդպես, Սադդամ Հուսեյնի որդիներ Քուսայը և Ուդեյը թացվել էին նրանց մահվանից միայն 11 օր անց[140]։ Իրանյան Press TV գործակայության հրապարակումում նույնպես պնդվում էր, որ իսլամում ոչ մի պահանջ գոյություն չունի ժամանակի մասին, որի ընթացքում պետք է հուղարկավորվի հանգուցյալը[141]։

2011 թվականի մայիսի 10-ին Ուսամայի որդի Օմար բեն Լադենը «Նյու Յորք Թայմս» թերթում բողոք է հրապարակել այն բանին, որ ծովում թաղումը իր ընտանիքին զրկել է պատշաճ հուղարկավորության հնարավորությունից[142]։

Լուսանկարներ խմբագրել

CNN-ը մեջբերել է ԱՄՆ բարձրաստիճան ներկայացուցիչին, ով հայտարարել է, որ գոյություն ունեն բեն Լադենի դիակի լուսանկարների երեք հավաքածուներ. լուսանկարներ, արված հարձակման ժամանակ, լուսանկարներ, արված Աֆղանստանի օդանավաշենքում, նկարագրված որպես ամենաճանաչելի և սարսափելի, ինչպես նաև լուսանկարներ, արված «Կարլ Վինսոն» ականակրի վրա ծովում թաղելու ժամանակ, մինչ այն, երբ նրա մարմինը փաթաթվել է սավանի մեջ[143]։

Լուսանկարների հրապարակման անհրաժեշտության շուրջ վեճեր են ծագել[144]։ Նրանք, ովքեր հանդես են եկել հրապարակման օգտին, հայտարարել են, որ լուսանկարները կապացուցեն բեն Լադենի մահը և կկանխեն դավադրության թեորիան այն մասին, որ բեն Լադենը դեռևս ողջ է։ Հրապարակման հակառակորդները անհանգստություն են արտահայտել, որ դա Մերձավոր Արևելքում կուժեղացնի հակաամերիկյան տրամադրությունները[145]։

ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան «NBC Nightly News»-ին տված հարցազրույցում ասել է, որ մահացած բեն Լադենի լուսանկարները «վերջնական արդյունքում» կհրապարակվեն, սակայն Սպիտակ տունը անմիջապես հերքել է այն, ասելով որ որոշումն արդեն ընդունված է, հիմնվելով նրան, որ լուսանկարները, որում ցուցադրվում են բեն Լադենի գանգի վնասված մասը, «ահարկու են»[145]։

Արդյունքում նախագահ Օբաման որոշում է ընդունել չհրապարակել լուսանկարները[146]։ Հարցազրույցում, ցուցադրված մայիսի 4-ին «60 րոպե» ծրագրում, Օբաման հայտարարել է. «մենք այդ նյութին ընթացք չենք տա որպես ավար» և նա կհատևի նրան, որ «ինչ-որ մեկի գեղեցիկ լուսանկարները, սպանված գլխին կրակոցով, չտարածվեն և չդառնան պատճառ նոր բռնությունների կամ պրոպագանդայի գործիք»[147]։ Կոնգրեսի հանրապետական անդամներից որոշումը քննադատության է ենթարկել սենատոր Լինդսի Գրեմը, ով հայտարարել է, որ նա ցանկանում է լուսանկարները տեսնել մամուլում, այն ժամանակ, երբ սենատոր Ջոն ՄակՔեյնը և ներկայացուցիչ Մայք Ռոջերսը (հետախուզական գործունեության հարցերով կոմիտեի նախագահ) պաշտպանել են լուսանկարները չհրապարակելու որոշումը[148][149]։

Մայիսի 11-ին, Կոնգրեսի առանձին անդամների (հետախուզության, ազգային անգտանգության, դատական իշխանության, միջազգային և ռազմական հարաբերությունների կոմիտեների անդամներին և ղեկավարությանը) ցուցադրվել են բեն Լադենի 15 լուսանկարներ[150]։

«Judicial Watch» կազմակերպությունը հայտարարել է այն մասին, որ հարցում է ներկայացրել՝ համաձայն Տեղեկատվության ազատության մասին օրենքի, լուսանկարները դիտելու թույլտվության համար և հայտնել է, որ նրանք պատրաստ են հայց ներկայացնել դրանց հրապարակման ապահովման համար[151][152]։

Պակիստանի դերը խմբագրել

 
Աբոթաբադի տեսքը

Հարձակումից հետո Պակիստանը հայտնվել է միջազգային ուշադրության կենտրոնում։ Պակիստանյան կառավարությունը հերքել է, որ նա պաշտպանել է բեն Լադենին։ Նա հայտարարել է, որ ԿՀՎ-ին և այլ հատուկ ծառայություններին առանձնատան մասին տեղեկություններ հանձնել է 2009 թվականից[153]։

Մեղադրանքներ Պակիստանի հասցեին խմբագրել

Պակիստանի կառավարության հասցեին արվել են բազմաթիվ մեղադրանքներ այն մասին, որ նա պաշտպանել է բեն Լադենին[88][154][155]։ Քննադատները նշում էին բեն Լադենի ամրացված տան և պակիստանյան ռազմական ակադեմիայի մոտիկությունը, այն, որ ԱՄՆ-ն որոշել է նախապես Պակիստանի իշխանություններին տեղյակ չպահել գործողության մասին և Պակիստանի կրկնակի ստանդարտներն այն անձանց նկատմամբ, ովքեր 2008 թվականին ահաբեկչություն էին իրականացրել Մումբայում[155][156][157]։ ԱՄՆ կառավարության փաստաթղթերը, հրապարակված WikiLeaks-ի կողմից, բացահայտել են, որ ամերիկյան դիվանագետներին հայտնել են, որ պակիստանյան հատուկ ծառայությունները բեն Լադենին ամեն անգամ զգուշացրել են, երբ մոտեցել են ամերիկյան զորքերը։ Պակիստանյան միջգերատեսչական հետախուզությունը նույնպես օգնել է «Ալ Քաիդա»-ի ահաբեկիչներին Աֆղանստան տեղափոխելու հարցում՝ ՆԱՏՕ-ի զոքերի դեմ պայքարելու համար։ Համաձայն այդ փաստաթղթերի, 2009 թվականի դեկտեմբերին Տաջիկստանի կառավարությունը նույնպես ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչներին հայտնել է, որ Պակիստանում շատերը տեղեկացված են բեն Լադենի գտնվելու վայրի մասին[158]։

ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան հայտարարել է, որ ԿՀՎ-ն բացառել է Պակիստանի մասնակցությունը գործողությունում, քանի որ երկյուղ էին կրում, որ «պակիստանցիների հետ աշխատանքի ցանկացած ջանքերը կարող էին վտանգի տակ դնել առաքելությունը։ Նրանք կարող էին նախազգուշացնել թիրախներին»[159]։ Սակայն, ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը հայտարարել է, որ «Պակիստանի հետ համագործակցությունը օգնել է մեզ մոտենալ բեն Լադենին և թաքստոցին, որում նա թաքնվում էր»[160]։ Նախագահ Օբաման արտահայտել է նույն կարծիքը[161]։ Դեռևս լինելով 2008 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների թեկնածու, Օբաման հայտարարել է, որ եթե Պակիստանի կառավարությունը հարկ եղած ձևաչափով չհամագործակցի ԱՄՆ-ի հետ իր տարածքում ահաբեկչության դեմ պայքարում, ապա. «Եթե մենք ունենանք հուսալի հետախուզական տվյալներ ահաբեկչական կարևոր թիրախների մասին, իսկ նախագահ Փերվազ Մուշարաֆը ցանկություն չի ունենա ոչին անելու, ապա այդ կանենք մենք»[162]։ Ահաբեկչության դեմ պայքարում Օբամայի գլխավոր խորհրդական Ջոն Բրենանը հայտնել է, որ բեն Լադենը չէր կարող աջակցություն չունենալ Պակիստանի կողմից։ Բացի այդ, նա ավելացրել է. «Այժմ մենք հետաքննում ենք, թե ինչպես նա այդքան երկար ժամանակ կարող էր թաքնվել այնտեղ»[163]։

Ազգային անվտանգության հարցերով ԱՄՆ նախագահի խորհրդական Թոմ Դոնիլոնը գործողությունից քիչ անց պնդել է, որ իրենք ոչ մի վկայություն չունեն այն բանի, որ պակիստանյան կառավարությունը կամ նրա առանձին ներկայացուցիչներ համաձայնության են եկել բեն Լադենի հետ և թաքցրել նրան[61], որ նա չի տեսել ապացույց այն բանի, որ իբր պակիստանյան «քաղաքական, ռազմական կամ հետախուզական աշխատակազմի» ներկայացուցիչներ իմացել են, թե որտեղ է թաքնվել բեն Լադենը[164]։

Հնդկաստանի Արտաքին գործերի նախարար Պ. Չիդամբարամը հայտարարել է, որ բեն Լադենը, ով թաքնվել էր Պակիստանի «խորքում», եղել է Հնդկաստանի համար լուրջ անհանգստության առարկա, և դա ցույց է տալիս, որ Մումբայի ահաբեկչության մեղավորներից շատերը առաջվա պես թաքնվում են Պակիստանում։ Նա Պակիստանին կոչ է արել ձերբակալել նրանց[165]։

Պակիստանում ծնված բրիտանական պառլամենտական գործիչ Հալիդ Մահմուդը հայտարարել է, որ նա «ապշած և շփոթված» է եղել, իմանալով, որ բեն Լադենն ապրել է պակիստանյան բանակի հազարավոր զինծառայողներով կայազորով քաղաքում, ինչը հարց է բարձրացնում «Ալ Քաիդա»-ի և Պակիստանի անվտանգության ուժերում տարրեի միջև ենթադրվող կապերի մասին[166]։

Պակիստանի պատասխանը խմբագրել

Համաձայն պակիստանյան հետաքուզության ներկայացուցչի, չմշակված հեռաքոսային խոսակցությունները ԱՄՆ-ին են հանձնվել առանց պակիստնի վերլուծման։ Չնայած ԱՄՆ-ն այդ տեղեկության «վրա կենտոնացել է» 2010 թվականի սեպտեմբերից, բեն Լադենի և թաքստոցի բնակիչների մասին տաղեկությունները «պակիստանյան ռադարներից ամիսներով վրիպել է»։ Բեն Լադենը թողել է անտեսանելի հետք և շփումներ չի ունեցել ահաբեկիչների այլ ցանցերի հետ։ Նշվել է, որ մեծ ուշադրություն է դարձվել թաքստոց սուրհանդակի մուտք ու ելքին։ Համաձայն պաշտոնատար անձի, հետաքուզական տվյալների հանձնումը ԱՄՆ-ին եղել է սովորական երևույթ, նա նաև հայտնել է գրոհի մասին, որ «աս կարծում են, որ նրանք եկել են աննկատ և հեռացել են նույն օրը» և, որ Պակիստանը չի համարում, որ ամերիկյան զինծառայողները մինչ գործողությունը եղել են այդ շրջանում[161]։

Ըստ Մեծ Բրիտանիայում պակիստանյան դիվանագետ Վադջիդ Շամսուլ Հասանի խոսքերի, Պակիստանը նախապես իմացել է գործողության մասին։ Պակիստանը եղել է «որոշ գործողություններին տեղյակ և կատարվածը տեղի է ունեցել մեր համաձայնությամբ»։ ԱՄՆ-ում Պակիստանի դեսպան Հուսեյն Հականին հայտարարել է, որ Պակիստանը կհետապնդեր բեն Լադենին, եթե նրան հայտնի լինեին նրա գտնվելու վայրի մասին տեղեկույթյուններ և, որ Պակիստանը «շատ ուրախ է եղել նրան, ինչ արել են մեր ամերիկյան գործընկերները։ Նրանք ունեն հիանալի հետախուզություն, հիանալի տեխնոլոգիաներ և մենք շնորհակալ ենք նրանց»[161]։

Մեկ այլ պակիտանցի պաշտոոնյա հատարարել է, որ Պակիստանը «օգնել է միայն մեր օդային տարածքում ուղղաթիռների թռիչքի թույլտվության հարցում» և, որ գործողությունը իրականացվել է Միացյալ Նահանգների կողմից։ Նա նաև ասել է, որ «ցանկացած դեպքում, մենք չէինք ցանկանա ոչ մի ընդհանուր բան ունենալ այդպիսի գործողության հետ այն դեպքում, եթե ինչ-որ բան այնպես չընթանար»[161]։

Գործողությունից քիչ անց Պակիստանի Ներքին գործերի նախարար Ռեհման Մալիկը հերքել է տեղեկատվությունը այն մասին, որ երկրի կառավարությունը թաքցրել է Ուսամա բեն Լադենին. «Ինչպե՞ս է դա հնարավոր այն մարդու հետ, ում մենք կասկածում ենք վարչապետ Բենազիր Բհուտտոյի սպանության մեջ», — հայտարարել է նա[61]։ Նախարարը նշել է, որ Ուսամա բեն Լադենի գտնվելու վայրի մասին տեղեկության բացակայությունը փաստում է պակիստանյան հատուկ ծառայությունների աշխատանքում ձախողման մասին, սակայն, ձաքողումներ լինում են ցանկացած հատուկ ծառայությունների աշխատանքում և որպես օրինակ բերել է, որ նույնիսկ 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները ԱՄՆ-ում եղել են ամերիկյան հատուկ ծառայությունների ոչ արդյունավետ աշխատանքի արդյունք. «Սակայն դա չի նշանակում, որ այդպիսի դեպքերում ծայրահեղականները օգտվել են հատուկ ծառայությունների կողմից աջակցության»։ Նա նաև նշել է. «Մենք երբեք բեն Լադենին Պակիստան չենք հրավիրել։ Նա տարածաշրջան է եկել արաբական երկրներից իր հարյուրավոր համախոհների հետ դեռևս Աֆղանստանում խորհրդային զորքերի ներկայության ժամանակ և բոլորին հայտնի է, թե ինչ հատուկ ծառայություն է նրան օգնություն և աջակցություն ցուցաբերել»։

Պակիստանի նախարարների խորհրդի ղեկավար Յուսուֆ Ռեզա Գիլանին նշել է, որ Պակիստանի տարածքում Ուսամա բեն Լադենի սպանությունը չի կարող խոսել ոչ երկրի իշխանությունների անհեղինակության մասին, ոչ ահաբեկիչների հետ նրանց կապի մասին[61]։

Հայտնի է, որ գործողությունից քիչ անց Պակիստանի իշխանությունները պատրաստվել են մանրակրկիտ հետաքննություն անց կացնել այն պատճառների հարցում, ըստ որոնց բեն Լադենը այդքան երկար ժամանակաշրջանի ընթացքում անպատիժ գտնվել է Պակիստանում։ ԱՄՆ-ն նույնպես հետաքննություն անց կկացնի Ուսամա բեն Լադենին բռնելու նախորդ անհաջող փորձերում պակիստանյան հետախուզության մասնակցության հարցով[61]։

Պայմանական անվանում խմբագրել

Սկզբնապես, մամուլում հաղորդագրություններում[40][167] պնդվում էր, որ գրոհի ժամանակ բեն Լադենին նշելու համար օգտագործվել է «Ջերոնիմո» անունը, սակայն հետագայում դա հերքվել է պաշտոնական աղբյուրներով[168]։ Առաքելության պաշտոնական պայմանական անունը եղել է «Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»»[5], «Ջեքփոթ» պայմանական անվանումով՝ անձամբ բեն Լադենի նշման համար և «Ջերոնիմո» պայմանակն անվանումով՝ բեն Լադենի ձերբակալման կամ մահվան համար[169]։ Նեպտունի նիզակը եռաժանի էր, որը պատկերված է SEAL-ի ստորաբաժանման տարբերանշանների վրա, որի երեք ժանիքները խորհրդանշում են SEAL-ի հնարավորությունները ծովում, օդում և ցամաքում։

Ջերոնիմոն եղել է չիրիկաուա-ապաչիների ռազմական առաջնորդը, ով ԱՄՆ-ի դեմ պայքարել է ХІХ դարի երկրորդ կեսին[170]։ Պակիստանից զինծառայողների «Geronimo E KIA» («Ջերոնիմո, թշնամին զոհվել է մարտում») հաղորդագրությունը առաքելության ղեկավարներին հայտնել է բեն Լադենի մահվան մասին[167]։ Որոշ բնիկ ամերիկացիներ առարկել են այդ ենթատեքստում «Ջերոնիմո» անվան օգտագործման հետ, քանի որ այն հավերժացնում էր հնդկացիների մասին ամերիկացիների տպավորությունը որպես թշնամիների[171]։ Նավախո ցեղի նախագահը ԱՄՆ նախագահ Օբամային կոչ է արել ետին թվով վերանվանել պայմանական անվանումը և Հնդկացիների հարցերով Սենատի կոմիտեն այդ հարցը ընդգրկել է իր օրակարգում[172]։ Քաղաքական ակտիվիստ Նոամ Համսկին «Ջերոնիմո» անվան օգտագործման մասին գրել է, որ «ոչ մեկի չի կարող ընկալել, որ նրանք բեն Լադենին փառաբանում են զավթիչների դեմ անվեհեր ընդիմության հետ նույնականացնելով»[173]։

Հետախուզական տվյալների աղբյուր խմբագրել

Բեն Լադենի մահից հետո Բուշի վարչակազմից որոշ պաշտոնյաներ, այնպիսիներ, ինչպես իրավախորհրդատվական ծառայության նախկին ղեկավար Ջոն Յուն[174][175] և նախկին գլխավոր դատախազ Մայքլ Մուկասեյը[176][177], հտայտարարել են, որ նրանց կողմից վավերացված հարցաքննության կատարելագործված մեթոդները թույլ են տվել ստանալ հետախուզական տվյալներ, որոնք բերել են բեն Լադենի թաքստոցի վայրի հայտնաբերմանը[178][179]։ Մուկասեյը, մասնավորապես, հայտարարել է, որ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդի ջրով տանջանքը թույլ է տվել իմանալ կարևոր տեղեկություն՝ բեն Լադենի սուրհանդակի կեղծանունը[180]։

Ամերիկյան պաշտոնյաները[181] և օրանսդիրները, այդ թվում հանրապետական Ջոն ՄակՔեյնը[182] և դեմոկրատ Դայեն Ֆայնստայնը (հետախուզության հարցերով ԱՄՆ Սենատի կոմիտեի նախագահ), հայտարարել են, որ այդ հայտարարությունները սխալ են, նշելով ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետայի զեկույցը, որում ասվում է, որ առաջին անգամ սուրհանդակի կեղծանունը հիշատակել է ոչ թե Մուհամեդը, այլ մեկ ուրիշ կասկածյալ, որի հարցաքննությունը, ըստ նրա խոսքերի, անց կացվել առանց տանջանքների։ Մակկեյնը Մուկասեյին կոչ է արել հրաժարվել իր հայտարարություններից[183]։

  «Ես լրացուցիչ տեղեկություն խնդրեցի հետախուզության հարցերով Սենատի կոմիտեի աշխատակիցներից և նրանք ինձ հաստատեցին, որ, ըստ էության, լավագույն հետախուզական տվյալները՝ տեղեկությունները, որոնք նկարագրում են Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի իրական դերը «Ալ Քաիդա»-ում և նրա իրական կապը Ուսամա բեն Լադենի հետ, ԿՀՎ-ի կողմից ստացվել են ստանդարտ միջոցներով, առանց հարկադրման, այլ ոչ թե ինչ-որ «հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների» օգնությամբ»։
- Ջոն ՄակՔեյն
  

ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան նամակ է գրել Մակկեյնին, որում հայտարարել է. «Ձերբակալվածներից ոմանք, ովքեր օգտակար տեղեկություն են տրամադրել միջնորդի/սուրհանդակի դերի մասին, ենթարկվել են հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների։ Եղել են արդյոք այդ մեթոդները «միակ արդյունավետ և արագ եղանակները» այդպիսի տեղեկություններ ստանալու համար, բանավեճի առարկա են»[183][184]։ Չնայած որոշ տեղեկություններ կարող են ստացված լինել ձերբակալվածներից, ովքեր ենթարկվել են հարցաքննության կատարելագործվաթ մեթոդներով, Պանետայի նամակը Մակկեյնին հաստատել է, որ հարցաքննության կատարելագործված մեթոդները կարող էին խանգարել բեն Լադենին փնտրելու գործում, հանգեցնելով հարցաքննությունների ժամանակ կեղծ տեղեկությունների ստացմանը։ Նամակում ԿՀՎ-ի տնօրեն Պանետան սենատոր Մակկեյնին գրել է.

  «Մենք միջնորդի/սուրհանդակի կեղծանունի մասին առաջին անգամ իմացանք ոչ ԿՀՎ-ի բանտում ձերբալվածից 2002 թվականին։ Կարևոր է նաև նշել, որ որոշ ձերբակալվածներ, որոնք ենթրակվել են հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների, փորձել են ներկայացնել կեղծ կամ մոլորության տանող տեղեկություն միջնորդի/սուրհանդակի մասին։ Այդ փորձերը կեղծելու միջնորդի/սուրհանդակի դերը, կանխվել են։ Արդյունքում, լրիվ իրական անունը և ճշգրիտ գտնվելու վայրը հայտնել է ոչ ԿՀՎ-ի բանտում ձերբակալվածը։ Այդ տեղեկությունը ստացվել է հետախուզության այլ միջոցների կիրառման օգնությամբ»։
- Լեոն Պանետա
  

Բացի այդ, այլ ամերիկյան պաշտոնյաներ հայտարարել են, որ 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից քիչ անց ԿՀՎ-ի գաղտնի բանտերում ձերբակալվածները քննիչներին հայտնել են սուրհանդակ «ալ-Քուվեյթիի» կեղծանվան մասին և այն, որ երբ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը հետագայում ձերբակալվել է, նա միայն «հաստատել է» սուրհանդակի կեղծանունը։ Իր ձերբակալումից հետո Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին ներկայացրել է կեղծ կամ մոլորության տանող տեղեկություն։ Նա հերքել է, որ ճանաչել է ալ-Քուվեյթիին և հնարել է այլ անուն։ Քննիչների խումբը նաև պնդել է, որ սուրհանդակի կեղծանունը ստացվել է ոչ «տանջանքների ժամանակ, այլ մի քանի ամիս անց, երբ ձերբակալվածները հարցաքննվել են քննիչների կողմից, առանց կոշտ մեթոդների օգտագործման»[186]։

Հետախուզական տվյալներ գործողությունից հետո խմբագրել

Բեն Լադենի ամենաերիտասարդ կինը պակիստանյան քննիչներին պատմել է, որ ընտանիքը ապրել է Մոհամադ Խանի Չակա Շախա ֆեոդալական գյուղում, հարևան Հարիպուր շրջանում, երկուս ու կես տարվա ընթացքում, մինչ 2005 թվականի վերջին Աբոթաբադի թաքստոց տեղափոխվելը[110]։

Թաքստոցից բռնագրավվել են տասը շարժական հեռախոսներ, հինգից մինչև տասը համակարգիչներ, տասներկու կոշտ սկավառակներ, մոտ 100 համակարգչային սկավառակներ (այդ թվում ֆլեշ-կուտակիչներ և DVD), ձեռագիր նշումներ, փաստաթղթեր, զենք և անձնական իրեր[187][188]։ Հետախուզության վերլուծաբանները նաև ուսումնասիրել են երկու հեռախոսային համարներից կանչերի ձայնագրությունները, որոնք կարված էին բեն Լադենի հագուստի մեջ[187]։ Դրանք օգնեցին մի քանի ամսվա ընթացքում ձերբակալել «Ալ Քաիդա»-ի մի քանի անդամների մի շարք երկրներում և Պակիստանում ԿՀՎ-ի հպարձակումների ընթացքում ոչնչացնել բեն Լադենի մի քանի համախոհների[188]։

Հավաքված նյութերը պահվում են Կվանտիկոյի (Վիրջինիա նահանգ) ՀԴԲ-ի լաբորատորիայում, որտեղ դատա-բժշկական մասնագետները վերլուծեցին մատնահետքերը, ԴՆԹ-ն և նյութերում մնացած այլ տվյալները[187]։ ԿՀՎ-ի հատուկ խմբի վրա պատասխանատվություն էր դրված թվային նյութերի և փաստաթղթերի վերլուծության հարցում, որոնք բռնագրավվել էին բեն Լադենի թաքստոցից[189]։

Բռնագրավված նյութերը պարունակում էին 2014 թվականին Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի դուրս բերումից հետո երկրում «Ալ Քաիդա»-ի մարտավարությունը[190], ինչպես նաև հազարավոր էլեկտրոնային գրություններ և ուղերձներ, որոնք ընդգրկում էին ամբողջ աշխարհով մեկ բեն Լադենի և նրա օգնականների խոսակցությունները[191]։ Համաձայն դրանց, բեն Լադենը կապի մեջ է մնում «Ալ Քաիդա»-ի ստաղծված մասնաճյուղերի հետ և դաշինք էր փնտրում այնպիսի խմբերի հետ, ինչպիսիք են «Բոկո Հարամ»-ը Նիգերիայում[190]։ Համաձայն նյութերի, նա ձգտում էր Սոմալիում վերականգնել վերահսկողությունը Եմենից թույլ կապակցված ջիհադիստների խմբավորումների վրա[191]։ Բեն Լադենը ժամանակավորապես անհանգստացած էր իր անձնական անվտանգության համար և դժգոհ էր նրանից, որ նրա կազմակերպությունը Արաբական գարուն-ը չէր օգտագործում իր իմիջի ամրապնդման և լավացման համար[191]։

Նա, համաձայն «Washington Post»-ի, գործում էր, մի կողմից, որպես «ղեկավար, ով լիարժեք կերպով մասնակցում էր խմբի բազմաթիվ խնդիրներին, կարգի բերելով ֆինանսական խնդիրները, վարձույթով, տեղերում չենթարկվող ղեկավարներով և անսպասելի թափուր պաշտոններով, որոնք առաջանում էին ամերիկյան զինվորականների չդադարող հարձակումների արդյունքում»[191], իսկ մյուս կողմից, որպես «մենեջեր, ով մասնակցություն էր ունենում օպերատիվ ծրագրավորումում և ահաբեկչական խմբի մարտավարական մտածողությունում, միևնույն ժամանակ հրամաններ և խորհուրդներ էր տալիս տեղերում աշխատակիցներին, որոնք սփռված էին աշխարհով մեկ»[191]։

Տասնյոթ փաստաթղթեր, բռնագրավված Աբոթաբադում մարտարշավի ժամանակ, որոնց մեջ կային էլեկտրոնային նամականեր և նամակների սևագրություններ՝ սկսած 2006 թվականի սեպտեմբերից մինչ 2011 թվականի ապրիլը, բեն Լադենի մահվանից մեկ տարի և մեկ օր անց հրապարակվել են Վեստ Փոինթի «Ահաբեկչության դեմ պայքարի կենտրոն»-ի կողմից[188], նրանք հասանելի են «Washington Post»-ի կայքում[192]։ Նամակներում քննարկվում են նորությունների ամերիկյան լրատվական միջոցները, մասնաճյուղերը, նպատակները, Ամերիկան, անվտանգությունը և Արաբական գարունը[193]։ Նամակներում բեն Լադենը հայտարարում էր, որ «Ալ Քաիդա»-ի ուժերը սահմանափակ են և, որ ԱՄՆ-ի վրա հարձակվելու լավագույն միջոցը, որը նա համեմատում էր ծառի հետ, «բնի հատման վրա կենտրոնանալն է»[188]։ Ուսամա բեն Լադենը հրաժարվել է օժանդակել Անվար ալ-Ավլակիին, երբ այդ մասին նրան խնդրել է Նասիր ալ-Վուհայշին՝ Արաբական թերակղզում «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդը։ «Northwest Airlines»-ի 253 չվերթի ինքնաթիռի պայթեցման անհաջող փորձից հետո բեն Լադենը Արաբական թերակղզում «Ալ Քաիդա»-ին հանձնարարություն է տվել ընդլայնել իր գործունեությունը ԱՄՆ-ում՝ գրելով. «Մենք պետք է ընդլայնենք և զարգացնենք մեր գործունեությունը Ամերիկայում, այն չսահմանափակելով ինքնաթիռներ պայթեցնելով»[188]։

Բռնագրավված նյութերը լույս են սփռել Իրանի հետ «Ալ Քաիդա»-ի հարաբերությունների վրա, որտեղ Աֆղանստան ամերիկյան զորքերի ներխուժումից հետո ձերբակալվել էին ջիհադիստներ և նրանց հարազատներ, այդ թվում բեն Լադենի ընտանիքի անդամներ։ Իրանի հետ «Ալ Քաիդա»-ի հարաբերությունները, ըստ Ահաբեկչության դեմ պայքարի կենտրոնի տվյալների, եղել են «տհաճ երկրորդական անհրաժեշտություն փոխադարձ անվստահության և հակամարտության պայմաններում»[188]։ Պակիստանի կողմից որևէ կազմակերպդական աջակցություն փաստաթղթերում չէր հիշատակվում, ընդհակառակը, բեն Լադենը ընտանիքի անդամներին հրահանգավորել է ինչպես խուսափել պակիստանյան հետախուզության հայտնաբերումից[194]։

Համաձայն ստացված նյութերի, Աֆղանստանում միջազգային ուժերի նախկին հրամանատար Դևիդ Պետրեուսը և ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման պետք է սպանվեին Պակիստան կամ Աֆղանստան ցանկացած այցի ընթացքում, եթե դրա համար հնարավորություն լիներ։ ԱՄՆ փոխնախագահ Ջո Բայդենը, համաձայն բեն Լադենի, չպետք է թիրախ լիներ, քանի որ «Բայդենը բացարձակ պատրաստ չէ այդ պաշտոնի համար (նախագահ), ինչէ ԱՄՆ-ն կբերի ճգնաժամի»[194]։ Ուսամա բեն Լադենը նաև հայտարարել է, որ մուսուլմանների սպանությունները թուլացրել են «Ալ Քաիդա»-ն և օգնություն չեն բերել կազմակերպությանը։ Նա գրել է, որ մուսուլմանների սպանությունը մոջահեդներին համակրանք չի ավելացրել մուսուլմանների կողմից և, որ «թշնամին օգտագործել է մոջահեդների սխալը, որպեսզի փչացնի նրանց իմիջը հասարակության մեջ»[195]։

Սթելս-տեխնոլոգիաների բացահայտում խմբագրել

Գաղտնի ուղղաթիռի պոչամասը անվնաս է մնացել պայթյունից հետո և հայտնվել է թաքստոցի պատի հարևանությամբ[196]։ Արևածագին Պակիստանի անվտանգության ուժերը բեկորները ծածկել են կտորով[197]։ Հետագայում այն բրեզենտի տակ թաքցրած դուրս են հանել տարածքից[198]։ Լրագրողներին, այնուամենայնիվ, հաջողվել է ստանալ լուսանկարները, որոնք ցուցադրել են նախկինում թաքցված սթելս-տեխնոլոգիաները (նկատելիության իջեցման տեխնոլոգիա)։

Համաձայն «Aviation Week»-ի, ուղղաթիռը զգալիորեն փոփոխված «MH-60 Black Hawk» ուղղաթիռն էր։ Սերիական համարը, հայտնաբերված իրադարձության վայրում, համատեղելի էին 2009 թվականին կառուցված MH-60-ի հետ[199]։ Նրա օգտագործումը գործողության ժամանակ, հաստատել է, որ սթելս-ուղղաթիռը կարող է խուսափել հայտնաբերումը։ Լուսանկարները ցուցադրել են, որ «Black Hawk»-ի պոչամասը ունեցել է սթելս-ձևաչափ և զալիզ, նետաձև կայունացուցիչներ և «թասակ» աղմկապաշտպանիչ հինգ կամ վեց թիականի պոչային պտուտակի վրա։ Ուղղաթիռի մակերևույթը վրա արծաթե շերտով պատելու օգնությամբ նրա մոտ իջեցվել է ինֆրակարմիր սիգնատուրան, ինչպես որոշ V-22 Osprey-ի մոտ[196]։

ԱՄՆ-ն պահանջել է վերադարձնել բեկորները։ Պակիստանը այն պահպանում էր երկու շաբաթվա ընթացքում, երբ ամերիկյան սենատոր Ջոն Քերին ապահովել է նրանց վերադարձը[200]։ Հայտնվում էր, որ տեղացի երեխաները հավախում էին բեկորների կտորները և այն վաճառում որպես հուշանվեր[106]։

Փորձագետները բաժանվել են այն կարծիքների մեջ, թե ինչքան շատ տեղեկություն կարելի է ստանալ պոչամասի կտորից։ Սթելս-տեխնոլոգիան արդեն գործում էր մի քանի ինքնաթիռների վրա և «RAH-66 Comanche» չեղարկված ուղղաթիռի վրա, սակայն փոփոխված «Black Hawk»-ը եղել է առաջին հաստատված գործող «սթելս-ուղղաթիռը»։ Հավանաբար, առավել արժեքավոր տեղեկություն կարող էր ստացվել ռադար-կլանող ներկից, օգտագործված պոչամասում[196][201]։

2011 թվականի օգոստոսին հաղորդագրություն հայտնվեց այն մասին, որ Պակիստանը չինական գիտնականներին թույլ է տվել ուսումնասիրել ուղղաթիռի պոչամասը և նրանք առանձնապես հետաքրքրված էին ռադար-կլանող ներկով[202]։ Պակիստանը և Չինաստանը հետագայում հերքեցին այդ պնդումները[203]։

Պակիստանցի իրազեկիչի բանտարկում խմբագրել

Շաքիլ Աֆրիդին, պակիստանցի բժիշկը, ով ԿՀՎ-ին օգնել էր գտնել բեն Լադենին, պակիտանյան դատարանի կողմից դետական դավաճանության համար դատապարտվել էր 30 տարվա ազատազրկման[204]։ Պակիստանյան պաշտոնյաները հայտարարել են, որ դատավճիռը համապատասխան էր պակիստանցի քաղաքացու համար, ով օգնել է արտաքին հետախուզությանը՝ առանց Պակիստանի անվտանգության օրգանների իմացության[204]։ Ամերիկյան քաղաքագետները կտրուկ դատապարտել են այդ որոշումը։ Համաձայն «Բի-Բի-Սի»-ի, ի պատասխան «ԱՄՆ Սենատի կոմիտեն 33 միլիոն դոլարով (21 միլիոն ֆունտ) կրճատել է Պակիստանին օգնությունը»[204]։

Արժանահավատության կասկածանք և դավադրության թեորիա խմբագրել

2011 թվականի մայիսի 2-ին Ուսամա բեն Լադենի մահվան մասին լուրերը ընդունվել են ոչ բոլորի կողմից[205], չնայած ԴՆԹ-ի անալիզի, որը հաստատել է նրա անձնավորությունը[28][95], և այն, որ 2011 թվականի մայիսի 6-ին «Ալ Քաիդա»-ն հաստատել է նրա մահվան փաստը[9]։ Ծովում բեն Լադենի դիակի հապշտապ հուղարկավորումը և Օբամայի որոշումը չհրապարակել մահացած մարմնի լուսանկարները, դավադրության թեորիայի հիմքն են կազմել այն մասին, որ բեն Լադենը չի մահացել մայիսի 2-ի գրոհի ժամանակ[206]։ Որոշ բլոգներում ենթադրություններ են արտահայտվել, որ ԱՄՆ կառավարությունը կեղծել է հարձակումը, իսկ մի շարք ֆորումներում բանավեճեր են առաջացել ենթադրյալ մոլորեցման շուրջ[207]։

Որոշ փորձագետներ կասկածանքներ են հայտնել նաև ապացույցներում, որոնք ներկայացվել էին ԶԼՄ-ներին։ Մասնավորապես, «Ֆրանսպրես»-ը հայտնել է այսպես կոչված «մահացած բեն Լադենի լուսանկարների» բացահայտման մասին, հայտնված պակիստանյան թերթերում[208]։ Բացի այդ, 2001-ից մինչև 2010 թվականը բեն Լադենի մահվան մասին հայտնվել է վեց անգամ[209][210]։

Միևնույն ժամանակ, Իրանում մի շարք քաղաքագետներ հայտարարել են, որ բեն Լադենը փաստացիորեն աշխատել է ԱՄՆ-ի համար։ Այսպես, իրանյան պառլամենտի անդամ Ջավադ Ջահանգիրզադեն հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն անձամբ է կազմակերպել ահաբեկչական հարձակումներ և, որ բեն Լադենը դրանում նրանց օգնություն էր ցուցաբերում։ Ըստ Ջահանգիրզադեի կարծիքի, արևմտյան երկրները ստիպված էին սպանել բեն Լադենին նրա համար, որպեսզի «կանխեին հնարավոր տեղեկության արտահոսքը, որը նա ուներ և որը ոսկուց էլ թանկ էր»։

Մեկ այլ իրանցի պառլամենտական՝ Իսմաիլ Կոսարին, հայտարարել է, որ բեն Լադենը «…լոկ խամաճիկ է եղել, վերահսկվող ազգայնամոլական համակարգով, նպատակ ունենալով սեպտեմբերի 11-ից հետո ստեղծել իսլամի ագրեսիվ կերպար։ Բեն Լադենի մահը իրենից ներկայացնում էր ԱՄՆ ժամանակավոր զինվորի անհետացում և խորհրդանշում էր տարածաշրջանում ԱՄՆ քաղաքականության մի դարաշրջանի ավարտը և նոր դարաշրջանի սկիզբը»[211]։

2011 թվականի մայիսի 8-ին Իրանի հետախուզության ղեկավար Հեյդար Մոսլեհին հերքել է բեն Լադենի մահվան մասին ամերիկյան հաղորդագրությունը և հայտարարել, որ նրա տրամադրության տակ հավաստի տեղեկություններ կան այն մասին, որ բեն Լադենը «որոշ ժամանակ առաջ» մահացել է հիվանդությունից։

Որոշ ռուս վերլուծաբաններ կարծիք հայտնեցին, որ 2011 թվականի օգոստոսի 6-ին Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի ուղղաթիռի աղետը, որը SEAL-ի բազմաթիվ ռազմիկների կյանք է խլել, հանգեցրել է բեն Լադենի սպանության գործողություն համարյա բոլոր մասնակիցների վերացմանը։ Գեոքաղաքական խնդիրների ակադեմիայի նախագահ Լեոնիդ Իվաշովը նշել է[212]. «Ըստ պաշտոնական վարկածի, բեն Լադենին սպանել է 25 մարդուց բաղկացած «Ծովակատուներ» ստորաբաժանումը։ Այդ ամբողջ ստորաբաժանումը երեք ամիս անց զոհվել է Աֆղանստանում՝ «ծովակատուներով» ուղղաթիռը խոցվել է հրթիռով»։ Սակայն, աղետում զոհված ԱՄՆ 22 ռազմածառյողներից միայն 15-ն էին ծառայում DEVGRU ջոկատում, որը ոչնչացրել է բեն Լադենին, ևս երկուսը եղել են SEAL-ի այլ ստորաբաժանումից, իսկ մնացած հինգը՝ ռազմա-օդային ուժերի օժանդակ ստորաբաժանումից[213]։ Բացի այդ, DEVGRU-ի զոհված ռազմիկները եղել են «Gold» էսկադրոնից[213], այն դեպքում, երբ բեն Լադենի ոչնչացման գործողությունն իրականացրել են «Red» էսկադրոնի հատուկ ջոկատայինները[214], այսինքն, այլ ստորաբաժանումից։ Ըստ ամերիկյան զինվորականների հայտարարության, ուղղաթիռում զոհվածների շրջանում չեն եղել գործողության մասնակիցներ[215]։

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ 2008 թվականին՝ իր նախագահական արշավի ժամանակ Օբաման քննադատեց Բուշին նրա այն հայտարարության համար, որ Ուսամա բեն Լադենը պետք է «բռնվի կենդանի կամ մեռած»։ Օբաման այն ժամանակ հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ում պետք է խուսափեն «Ալ-Քաիդայի» ղեկավարին մուսուլմանների համար նահատակ դարձնելուց[4]
  2. ↑ 2,0 2,1 «Եթե տեղեկությունները հավաստի են, ապա այս սպանությունն ամերիկյան քաղաքականության մի մասն է, որը հիմնված է արաբական և մուսուլմանական քաղաքացիների արյունահեղության և տանջանքների վար», — հայտարարեց Իսմայիլ Խանիան՝ Գազայի հատվածի կառավարության ղեկավարը։ Իսլամիստների ղեկավարը վստահաբար դատապարտեց սպանությունը՝ հայտարարելով, որ կաղոթի Ալլահի կողմից բեն Լադենի գթասրտության և ընդունելու համար[15]։
  3. ↑ 3,0 3,1 Հարկ է նշել, որ ամերիկացիները նախկինում նույնպես Պակիստանի տարածքում գործողություններ են իրականացրել առանց նրանց համաձայնության։ Այսպես, 2008 թվականին նվազագույնը 15 մարդ, որոնց շրջանում կային կանայք և երեխաներ, մահացել են Աֆղանստանին սահմանակցող Հարավային Վազիրիստանի ցեղային գյուցերից մեկում ԱՄՆ գործողության ընթացքում, որտեղ, ըստ ամերիկյան հատուկ ծառայությունների ենթադրության, կարող էին թաքնվել «Ալ Քաիդա»-ի առաջին դեմքեր Այման ալ-Զավահիրին և Ուսամա բեն Լադենը[85]։ «Այդ շրջան են ուղարկվել Աֆղանստանում գտնվող կոալիցիոն ուժերի երեք ուղղաթիռներ, որում գտնվում էին մոտ 30 զինվոր, ովքեր գրոհ սկսեցին գետնից»
  4. ↑ Սալմն Բաշիրի պաշտոնի պաշտոնական անվանումը «Foreign Secretary» է, սակայն ռուսական ԶԼՄ-ներում այն հիմնականում թարգմանվում է որպես Արտաքին գործերի նախարար

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Schmidle N. Getting Bin Laden // The New Yorker / D. Remnick — NYC: Condé Nast, 2011. — ISSN 0028-792X; 2163-3827
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Greg Miller (2011 թ․ մայիսի 5). «CIA spied on bin Laden from safe house». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  3. ↑ Cooper, Helene (2011 թ․ մայիսի 1). «Obama Announces Killing of Osama bin Laden». The New York Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 1-ին.
  4. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Philip Sherwell (2011 թ․ մայիսի 7). «Osama bin Laden killed: Behind the scenes of the deadly raid». The Daily Telegraph (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Dilanian, Ken (2011 թ․ մայիսի 2). 0, 6466214.story «CIA led U.S. special forces mission against Osama bin Laden». Los Angeles Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 14-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)(չաշխատող հղում)
  7. ↑ C. Christine Fair (2011 թ․ մայիսի 4). «The bin Laden aftermath: The U.S. shouldn't hold Pakistan's military against Pakistan's civilians». Foreign Policy (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 Osama Bin Laden, al-Qaeda leader, dead - Barack Obama
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Maggie Michael (2011 թ․ մայիսի 6). «Al-Qaida Vows Revenge for Osama Bin Laden's Death» (անգլերեն). ABC News. Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  10. ↑ «Public 'Relieved' By bin Laden's Death, Obama's Job Approval Rises». pewresearch.org (անգլերեն). 2011. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  11. ↑ Newport, Frank (2011). «Americans Back Bin Laden Mission; Credit Military, CIA Most». gallup.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  12. ↑ U.N. chief Ban hails bin Laden death as "watershed"
  13. ↑ «Fidel Castro slams 'assassination' of unarmed bin Laden» (անգլերեն). CNN. 2011 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 7-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Abbas government welcomes bin Laden death, Hamas deplores
  15. ↑ «США и Интерпол опасаются мести за бен Ладена». РИА Новости. 2011 թ․ մայիսի 2. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  16. ↑ «Questions around operation against Osama bin Laden» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  17. ↑ «Tracking use of bin Laden's satellite phone». The Wall Street Journal (անգլերեն). 2008 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 8-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Shane, Scott; Savage, Charlie (2011 թ․ մայիսի 3). «Bin Laden Raid Revives Debate on Value of Torture». The New York Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին.
  19. ↑ Tip to bin Laden may have come from Guantánamo
  20. ↑ Brian Ross; Matthew Cole; Avni Patel (2011 թ․ մայիսի 2). «Osama Bin Laden: Navy SEALS Operation Details of Raid That Killed 9/11 Al Qaeda Leader». ABC News (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 7-ին.
  21. ↑ S E C R E T / / NOFORN / / 20330910
  22. ↑ Did latest WikiLeaks revelations force U.S. to take out Bin Laden?
  23. ↑ Duparcq, Emmanuel; Tarakzai, Sajjad (2011 թ․ մայիսի 4). «Two quiet men lived in house of wonder» (անգլերեն). The Australian. Agence France-Presse. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 7-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Gall, Carlotta (2011 թ․ մայիսի 4). «Pakistani Military Investigates How Bin Laden Was Able to Hide in Plain View». The New York Times. ISSN 0362-4331. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Mazzetti, Mark; Cooper, Helene (2011 թ․ մայիսի 2). «Bin Laden Captured Through Detective Work». The New York Times. ISSN 0362-4331. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 «How the US tracked couriers to elaborate bin Laden compound». 2011 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 «Bin Laden was found at luxurious Pakistan compound». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 Myers, Steven Lee; Bumiller, Elisabeth (2011 թ․ մայիսի 2). «Obama Calls World 'Safer' After Pakistan Raid». The New York Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 Ackerman, Spencer; Shachtman, Noah (2011 թ․ մայիսի 2). «Video: Inside bin Laden's Drone-Proof Compound». Wired (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  30. ↑ «Osama mansion was called Waziristan Haveli». Indo-Asian News Service (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 7-ին.
  31. ↑ Stephen Losey. «Intelligence fusion got bin Laden» (անգլերեն). Federal Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  32. ↑ «The Little-Known Agency That Helped Kill Bin Laden». The Atlantic (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 8-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 Lolita C. Baldor. «Osama Bin Laden Death: Obama Ran Serious Risks With Mission To Kill Terrorist Leader» (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 Matt Apuzzo; Adam Goldman (2011 թ․ մայիսի 11). «Bin Laden was unarmed when SEALs stormed room». The Salt Lake Tribune (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 22-ին.
  35. ↑ Jim Lehrer (2011 թ․ մայիսի 3). «CIA Chief Panetta: Obama Made 'Gutsy' Decision on Bin Laden Raid» (անգլերեն). PBS NewsHour. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  36. ↑ Mark Hosenball (2011 թ․ մայիսի 3). «U.S. commandos knew bin Laden likely would die» (անգլերեն). Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 22-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 «Exclusive: Raid yields trove of data». Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 News, ABC. «President Obama to National Security Team: 'It's a Go'». ABC News. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն)
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 News, ABC. «In March, President Obama Authorized Development of Plan to Bomb Compound but Wanting Evidence of OBL's Death, Did Not Execute*». ABC News. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն)
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 40,5 40,6 Cooper, Mark Mazzetti, Helene; Baker, Peter (2011 թ․ մայիսի 2). «Clues Gradually Led to the Location of Osama bin Laden». The New York Times. ISSN 0362-4331. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  41. ↑ Naylor, Sean D. (2011 թ․ մայիսի 5). «SEALs in bin Laden raid drawn from Red Squadron». Military Times.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 «The secret team that killed bin Laden». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 Tapper, Jake (2011 թ․ մայիսի 2). «Some White Knuckle Moments for Elite Navy SEALs Team». ABC News (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 22-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 By PIERRE THOMAS (@PierreTABC), MARTHA RADDATZ (@martharaddatz), JAKE TAPPER (@jaketapper) and JESSICA HOPPER (2011 թ․ մայիսի 4). «Navy SEALs Who Captured, Killed Osama Bin Laden Return to United States» (անգլերեն).{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  45. ↑ Kimberly Dozier; Robert Burns (2011 թ․ մայիսի 5). «Raid raises question: Who's soldier, who's spy?». The Boston Globe (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 17-ին.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 46,5 Jim Miklaszewski (2011 թ․ մայիսի 5). «Bin Laden 'firefight': Only one man was armed» (անգլերեն). msnbc.com.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 Kimberly Dozier (2011 թ․ մայիսի 17). «AP sources: Raiders, White House knew secret bin Laden raid was a one-shot deal». Star Tribune (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 17-ին.(չաշխատող հղում)
  48. ↑ 48,0 48,1 Martin, David, CBS Evening News, May 3, 2011.
  49. ↑ «SEALs Sent to Kill bin Laden». Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  50. ↑ 50,0 50,1 «U.S. troops kill Osama bin Laden in Pakistan». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  51. ↑ Woodward, Calvin (2011 թ․ մայիսի 4). «Inside bin Laden's lair with SEAL Team 6». Military Times.
  52. ↑ Max Behrman (2011 թ․ մայիսի 2). «The Berzerker Black Hawk Helicopter That Helped Kill Osama bin Laden» (անգլերեն). Gizmodo.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 12-ին.
  53. ↑ «ABC News' Kill Shot: The Story Behind bin Laden's Death» (անգլերեն).
  54. ↑ «Bin Laden mission was roll of the dice for Obama» (անգլերեն). Zaaph. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  55. ↑ «GlobalSecurity.org: Operation Neptune Spear» (անգլերեն).
  56. ↑ Adam Goldman; Matt Apuzzo. «Osama Bin Laden Dead: How One Phone Call Led U.S. To Bin Laden's Doorstep» (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  57. ↑ Woodward, Bob, «Trail To Bin Laden Began With One Call», The Washington Post, May 7, 2011, p. 1.
  58. ↑ «Bin Laden raid was revealed on Twitter - BBC News» (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  59. ↑ News, A. B. C. (2011 թ․ մայիսի 2). «Osama Bin Laden Killed By Navy SEALs in Firefight». ABC News. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն)
  60. ↑ Katie Couric, CBS Evening News, May 2, 2011
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 61,4 61,5 «Жён бен Ладена хочет допросить ЦРУ / Сейчас с ними говорят пакистанские спецслужбы». LENTA.com.ua. 2011 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  62. ↑ «Osama bin Laden dead: son and presumed heir also killed in raid». Daily Telegraph (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 2.
  63. ↑ 63,0 63,1 Mark Landler; Mark Mazzetti (2011 թ․ մայիսի 5). «Account Tells of One-Sided Battle in Bin Laden Raid». The New York Times (անգլերեն).
  64. ↑ Gall, Carlotta (2011 թ․ մայիսի 3). «Behind High Walls, Model Neighbors Were Harboring a Fugitive». The New York Times (անգլերեն).
  65. ↑ CBS Evening News, May 12, 2011.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 Christina Lamb and Nicola Smith. «Geronimo! EKIA 38 minutes to mission success» (անգլերեն). The Australian. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 12-ին.
  67. ↑ Rosen, James (2010 թ․ ապրիլի 7). «Bin Laden Killing: How the White House, Pentagon and CIA Botched the Storyline» (անգլերեն). Fox News. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  68. ↑ Pauline Jelinek, Robert Burns (2011 թ․ հունիսի 6). «US: Only Single Bin Laden Defender Shot at SEALs». abcnews.
  69. ↑ Martin Evans; Gordon Rayner (2011 թ․ մայիսի 3). «Bin Laden: How Obama team saw drama unfold». Montreal Gazette (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  70. ↑ Pierre Thomas; Martha Raddatz, Jake Tapper and Jessica Hopper (2011 թ․ մայիսի 4). «Navy SEALs Who Captured, Killed Osama Bin Laden Return to United States» (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին.
  71. ↑ Hirsh, Michael (2011 թ․ մայիսի 5). «Chambliss Has Questions on bin Laden Raid». National Journal (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  72. ↑ Pfarrer, Chuck (2011). Seal Target Geronimo (անգլերեն). Thirty-Eight Minutes: St. Martin's Press. էջեր 192–193. ISBN 978-1-250-00635-6.
  73. ↑ Pfarrer, Chuck (2011). Seal Target Geronimo (անգլերեն). Thirty-Eight Minutes: St. Martin's Press. էջեր 189–198. ISBN 978-1-250-00635-6.
  74. ↑ Foreign, Our (2011 թ․ ապրիլի 6). «Osama bin Laden was a user of herbal viagra». Telegraph (անգլերեն). London. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 12-ին.
  75. ↑ Osama bin Laden death: How family scene in compound turned to carnage
  76. ↑ Bin Laden: Pakistan intelligence agency admits failures
  77. ↑ Obama's gamble
  78. ↑ Osama Bin Laden: Navy SEALS Operation Details of Raid That Killed 9/11 Al Qaeda Leader
  79. ↑ Bin Laden’s demise: Long pursuit, burst of gunfire Последний процесс
  80. ↑ The daring SEAL assault
  81. ↑ «What DOD says happened at the OBL compound» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  82. ↑ Gertz, Bill (2011 թ․ մայիսի 12). «Inside the Ring: Osama's Escorts». The Washington Times.
  83. ↑ Jim Garamone (2011 թ․ մայիսի 2). «Bin Laden Buried at Sea» (անգլերեն). American Forces Press Service. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 2-ին.
  84. ↑ Osama bin Laden killed in Pakistan, says Obama
  85. ↑ Наталья Ямницкая (2004 թ․ սեպտեմբերի 4). «Америка продолжает вторжения». Взгляд. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  86. ↑ Perlez, Jane (2011 թ․ մայիսի 5). «Pakistani Army Chief Warns U.S. on Another Raid». The New York Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.
  87. ↑ Bin Laden operation conducted by US forces: Pakistan
  88. ↑ 88,0 88,1 Suspicions grow over whether Pakistan aided Osama bin Laden
  89. ↑ Zardari, Asif Ali (2011 թ․ մայիսի 3). «Pakistan did its part». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  90. ↑ Wright, Tom (2011 թ․ մայիսի 5). «Pakistan Rejects U.S. Criticism». The Wall Street Journal (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.
  91. ↑ 91,0 91,1 Islamic Scholars Split Over Sea Burial for Bin Laden
  92. ↑ Bin Laden hid behind women in firefight: White House
  93. ↑ Updated: Bin Laden’s wife not used as human shield
  94. ↑ AP source: DNA IDs bin Laden, wife named him in raid
  95. ↑ 95,0 95,1 AP sources: DNA testing confirms bin Laden death(չաշխատող հղում)
  96. ↑ Osama Bin Laden's body 'identified by sister's brain'
  97. ↑ «Background Briefing with Senior Intelligence Official at the Pentagon on Intelligence Aspects of the U.S. Operation Involving Osama Bin Laden» (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 7.
  98. ↑ Mike Butcher (2011 թ․ մայիսի 2). «Here's the guy who unwittingly live-tweeted the raid on Bin Laden». TechCrunch Europe (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 18-ին.
  99. ↑ «Differing accounts emerge of bin Laden raid». msnbc.com. 2011 թ․ մայիսի 4.
  100. ↑ «Shot dead 'with money sewn into his clothes': Bin Laden was captured alive and then executed, 'claims daughter, 12'». DailyMail. UK. 2011 թ․ մայիսի 4.
  101. ↑ «Bin Laden's daughter confirms her father shot dead by U.S. Special Forces in Pakistan». Alarabiya. 2011 թ․ մայիսի 4.
  102. ↑ 102,0 102,1 102,2 102,3 102,4 102,5 102,6 102,7 U.S. Still Waits for Access to Bin Laden Widows
  103. ↑ US asks Pakistan for access to Osama’s family
  104. ↑ Was there a mole inside Bin Laden's hideout helping the Navy SEALs? The secret 'pocket guide' that may prove Al Qaeda leader was betrayed from within
  105. ↑ «'No one wanted detainees' in raid on bin Laden house». The Irish Times. 2011 թ․ օգոստոսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  106. ↑ 106,0 106,1 106,2 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8490859/Osama-bin-Laden-dead-the-mysterious-Khan-family-who-were-good-neighbours.html
  107. ↑ 107,0 107,1 Bin Laden’s Secret Life in a Diminished World
  108. ↑ Yemeni family of Bin Laden widow demands her return
  109. ↑ Saudi Arabia refuses to accept Osama’s family
  110. ↑ 110,0 110,1 Osama lived in Haripur before moving to Abbottabad
  111. ↑ Umer Farooq. Bin Laden daughter providing valuable information- Pakistani official(չաշխատող հղում)
  112. ↑ Osama bin Laden killed: Hidden in plain sight
  113. ↑ Дудов, Михаил (2008 թ․ հունիսի 20). «Обама провел совещания по безопасности: Покритиковал Буша и пообещал «взяться» за террористов». epochtimes.com.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  114. ↑ Stelter, Brian. «How the Bin Laden Announcement Leaked Out». Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  115. ↑ 2011: Obama announces bin Laden's death
  116. ↑ Goldman, Julianna. «Bin Laden Said to Be Killed by U.S. Operation in Pakistan». Bloomberg.com. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  117. ↑ Goldman, Adam; Brummitt, Chris. Bin Laden's demise: U.S. rejoices after a decade(չաշխատող հղում)
  118. ↑ «Salazar, Evan. Crowds gather in NYC, DC after bin Laden killed». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 10-ին.
  119. ↑ «Сосед Бен Ладена вёл прямой репортаж его уничтожения через Twitter». newzz.in.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  120. ↑ «Fans hear of bin Laden news, chant 'U-S-A!'». ESPN.com. 2011 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  121. ↑ 121,0 121,1 «Geo.tv: Latest News Breaking Pakistan, World, Live Videos». www.geo.tv. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  122. ↑ Taliban threaten US, Pakistan over Osama
  123. ↑ «Geo.tv: Latest News Breaking Pakistan, World, Live Videos». geo.tv. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  124. ↑ «Сообщение о смерти Бен Ладена привело к краткосрочным колебаниям на рынке». people.com.cn. 2011 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  125. ↑ 125,0 125,1 125,2 Searcey, Dionne (2011 թ․ մայիսի 6). «Killing Was Legal Under U.S. and International Law, Many Experts Say». The Wall Street Journal (անգլերեն). Morningstar. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 18-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 Ariane de Vogue (2011 թ․ մայիսի 6). «Was Killing of Osama bin Laden Legal Under International Law?» (անգլերեն). ABC News. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  127. ↑ 127,0 127,1 127,2 Owen Bowcott (2011 թ․ մայիսի 3). «Osama bin Laden: US responds to questions about killing's legality». The Guardian (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.
  128. ↑ 128,0 128,1 128,2 Longstreth, Andrew (2009 թ․ փետրվարի 9). «Analysis: Legal questions remain over bin Laden killing» (անգլերեն). Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.
  129. ↑ «Osama dead: Musharraf says U.S. op violated Pak sovereignty». India Today (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.
  130. ↑ «Bin Laden 'was unarmed' when shot dead» (անգլերեն). Al Jazeera. 2011 թ․ մայիսի 4.
  131. ↑ 131,0 131,1 131,2 Steven Edwards (2011 թ․ մայիսի 4). «UN human rights boss questions U.S. on legality of bin Laden killing». The Vancouver Sun (անգլերեն).
  132. ↑ Silverleib, Alan (2011 թ․ մայիսի 4). «The killing of bin Laden: Was it legal?» (անգլերեն). CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին. «The United States offered bin Laden the possibility to surrender, but he refused», Martin Scheinin, the United Nations' special rapporteur for human rights, said Tuesday. «Bin Laden would have avoided destruction if he had raised a white flag.»
  133. ↑ «Osama bin Laden: statement by the UN Special Rapporteurs on summary executions and on human rights and counter-terrorism» (անգլերեն). ohchr.org. 2011 թ․ մայիսի 6.
  134. ↑ Ferencz, B. (1999). «A prosecutor's personal account: from Nuremberg to Rome». Journal of International Affairs (անգլերեն). 52 (2): 456–470. ISSN 0022-197X.
  135. ↑ «Obama meets Bin Laden raid team» (անգլերեն). BBC News. 2011 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին. ««Killing a captive who poses no immediate threat is a crime under military law as well as all other law», he told the BBC World Service.»
  136. ↑ Robertson, Geoffrey (2011 թ․ մայիսի 4). «The point is, bin Laden should have been captured». The Belfast Telegraph (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին. «The Security Council could have set up a tribunal in The Hague with international judges to provide a fair trial»
  137. ↑ 137,0 137,1 Hamza Hendawi Osama Bin Laden Dead: Muslim Scholars Call Al Qaeda Leader’s Sea Burial 'Humiliating
  138. ↑ 139904.html Agile Telecom Ltd. and Xidemia. Local Muslims question sea-burial, By AZARD ALI, Trinidad and Tobago Newsday, Tuesday, May 3, 2011
  139. ↑ Osama Bin Laden Body Headed for Burial at Sea, Officials Say
  140. ↑ «Bin Laden's body buried at sea». The Guardian. 2011 թ․ մայիսի 2.
  141. ↑ «'Bin Laden dead lon before US raid'». PressTV. 2011 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  142. ↑ «Statement From the Family of Osama bin Laden». Նյու Յորք Թայմս. 2011 թ․ մայիսի 10.
  143. ↑ Stacia Deshishku & Jessica Yellin (2011 թ․ մայիսի 3). «Even more details on the OBL photos» (անգլերեն). CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  144. ↑ Winter, Michael (2011 թ․ մայիսի 3). «White House: Releasing 'gruesome' bin Laden photo could be 'inflammatory'». USA Today (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  145. ↑ 145,0 145,1 «Release Bin Laden Death Photos? CIA Director Thinks It Will Happen» (անգլերեն). ABC News. 2011 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  146. ↑ Jake Tapper. «Concerned About Potential Backlash, President Obama Won't Release Photo of Bin Laden Corpse» (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  147. ↑ David Jackson (2011 թ․ մայիսի 4). «Obama on bin Laden photos: 'We don't trot out this stuff as trophies'». USA Today.
  148. ↑ James Rosen, Steven Thomma (2011 թ․ մայիսի 5). «S.C. Sen. Graham wants bin Laden photos released». McClatchy Newspapers.
  149. ↑ Domenico Montanaro (2011 թ․ մայիսի 4). «Key Republicans say don't release bin Laden photo». NBC News. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  150. ↑ «Members of Congress see bin Laden photos». CNN. 2011 թ․ մայիսի 11.
  151. ↑ Kevin Bogardus (2011 թ․ մայիսի 5). «Watchdog group is prepared to sue for photos of bin Laden». The Hill. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  152. ↑ «Experts predict difficulties for news orgs' FOIA requests to release bin Laden photos» (անգլերեն).
  153. ↑ Chris Allbritton; Augustine Anthony (2011 թ․ մայիսի 3). «Pakistan says had no knowledge of U.S. bin Laden raid». Reuters (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 7-ին.
  154. ↑ Pakistan's bin Laden Connection Is Probed
  155. ↑ 155,0 155,1 Did Pakistan Army shelter Osama?
  156. ↑ «Obama kept Pakistan in dark about Osama attack». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  157. ↑ «Did Pakistan know of US raid to kill Osama?». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  158. ↑ Ross, Tim WikiLeaks: Osama bin Laden 'protected' by Pakistani security
  159. ↑ Calabresi, Massimo (2011 թ․ մայիսի 3). «CIA Chief Breaks Silence: Pakistan Would Have Jeopardized bin Laden Raid, 'Impressive' Intel Captured». TIME (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  160. ↑ Clinton: Pakistan helped lead U.S. to bin Laden(չաշխատող հղում)
  161. ↑ 161,0 161,1 161,2 161,3 Walsh, Nick Paton Official: Pakistan had but didn't probe data that helped make raid
  162. ↑ «Барак Обама готов ввести войска США в Пакистан». BBC. 2007 թ․ օգոստոսի 1.
  163. ↑ Osama bin Laden: Dead, but how did he hide so long?
  164. ↑ «Аль-Завахири не выдержал сравнения с бин Ладеном». LENTA.com.ua. 2011 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  165. ↑ Wright, Tom (2011 թ․ մայիսի 2). «India Uses Osama Death to Pressure Pakistan». The Wall Street Journal (անգլերեն).
  166. ↑ Woodcock, Andrew MP 'shocked' at bin Laden Pakistan discovery
  167. ↑ 167,0 167,1 «To the bottom of the sea: Bin Laden's last day» (անգլերեն). CBS Evening News. 2011 թ․ մայիսի 2. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին.
  168. ↑ «Native Americans object to linking Geronimo to bin Laden» (անգլերեն). CNN.
  169. ↑ «'For God and Country Geronimo, Geronimo, Geromimo'». CBN News (անգլերեն). Christian Broadcasting Network. 2011 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին.
  170. ↑ John C. Fredriksen (1999) «American military leaders: from colonial times to the present». ABC-CLIO. p.291. ISBN 1-57607-001-8
  171. ↑ Tucker, Neely (2011 թ․ մայիսի 3). «American Indians object to 'Geronimo' as code for bin Laden raid». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  172. ↑ Susan Montoya Bryan (2011 թ․ մայիսի 4). «Some Native Americans angry over use of Geronimo's name in bin Laden operation» (անգլերեն). Kingsport Times-News. Associated Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  173. ↑ Chomsky, Noam (2011 թ․ մայիսի 6). «My Reaction to Osama bin Laden's Death». Guernica Magazine (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 12-ին.
  174. ↑ Yoo, John (2011 թ․ մայիսի 4). «John Yoo: From Guantanamo to Abbottabad». The Wall Street Journal (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  175. ↑ «The Unrepentant John Yoo: 'Enhanced Interrogation' Got Us bin Laden — Andrew Cohen — Politics». The Atlantic (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  176. ↑ Mukasey, Michael B. (2011 թ․ մայիսի 6). «Michael B. Mukasey: The Waterboarding Trail to bin Laden». The Wall Street Journal (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  177. ↑ Thiessen, Marc A. (2011 թ․ մայիսի 12). «Mukasey responds to McCain's op-ed – PostPartisan». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  178. ↑ «Our view: If torture led to bin Laden, do ends justify the means?». USA Today (անգլերեն). 2011 թ․ մայիսի 9. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  179. ↑ «Bin Laden death rekindles interrogation debate» (անգլերեն). msnbc.com. 2011 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  180. ↑ Mukasey, Michael (2011 թ․ մայիսի 6). «The Waterboarding Trail to bin Laden». The Wall Street Journal (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 15-ին.
  181. ↑ Alexander, Matthew, Tortured Logic: The United States Didn’t Need to Waterboard Anyone to Get Osama Bin Laden Արխիվացված 2014-10-31 Wayback Machine (անգլ.) Foreign Policy, May 8, 2011.
  182. ↑ 182,0 182,1 Sargent, Greg John McCain to Bush apologists: Stop lying about Bin Laden and torture – The Plum Line
  183. ↑ 183,0 183,1 McCain, John Bin Laden's death and the debate over torture
  184. ↑ Mark Hosenball. Bin Laden informant's treatment key to torture debate
  185. ↑ Sargent, Greg Exclusive: Private letter from CIA chief undercuts claim torture was key to killing Bin Laden
  186. ↑ Mulrine, Anna (2011 թ․ մայիսի 5). «Military interrogators: Waterboarding didn't yield tips that led to bin Laden» (անգլերեն). Christian Science Monitor.
  187. ↑ 187,0 187,1 187,2 Bob Orr. Bin Laden phone numbers help spin intel web
  188. ↑ 188,0 188,1 188,2 188,3 188,4 188,5 Greg Miller and Peter Finn (2012 թ․ մայիսի 3). «New bin Laden documents released». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 3-ին.
  189. ↑ Mosk, Matthew. «Osama Bin Laden Evidence Trove: U.S. Hopes to Follow al Qaeda's Money Trail» (անգլերեն). ABC News. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  190. ↑ 190,0 190,1 Miller, Greg (2012 թ․ ապրիլի 28). «Al-Qaeda is weaker without bin Laden, but its franchise persists». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 1-ին.
  191. ↑ 191,0 191,1 191,2 191,3 191,4 Joby Warrick (2012 թ․ մայիսի 1). «Bin Laden's last stand: In final months, terrorist leader worried about his legacy». The Washington Post (անգլերեն). Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 1-ին.
  192. ↑ «Osama bin Laden documents captured during raid». The Washington Post (անգլերեն). 2012 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 3-ին.
  193. ↑ Corera, Gordon (2012 թ․ մայիսի 3). «Analysis: Bin Laden papers details» (անգլերեն). BBC News Online. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 3-ին.
  194. ↑ 194,0 194,1 «Osama Bin Laden documents released» (անգլերեն). BBC News Online. 2012 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 3-ին.
  195. ↑ Keath, Lee (2012 թ․ մայիսի 5). «Al Qaeda Leader Worried About Image». The Huffington Post (անգլերեն). Associated Press. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 5-ին.
  196. ↑ 196,0 196,1 196,2 Bill Sweetman; Amy Butler. Bin Laden Raid Crash Helo Reveals Stealth(չաշխատող հղում)
  197. ↑ Ron Moreau. Osama bin Laden Was My Neighbor in Abbottabad
  198. ↑ Salman Masood. Big Compound Stood Out, but Not Its Occupants, Neighbors Say
  199. ↑ Mark Huber. Bin Laden Raid Copters Effective, But Not New
  200. ↑ Karin Brulliard. Pakistan to return U.S. helicopter tail, Kerry says
  201. ↑ Greg Lindsay. The Bin Laden Raid Could Transform Asia's 21st Century Arms Race
  202. ↑ «Report: Pakistan Granted China Access to U.S.'s Top-Secret Bin Laden Raid Chopper» (անգլերեն). Fox News. 2011 թ․ օգոստոսի 15.
  203. ↑ «US helicopter wreckage: Pakistan denies giving China access». The Express Tribune (անգլերեն). 2011 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  204. ↑ 204,0 204,1 204,2 «US cuts Pakistan aid over jailing of 'Bin Laden doctor'». BBC (անգլերեն). 2012 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին.
  205. ↑ Gold, Matea (2011 թ․ մայիսի 2). 0, 3052618.story «Osama bin Laden dead: Bin Laden's burial at sea fuels 'death hoax' rumor». Los Angeles Times (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)(չաշխատող հղում)
  206. ↑ Egan, Mark (2011 թ․ մայիսի 3). «Bin Laden dead? Again? Conspiracy theories abound» (անգլերեն). Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 4-ին.
  207. ↑ «Osama bin Laden killed: conspiracy theories proliferate in wake of raid». The Daily Telegraph (անգլերեն). UK. 2011 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին. «As well as demands from Americans and Pakistanis for the U.S. government to release photographs that show bin Laden deceased, several of Facebook groups have sprung up with titles such as «Osama bin Laden NOT DEAD». Blogs have also been humming with suggestions that the U.S. government faked the raid and internet forums have lit up with debate over the «death hoax».»
  208. ↑ «Эксперты France Press: фото мертвого бен Ладена — фальшивка». Вести.Ru. 2011 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  209. ↑ Рудакова, Дарина (2011 թ․ մայիսի 2). «Усама бен Ладен мёртв: Америка ликует». РБК daily. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  210. ↑ «Смерть бен Ладена докажут по ДНК». Голос России. 2011 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  211. ↑ Ghosh, Palash (2011 թ․ մայիսի 4). «Iran's reaction to Osama death ranges from skepticism to conspiracy theories». International Buisness Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  212. ↑ Савенков, Виктор; Полунин, Андрей (2011 թ․ սեպտեմբերի 11). «Эхо 11 сентября: Тысячелетний рай по американскому образцу. Мир вплотную подошел к ситуации всеобщего хаоса». Свободная Пресса. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  213. ↑ 213,0 213,1 Naylor, Sean D. (2011 թ․ օգոստոսի 7). «Tragedy devastates special warfare community». USA Today. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. «Two of the SEALs were from a West Coast SEAL unit, but the others were from the Gold Squadron of Naval Special Warfare Development Group, or DevGru, sometimes known as SEAL Team 6, said the NSW source.»
  214. ↑ Naylor, Sean D. (2011 թ․ մայիսի 9). «A Triumph for JSOC». Defense News. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. «"It was Red Squadron, " said the recently retired SEAL officer.»
  215. ↑ Rivera, Ray; Rubin, Alissa J.; Shanker, Thom (2011 թ․ օգոստոսի 6). «Copter Downed by Taliban Fire; Elite U.S. Unit Among Dead». Նյու Յորք Թայմս. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գործողություն_«Նեպտունի_եռաժանի»&oldid=9568492» էջից