Մակլուրա նարնջագույն

Մակլուրա նարնջագույն
Մակլուրա նարնջագույն
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Վարդածաղկավորներ (Rosales)
Ընտանիք	Թթազգիներ (Moraceae)
Ցեղ	Մակլուրա (Maclura)
Տեսակ	Մակլուրա նարնջագույն (M. pomifera)
Միջազգային անվանում
Maclura pomifera C.K.Schneid., 1906
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Ադամի խնձոր կամ Մակլուրա (լատին․՝ Maclura pomifera), մինչև 20 մետր բարձրության և 1 մետր տրամագծով խոշոր ծառ է` խիտ պսակով և վառ կանաչ տերևներով։ Ծառն աճում է Միջին Ասիայում, Ղրիմում և Կովկասում։ Ծագումով Հյուսիսային Ամերիկայից է։

Մալկլուրայի արտաքին տեսքը

Այն կոչում են նաև չինական (հնդկական) նարինջ։ Ունի խոշոր պտուղ` 15 սմ տրամագծով, պատված կնճռոտ կանաչա-նարնջագույն կեղևով, որը ձևով և գունավորմամբ նման է նարնջի։ Թունավոր է։ Փորձերով ապացուցված է, որ պտղի հյութը ճնշում է քաղցկեղի բջիջները։

Լինելով քիչ ուսումնասիրված բուսատեսակ, այն հիշատակվում է որպես արժեքավոր, օգտակար նյութերի աղբյուր։ Դանակով կտրելիս պտղից արտազատվում է կպչուն հեղուկ` կաթնային հյութ, որով ներծծված են բույսի բոլոր հատվածները։ Պտուղը հարուստ է ճարպաթթուներով, կիտրոնաթթվով և այլ օգտակար նյութերով։ Սակայն մակլուրայի ամենաարժեքավոր նյութը ֆլավոնոիդ միացություններն են, որոնք շատ արդյունավետ կարող են կիրառվել սրտանոթային հիվանդությունների բուժման նպատակով։

Ժողովրդական բժշկության մեջ մակլուրայի կաթնային հյութն օգտագործում են բազմաթիվ մաշկային հիվանդությունների, այդ թվում` մաշկի քաղցկեղի բուժման, ռադիկուլիտի, ռևմատիզմի, պոլիարտրիտի, հիպերտոնիայի և հեմորագիկ պաթոլոգիաների դեպքո

Պատմական ակնարկ

Ադամի խնձորն իսկական Աստծո պարգև է, քանի որ այն ունի բազմաթիվ բուժիչ և առողջարար հատկություններ, այդ թվում՝ կանխարգելել չարորակ ուռուցքների առաջացմանը։ Բույսի գիտական անվանումը՝ Ադամի խնձոր, տրվել է ԱՄՆ-ից հայտնի բնագետ Ուիլյամ Մաքլյուրի (1763-1840) պատվին։ Հատկանշական է, որ այս գիտնականի անունը վերագրվել է ոչ միայն խնձորի կամ նարնջի փափկամարմին (լատին․՝ Maclura pomifera), այլ նաև բրածո փափկամարմինների տեսակներից մեկին, որը պալեոնտոլոգիայի աշխարհում հայտնի է որպես մակլուրիտ։ Այսօր այս բուսատեսակը կարելի է գտնել ոչ միայն ԱՄՆ-ում, այլև Կենտրոնական Ասիայի երկրներում, Աֆրիկյան մայրցամաքի որոշ նահանգներում, Կովկասում և Ղրիմում, Արցախում։ Այն առաջին անգամ եվրոպական մաս է մտել դեռևս 1818 թվականին, իսկ 1833 թվականին Ֆրանսիայից բերվել է Ղրիմ և հատուկ նախատեսված է եղել Նիկիցկիի բուսաբանական այգու համար։

Բույսի նկարագրություն

Մալկլուրայի ծառ

Ադամի խնձորը թթազգիների ընտանիքին պատկանող մեծ, երկտուն, տերևաթափ ծառ է, որը ներառում է նաև թթենին և թուզը։ Բույսի ցեղը ներառում է 11 տարբեր տեսակ, բայց միայն Maclura խնձորենին է, որն այսօր ակտիվորեն մշակվում և օգտագործվում է ժամանակակից բժշկության մեջ։ Մակլուրայի ծառի բարձրությունը հասնում է 20 մետրի։ Ունի խիտ, փռված պսակ՝ կոր փշոտ ճյուղերով և հարուստ կանաչ տերևներով, որոնք սովորաբար աշնան սկզբին ոսկեգույն են դառնում և թափվում։ Ծառի բունը ուղիղ է մեկ մետրի լայնությամբ։ Կեղևը դարչնագույն է՝ բազմաթիվ ճաքերով։Պտուղներն ունեն կլորավուն ձև և արտաքուստ հիշեցնում են բաց կանաչանարնջագույն։ Սովորաբար դրանք հասունանում են աշնան կեսերին, ունեն բավականին մեծ չափսեր (մինչև 15 սանտիմետր տրամագծով) և ծածկված կնճռոտ մաշկով։

Արտաքին նմանության պատճառով Ադամի խնձորները հաճախ անվանում են կեղծ նարինջներ, ինչպես նաև հնդկական կամ չինական նարինջներ երբեմն էլ՝«կապիկի գլուխ»։

Ադամի խնձորն իրականում բաղկացած է բազմաթիվ մանր չոր պտուղներից, որոնցից յուրաքանչյուրը պարունակում է մեկ մոխրագույն սերմ, տեղադրված ծաղկաբույլի մսոտ առանցքում։ Մարմնի ներսը կպչուն կաթնահյութ է պարունակում, որը բացելիս թարմ վարունգի նուրբ բույր է արձակում։

Հասուն մրգերի հավաքումը սովորաբար իրականացվում է հատուկ գործվածքների ձեռնոցների օգնությամբ, քանի որ հասած մակլուրայի կեղևն ամբողջությամբ պատված է կպչուն և յուղոտ կաթնային հյութով, որը դժվար է լվանալ՝ ձեռքերը դարձնելով կպչուն և կեղտոտ։

Ադամի խնձորենին ունի երաշտի հանդուրժողականության բարձր աստիճան և այնքան էլ պահանջկոտ չէ հողի բերրիության աստիճանի նկատմամբ։ Բացի այդ, այն բավական արագ է աճում, ուստի այն հաճախ օգտագործվում է կենդանի դեկորատիվ ցանկապատեր կառուցելու նպատակով։

Տերևաթափ ծառեր են՝ մինչև 20 մ բարձրությամբ և 1 մ բնի տրամագծով, խոր ճաքերով, պատված գորշագույն կեղևով։ Երիտասարդ ճյուղերը կանաչ են, թավոտ, հետագայում մերկանում են։ Ընձյուղները դարչնագույն են, փայլուն, յուրաքանչյուր 163 բողբոջի տակ, տերևածոցերում տեղավորված են մեկական սուր փշեր։ Տերևադասավորությունը պարուրաձև է։ Տերևները պարզ են, ամբողջաեզր, ձվաձև կամ նշտարաձև, սրածայր, կաշվեկերպ, փայլուն, մուգ կանաչավուն, 5-12 սմ երկարությամբ և 3-7 սմ լայնությամբ։ Ծաղիկները կանաչ են, բաժանասեռ։ Առէջային ծաղիկները հավաքված են գնդաձև կամ երկարավուն կատվիկներով, քառաբաժան են, զանգակաձև ծաղկապատով, 4 առէջներով։ Վարսանդային ծաղիկները հավաքված են խիտ գլխիկներում նույնպես քառաբաժան զանգականման ծաղկապատով, անհավասար, մսալի օվալաձև բաժիններով։ Ունի մեկ սռնակ, սպին երկար է, կարճ բլթակներով։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղները կլորավուն-երկարավուն, անկյունավոր, բաց գորշավուն չոր ընկուզիկներ են, թաղված մսալի զանգվածի մեջ։ Դրանք ծաղկաբույլի գերաճած առանցքի ձևափոխման արդյունք են, որոնք միանալով առաջացնում են խոշոր խորդուբորդ մակերեսով 10-15 սմ տրամագծով գնդաձև պտղաբույլեր։ Հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին։ Բույսի բոլոր օրգանները, հատկապես պտղաբույլերը, կաթնահյութ են պարունակում։

Տարածվածություն

Բնական պայմաններում տարածված է Հյուսիսային Ամերիկայում՝ Վիրջինիայից մինչև Արկանզաս, Ջորջիա և Տեխաս։

Հայաստանում հաջողությամբ է կլիմայավարժվել հովտային տաք շրջաններում, հատկապես Արարատյան դաշտում։ Լավ է աճում անբերրի, քարքարոտ հողերում, բավականին երաշտադիմացկուն, լուսասեր և ջերմասեր է։ Բնափայտը ամուր է, դեղնավուն, օգտագործվում է խառատային գործիքների փայտյա մասեր պատրաստելու համար։ Արմատներից և փայտից «սանդալոմ» կոչվող բարձրորակ դեղին ներկ են ստանում։ Բազմանում է սերմերով, արմատային կտրոններով և անդալիսով։ Բավականին արագաաճ ծառատեսակ է։

Քիմիական բաղադրություն

Մալկլուրայի սերմեր

Մակլուրայի բոլոր տեսակները երկտուն բույսեր են (արու և էգ ծաղիկները հանդիպում են տարբեր բույսերի վրա)։ Ադամի խնձորն օգտագործվում է ժողովրդական բժշկության մեջ։ Դրանից պատրաստվում են մի շարք տեսակի թուրմերը, որոնք օգտագործվում են ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին վերքերի բուժումների ժամանակ:Հասուն պտղի վրա կաթնային հյութ է հայտնվում, այն շատ դառը համ ունի և որոշ ժամանակ լեզվի թմրություն է առաջացնում։ Հասունացած պտղատեսակը դեղին-կանաչավուն գույնի են։ Հենց այս պտուղներն են պետք հավաքել թուրմերի պատրաստման համար:Ընկած պտուղները չպետք է հավաքել, քանի որ դրանք համարվում են անորակ բուժիչ նյութեր։ Հիմնականում դրանից թուրմերն օգնում են ազատվել նորագոյացություններից, այդ թվում՝ չարորակ ուռուցքներից։ Բույսը պարունակում է օրգանական թթուներ, հանքանյութեր, վիտամիններ, ֆլավոնոիդներ։

Սեռը բաղկացած է 11 տեսակներից

• Maclura africana
• Maclura amboinensis
• Maclura andamanica
• Maclura brasiliensis
• Maclura cochinchinensis
• Maclura fruticosa
• Maclura pomifera
• Maclura pubescens
• Maclura spinosa
• Maclura tinctoria
• Maclura tricuspidata Carriere

Կիրառություն

Դրանք չափազանց օգտակար հատկություններ ունեն և ներկայումս լայնորեն կիրառվում են դեղագիտության մեջ՝ տարբեր դեղամիջոցների, այդ թվում՝ հակաբիոտիկների արտադրության մեջ։

Մակլուրայի դիմացկուն դեկորատիվ փայտը, որն ունի հաճելի ոսկե-նարնջագույն երանգ, ավանդաբար օգտագործվում էր տան համար կահույք պատրաստելու համար, իսկ բույսի արմատներից պատրաստում էին բնական դեղին ներկ։ Բացի այդ, Ադամի խնձորը համարվում է ժամանակակից սպորտային աղեղների պատրաստման լավագույն նյութը։

Այս բույսի տերևներն օգտագործվում են նաև որպես կեր թթենու մետաքսագործի բուծման համար, քանի որ նրանց քիմիական բաղադրությունը շատ նման է թթի տերևների բնութագրերին։

Նախկինում դեղագործական ընկերությունները, Ադամի խնձորի պտուղների անբավարար իմացության և թունավորության պատճառով, գործնականում չէին օգտագործում դրանք դեղերի արտադրության համար։ Բայց ներկայումս, կենսաբանական գործընթացների (օրինակ՝ անտիգենների, պրոտեոգլիկանների և գլիկոկոնյուգատների) նպատակային ուսումնասիրությունից հետո նրանց հետաքրքրությունը բույսի նկատմամբ զգալիորեն աճել է։

Բուսատեսակը կարելի է աճեցնել նաև Ուկրաինայի պայմաններում, քանի որ այն ունի բավականին բավարար ցրտադիմացկունություն, հետևաբար, ցրտահարության սկսվելուն պես ձմռանը պետք է պատսպարվեն միայն երիտասարդ ծառերը։ Ադամի խնձորը բազմանում է տնկիների կամ սերմերի օգնությամբ, որոնք ներկայումս դժվար չէ ձեռք բերել։ Մինչ տնկելը սերմերը պետք է երկու օր պահել տաք ջրի մեջ, ապա դնել բերրի հողով տարայի մեջ։ Երբ բույսը հասնում է մեկ մետր բարձրության, այն փոխպատվաստում են մշտական տեղ։ Ադամի խնձորի ամբողջ խնամքը բաղկացած է պարբերական էտումից, որը պետք է արվի տարին երեք անգամ։

Ծաղկած մալկլուրա

Կանաչապատման և անտառապատման նպատակներով (հատկապես հակաէրոզիոն տնկարկներում) կարելի է օգտագործել Հայաստանի ցածրադիր, տաք և չոր շրջաններում, ծովի մակերևույթից մինչև 1200 մ բարձրության վրա։

Օգտակար հատկություններ

Մալկլուրայի կիսված տեսքը

Մակլուրան յուրահատուկ բույս է, քանի որ նրա պտուղները բազմաթիվ կենսաբանական ակտիվ նյութերի աղբյուր են հանդիսանում։ Բանն այն է, որ Ադամի խնձորն արտազատում է արժեքավոր կաթնահյութ, որը պարունակում է ճարպաթթուների եթերային միացությունների մինչև 4% սպիրտներ (դրանց մինչև 30%-ը գտնվում է բույսի սերմերում), ինչպես նաև մոտ 10% շաքարավազ և պեկտինային նյութեր։ Իրականում, Ադամի խնձորի քիմիական բաղադրությունը շատ նման է թթի բաղադրությանը։ Ի թիվս այլ արժեքավոր նյութերի, դրանք ներառում են մեծ քանակությամբ վիտամիններ, օրգանական և լեղաթթուներ, բույսերի ֆերմենտներ և շատ մակրո- և միկրոէլեմենտներ։ Դրանք կազմված են սապոնիններից, ստիրոլներից, ֆլավոնոիդներից, պեկտինային նյութերից, ինչպես նաև բազմաթիվ հակաօքսիդանտներից օժտված հակաքաղցկեղածին հատկություններով։

Ամենաթանկարժեք նյութերից բույսը պարունակում է իզոֆլավոն օսային և պոլիֆենոլ կեմպֆերոլ, որոնց բույսը պարտական է իր բուժիչ հատկություններին։ Այս բաղադրիչների առկայության շնորհիվ Ադամի խնձորը եզակի իմունոմոդուլյատոր է՝ գործողության լայն սպեկտրով և հզոր բնական հակաբիոտիկ է, որն ունի նաև հանգստացնող, վերքերը բուժող, բակտերիալ և հակավիրուսային ազդեցություն։

Մրգերում պարունակվող կենսաբանորեն ակտիվ նյութերը դանդաղեցնում են բջիջների ծերացումը մարդու օրգանիզմում, կանխում անոթների փխրունությունը և ապահովում հակաքաղցկեղային և հակասկլերոտիկ ազդեցություն։

Ադամի խնձորը թույլ է տալիս օրգանիզմից հեռացնել ծանր մետաղների, տոքսինների և տոքսինների աղերը, կանխում է չարորակ քաղցկեղի բջիջների առաջացումը, լավ ամրացնում է սրտանոթային և իմունային համակարգերը։

Բուժվող հիվանդությունների ցանկ

• Լյարդի և փայծաղի հիվանդություններ
• Պոդագրա և պոլիարտրիտ
• Օստեոխոնդրոզ և ռադիկուլիտ
• Սկլերոզ
• Նյարդային խանգարումներ
• Ադենոմա և սինուսիտ
• Հիպերտոնիա
• Լիմֆատիկ հանգույցների բորբոքում
• Մաշկի հիվանդություններ
• Ճողվածք
• Աղային կուտակումներ և հեմոռոյ
• Մաստոպաթիա, միոմա և ֆիբրիոմա
• Թոքերի և շագանակագեղձի քաղցկեղ
• Օրգանիզմում նյութափոխանակության պրոցեսների խախտում

Բացի այդ, բույսը վերականգնում է արյան անոթների առաձգականությունը և օգնում է նվազեցնել ավելորդ քաշը։ Ադամի խնձորի պտուղներից առաջին հերթին պատրաստում են արտաքին օգտագործման դեղամիջոցներ՝ քսուքներ և թուրմեր, որոնք օգտագործվում են մաշկային հիվանդությունների, վերքերի, ցրվածության, տարբեր գոյացությունների, ռևմատիզմի, կիստոզային բորբոքումների և էկզեմայի դեպքում։ Այնուամենայնիվ, կան դեպքեր, երբ մակլյուրայի մրգերի թուրմը փրկվել է նույնիսկ այն ժամանակ, երբ չարորակ ուռուցքն արդեն զգալի մետաստազներ ուներ։

Քսուքների և թուրմերի պատրաստման համար հասունացած պտուղները սովորաբար օգտագործվում են ծառերից բնական անկման շրջանում։ Այնուհետև ինֆրուկցենցիան մանրացնում են, լցնում սպիրտով (1։1) և թրմում մի քանի օր։ Արդյունքը արդյունավետ էքստրակտ է, որն ունի առողջարար հատկություններ։ Բարձր է գնահատվում նաև թարմ կաթի հյութը, որը պետք է օգտագործել մրգից հանելուց անմիջապես հետո, հակառակ դեպքում այն կորցնում է իր բուժիչ հատկությունները։

Ծանոթագրություններ

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մակլուրա նարնջագույն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մակլուրա նարնջագույն» հոդվածին։