Թթենի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թթենի (այլ կիրառումներ)

Թթենի
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Վարդածաղկավորներ (Rosales)
Ընտանիք	Թթազգիներ (Moraceae)
Ցեղ	Թթենի (Morus) L., 1753

Թթենի կամ թթի ծառ, շերամածառ՝ (լատին․՝ Morus), թթազգիների (Moraceae) ընտանիքի տերևաթափ ծառերի կամ թփերի ցեղ։

Ընդգրկում է թափվող ծառերի 17 տեսակ, տարածված է տաք ջերմային գոտիներում, ինչպես նաև մերձարևադարձային գոտիներում Ասիա, Աֆրիկա, Հյուսիսային Ամերիկա։

Կենսաբանական նկարագիր

Բունը մուգ է՝ խոր ճեղքվածքներով, պսակը՝ խոշոր, լայն, բրգաձև, բարձր.՝ 12-20 մ։ Տերևները մուգ կանաչ են, հերթադիր, սրտաձև, ձվաձև, ամբողջական կամ ատամևաեզր, երբեմն՝ թույլ բլթակավոր։ Ծաղկաբույլը կատվիկանման է, գլանաձև, կախ ընկած։ Ծաղիկները միասեռ են, երկտուն կամ միատուն։ Ծաղկում է վաղ գարնանը։ Պտղաբույլը՝ խոշոր, սպիտակ, վարդագույն, կարմիր, հյութալի, քաղցր, կիսաքաղցր և այլն։

Նշանակություն և կիրառում

Պտուղներն օգտագործվում են որպես սնունդ, իսկ տերևները հումք են հանդիսանում մետաքսի համար։ Դեռևս հնագույն ժամանակներից այն դեղաբույս է համարվել։ Չինական, ճապոնական, հնդկական բժշկության մեջ օգտագործվում են թթենու տերևները, ծառի արմատները, կեղևն ու պտուղները՝ շաքարային դիաբետի, ջրգողության, սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների ժամանակ։

Պտուղը պարունակում է շաքարներ, թթուներ, վիտամին C և այլն։ Օգտագործվում է թարմ և վերամշակված (դոշաբ, մուրաբա, հյութ, չիր), ստանում են նաև օղի, սպիրտ։ Բնափայտն ամուր է, կիրառվում է շինարարության, ատաղձագործության, երաժշտական գործիքների արտադրության մեջ։ Բնափայտից և կեղևից ստացվում է բարձրորակ դեղին ներկանյութ, իսկ տերևները լավորակ կեր են շերամորդի համար։ Բազմանում է կտրոններով, պատվաստներով և սերմերով։ Մեղրատու է։ Հայաստանում մշակվում է Արարատյան դաշտում, հարավային, հյուսիսարևելյան գոտիներում, Արագածոտնի, Կոտայքի, Սյունիքի մարզերում և այլն։

Տեսակներ

Թութը Լիբիայում

Թութը հասունացման տարբեր աստիճաններում

Երկար թութ

Երևանում աճող սև թթի հատիկ

Հայտնի է մոտ 700 տեսակ։ Հայաստանում մշակության մեջ տարածված են

• թթենի սպիտակը (Morus alba)
• թթենի սև (Morus nigra)։

Արվեստում

• «Թթենի», Զորայր Խալափյանի պատմվածքը։
• «Թթենի», 1979 թվականին նկարահանված հայկական ֆիլմ՝ Զորայր Խալափյան համանուն պատմվածքի էկրանավորումը։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 183)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թթենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թթենի» հոդվածին։