Վերք

Վերքեր, մեխանիկական պատճառներից օրգանիզմի արտաքին ծածկույթների (մաշկ, լորձաթաղանթ) ամբողջության խախտումը, ինչպես նաև ներքին օրգանների արտաքին մակերևույթը ծածկող շերտի վնասումները։

Վերքերին բնորոշ հատկանիշներ

Վերքերը բնորոշվում են տեղային 3 հիմնական հատկանիշներով.

եզրերի լայնաբացում (բացվածք), որը պայմանավորված է վերքերի մեծությամբ,
խորությամբ ու տեղադրությամբ,
ցավ և արյունահոսություն՝ կախված անոթների և նյարդերի վնասումից։

Վերք ափի մեջ
Հետվիրահատական վերք
Արյունահոսող վերք

Օրգանների և հյուսվածքների անատոմիական ու ֆունկցիոնալ խանգարումներից բացի, որոշ վերքեր պատճառ են դառնում սակավարյունության և շոկի (արյան առատ կորստից), ինչպես նաև վերքային, այդ թվում անաերոբ (գազային գանգրենա, փայտացում) վարակի։

Վերքերն ըստ առաջացման պատճառի

Վիրաբուժական կար

Ըստ առաջացման պատճառների վերքերը լինում են.

վիրահատական
հրազենային

Հրազենային վերք

Ըստ հյուսվածքների վնասման բնույթի

Ըստ հյուսվածքների վնասման բնույթի վերքերը լինում են.

սալջարդված
ծակված
պատռված
ջնջխված
կծած
թունավորված
միջանցիկ և այլն

Ըստ վարակի առկայության

Ըստ վարակի առկայության վերքերը լինում են.

ասեպտիկ
ինֆեկցված,

Ըստ մարմնի խոռոչները թափանցելու ունակության

Մարմնի խոռոչները (թոքամզի, որովայնի, գանգի, հոդերի) թափանցելու.

թափանցող
չթափանցող

Վերքերի բնութագիրը

Թափանցող վերքերը վտանգավոր են մարմնի խոռոչները վարակի ներթափանցման և այդ խոռոչներում տեղադրված օրգանների վնասման տեսակետից։

Ծակած վերքերը հաճախ խորն են լինում, որոնք և վտանգ են սպառնում վերքերի խորքում գտնվող օրգաններին և արյան անոթներին։

Սալջարդված, կտրած և հատած վերքերը բնորոշվում են մեծ քանակությամբ ջնջխված անկենսունակ հյուսվածքների և արյան մակարդուկների առկայությամբ, որոնք նպաստում են վարակի (հատկապես անաերոբ) զարգացմանը։

Կծելուց առաջացած վերքերը կարող են բարդանալ ծանր վարակի զարգացմամբ (օրինակ, կատաղություն)։

Վերքերի ապաքինումը

Վերքերի ապաքինումը պայմանավորված է նրանց բնույթով և վարակի առկայությամբ։

Առաջնային ձգումով լավանում են գծային կտրված, չվարակված վերքերը՝ լայնաբացումը վերացնելու և ծայրերը մոտեցնելու դեպքում (կարերի, կեռիկների, կպչուն սպեղանու օգնությամբ)։ Վերքերի ճեղքը լցվում է արյան մակարդուկներով, ֆիբրինով և վնասված ու մեռուկացած հյուսվածքներով, որոնք հեռանում են վերքային արտադրության հետ կամ ենթարկվում են ֆագոցիտոզի և հետագայում լրացվում հատուկ բջիջներով՝ ֆիբրոբլաստներով։

Երկրորդ օրվա վերջին սկսվում է վերքի եզրերի արյունատար մազանոթների ներաճումը, 5-7-րդ օրը ֆիբրոբլաստներից և նոր գոյացած անոթներից ձևավորվում է սպիական հյուսվածք, սկսվում է այն ծածկող էպիթելի ռեգեներացում։ Երիտասարդ շարակցական հյուսվածքի փոխարկվելը կայուն սպիի տևում է ամիսներ։ Եզրերը չմոտեցրած, ինչպես նաև ինֆեկցված և թարախային պրոցեսով բարդացած վերքերը ապաքինվում են երկրորդային ձգումով և անցնում են վերքի խոռոչը լցնող հատիկավորման փուլով, իսկ եզրերն աստիճանաբար ենթարկվում են էպիթելացման։ Ծանր հիվանդությունների, հյուծման, ավիտամինոզների հետևանքով նույնիսկ վիրահատական վերքերը ապաքինվում են երկրորդային ձգումով։ Առաջին օգնության (որը ձեռնարկում է հիվանդը կամ ցույց են տալիս շրջապատող մարդիկ) հիմնական նպատակը վերքերի երկրորդային վարակման կանխումն է, արյունահոսության դադարեցումը և հանգիստ վիճակ ստեղծելը։ Վերքի շրջակա մաշկը մաքրում են ջրով, եթերով կամ սպիրտով թրջած բամբակով, թանզիֆով, ծածկում են ստերիլ անձեռոցիկով, ամրացնում բինտով կամ կպչուն սպեղանիով։ Ոչ առատ արյունահոսությունը սովորաբար դադարեցնում են թանզիֆե ճնշող վիրակապով, առատ զարկերակային արյունահոսության դեպքում, բացի վիրակապից, վերքից բարձր դրվում է լարան (ժգուտ)։ Վերքերը կոտրվածքի հետ զուգակցվելիս կիրառում են անշարժացում։ Որակյալ առաջին օգնությունը (առաջնային վիրաբուժական մշակում) ցույց է տալիս վիրաբույժը, վերքից հեռացնում է անկենսունակ հյուսվածքները, արյան մակարդուկները, օտար մարմինները, կապում արյունահոսող անոթները, կտրում սալջարդված, պոկված, ճմլված վերքերի եզրերն ու հատակը, կարում հանգուցակարերով։ Այս բոլորը նպաստում է վերքերի առաջնային ձգումով լավացմանը։ Ինֆեկցված վերքերի ժամանակ դրվում են «հետաձգված» կարեր, որոնք կապվում են 2-3 օր անց՝ թարախի բացակայության դեպքում։ Կատարվում է փայտացման առանձնահատուկ կանխարգելում, ներարկվում հակագանգրենային շիճուկ, կանխվում վերքային հյուծումը։ Թարախային վերքերի բուժման համար լայնորեն կիրառվում են ֆիզիոթերապևտիկ մեթոդներ, օգտագործվում հականեխիչ միջոցներ, կալիումի պերմանգանատի լուծույթ, հիպերտոնիկ լուծույթ, անտիբիոտիկներ, սուլֆանիլամիդներ և այլն։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 420)։