Կախեթի մարզ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կախեթ (այլ կիրառումներ)
Կախեթի մարզ (վրաց.՝ კახეთის მხარე՝ Կախեթիս մխարե), վարչական միավոր Վրաստանի արևելյան մասում։ Կենտրոնը Թելավ քաղաքն է։
Կախեթի մարզ վրաց.՝ კახეთის მხარე | |
---|---|
![]() | |
Երկիր | ![]() |
Կարգավիճակ | Մխարե |
Մտնում է | Վրաստան |
Վարչկենտրոն | Թելավ |
Հիմնական լեզու | վրացերեն |
Պաշտոնական լեզուներ | վրացերեն |
Բնակչություն (2015) | 318 900 |
Խտություն | 28,2 |
Ազգային կազմ | վրացիներ (83,9%), ադրբեջանցիներ (9,8%), քիստիններ (1,7%), օսեր (1,5%), ռուսներ (0,9%)[1] |
Կրոնական կազմ | ուղղափառներ (86%), մուսուլմաններ (13%)[2] |
Տարածք | 11 309,5 (1 տեղ) |
![]() | |
![]() | |
Ժամային գոտի | UTC+4 |
ISO 3166-2 կոդ | GE-KA |
kakheti.gov.ge(վրաց.)(անգլ.) | |
Կախեթի մարզի տարածքը 11 309,5 կմ² է, որով նա առաջինն է Վրաստանի մարզերի շարքում։ Այն ներառում է 8 շրջան։ Բնակչությունը 2015 թվականի դրությամբ կազմել է 318 900 մարդ, միջին խտությունը՝ 28,2 մարդ/կմ²։
Անվանում
խմբագրելԿախեթ անունը առաջացել է արևելավրացական կախ ցեղի անունից, իսկ -եթ վերջածանցը վրացերենում ցույց է տալիս տեղ։ Վրացագետները առանձնացնում են վրացերենի կախեթյան բարբառը։
Պատմություն
խմբագրելԺամանակակից Կախեթի մարզը ներառում է Պատմական Վրաստանի երեք գավառների՝ Կախեթի, Կուխեթի ու Գարդաբանի տարածքը։ Վրացական բանահյուսության համաձայն, Քարթլիս Ցխովրեբա ավանդազրույցը պատմում է Քարթլոս նախահոր 5 որդիների մասին, որոնցից 3-ը կոչվում էին վերոնշյալ երեք գավառների անուններով։
Վաղ շրջանում Կախեթը չի մտել Վիրքի սահմաններում. այն Աղվանքի մաս է կազմել։ Հելլենիստական շրջանում Փառնավազ արքան հիմնել է 8 իշխանություն, որոնց ղեկավար է կարգել իշխաններին (վրաց.՝ ერისთავი՝ էրիսթավի)։ Դրանց թվում էր Կախեթի իշխանությունը՝ Ուջարմա կենտրոնով։
Վաղ միջնադարում Վրաց մարզպանության կործանումից հետո առաջացել է Կախեթի թագավորությունը՝ Գրեմի, ապա՝ Թելավ մայրաքաղաքով։ Այն սկզբում ինքնուրույն պետություն էր, թեև վարչականորեն մտնում էր Վրաց իշխանության, ապա՝ Տփղիսի ամիրայության մեջ։
Զարգացած միջնադարում եղել է Վրացական թագավորության կազմում, ապա կրկին առանձնացել և դարձել ինքնուրույն թագավորություն։
1762 թվականից միացել է Քարթլիի թագավորությանը (Քարթլի-Կախեթի թագավորություն)։ 1801 թվականից Գեորգիևյան դաշնագրի արդյունքում, մարզը հայտնվել է Ռուսական կայսրության կազմում։
Կախեթը սկզբում մտել է Վրացական մարզի, Վրացա-Իմերեթական նահանգի, ապա՝ Թիֆլիսի նահանգի մեջ։ Կախեթը հարևան Հերեթի հետ եղել է Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության (1918-1921) մասը։
Վրացական ԽՍՀ (1921-1990) կառավարման տարիներին տարածքը բաժանված է եղել շրջանների։
Աշխարհագրություն
խմբագրելԿախեթը գտնվում է Վրաստանի արևելքում։ Ռուսաստանին սահմանակցում է հյուսիսից (Չեչնիա) և հյուսիս-արևելքից (Դաղստան), Ադրբեջանական Հանրապետությանը՝ հարավ-արևելքից և հարավից։ Արևմուտքում Մցխեթ-Մթիանեթ և Քվեմո Քարթլի մարզերն են։
Կախեթն ամբողջությամբ ընկած է Մեծ Կովկաս լեռնաշղթայի կենտրոնական հատվածում. այս տարածքով հոսում են Իորի և Ալազան գետերը։ Մարզի տարածքում գտնվում են Բաբանեուրի, Բածարի, Լագոդեխի և Մարիամջվարի արգելոցերը և Վաշլովանի ու Թուշեթի ազգային պարկերը։ Բոնության հուշարձաններից են Առծիվի կիրճը և Տախտիթեփան։
Բարեխառն լեռնային կլիման նպաստում է գյուղատնտեսության զարգացմանը։ Դարեր ի վեր այստեղ զբաղվել են անասնապահությամբ ու երկրագործությամբ, զարգացած է եղել խաղողագործությունը։ Մեծ հռչակ ունեն Կախեթի գինիները։
Վարչականորեն մարզը բաժանված է 8 շրջանի։
Բնակչություն
խմբագրել2015 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Կախեթի մարզում բնակվում էր 318 900 մարդ[3], 2014 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ 405 000 մարդ[3]։ 2009 թվականին մարզի բնակչությունը գնահատվել է 401 400 մարդ[4]։
2002 թվականի մարդահամարով, Կախեթում բնակվում էր 407 182 մարդ, որոնցից վրացիները՝ 82,9 % (կամ 341 503 մարդ), ադրբեջանցիները՝ 10,8 % (40 036մարդ), չեչենները՝ 2,1 % (6 997 մարդ), օսերը՝ 1,9 % (6 809 մարդ), ռուսները՝ 0,9 % (3 844 մարդ), հայերը՝ 0,9 % (3 789 մարդ), եզդիները՝ 0,1 % (495 մարդ), հույները՝ 0,1 % (285 մարդ), ուկրաինցիները՝ 0,05 % (232 մարդ), աբխազները՝ 0,04 % (185 մարդ)։
Կախեթի բնակչության 50 %-ը վրացիների լեռնային ենթախմբեր են, որոնցից առավել հայտնի են փշավիները։ Լեռնցիները բացարձակ մեծամասնություն են կազմում Ախմետայի, Թելավի և Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջաններում, իսկ Գուրջաանում, Սիղնաղում և Ղվարելում՝ մոտ կեսը։
Ադրբեջանցիները կենտրոնացած են Սագարեջոյի շրջանում (31,9 % կամ 18 907 մարդ, վրացիները՝ 66,6 %), Լագոդեխի շրջանում (22,3 % կամ 11 392 մարդ, վրացիները՝ 68,3 %) և Թելավի շրջանում (11,9 % կամ 8 373 մարդ, վրացիները՝ 85,5 %)։
Կախեթի մարզի բնակչությունը ըստ 2002 թվականի մարդահամարի
Շրջան | ընդամենը | վրացիներ | % | ադրբ. | % | չեչ. | % | օսեր | % | ռուսներ | % | հայեր | % | եզդ. | % | հույներ | % | ուկր. | % | աբխազներ | % | այլ | % |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ախմետա | 41641 | 31237 | 75,02% | 152 | 0,37% | 6928 | 16,64% | 1961 | 4,71% | 134 | 0,32% | 100 | 0,24% | 2 | 0,00% | 6 | 0,01% | 6 | 0,01% | 10 | 0,02% | 1105 | 2,65% |
Գուրջաան | 72618 | 71148 | 97,98% | 58 | 0,08% | 0 | 0,00% | 463 | 0,64% | 350 | 0,48% | 484 | 0,67% | 6 | 0,01% | 16 | 0,02% | 36 | 0,05% | 32 | 0,04% | 25 | 0,03% |
Դեդոփլիս Ծղարո |
30811 | 27441 | 89,06% | 1019 | 3,31% | 6 | 0,02% | 102 | 0,33% | 701 | 2,28% | 1286 | 4,17% | 5 | 0,02% | 153 | 0,50% | 21 | 0,07% | 8 | 0,03% | 69 | 0,22% |
Թելավ | 70589 | 60370 | 85,52% | 8373 | 11,86% | 58 | 0,08% | 412 | 0,58% | 381 | 0,54% | 460 | 0,65% | 357 | 0,51% | 20 | 0,03% | 63 | 0,09% | 38 | 0,05% | 57 | 0,08% |
Լագոդեխ | 51066 | 35376 | 69,28% | 11392 | 22,31% | 0 | 0,00% | 2239 | 4,38% | 1204 | 2,36% | 561 | 1,10% | 25 | 0,05% | 16 | 0,03% | 48 | 0,09% | 15 | 0,03% | 190 | 0,37% |
Սագարեջո | 59212 | 39409 | 66,56% | 18907 | 31,93% | 4 | 0,01% | 125 | 0,21% | 377 | 0,64% | 231 | 0,39% | 33 | 0,06% | 27 | 0,05% | 21 | 0,04% | 21 | 0,04% | 57 | 0,10% |
Սիղնաղ | 43587 | 42226 | 96,88% | 118 | 0,27% | 0 | 0,00% | 45 | 0,10% | 539 | 1,24% | 419 | 0,96% | 60 | 0,14% | 16 | 0,04% | 15 | 0,03% | 26 | 0,06% | 123 | 0,28% |
Ղվարել | 37658 | 34296 | 91,07% | 17 | 0,05% | 1 | 0,00% | 762 | 2,02% | 158 | 0,42% | 248 | 0,66% | 7 | 0,02% | 31 | 0,08% | 12 | 0,03% | 25 | 0,07% | 2101 | 5,58% |
Կախեթ, ընդհանուր | 407182 | 341503 | 83,87% | 40036 | 9,83% | 6997 | 1,72% | 6109 | 1,50% | 3844 | 0,94% | 3789 | 0,93% | 495 | 0,12% | 285 | 0,07% | 222 | 0,05% | 175 | 0,04% | 3727 | 0,92% |
2002 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ 350126 կախեթցիներ իրենց քրիստոնյա են կոչել, որոնցից 1146-ը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդ, 737-ը՝ կաթոլիկ։ Կախեթի իսլամադավան բնակչությունը հաշվվում է 51256 մարդ, ևս 73 դավանում է հուդայականություն, այլ հավատներ՝ 2602, անկրոն՝ 1242:
Վարչական բաժանում
խմբագրել1 Ախմետայի շրջան,
5 Գուրջաանի շրջան,
8 Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջան,
3 Ղվարելի շրջան,
4 Լագոդեխի շրջան,
6 Սագարեջոյի շրջան,
7 Սիղնաղի շրջան,
Կախեթի մարզի կառավարման ղեկավարը Վրաստանի նախագահի ներկայացուցիչն է մարզում։ Նրա գործառույթներից են՝ մարզում կարգուկանոնի հաստատումը, ռեսուրսների մոբիլիզացիան, հասարակական կյանքի բարելավումը, մարդու իրավունքների պաշտպանությունը և այլն։ Մարզը բաժանված է 8 շրջանի։
Շրջան | տարածք, կմ² |
բնակչություն 2014[3], մարդ |
բնակչություն 2015[3], մարդ |
կենտրոն |
---|---|---|---|---|
Ախմետայի շրջան | 2207 | 42 300 | 31 300 | Ախմետա |
Գուրջաանի շրջան | 846 | 69 000 | 54 100 | Գուրջաան |
Դեդոփլիս Ծղարոյի շրջան | 2529 | 30 400 | 21 100 | Դեդոփլիս Ծղարո |
Ղվարելի շրջան | 1001 | 36 900 | 29 800 | Ղվարել |
Լագոդեխի շրջան | 890 | 52 000 | 41 700 | Լագոդեխ |
Սագարեջոյի շրջան | 1491 | 60 300 | 52 800 | Սագարեջո |
Սիղնաղի շրջան | 1252 | 43 200 | 29 700 | Սիղնաղ |
Թելավի շրջան | 1095 | 70 900 | 58 400 | Թելավ |
ընդամենը | 11310 | 405 000 | 318 900 | Թելավ |
Քաղաքներն են (ըստ 2002 թվականի մարդահամարի)՝
Մշակույթ
խմբագրելԹատրոններ
խմբագրել- Թելավի Վաժա Փշավելայի անվան պետական դրամատիկական թատրոն
- Գուրջաանի պետական տիկնիկային թատրոն
Թանգարաններ
խմբագրել- Սիղնաղի Վանո Սարաջիշվիլիի տուն-թանգարան
- Սիղնաղի Սանդրո Միրիանաշվիլիի տուն-թանգարան
- Թելավի Գ. Չուբինաշվիլու անվան թանգարան
- Ցինանդալի Ալեքսանդր Ճավճավաձեի անվան թանգարան
- Վրաց թագավոր Հերակլ II-ի թագավորական նստավայր
- Նատո Վաչնաձեի տուն-թանգարան
- Գուրջաանի ռազմական փառքի թանգարան
- Կսիտաուրի Ռաֆայել Էրիսթավիի տուն-թանգարան
- Իլյա Ճավճավաձեի անվան թանգարան
- Ղվարելի Կոնստանտին Մարջանիշվիլիի տուն-թանգարան
- Միրզաանի Նիկո Փիրոսմանիի տուն-թանգարան
Պատկերասրահ
խմբագրելՏես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Վրաստանի ազգային կազմը 2002 թվականի մարդահամարով (անգլ.)
- ↑ Վրաստանի կրոնական կազմը 2002 թվականի մարդահամարով (անգլ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 2005-2015 гг». Национальная статистическая служба Грузии. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 1 мая 2015-ին.
{{cite web}}
: External link in
(օգնություն)(անգլ.)|publisher=
- ↑ Վրաստանի բնակչության վարչության գնահատումը 2000-09 թթ. ըստ շրջանների կազմված Վրաստանի վիճակագրության վարչության տվյալների հիման վրա Արխիվացված 2009-11-13 Wayback Machine (անգլ.)
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Սամվել Կարապետյան, «Հայերը Կախեթում» Արխիվացված 2021-06-13 Wayback Machine, Երևան 2004 թվական, ISBN 5-8080-0585-X:
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կախեթի մարզ» հոդվածին։ |