Ճարպաթթուներ

Ճարպաթթուները ալիֆատիկ կարբոնաթթուներ են, պարունակում են C2-C28 և կարող են լինել՝ հագեցած և չհագեցած։

Չհագեցած ճարպաթթուներ

Չհագեցած ճարպաթթուները կարող են լինել մեկ կրկնակի կապով(մոնոենային թթու)և երկուսից ավելի կրկնակի կապերով(պոլիենային թթուներ)

Հագեցած ճարպաթթուների բնութագրեր

Մոլեկուլային բանաձևը	Ընդհանուր անվանումը	Համակարգային անվանումը
C2H4O2	քացախաթթու (ացետատ)	էթանաթթու
C3H6O2	պրոպիոնաթթու	n-պրոպանաթթու
C4H8O2	-կարագաթթու (բուտիրատ)	n-բութանաթթու
C6H12O2	կապրոնաթթու	n-հեքսանաթթու
C8H16O2	կապրիլաթթու	n-օկտանաթթու
C9H18O2	պելարգոնաթթու	n-նոնանաթթու
C10H20O2	կապրինաթթու	n-դեկանաթթու
C12H24O2	լաուրինաթթու	n-դոդեկանաթթու
C14H28O2	միրիստինաթթու	n-տետրադեկանաթթու
C16H32O2	պալմիտինաթթու	n-հեքսադեկանաթթու
C18H36O2	ստեարինաթթու	n-օկտադեկանաթթու
C20H40O2	արախինաթթու	n-էյկոզանաթթու
C22H44O2	բեհենաթթու	n-դոկոզանաթթու
C24H48O2	լիգնոցերինաթթու	n-տետրակոզանաթթու
C26H52O2	ցերոտինաթթու	n-հեքսակոզանաթթու
C28H56O2	մոնթանաթթու	n-օկտակոզանաթթու
C24H48O3	ցերեբրոնաթթու	2-հիդրօքսի-n-տետրակոզանաթթու

Աղյուսակում բերված են կարևոր բնական չհագեցած ճարպաթթուները

Մոլեկուլային բանաձևը	Ընդհանուր անվանումը
C16H30O2	պալմիտաօլեաթթու
C18H34O2	օլեինաթթու
C18H34O2	վակցենաթթու
C18H32O2	լինոլաթթու
C18H30O2	á-լինոլենաթթու
C20H32O2	արախիդոնաթթու
C24H46O2	ներվոնաթթու
C22H34O2	կլուպանոդոնաթթու
C22H32O2	ցերվոնաթթու

Չհագեցած կապեր ունեցող մի շարք ճարպաթթուներ հանդիպում են բուսական և կենդանական օրգանիզմներում։ Օրինակ՝ լինոլաթթվով և լինոլենաթթվով հարուստ են ընկույզը, ցորենի, եգիպտացորենի, սոյայի հատիկները, արախիդոնաթթուն պարունակվում է գետնանուշի, ուղեղի ֆոսֆոլիպիդների, կլուպանոդոնաթթուն և ցերվոնաթթուն՝ ձկան յուղի, ուղեղի ֆոսֆոլիպիդների մեջ։ Չհագեցած ճարպաթթուների կարևոր խումբ են կազմում նաև էյկոզանոիդները և նրանց ածանցյալները։ Դրանք բաժանվում են պրոստանոիդների և լեյկոտրիենների, որոնք առաջանում են արախիդոնաթթվից։ Պրոստանոիդներին են պատկանում պրոստագլանդինները, պրոստացիկլինները և թրոմբոքսանները։ Պրոստագլանդիններն առաջին անգամ հայտնաբերվել են շականակագեղձի և սերմնահեղուկի մեջ։ Այստեղից ել ծագում է նրանց անվանումը, չնայած հետագայում պարզվել է, որ նրանք առկա են երկու սեռերի բոլոր բջիջներում և իրենցից ներկայացնում են ֆիզիոլոգիական ու դեղաբանական ակտիվ նյութեր։ Թրոմբոքսանները մասնակցում են արյան մակարդման, ընկերքի կրճատման մոլեկուլային մեխանիզմին։

Կիրառությունը

Ճարպաթթուների կալիումական և նատրիումական աղերը իրենցից ներկայացնում են օճառներ։ Կալիումական օճառը հեղուկ է, իսկ նատրիումականը՝ պինդ։ Սննդի արդյունաբերության մեջ կիրառվող ճարպաթթուները գրանցված են որպես սննդամթերքի հավելում E570։ Էսենցիալ ճարպաթթուներ Հաստատված է, որ ճարպազրկված սննդի ընդունման դեպքում կենդանիների մոտ առաջ է գալիս աճի ուշացում, մաշկի թերզարգացում, մազաթափում, որոնք զուգորդվում են ախտաբանական երևույթներով։ Այդ երևույթները վերացնում են սննդի մեջ ավելացնելով լինոլաթթու և լինոլենաթթու։ Նույն ազդեցությունն է ունենում նաև արախիդոնաթթուն։ Մոնոենաթթուները և հագեցած ճարպաթթուները չեն վերացնում հիվանդագին երևույթները։ Այս դիտարկումները հիմք են տվել հաստատելու, որ գոյություն ունեն ճարպաթթուներ՝ լինոլաթթու և լինոլենաթթու, որոնք օրգանիզմում չեն սինթեզվում և պետք ե մուտք գործեն սննդի միջոցով։

Գրականությաուն

• Peter N.Campbell,Anthony D.Smith. Biochemistry Illustrated. Churchill Livingstone.2000.
• William W. Christie. Fatty acids։ branched-chain – structures, occurrence and biosynthesis

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ճարպաթթուներ» հոդվածին։