Օրգանական թթուներ

Օրգանական թթուներ, կարբոնաթթուներ, օրգանական միացությունների դաս, որոնց մոլեկուլները պարունակում են կարբօքսիլային խումբ՝ –C ։ Կախված OH կարբօքսիլային խմբի հետ միացած ռադիկալի բնույթից՝ տարբերում են ալիֆատիկ կամ ճարպային (հագեցած և չհագեցած), ալիցիկլիկ, արոմատիկ և հետերոցիկլիկ օրգանական թթուներ։

Դասակարգում

Ըստ մոլեկուլում կարբօքսիլային խմբերի թվի օրգանական թթուները լինում են՝

• միաերկեռ
• բազմահիմն։

Միահիմն հագեցած ճարպաթթուներ

Միահիմն հագեցած ճարպաթթուների հոմուոգիական շարքի առաջին անդամներն են մրջնաթթուն, քացախաթթուն, պրոպիոնաթթուն (СН₃–СН₂–СООН), կարագաթթուն,

• բարձրագույն անդամները՝
  • լմիաինաթթուն,
  • սաեարինաթթուն,
• չհագեցած՝
• ակրիլաթթուն,
• օլեինաթթուն և այլն։

Երկհիմն հագեցած օրգանական թթուներ

Երկհիմն հագեցած օրգանական թթուներ են՝

• թրթնջկաթթուն,
• մալոնաթթուն (НООС–СН₂–СООН),
• սաթաթթուն, ադիպինաթթուն (НООС– – (СН₂)₂–СООН) և այլն,

չհագեցած՝

• մալեինաթթուն ու ֆումարաթթուն (НООС– –СН=СН–СООН),

արոմատիկ՝

• բենզոյական թթուն,
• ֆթալաթթուն և այլն։

Օրգանական թթուների մոլեկուլներում այլ ֆունկցիոնալ խմբեր մտցնելիս, օրինակ, –ОН,–NH₂, >C=0 և այլն, ստացվում են համապատասխանաբար օքսիթթուներ, ամինաթթուներ, կետոթթուներ և այլն։

Հատկություններ

Ֆիզիկական հատկություններ

Օրգանական թթուները, սովորաբար, զգալիորեն թույլ են անօրգանական թթուներից, նրանց դիսոցման հաստատունը՝ K= 1,4•10⁻⁵– 1•10⁻⁴։ Երկհիմն թթուները համեմատաբար ուժեղ են միահիմններից, չհագեցածներն ու արոմատիկները՝ հագեցածներից։

Օրգանական թթուները հեղուկ (ցածրակարգ ճարպաթթուներ) կամ պինդ (բարձրակարգ ճարպաթթուներ և արոմատիկ թթուներ) նյութեր են։ Հագեցած թթուների շարքի առաջին անդամները ջրում լավ են լուծվում, միջին անդամները (С₄–С₆), ինչպես նաև արոմառիկ թթուները՝ սահմանափակ, բարձրագույն անդամները չեն լուծվում, լավ լուծվում են սպիրտում, եթերում, բենզոլում և այլն։

Քիմիական հատկություններ

Օրգանական թթուները ունեն համեմատաբար բարձր եռման կետ, որը բացատրվում է ջրածնական կապերով պայմանավորված ասոցմամբ։ Մետաղների, հիմնային օքսիդների և հիմքերի հետ փոխազդելիս Օրգանական թթուները առաջացնում են աղեր, ֆոսֆորի հալոգենիդների, թիոնիլև սուլֆուրիլ քլորիդների հետ՝ հալոգեն անհիդրիդներ՝ RCOC₁, ջուր խլող միջոցների հետ տաքացնելիս՝ անհիդրիդ՝ (RCO)₂O, անօրգանական թթուների ներկայությամբ սպիրտների հետ փոխազդելիս՝ էսթերներ՝ RCOOR՝, ամոնիումային աղերի չոր թորմամբ ստացվում է ամիդ՝ RCONH₂։

Կիրառություն

Բազմաթիվ օրգանական թթուները պարունակվում են բնական մթերքներում (բուս, պտուղներ, եթերային և բուս, յուղեր, ճարպեր, մոմեր ևն), որոնցից էլ դրանք անջատվում են։ Օրգանական թթուների ստացման սինթետիկ եղանակներից են․ նիտրիլների և թթուների այլ ածանցյալների հիդրոլիզը, ածխաջրածինների, սպիրտների, ալդեհիդների, կետոնների օքսիդացումը և այլն։

Օրգանական թթուները մեծ դեր են խաղում կենսական պրոցեսներում, լայնորեն կիրառվում են արդյունաբերության ու բժշկության մեջ։

Գրականություն

• Dibner J. J., Buttin P. (2002)։ «Use of Organic Acids as a Model to Study the Impact of Gut Microflora on Nutrition and Metabolism»։ The Journal of Applied Poultry Research 11 (4): 453։ doi:10.1093/japr/11.4.453 
• Patanen K. H., Mroz Z. (1999)։ «Organic acids for preservation»։ in Block S. S.։ Disinfection, sterilization & preservation (5th ed.)։ Philadelphia: Lea Febiger։ ISBN 0-683-30740-1 
• Brul S, Coote P (1999)։ «Preservative agents in foods. Mode of action and microbial resistance mechanisms»։ International journal of food microbiology 50 (1–2): 1–17։ PMID 10488839 

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։