Սյուզան Բ․ Էնթոնի

Սյուզան Բրովնել Էնթոնի (անգլ.՝ Susan Brownell Anthony, փետրվարի 15, 1820(1820-02-15), Adams, Բերկշիր շրջան, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ - մարտի 13, 1906(1906-03-13), Ռոչեստեր, Նյու Յորք, ԱՄՆ), ամերիկյան ակտիվիստ, սոցիալական բարեփոխիչ և կանանց քաղաքացիական իրավունքների պաշտպան, 19-րդ դարի ԱՄՆ սուֆրաժիստական շարժման առանցքային դերակատարներից մեկը։ Պայքարել է սոցիալական հավասարության համար և ստրկության դեմ։

Սյուզան Բ․ Էնթոնի անգլ.՝ Susan Brownell Anthony
Ծնվել է	փետրվարի 15, 1820(1820-02-15)
Ծննդավայր	Adams, Բերկշիր շրջան, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ
Մահացել է	մարտի 13, 1906(1906-03-13) (86 տարեկան)
Մահվան վայր	Ռոչեստեր, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Գերեզման	Փարիզ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	կանանց իրավունքների պաշտպան, իրավապաշտպան, աբոլիցիոնիստ, գրող, իրավապահ, ֆեմինիստ և սուֆրաժիստ
Ծնողներ	հայր՝ Daniel Anthony?, մայր՝ Lucy Read?
Կուսակցություն	ԱՄՆ Հանրապետական կուսակցություն
Պարգևներ և մրցանակներ	Կանանց փառքի ազգային սրահ
Անդամություն	Ամերիկյան հեղափոխության դստրեր
Ստորագրություն
Susan B. Anthony Վիքիպահեստում

1851 թվականին Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի հետ ծանոթությամբ նա ձեռք բերեց սոցիալական բարեփոխումների և հիմնականում կանանց իրավունքների ոլորտում հավատարիմ և նվիրված գործընկեր։ Նրանք 1852 թվականին հիմնադրեցին Չափավորության Նյու Յորքի կանանց միություն, այն բանից հետո, երբ նրան արգելեցին ելույթ ունենալ չափավորությանը նվիրված կոնֆերանսում, քանի որ նա կին էր։ 1863 թվականին նրանք ստեղծեցին կանանց առաջին ազգային քաղաքական կազմակերպությունը Միացյալ Նահանգներում՝ Օրինապահ կանանց ազգային լիգան (անգլ.՝ Women's Loyal National League), որը մինչ այդ պահն Միացյալ Նահանգների պատմության մեջ անցկացրած ամենամեծ ստորագրահավաքը կազմակերպեց՝ հավաքելով շուրջ 400,000 ստորագրություն ստրկության վերացմանն աջակցելու պետիցիայի տակ։ 1866 թվականին նրանք ստեղծեցին Հավասար իրավունքների ամերիկյան ասոցիացիա, որը քարոզարշավ կազմակերպեց ինչպես կանանց, այնպես էլ աֆրոամերիկացիների հավասար իրավունքների համար։ 1868 թվականին նրանք թողարկեցին կանանց իրավունքների մասին Հեղափոխություն թերթը։ 1869 թվականին հիմնեցին Կանանց ընտրական իրավունքների ազգային ասոցիացիա, ի հակակշիռ կանանց ընտրական իրավունքների հարցում Կանանց ընտրական իրավունքների ամերիկյան ասոցիացիայի պառակտմանը։ Տեսակետների բաժանումը պաշտոնապես վերացավ 1890 թվականին, երբ այդ կազմակերպությունները միավորվեցին, որպեսզի ձևավորեն Կանանց ընտրական իրավունքների ամերիկյան ազգային ասոցիացիա Էնթոնիի հետ, որը առանցքային ուժ էր ներկայացնում։ 1876 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը սկսեցին Մաթիլդա Ջոսլին Գեյջի հետ համագործակցել, ինչը վերաճեց Կանանց ընտրական իրավունքի պատմություն վեցհատորյակ գրքի ստեղծմանը։ Հետագա տարիներին Էնթոնիի և Սթենթոնի հետաքրքրությունները որոշ չափով հեռացան, բայց նրանք շարունակեցին մտերիմ ընկերուհիներ մնալ։

1872 թվականին Էնթոնին Նյու Յորք նահանգի իր հայրենի Ռոչեստեր քաղաքում քվեարկությանը մասնակցելու համար ձերբակալվեց և դատապարտվեց «լայն հնչեղություն ստացած հանցափորձի» համար։ Նա հրաժարվեց տուգանք վճարել, իսկ իշխանությունները դադարեցրին նրա նկատմամբ հետագա գործողություններ ձեռնարկել։ 1878 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը որոշեցին, որ պետք է Կոնգրես ներկայացնել առաջարկ՝ Սահմանադրության մեջ կանանց ձայնի իրավունք տալու փոփոխություն մտցնելու վերաբերյալ։ Այն ներկայացրեց Կալիֆորնիայի սենատոր Ահարոն Ա․ Սարջենթոնը։ Հետագայում այդ առաջարկը խոսակցականում ստացավ «Սյուզան Բ․ Էնթոնիի փոփոխություն» անունը։ 1920 թվականին այն էլ ի վերջո վավերացվեց որպես ԱՄՆ Սահմանադրության 19-րդ փոփոխություն։

Էնթոնին շատ է ճանապարհորդել աջակցելով կանանց ընտրական իրավունքներին, տարեկան 75-100 ելույթներ ունենալով և տարբեր պետական նախաձեռնություններին մասնակցելով։ Նա միջազգային հարթակներում է աշխատել ի պաշտպանություն կանանց իրավունքների, առանցքային դերակատարում է ունեցել Կանանց միջազգային միության ստեղծման գործում, որը գործում է առ այսօր։ Նա նաև օգնել է կազմակերպել Ազդեցիկ կանանց համաշխարհային կոնգրեսը 1893 թվականին Չիկագոյում կայացած Համաշխարհային Կոլումբոսյան ցուցահանդեսի ժամանակ։

Երբ Էնթոնին առաջին անգամ կանանց իրավունքների քարոզարշավ էր անցկացնում, նրան դաժանորեն ծաղրում էին և մեղադրում ամուսնության ինստիտուտը ոչնչացնելու փորձ կատարելու մեջ։ Սակայն, արդեն նրա կյանքի ընթացքում հասարակական ընկալումը նրա նկատմամբ արմատապես փոխվեց։ Նրա 80-ամյակը նշվեց Սպիտակ տանը նախագահ Ուիլյամ Մաք Քինլիի հրավերով։ Նա դարձավ առաջին կին քաղաքացին, որը պատկերվեց ամերիկյան մետաղադրամի վրա, երբ նրա դիմանկարը հայտնվեց 1979 թվականին 1 դոլար արժողությամբ մետաղադրամի վրա, որը թողարկվեց 1979-1981 թվականներին և 1999 թվականին։

Կենսագրություն

Կյանքի վաղ տարիներ

Սյուզան Էնթոնին ծնվել է 1820 թվականի փետրվարի 15-ին Դանիել Էնթոնիի և Լյուսի Ռիդի ընտանիքում, Մասաչուսեթսի Ադամս քաղաքում։ Ընտանիքի յոթ երեխաներից երկրորդն էր։ Նրան անվանել են Սյուզան ի հիշատակ իր մայրական տատի և հորաքրոջ։ Երիտասարդ տարիքում նա և իր քույրերը տարվեցին «միջին սկզբնատառեր ունենալու մոլուցքով», իրենց անունների մեջտեղում ավելացնելով անվան սկզբնատառեր։ Էնթոնին ընտրեց Բ. տառը, որպես այդպիսին, քանի որ իր հորաքույր Սյուզանը ամուսնացել էր Բրաունել անունով մարդու հետ։ Էնթոնին երբեք չէր օգտագործում Բրաունել անունը և նրան դուր չէր գալիս այն։

Դպրոցի տնօրեն Սյուզան Բ․ Էնթոնին 1848 թվականին, երբ 28 տարեկան էր

Էնթոնիի ընտանիքը սոցիալական ռեֆորմների կողմնակից էր։ Նրա Դանիել և Մերրիտ եղբայրները Կանզաս տեղափոխվեցին, որպեսզի աջակցեն ստրկության դեմ այնտեղի շարժմանը։ Մերրիտը Ջոն Բրաունի հետ պայքարել է ստրկատիրության կոմնակից ուժերի դեմ Կանզասի արյունաքամության ճգնաժամի ժամանակ։ Ժամանակի ընթացքում Դանիելը դարձավ թերթի սեփականատեր և ընտրվեց Լիվենվորտի քաղաքագլուխ։ Էնթոնիի քույր Մարին, որի հետ նա հետագայում ապրել է, դարձավ Ռոչեսերի պետական դպրոցի տնօրեն և կանանց իրավունքները պաշտպանող ակտիվիստ։

Էնթոնիի հայրը աբոլիցիոնիստ էր և զսպվածության կողմնակից։ Քվակերների հետ բարդ հարաբերություններ ուներ, որոնք քննադատում էին նրան, որ ամուսնացել է ոչ քվակերի հետ, նրանից երես էին թեքել նաև այն բանի համար, որ նա իր տանը թույլ էր տալիս պարի դասեր անցկացվեն։ Ամեն դեպքում նա շարունակում էր հավաքներին մասնակցել և դարձավ էլ ավելի ռադիկալ իր հայացքներում։ Էնթոնիի մայրը Մեթոդական եկեղեցու (անգլ.՝ Methodism - բողոքականություն) կողմնակից էր և օգնում էր երեխաներին դաստիարակել իր ամուսնու կրոնական հավատամքի ավելի մեղմ տարբերակով։ Հայրը խրախուսում էր բոլորին՝ և դուստրերին, և որդիներին, որ լինեն ինքնաբավ՝ ուսուցանելով նրանց բիզնեսի սկզբունքները, նրանց վաղ տարիքից պարտականություններ տալով։

Էնթոնին վեց տարեկան էր, երբ ընտանիքը տեղափոխվեց Բատենվիլ, Նյու Յորք նահանգ, որտեղ նրա հայրը բամբակագործական մեծ ֆաբրիկայի ղեկավար էր։ Նախկինում նա իր սեփական ոչ մեծ բամբակագործական ֆաբրիկան էր ղեկավարել։

Էնթոնին տասնյոթ տարեկան էր, երբ նրան ուղարկեցին քվակերների համար նախատեսված գիշերօթիկ դպրոց Ֆիլադելֆիայում, որտեղ դաժան մթնոլորտ էր տիրում։ Նա մեկ կիսամյակից հետո ստիպված եղավ դադարեցնել կրթությունը, քանի որ ընտանիքը ֆինանսական դժվարություններ ուներ 1837 թվականի խուճապի (Panic of 1837) տնտեսական անկման հետևանքով։ Նրանք ստիպված էին աուկցիոնում վաճառել իրենց ունեցվածքը։ Նրանց փրկեց քեռին, որը գնեց իրերի մեծ մասը և դրանք վերադարձրեց ընտանիքին։ Նյութապես օգտակար լինելու համար Էնթոնին տնից հեռացավ և աշխատանքի անցավ քվակերների գիշերօթիկ դպրոցում։

1845 թվականին ընտանիքը տեղափոխվեց Ռոչեսթրի ծայրամասում գտնվող ֆերմա, որը մասամբ Էնթոնիի մոր ժառանգությունն էր։ Այնտեղ նրանք կապվեցին սոցիալական բարեփոխումներով զբաղվող քվակերների խմբի հետ, որոնք հեռացել էին համայնքից բարեփոխիչ գործունեությամբ զբաղվելու սահմանափակումների պատճառով և ովքեր 1848 թվականին ստեղծեցին կոնգրեգացիոնալ ընկերներ նոր կազմակերպություն։ Էնթոնիների կալվածքը շուտով դարձավ տեղի ակտիվիստների հավաքատեղի։ Այդ ակտիվիստներից էր նախկին ստրուկ և հայտնի աբոլիցիոնիստ Ֆրեդերիկ Դուգլասը, որը դարձավ Էնթոնի ողջ հետագա կյանքի բարեկամը։

Այդ խմբի որոշ անդամների նման, Էնթոնիի ընտանիքը սկսեց հաճախել Ռոչեսթերի առաջին ունիտարիական եկեղեցի (անգլ.՝ First Unitarian Church of Rochester), որը նույնպես կապված էր սոցիալական բարեփոխումների հետ։ Այս եկեղեցում անցկացվեց Կանանց իրավունքների մասին 1848 թվականի Ռոչեսթերի համաժողովը, որը ոգեշնչվել էր նույն թվականին երկու շաբաթ առաջ Սենեկա Ֆոլսում տեղի ունեցած կանանց իրավունքների մասին առաջին համաժողովից։ Էնթոնիի ծնողները և քույրը՝ Մարին մասնակցեցին այդ կոնվենցիային և ստորագրեցին Սենտիմենտների հռչակագիրը (անգլ.՝ Declaration of Sentiments), որն առաջին անգամ ընդունվել էր Սենեկա ֆոլսի համաժողովի ժամանակ։

Էնթոնին այս կոնվենցիաներից ոչ մեկին չի մասնակցել, քանի որ 1846 թվականից բնակվում էր Քանաժոհարի (Նյու Յորք) գյուղում և գյուղի ակադեմիայի կանանց բաժնի տնօրենն էր։ Քվակերների ազդեցությունից հեռու լինելով 26 տարեկանում նա սկսել էր ավելի ճաշակով զգեստներ հագնել, և դադարել էր կիրառել քեզ (անգլ.՝ thee) և խոսքի այլ ձևերը, որոնք ավանդաբար օգտագործում էին քվակերները։ Նա հետաքրքրված էր սոցիալական բարեփոխումներով, և նրան մտահոգում էր, որ իրեն ավելի քիչ էին վճարում, քան նույն աշխատանքով զբաղվող տղամարդկանց, բայց նրան զվարճացնում էր հոր ոգևորությունը կանանց իրավունքերի մասին Ռոչեսթերի կոնվենցիայով։ Հետագայում նա բացատրել է․ «ես պատրաստ չէի քվեարկել, չէի ուզում քվեարկել, բայց ես ուզում էի հավասար վարձատրություն հավասար աշխատանքի դիմաց»։

1849 թվականին Քանաջոհարի ակադեմիան փակվեց, Էնթոնին սկսեց զբաղվել Ռոչեստերում իր ընտանեկան ֆերմայի ղեկավարմամբ, որ հայրը ավելի շատ ժամանակ ունենա իր ապահովագրական գործին նվիրվելու։ Նա էլ էր զբաղվել այդ գործով, բայց հասկացել էր, որ իրեն ավելի շատ հետաքրքրում էին բարեփոխումները։ Ծնողները նրան աջակցեցին և նա շուտով սկսեց զբաղվել այդ գործով։ Հետագա ողջ կյանքի ընթացքում նա գրեթե ամբողջովին ապրում էր որպես բանախոս վաստակած վճարներով։

Սոցիալական ակտիվության վաղ շրջան

Շրջահայաց, զգուշավոր մարդիկ, ովքեր ձգտում են պահպանել իրենց հեղինակությունը և սոցիալական դիրքը, երբեք չեն կարող բարեփոխումների հասնել։ Նրանք, ովքեր իսկապես վճռական են տրամադրված, պետք է պատրաստ լինեն ինչ-որ բան կամ ոչինչ լինել աշխարհի աչքում, և հանրային թե մասնավոր դեպքերում, սեզոնին համապատասխան թե դրանից դուրս, ակնհայտորեն ցույց տան իրենց համակրանքը արհամարհված և հետապնդվող գաղափարների և նրանց շահերի պաշտպանների նկատմամբ և կրեն դրանց հետևանքները։

Սյուզան Բ․ Էնթոնի, 1860

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Cautious, careful people, always casting about to preserve their reputation and social standing, never can bring about a reform. Those who are really in earnest must be willing to be anything or nothing in the world's estimation, and publicly and privately, in season and out, avow their sympathy with despised and persecuted ideas and their advocates, and bear the consequences.
Susan B. Anthony, 1860

Էնթոնին սկսեց սոցիալական բարեփոխումների իր գործունեությունը մեծ էներգիայով և վճռականությամբ։ Բարեփոխման խնդիրներն ուսումնասիրելով, նա հայտնաբերեց, որ իրեն առավելապես հետաքրքրում են ռադիկալ մարդկանց գաղափարները, որոնցից էին Ուիլյամ Լլոյդ Հարիսոնը, Ջորջ Թոմսոնը, Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնը։ Շուտով նա հանրությանը ներկայացավ այդ ժամանակների համար անընդունելի Բլումերի զգեստով, որը կազմված էր պանտալոնից և մինչև ծնկները շրջազգեստից։ Թեև նա հասկանում էր, որ դա ավելի նախընտրելի է, քան ավանդական՝ գետնին քսվող ծանր զգեստները, այնուամենայնիվ նա դժկամությամբ, բայց ստիպված էր չհագնել դրանք, քանի որ դա շեղում էր իր հակառակորդներին՝ իր արտաքինի և ոչ թե մտքերի վրա կենտրոնանալու առիթ հանդիսանալով։

Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի հետ համագործակցություն

Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոն

1851 թվականին էնթոնին ծանոթացավ Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի հետ, որը Սենեկա Ֆոլսի կոնվենցիայի կազմակերպիչներից մեկն էր և ներկայացրել էր ի պաշտպանություն Կանանց ընտրական իրավունքի վիճահարույց բանաձևը։ Էնթոնիին և Սթենթոնին իրար հետ ծանոթացնողը ֆեմինիստուհի Բլումերն էր, որը չէր ստորագրել Սենտիմենտների հռչակագիրը և դրան հաջորդող բանաձևերը, թեև մասնակցել էր Սենեկա Ֆոլսի կոնվենցիային։ Այդ ծանոթությունը վերաճեց մտերիմ ընկերության և համագործակցության, ձևավորելով հարաբերություններ, որոնք առանցքային նշանակություն ունեցան ինչպես իրենց, այնպես էլ Կանանց իրավունքների պաշտպանության շարժման համար։ 1861 թվականին Սթենթոնները Սենեկա Ֆոլսից տեղափոխվեցին Նյու Յորք։ Նրանց բնակված բոլոր տներում Էնթոնին իր սենյակն էր ունենում։ Սթենթոնի կենսագիրներից մեկի գնահատմամբ, Սթենթոնն իր կյանքի ընթացքում ավելի շատ ժամանակ անցկացրել է Էնթոնիի հետ, քան որևէ մեկ չափահասի, ներառյալ՝ իր ամուսնու հետ։

Էնթոնին և Սթենթոնը իրար լրացնում էին։ Էնթոնին հմուտ կազմակերպիչ էր, մինչդեռ Սթենթոնը մտքերը ձևակերելու և գրելու գերազանց ունակությամբ էր օժտված։ Էնթոնին դժգոհ էր գրելու իր հմտությունից և համեմատաբար քիչ էր գրում հրապարակման համար։ Իսկ պատմաբանները նրա մտքերի ուղիղ մեջբերումները, որպես կանոն, վերցնում են նրա ելույթներից, նամակներից և օրագրերից։

Սթենթոնն ուներ յոթ երեխա, այն դեպքում երբ Էնթոնին ամուսնացած չէր և ազատ ճանապարհորդում էր։ Էնթոնին օգնում էր Սթենթոնին՝ երեխաների հարցում, մինչ Սթենթոնը գրում էր։ Էնթոնիի կենսագրագիրներից մեկն ասում է. «Սյուզանը դարձավ ընտանիքի անդամ և գրեթե երկրորդ մայր տիկին Սթենթոնի երեխաների համար»։ Սթենթոնի կենսագրության մեջ ասվում է, որ նրանց հարաբերությունների առաջին տարիներին «Սթենթոնը գաղափարներ, հռետորաբանություն և ռազմավարություն էր մշակում, Էնթոնին իրագործում էր՝ ելույթներ ունենալով, միջնորդություններ տարածելով և սրահներ վարձակալելով։ Էնթոնին խթանում էր, իսկ Սթենթոնը՝ իրագործում»։ Սթենթոնի ամուսինն ասել է․ «Սյուզանը հարում էր պուդինգները, Էլիզաբեթը հարում էր Սյուզանին, իսկ դրանից հետո Սյուզանը ցնցում էր աշխարհը»։ Ինքը՝ Սթենթոնն ասել է․ «Ես շանթեր էի կռում, նա կրակում էր դրանցով»։ 1854 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը «կատարելագործեցին համագործակցությունը, որը Նյու Յորք նահանգի շարժումը դարձրեց երկրի ամենաբարդ շարժումը», ըստ կանանց պատմության պրոֆեսոր Անն Դ. Գորդոնի։

Չափավորության գործունեություն

Չափավորության (անգլ.՝ Temperance) օրենքները խնդիրներ էին առաջացնում կանանց համար, քանի որ ամուսիններին թույլ էր տալիս հսկողության տակ պահել ընտանիքը և նրա ֆինանսական միջոցները։ Կինը, որի ամուսինը հարբեցող էր, չէր կարող դիմել դատարան, նույնիսկ երբ ամուսնու հարբեցողության պատճառով ընտանիքը կարիքի մեջ էր հայտնվել կամ նեղացնում էր կնոջը և իր երեխաներին։ Եթե կինը ապահարզան ստանար, ինչը դժվար թե հնարավոր լիներ, ամուսինը հեշտությամբ կարող էր ստանալ երեխաների խնամակալությունը։

Քանաջոհարի քաղաքում դասավանդելիս Էնթոնին միացավ «Չափավորության դուստրերին» (անգլ.՝ Daughters of Temperance) և 1849 թվականի հանդիպումներից մեկում իր առաջին հանրային ելույթն ունեցավ։ 1852 թվականին նա ընտրվեց որպես Չափավորության համագումարի պատվիրակ, բայց երբ փորձեց խոսել, նախագահը կանգնեցրեց նրան, ասելով, որ կին պատվիրակները հրավիրված են միայն լսելու և սովորելու համար։ Էնթոնին և մի քանի այլ կանայք անմիջապես դուրս եկան և հայտարարեցին իրենց սեփական ժողովի մասին, որը ստեղծեց հանձնաժողով՝ կանանց նահանգային համաժողով կազմակերպելու համար։ Համաժողովի հիմնական կազմակերպիչը Էնթոնին էր, հանդիպումը տեղի ունեցավ Ռոչեսթերում, ապրիլին, որին մասնակցում էին 500 կանայք և ստեղծեց «Չափավորության կանանց նահանգային ընկերություն» (անգլ.՝ Women's State Temperance Society), որտեղ նախագահում էր Սթենթոնը, իսկ Էնթոնին՝ նահանգային գործակալն էր։

Էնթոնին և նրա գործընկերները 28 000 ստորագրություն հավաքեցին ի պաշտպանություն օրենքի, որը արգելում էր ալկոհոլի վաճառքը Նյու Յորքում։ Նա այդ օրենքի վերաբերյալ լսումներ կազմակերպեց Նյու Յորքի օրենսդիր մարմնում, որը առաջինն էր և այն նախաձեռնել էին այդ նահանգում, մի խումբ կանայք։ Այնուամենայնիվ, կազմակերպության հաջորդ համագումարում պահպանողական անդամները հարձակվեցին ալկոհոլիկ ամուսնուց կնոջ ամուսնալուծության իրավունքները պաշտպանող Սթենթոնի վրա։ Սթենթոնը ընտրվեց նախագահ, որից հետո նա և Էնթոնին հեռացան կազմակերպությունից։

1853 թվականին Էնթոնին ներկա էր Նյու Յորքում կայացած Չափավորության համաշխարհային համաժողովին, որտեղ երեք քաոսային օրեր բանավիճում էին այն մասին, թե արդյոք կանանց թույլատրվելու է այնտեղ խոսել։ Տարիներ հետո Էնթոնին նկատել է․ «Կանանց կողմից կատարված ոչ մի առաջադեմ քայլ այնքան դաժանորեն չի վիճարկվել, որքան հանրային ելույթը։ Ոչ մի բանի համար, որը նրանք փորձել են, նույնիսկ ընտրական իրավունք ստանալու համար, չեն արժանացել այդքան դաժան վերաբերմունքի, դատապարտման և հակադրման»։ Այս ժամանակահատվածից հետո Էնթոնին իր ուժերը կենտրոնացրեց աբոլիցիոնիստների և կանանց իրավունքների պաշտպանության գործունեության վրա։

Ուսուցիչների համաժողովներ

Երբ Էնթոնին փորձեց խոսել 1853 թվականին Նյու Յորք նահանգի Ուսուցիչների ասոցիացիայի ժողովում (անգլ.՝ New York State Teachers Association), նրա այդ փորձը տղամարդկանց շրջանում կես ժամ տևած բանավեճի թեմա դարձավ այն մասին, թե արդյոք պատշաճ է, որ կանայք հանրային ելույթ ունենան։ Վերջապես, երբ թույլատրվեց շարունակել, Էնթոնին ասաց. «Միթե չեք տեսնում, որ այնքան ժամանակ, քանի դեռ հասարակությունն ասում է, որ կինն անզոր է իրավաբան, նախարար կամ բժիշկ լինել, բայց ուսուցիչ լինելու բավարար ունակություններ ունի, որ ձեզանից ամեն մեկը, ով ընտրում է այդ մասնագիտությունը, լռելյայն ընդունում է, որ նրա խելքը կնոջ խելքից ավելին չէ»։ 1857 թվականի Ուսուցիչների համաժողովի ժամանակ նա ներկայացրեց բանաձև, որով կոչ էր անում թույլ տալ, որ սևամորթները հանրակրթական դպրոցներում և քոլեջներում սովորեն, բայց այն մերժվեց որպես «կրթության համար ոչ պատշաճ քննարկման առարկա»։ Երբ նա ներկայացրեց ևս մեկ բանաձև, որով կոչ էր անում, որ տղամարդիկ և կանայք միասին կրթվեն բոլոր մակարդակներում, ներառյալ քոլեջները, այն կատաղի ընդդիմության արժանացավ և կտրականապես մերժվեց։ Հակառակորդներից մեկը գաղափարն անվանեց «հսկայական սոցիալական չարիք ... առաջին քայլ դպրոցում, որը ձգտում է վերացնել ամուսնությունը, և սրա հեռանկարում ես տեսնում եմ սոցիալական դեֆորմացիայի հրեշին»։

Էնթոնին մի քանի տարի շարունակեց հանդես գալ Ուսուցիչների նահանգային համաժողովների ժամանակ, պնդելով, որ կին-ուսուցիչները տղամարդ ուսուցիչների հետ հավասար վարձատրվեն և կազմակերպության կոմիտեի շրջանակներում ծառայեն որպես պաշտոնատար անձ և լինեն կազմակերպության կոմիտեի անդամներ։

Վաղ իրավապաշտպան գործունեություն

Էնթոնիի աշխատանքը կանանց իրավունքների շարժման համար սկսվեց մի ժամանակ, երբ այդ շարժումն արդեն սկսել էր թափ հավաքել։ Սթենթոնը օգնեց կազմակերպել 1848 թվականի Սենեկա Ֆոլսի կոնվենցիան, մի միջոցառում, որը դարձավ կանանց իրավունքների առաջին կոնվենցիան։ 1850 թվականին, Մասաչուսեթս նահանգի Վուսթեր քաղաքում տեղի ունեցավ Կանանց իրավունքների ազգային կոնվենցիաներից (անգլ.՝ National Women's Rights Conventions) առաջինը։ Այդ կոնվենցիաների շարքին Էնթոնին առաջին անգամ մասնակցեց 1852 թվականին, Նյու Յորքի Սիրակուզե քաղաքում, որտեղ նա կոնվենցիայի քարտուղարներից մեկն էր։ Ըստ Էնթոնիի լիազորված կենսագրագիր Իդա Հուստիդ Հարփերի. «Միսս Էնթոնին հեռացավ Սիրակուզեի կոնվենցիայից, հիմնովին համոզվելով, որ իրավունքը, որն ամեն ինչից ավելի անհրաժեշտ էր կնոջը, այն, ինչն իրականում կապահովեր կնոջ բոլոր մյուս իրավունքները, դա ընտրության իրավունք էր»։ Չնայած ընտրության իրավունքը նրա հիմնական ուշադրության կենտրոնում չեղավ ևս մի քանի տարի։

Կանանց շարժման համար հիմնական խոչընդոտը փողի բացակայությունն էր։ Այն ժամանակ քչերն ունեին եկամտի անկախ աղբյուր, և անգամ, զբաղվածություն ունեցող կանայք օրենքով պարտավոր էին իրենց ամուսիններին փոխանցել իրենց վաստակած գումարը։ Մասամբ կանանց շարժման ջանքերով 1848 թվականին Նյու Յորքում ընդունվեց մի օրենք, որը ճանաչում էր ամուսնացած կանանց որոշ իրավունքներ, բայց այդ օրենքը սահմանափակ էր։ 1853 թվականին Էնթոնին իր ունիտարական նախարարի՝ ակտիվիստ Ուիլյամ Հենրի Չենինգի (անգլ.՝ William Henry Channing) հետ միասին որոշեցին Ռոչեսթերում կոնվենցիա կազմակերպել՝ ամուսնացած կանանց համար սեփականության իրավունքի բարելավմանն ուղղված պետական արշավ նախաձեռնելու համար, որը կղեկավարեր Էնթոնին։ 1855 թվականի ձմռանը Էնթոնին դասախոսություններ և խնդրագրային քարոզարշավ անցկացրեց Նյու Յորքի գրեթե յուրաքանչյուր կոմսությունում, չնայած ձնառատ տեղանքով ճանապարհորդելու ձիու և սայլակի դժվարություններին։

Էնթոնին խնդրագրերը ներկայացրեց Նյու Յորքի Սենատի դատական հանձնաժողովին։ Հանձնաժողովի անդամները նրան ասացին, որ տղամարդիկ իրականում ճնշված սեռի ներկայացուցիչներ են, քանի որ, օրինակ, վագոններում լավագույն տեղերը զիջում են կանանց։ Նշելով դեպքեր, երբ պետիցիաները ստորագրել են ինչպես ամուսինները, այնպես էլ կանայք (ստանդարտ ընթացակարգում ամուսինը ստորագրում էր երկուսի փոխարեն), հանձնաժողովի պաշտոնական զեկուցողը սարկաստիկորեն խորհուրդ էր տալիս, որ հայցվորները ներկայացնեն մի օրենքի նախագիծ, որը թույլ կտար այդպիսի ամուսնություններում ամուսիններին շրջազգեստ կրել, իսկ կանանց՝ տաբատ։ Քարոզարշավը ի վերջո հաջողությամբ պսակվեց 1860 թվականին, երբ օրենսդիր մարմինը ընդունեց «Ամուսնացած կանանց սեփականության մասին» օրենքը, որը ամուսնացած կանանց իրավունք էր տալիս ունենալ առանձին գույք, պայմանագրեր կնքել և լինել երեխաների համատեղ խնամակալ։ 1862 թվականին, Օրենսդիր մարմինը հետ կանչեց այս օրենքի մեծ մասը, ինչ խոսք, այդ ժամանակահատվածում կանանց շարժումը մեծապես անգործ էր Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով։

Այդ ժամանակ կանանց շարժումը ցաքուցիր կառուցվածք ուներ, քանի որ պետական կազմակերպությունները քիչ էին, և բացի համակարգող հանձնաժողովից չկար ոչ մի ազգային կազմակերպություն, որը տարեկան կոնվենցիաներ կկազմակերպեր։ Լյուսի Սթոունը, ով Ազգային համաժողովների կազմակերպչական աշխատանքի մեծ մասն էր կատարում, հորդորեց Էնթոնիին պատասխանատվության որոշ մասը ստանձնել։ Սկզբում Էնթոնին դիմադրում էր՝ զգալով, որ ավելի շատ հարկավորում է ստրկության ոլորտի իր գործունեությունը։ 1857 թվականի ձմռանը մի շարք հակաստրկատիրական հանդիպումներ կազմակերպելուց հետո Էնթոնին ընկերոջն ասաց, որ «վերջին ձմեռվա փորձն ինձ համար ավելի մեծ արժեք ունի, քան չափավորության և կնոջ իրավունքների պաշտպանության գործը, չնայած վերջիններս այն դպրոցն էին, որն անհրաժեշտ էր ինձ ստրկության դեմ պայքարում»։ Էնթոնին նախագահում էր 1858 թվականի կոնվենցիան, և երբ ազգային կոնվենցիաների պլանավորման հանձնաժողովը վերակազմավորվեց, Սթենթոնը դարձավ նրա նախագահ, իսկ Էնթոնին՝ նրա քարտուղար։ Էնթոնին միևնույն ժամանակ շարունակում էր մեծապես ներգրավված լինել ստրկության գործին։

Հակաստրկատիրական գործունեություն

1837 թվականին, 16 տարեկան հասակում, Էնթոնին հավաքեց ստրկատիրության դեմ ուղղված պետիցիաներ՝ որպես կազմակերպված դիմադրության մաս՝ նոր հաստատված բերանը փակող կանոնի, որը Միացյալ Նահանգների Ներկայացուցիչների պալատում արգելում էր ստրկատիրության դեմ ուղղված խնդրագրերը։ 1851 թվականին նա առանցքային դերակատարում ունեցավ Ռոչեսթերում ստրկության դեմ պայքարի համագումարի կազմակերպման գործում։ Նա նաև Ստորգետնյա երկաթուղու (անգլ.՝ The Underground Railroad) մաս էր կազմում։ 1861 թվականին իր օրագրում գրել է. «Ամեն ինչով ապահովեցի մի փախստական ստրուկի Հարիեթ Թաբմենի օգնությամբ Կանադա տեղափոխելու համար»։

Սյուզան Բ․ Էնթոնի

1856 թվականին Էնթոնին համաձայնեց դառնալ Նյու Յորք նահանգի գործակալ Ամերիկյան հակա-ստրկության միության (անգլ.՝ American Anti-Slavery Society ) համար՝ հասկանալով, որ նա ևս կշարունակի կանանց իրավունքների պաշտպանության գործունեությունը։ Էնթոնին կազմակերպեց ստրկատիրության դեմ հանդիպումներ ամբողջ նահանգում՝ «Ոչ մի փոխզիջում ստրկատերերի հետ. Անհապաղ և անվերապահ ազատում» գրված դրոշների ներքո։

1859 թվականին Ջոն Բրաունը մահապատժի ենթարկվեց Հարպերս Ֆերրի ԱՄՆ զինանոցի վրա զինված հարձակում կատարելու համար։ Ինչը դառնալու էր ստրուկների զինված ապստամբության սկիզբը։ Մահապատժի օրը Էնթոնին «սուգի և վրդովմունքի» ժողով կազմակերպեց Ռոչեսթերի Կորինտյան սրահում։ Նա նախագահեց նաև այդ հանդիպումը, որը գումար էր հավաքում Բրաունի ընտանիքի համար։

Էնթոնին իր հանդիպումները խափանելու փորձերին դիմակայելու գործում անվախության համբավ էր ձեռք բերել, բայց ընդդիմությունը քաղաքացիական պատերազմի նախօրեին դարձել էր չափազանց ճնշող։ 1861 թվականի սկզբին խառնամբոխի ակցիան խոչընդոտեց նրա հանդիպումները Բուֆֆալոյից մինչև Օլբանի բոլոր քաղաքներում։ Ռոչեսթերում ոստիկանությունը ստիպված եղավ Էնթոնիին և այլ խոսնակներին շենքից հանել նրանց սեփական անվտանգության համար։ Սիրակուզայում, ըստ տեղական թերթի, «փտած ձվեր էին նետվել, նստարաններ կոտրվել, իսկ դանակներն ու ատրճանակները կայծկլտում էին ամեն ուղղությամբ»։

Էնթոնին արտահայտվում էր ռասայական ինտեգրված հասարակության հեռանկարի մասին, որը ծայրահեղ արմատական էր այն ժամանակ, երբ աբոլիցիոնիստները քննարկում էին այն հարցը, թե ինչ է լինելու ստրուկների հետ նրանց ազատագրվելուց հետո, և երբ Աբրահամ Լինքոլնի նման մարդիկ կոչ էին անում աֆրոամերիկացիներին տեղափոխել Աֆրիկայի նորաստեղծ գաղութներ։ 1861 թվականին ունեցած ելույթում Էնթոնին ասել է.

Եկեք գունավոր մարդու առջև բացենք մեր բոլոր դպրոցները ... Եկեք թույլ տանք նրանց մտնել մեր բոլոր մեխանիկական արհեստնոցներ, խանութներ, գրասենյակներ և շահութաբեր բիզնեսի մեջ ... թող նա այդպես վճարի եկեղեցում տեղի համար և ճիշտ այդպես տեղ զբաղեցնի թատրոնում... Ընդարձակենք նրա քաղաքացիական բոլոր իրավունքները։ - Սյուզան Բ․ Էնթոնի, հատված 1861 թվականի ելույթից

Այդ ժամանակներում, կանանց իրավունքների համեմատաբար փոքր շարժումը սերտորեն կապված էր Ստրկության դեմ պայքարի ամերիկյան միության հետ, որը գլխավորում էր Ուիլյամ Լլոյդ Հարիսոնը։ Կանանց շարժումը մեծապես կախված էր աբոլիցիոնիստների ռեսուրսներից, դրա վերաբերյալ հոդվածները տպագրվում էին նրանց թերթերում և դրա մի մասը ֆինանսավորում էին աբոլիցիոնիստները։ Այնուամենայնիվ, լարվածություն կար կանանց շարժման առաջնորդների և տղամարդ աբոլիցիոնիստների միջև, որոնք, չնայած կանանց իրավունքների մեծացման կողմնակիցներ էին, այնուամենայնիվ, կարծում էին, որ կանանց իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված խիստ քարոզարշավը կխանգարի ստրկության դեմ ուղղված քարոզարշավին։ 1860 թվականին, երբ Էնթոնին ապաստանեց մի կնոջ, որը փախել էր բռնարար ամուսնուց, Հարիսոնը պնդում էր, որ կինը հրաժարվի իր հետ բերած երեխայից՝ նշելով, որ ամուսինները օրենքով նախատեսված լիակատար վերահսկողության իրավունք ունեն երեխաների վրա։ Էնթոնին հիշեցրեց Հարիսոնին, որ նա ստրուկներին օգնում է Կանադա փախչել՝ օրենքի խախտմամբ և ասաց. «Դե, օրենքը, որը հորը երեխաների նկատմամբ սեփականության իրավունք է տալիս, այնքան չար է, որ ես այն նույնքան արագ կխախտեմ»։

Երբ 1860 թվականին Սթենթոնը Կանանց իրավունքների պաշտպանության ազգային կոնվենցիայում բանաձև ներկայացրեց, որում առաջարկվում էր մեղմել ամուսնալուծությունների մասին օրենքները, առաջատար աբոլիցիոնիստ Ուենդել Ֆիլիպսը ոչ միայն դեմ արտահայտվեց դրան, այլև փորձում էր այն հեռացնել արձանագրությունից։ Երբ Սթենթոնը, Էնթոնին և այլք աջակցեցին Նյու Յորքի օրենսդիր մարմնին վերաբերող մի օրինագիծ, որը թույլ կտար ամուսնալուծվել լքվածության կամ անմարդկային վերաբերմունքի դեպքում, աբոլիցիոնիստական թերթի հրատարակիչ Հորաս Գրիլին, իր թերթի էջերում դրա դեմ քարոզարշավ սկսեց։

Հարիսոնը, Ֆիլիպսը և Գրիլիին բոլորն էլ արժեքավոր ներդրում են ունեցել կանանց շարժման գործում։ Լյուսի Սթոունին ուղղված նամակում Էնթոնին ասել է. «Տղամարդիկ, անգամ նրանցից ամենալավերը, կարծես թե կարծում են, որ կանանց իրավունքների հարցը հիմա պետք է մի կողմ թողնել։ Այսպիսով, եկեք կատարենք մեր սեփական գործը և մեր ձևով»։

Օրինապահ կանանց ազգային լիգա

Էնթոնին և Սթենթոնը 1863 թվականին կազմակերպեցին Օրինապահ կանանց ազգային լիգա (անգլ.՝ Women's Loyal National League), որի նպատակն էր ԱՄՆ Սահմանադրության մեջ ստկատիրությունը վերացնող փոփոխություն կատարելու քարոզարշավ անցկացնել։ Դա կանանց առաջին ազգային քաղաքական կազմակերպությունն էր Միացյալ Նահանգներում։ Լիգան անցկացրեց ազգի պատմության մեջ մինչ այդ եղած ամենամեծ ստորագրահավաքը՝ ստրկությունը վերացնելու համար հավաքելով մոտ 400,000 ստորագրություն, այսինքն, մոտավորապես, Հյուսիսային նահանգների յուրաքանչյուր 24 չափահասից մեկը։ Միջնորդագիրը զգալիորեն նպաստեց 13-րդ փոփոխության ընդունմանը, որը վերջ դրեց ստրկատիրությանը։ Էնթոնին այդ աշխատանքի գլխավոր կազմակերպիչն էր, որը ներառում էր մոտ 2000 ստորագրություններ հավաքողների ներգրավում և համակարգում։

Լիգան կանանց շարժմանը ապահովում էր տրանսպորտային միջոցներով։ Դրանով համատեղում էր ստրկության դեմ պայքարը կանանց իրավունքների պաշտպանության հետ՝ հասարակությանը հիշեցնելով, որ այն ժամանակ, երբ միայն տղամարդկանց է թույլատրված քվեարկել, պետիցիան կանանց միակ քաղաքական գործիքն է։ 5000 հոգանոց անդամակցությունը օգնեց ձևավորել կանանց առաջնորդների նոր սերունդ՝ փորձ և ճանաչում ապահովելով ոչ միայն Սթենթոնի և Էնթոնի համար, այլև նորեկների, ինչպիսին էր Աննա Դիկինսոնը՝ դեռահաս շնորհալի հռետորը։ Լիգան ցույց տվեց ձևական կառույցի նշանակությունը կանանց շարժման համար, որը ձգտում էր լինել ավելին, քան մինչև այդ պահը տարերային կազմակերպվածն էր։ Լիգային օժանդակող կանանց ակտիվիստների լայն ցանցը պատերազմից հետո ընդլայնեց այն տաղանդների շրջանակը, ինչը հասանելի էր բարեփոխումների շարժմանը, ներառյալ՝ կանանց ընտրական իրավունքը։

Հավասար իրավունքների ամերկյան ասոցիացիա

1865 թվականին Էնթոնին եղբոր՝ Դանիելի թերթին օգնելու համար նրա հետ ութ ամիս Կանզասում մնաց։ Նա ուղևորվեց դեպի արևելք այն բանից հետո, երբ իմացավ, որ ԱՄՆ Սահմանադրության մեջ առաջարկվել է փոփոխություն, որը նախատեսում է քաղաքացիություն տրամադրել աֆրոամերիկացիներին, բայց նաև սահմանադրության մեջ առաջին անգամ ներմուծելու է «արական» բառը։ Էնթոնին սատարում էր սևամորթների քաղաքացիությունը, բայց դեմ էր ամեն կարգի փորձերին, որոնք կանանց կարգավիճակի իջեցման հետ էին կապվում։ Էնթոնիի դաշնակից Սթենթոնը համաձայն էր նրա այն խոսքերին, թե «եթե այդ՝ «արական» բառը տեղադրվի, մեզնից, առնվազն, մեկ դար կպահանջվի այն հանելու համար»։

Էնթոնին և Սթենթոնն աշխատում էին վերակենդանացնել կանանց իրավունքների շարժումը, որը Քաղաքացիական պատերազմի տարիներին գրեթե անգործության էր մատնվել։ 1866 թվականին նրանք կազմակերպեցին Կանանց իրավունքների տասնմեկերորդ ազգային կոնվենցիան, որը առաջինն էր քաղաքացիական պատերազմը սկսվելուց ի վեր։ Էնթոնիի ներկայացրած բանաձևը միաձայն ընդունելով, Կոնվենցիան քվեարկեց Ամերիկյան հավասար իրավունքների ասոցիացիա (անգլ.՝ American Equal Rights Association - AERA) վերանվանվելու օգտին, որի նպատակն էր քարոզարշավ իրականացնել բոլոր քաղաքացիների հավասար իրավունքների, հատկապես ընտրական իրավունքի իրացման համար։ Նոր կազմակերպության ղեկավարության կազմում ընդգրկվեցին այնպիսի նշանավոր ակտիվիստներ, ինչպիսիք են Լուկրեցիա Մոտտը, Լյուսի Սթոունը և Ֆրեդերիկ Դուգլասը։

AERA-ի համընդհանուր ընտրական իրավունքի ձգտմանը դեմ արտահայտվեցին աբոլիցիոնիստ որոշ առաջնորդները և նրանց դաշնակիցները Հանրապետական կուսակցությունից։ Նախքան 1867 թվականի Կոնվենցիան, Նյու Յորք նահանգի սահմանադրությունը վերանայելու մասին թերթի նշանավոր խմբագիր Հորաս Գրեյլին, Էնթոնիին և Սթենթոնին ասել է. «Սա կարևորագույն ժամանակաշրջան է Հանրապետական կուսակցության և մեր ազգի կյանքի համար ... ես թախանձագին խնդրում եմ ձեզ հիշել, որ սա «նեգրերի ժամն է», և ձեր առաջին պարտականությունն է այժմ անցնել պետության միջով և պաշտպանել նրա պնդումը»։ Աբոլիցիոնիստների առաջնորդներ Ուենդել Ֆիլիպսը և Թեոդոր Թիլթոնը հանդիպեցին Էնթոնիի և Սթենթոնի հետ «Հակաստրկության ազգային ստանդարտ» (անգլ.՝ National Anti-Slavery Standard) առաջատար աբոլիցիոնիստական շաբաթաթերթի գրասենյակում։ Երկու տղամարդիկ փորձում էին համոզել երկու կանանց, որ դեռ չի եկել կանանց ընտրության իրավունքի ժամանակը, որ նրանք պետք է քարոզարշավ իրականացնեն ոչ թե կանանց և աֆրոամերիկացիների քվեարկելու իրավունքի համար վերանայված սահմանադրության, այլ միայն սևամորթ տղամարդկանց համար ձայնի իրավունքի համար։ Ըստ Էնթոնիի լիազորված կենսագիր Իդա Հուսթիդ Հարփերի՝ Էնթոնին «ծայրաստիճան վրդովված էր և հայտարարում էր, որ ավելի շուտ կկտրի իր աջ ձեռքը, քան սևամորթ տղամարդու և ոչ թե կնոջ համար քվեաթերթիկ կխնդրի»։ Էնթոնին և Սթենթոնը շարունակում էին աշխատել ինչպես աֆրոամերիկացիների, այնպես էլ կանանց համար ընտրելու իրավունք ստանալու վրա։

1867 թվականին AERA- ն քարոզարշավներ կազմակերպեց Կանզասում հանրաքվե անցկացնելու համար, որը կապահովեր ինչպես աֆրոամերիկացիների, այնպես էլ կանանց ընտական իրավունքը։ Ուենդել Ֆիլիպսը, որը դեմ էր այդ երկու պատճառները խառնելուն, արգելափակեց այն ֆինանսավորումը, որը AERA- ն ակնկալում էր իրենց քարոզարշավի համար։ Ներքին պայքարից հետո Կանզասի հանրապետականները որոշեցին աջակցել միայն սևամորթ տղամարդկանց ընտրական իրավունքին և ստեղծեցին «Կանանց ընտրական իրավունքի դեմ պայքարի հանձնաժողով» (Anti Female Suffrage Committee), որպեսզի դիմակայեն AERA-ի ջանքերին։ Ամռան ավարտին AERA ի քարոզարշավը գրեթե փլուզվեց, և դրա ֆինանսները սպառվեցին։ Էնթոնին և Սթենթոնը վեճերի փոթորիկ ստեղծեցին՝ քարոզարշավի վերջին օրերին օգնություն ընդունելով հարուստ գործարար Ջորջ Ֆրանցիսկ Թրեյնից (George Francis Train), ով աջակցում էր կանանց իրավունքներին։ Թրեյնը հակահարված տվեց շատ ակտիվիստների՝ հարձակվելով Հանրապետական կուսակցության վրա և բացահայտորեն վարկաբեկելով աֆրոամերիկացիների ազնվությունն ու ինտելեկտը։ Այնուամենայնիվ, հիմքեր կան հավատալու, որ Էնթոնին և Սթենթոնը հույս ունեին հեռացնել բռնկուն Թրեյնին իր ռասիզմի կոպիտ ձևերից և որ նա իրականում սկսել էր դա անել։

Կանզասի քարոզարշավից հետո AERA- ն գնալով բաժանվում էր երկու թևի ՝ երկուսն էլ կողմ էին համընդհանուր ընտրական իրավունքին, բայց տարբեր մոտեցումներով։ Մի թևը, որի առաջատար գործիչը Լյուսի Սթոունն էր, ձգտում էր, որ սկզբում սևամորթները ստանան ընտրելու իրավունք և ցանկանում էր սերտ կապեր պահպանել Հանրապետական կուսակցության և աբոլիցիոնիստական շարժման հետ։ Մյուսը, որի առաջատար գործիչները Էնթոնին և Սթենթոնն էին, պնդում էր, որ կանայք և սևամորթները ձայնի իրավունք պետք է ստանան միաժամանակ և աշխատում էր քաղաքականապես անկախ կանանց շարժման ուղղությամբ, որն այլևս կախվածություն չէր ունենա աբոլիցիոնիստներից։ AERA-ը փաստացի լուծարվեց 1869 թվականի մայիսին կայացած թեժ հանդիպումից հետո, և դրա հետևանքով ստեղծվեցին երկու մրցակցող կին ընտրական կազմակերպություններ։

Հեղափոխություն շաբաթաթերթ

1868 թվականին Մանհեթենում գտնվող Տպարանի հրապարակ՝ հեռվում, աջ կողմում երևում է The Revolution- ի գրասենյակի ցուցանակը, որը գտնվում է Աշխարհը (The World) և Գիտական Ամերիկա (Scientific American) հրատարակչությունների միջև

1868 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը Նյու Յորքում սկսեցին հրատարակել «Հեղափոխություն» (The Revolution) շաբաթաթերթը։ Այն կենտրոնանում էր հիմնականում կանանց իրավունքների, հատկապես կանանց նկատմամբ ընտրական իրավունքի վրա, բայց նաև ընդգրկում էր այլ թեմաներ, ներառյալ քաղաքականություն, աշխատանքային շարժում և ֆինանսներ։ Թերթի նշանաբանն էր՝

Տղամարդիկ, նրանց իրավունքներն ու ոչինչ ավելին. կանայք, նրանց իրավունքները և ոչինչ պակաս»։ - Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   Men, their rights and nothing more: women, their rights and nothing less.

Նախ և առաջ թերթը հարթակ էր ծառայում, որտեղ կանայք կարող էին տարբեր տեսանկյուններից կարծիքներ փոխանակել առանցքային հարցերի շուրջ։ Էնթոնին ղեկավարում էր թերթի գործարար մասը, իսկ Սթենթոնը և աբոլիցիոնիստ և կանանց իրավունքների կողմնակից Պարկեր Պիլսբերին համախմբագիրներ էին։ Սկզբում ֆինանսավորում էր Ֆրենսիս Ջորջ Թրեյնը, վիճահարույց գործարար, ով աջակցում էր կանանց իրավունքներին, բայց ով իր քաղաքական և ռասայական հայացքներով վանեց բազմաթիվ ակտիվիստների։

Քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով հիմնական պարբերականները, որոնք կապված էին արմատական սոցիալական բարեփոխումների շարժումների հետ, կամ դարձել էին ավելի պահպանողական, կամ դադարել էին հրատարակել, կամ հայտնվել էին դրանց շեմին։ Էնթոնիի նպատակն էր Հեղափոխություն թերթի միջոցով մասնակիորեն լրացնել այդ բացը՝ հույս ունենալով, որ այն ի վերջո վերածվելու է իր սեփական տպագրության ամենօրյա թերթի, որտեղ ամեն ինչի տերն ու տիրականը կանայք էին լինելու։ Թրեյնի հատկացրած ֆինանսավորումն, այնուամենայնիվ, Էնթոնիի ակնկալիքներից ավելի քիչ էր։ Դեռ ավելին, Հեղափոխության առաջին համարի հրապարակումից հետո Թրեյնն ուղևորվեց Անգլիա և շուտով բանտարկվեց Իռլանդիայի անկախությանը սատարելու համար։

Թրեյնի ֆինանսական աջակցությունն ի վերջո ամբողջովին դադարեց։ Պարտքերն աստիճանաբար ավելանում էին և քսանինը ամիս անց Էնթոնին ստիպված էր այն փոխանցել հարուստ կանանց իրավունքների մեծահարուստ ակտիվիստ՝ Լաուրա Կուրտիս Բուլարդին (անգլ.՝ Laura Curtis Bullard)։ Թերթը ավելի քիչ արմատական երանգ ստացավ։ Թերթն ունեցավ երկու տարուց էլ պակաս թողարկում։ Չնայած իր կարճ կյանքին՝ Հեղափոխություն թերթի շնորհիվ Էնթոնին և Սթենթոնը հնարավորություն ունեցան իրենց տեսակետներն արտահայտել կանանց շարժման մեջ զարգացող պառակտման ընթացքում։ Այն նաև օգնեց նրանց խթանել շարժման թևը, որն, ի վերջո, դարձավ առանձին կազմակերպություն։

Աշխատավորների հետ դաշինքի փորձ

Ազգային աշխատավորական միությունը (The National Labor Union - NLU), որը ձևավորվել է 1866 թվականին, սկսեց ընդգրկել գյուղացիներին, աֆրոամերիկացիներին և կանանց՝ նպատակ ունենալով ստեղծել լայնամասշտաբ քաղաքական կուսակցություն։ Հեղափոխություն թերթը ոգևորությամբ արձագանքեց՝ հայտարարելով, որ «Ազգային աշխատավորական միության սկզբունքները մեր սկզբունքներն են»։ Այն կանխատեսում էր․ «Արտադրողները՝ աշխատավորները, կանայք, նեգրերը, պետք է ձևավորեն եռիշխանություն, որը արագորեն կխլի կառավարության արքայական գավազանը (scepter) ոչ արտադրողներից՝ հողային մոնոպոլիստներից, պարտատոմսեր կրողներից, քաղաքական գործիչներից»։

Էնթոնին և Սթենթոնը 1868 թվականի NLU կոնգրեսի պատվիրակներ էին, ընդ որում Էնթոնին ներկայացնում էր Աշխատավոր Կանանց ասոցիացիան (WWA), որը Հեղափոխություն թերթի գրասենյակներում վերջերս էր ձևավորվել։

Դաշինքի փորձը երկար չտևեց։ 1869 թվականին, տպագրիչների գործադուլի ժամանակ Էնթոնին բարձրաձայնեց գործատուի կողմից հովանավորվող վերապատրաստման ծրագրի մասին, որը կանանց կսովորեցներ հմտություններ, որոնք նրանց հնարավորություն կտային փոխարինել գործադուլավորներին։ Էնթոնին ծրագիրը դիտում էր որպես՝ առևտրում կանանց զբաղվածության բարձրացման հնարավորություն, որից կանանց հաճախ բացառում էին թե գործատուները, և թե արհմիությունները։ NLU հաջորդ համագումարում Էնթոնին նախ ներկայացվեց որպես պատվիրակ, իսկ հետո զրկեցին նրան ուժեղ ընդդիմության պատճառով, ովքեր նրան մեղադրում էին գործադուլը խափանողներին աջակցելու մեջ։

Էնթոնին աշխատել է WWA-ի հետ, որպեսզի ձևավորեր համայն կանանց արհմիություններ, բայց հաջողությունները չնչին էին։ Նա ավելի շատ հաջողությունների հասավ WWA-ի և The Revolution-ի համատեղ քարոզարշավով՝ ներում շնորհելու համար Հեսթեր Վոհնին (Hester Vaughn), որը տնային սպասուհի էր, ում մեղավոր էին ճանաչել մանկասպանության մեջ և մահվան էին դատապարտել։ Մեղադրելով, որ սոցիալական և իրավական համակարգերը անարդար վերաբերմունք ունեն կանանց նկատմամբ, WWA-ն միջնորդեց, կազմակերպեց զանգվածային հավաք, որի ժամանակ Էնթոնին ելույթ ունեցողներից մեկն էր, և պատվիրակություններ ուղարկեց բանտ՝ Վոունին այցելելու և նահանգապետի հետ խոսելու։ Ի վերջո, Վոհնին ներում շնորհվեց։

Սկզբնապես անդամակցությունը, որը ներառում էր ավելի քան հարյուր աշխատավորուհիներ, ովքեր աշխատավարձ էին ստանում, WWA-ն վերածվեց մի կազմակերպության, որը բաղկացած էր գրեթե ամբողջությամբ լրագրողներից, բժիշկներից և այլ միջին խավի աշխատող կանանցից։ Դրա անդամները ձևավորեցին Նյու Յորք նահանգի նոր ընտրական իրավունքի ազգային կազմակերպության առանցքային մասը, որը Էնթոնին և Սթենթոնն էին սկսել ձևավորել։

Կանանց շարժման պառակտում

Սյուզան Բ․ Էնթոնի 1870

1869 թվականի մայիսին AERA-ի եզրափակիչ համագումարից երկու օր անց, Էնթոնին, Սթենթոնը և մյուսները ստեղծեցին Կանանց իրավունքների պաշտպանության ազգային ասոցիացիա (National Woman Suffrage Association - NWSA): 1869 թվականի նոյեմբերին Լյուսի Սթոունը, Ջուլիա Ուորդ Հոուն (Julia Ward Howe) և մյուսները ստեղծեցին դրան մրցակից Կանանց իրավունքների պաշտպանության ամերիկյան ասոցիացիա (American Woman Suffrage Association - AWSA)։ Նրանց մրցակցության թշնամական բնույթը ստեղծեց պարտիզանական մթնոլորտ, որը տասնամյակներ տևեց՝ ազդելով նույնիսկ կանանց շարժման պրոֆեսիոնալ պատմաբանների վրա։

Պառակտման անմիջական պատճառը ԱՄՆ Սահմանադրության առաջարկվող 15-րդ փոփոխությունն էր, որն արգելելու էր ռասայական խտրականությունից ելնելով ընտրության իրավունք չտալը։ Իր ամենահակասական գործողություններից մեկում Էնթոնին հանդես եկավ ընդդեմ այդ փոփոխության։ Նա և Սթենթոն կոչ էին անում, որ կանայք և աֆրոամերիկացիները միաժամանակ ընտրելու իրավունք ստանան։ Նրանք ասում էին, որ բոլոր տղամարդկանց ձայնի իրավունք տալով և բացառելով կանանց, փաստորեն այդ փոփոխությունը կստեղծի «սեռի արիստոկրատիա»՝ սահմանադրական հեղինակություն տալով այն գաղափարին, որ տղամարդիկ գերազանցում են կանանց։ 1873 թվականին Էնթոնին ասել է․

Հարստության օլիգարխիան, որտեղ հարուստները կառավարում են աղքատներին, կրթության օլիգարխիան, որտեղ կրթվածները ղեկավարում են անգրագետներին, կամ նույնիսկ ռասայական օլիգարխիան, որտեղ սաքսերը կառավարում են աֆրիկացիներին, հնարավոր է հանդուրժել։ Անշուշտ, սեռի այս օլիգարխիան, որը յուրաքանչյուր տնային տնտեսության տղամարդու դարձնում է միապետ, տեր, իսկ կանանց՝ հպատակներ, ստրուկներ, ազգի յուրաքանչյուր տուն այլախոհություն, ապստամբություն է մտցնում, չի կարող հանդուրժելի լինել։ - Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   An oligarchy of wealth, where the rich govern the poor; an oligarchy of learning, where the educated govern the ignorant; or even an oligarchy of race, where the Saxon rules the African, might be endured; but surely this oligarchy of sex, which makes the men of every household sovereigns, masters; the women subjects, slaves; carrying dissension, rebellion into every home of the Nation, cannot be endured.

AWSA-ն աջակցեց 15-րդ փոփոխությանը, բայց Լյուսի Սթոունը, որը դարձավ նրա ամենաառաջատար առաջնորդը, նաև հասկացրեց, որ հավատում է, որ կանանց համար ընտրական իրավունքն ավելի ձեռնտու կլինի երկրի համար, քան սևամորթների ընտրելու իրավունքը։

Երկու կազմակերպություններն ունեին նաև այլ տարբերություններ։ NWSA-ն քաղաքականապես անկախ էր, բայց AWSA-ն, գոնե ի սկզբանե, նպատակ ուներ սերտ կապեր ունենալ Հանրապետական կուսակցության հետ՝ հուսալով, որ տասնհինգերորդ փոփոխության վավերացումը կհանգեցնի նրան, որ հանրապետականները կհասնեն կանանց ընտրական իրավունքի վավերացմանը։ NWSA-ն հիմնականում կենտրոնացած էր ընտրական իրավունքի հաղթելու ազգային մակարդակի վրա, մինչդեռ AWSA-ն հետամուտ էր նահանգից նահանգ ռազմավարությանը։ NWSA-ն ի սկզբանե աշխատում էր կանանց հիմնահարցերի ավելի լայն շրջանակի վրա, քան AWSA-ն, ներառյալ ամուսնալուծությունների ոլորտի բարեփոխումները և կանանց հավասար վարձատրությունը։

Իրադարձությունների բերումով, շուտով, մասամբ պակասեց կանանց շարժման պառակտումը։ 1870 թվականին, 15-րդ փոփոխության վերաբերյալ բանավեճն անիմաստ դարձավ, երբ այդ փոփոխությունն արդեն պաշտոնապես վավերացվել էր։ 1872 թվականին կառավարությունում կոռուպցիայի դեմ պայքարը հանգեցրեց աբոլիցիոնիստների և այլ սոցիալական բարեփոխիչների զանգվածային հեռացմանը հանրապետականներից դեպի անցողիկ Ազատական Հանրապետական կուսակցություն (Liberal Republican Party, 1870-1872)։ Դեռևս 1875 թվականին Էնթոնին սկսեց NWSA-ին կոչ անել ավելի շատ կենտրոնանալ բացառապես կանանց ընտրական իրավունքի վրա, քան կանանց ամենատարբեր հարցերի շուրջ։ Երկու կանանց խմբերի միջև մրցակցությունն այնքան սուր էր, որ միաձուլման համար քսան տարի պահանջվեց։ AWSA-ն, որը հատկապես ուժեղ էր Նոր Անգլիայում, երկու կազմակերպություններից ամենախոշորն էր, բայց նրա հզորությունը սկսեց անկում ապրել 1880-ական թվականներին։ 1890 թվականին երկու կազմակերպությունները միավորվեցին որպես Կանանց ընտրական իրավունքի ամերիկյան ազգային ասոցիացիա ( National American Woman Suffrage Association - NAWSA), որտեղ Սթենթոնը նախագահ էր, իսկ Էնթոնին՝ արդյունավետ առաջնորդ։ Երբ, 1892 թվականին Սթենթոնը հեռացավ պաշտոնից, Էնթոնին դարձավ NAWSA-ի նախագահ։

Ընտրական իրավունքի ազգային շարժում

Սյուզան Բ․ Էնթոնիի՝ ԱՄՆ Կոնգրեսին ուղղված նամակը, ի նպաստ կանանց ընտրական իրավունքի

Ըստ պատմաբան Էն Դ. Գորդոնի՝ «Քաղաքացիական պատերազմի ավարտին Սյուզան Բ. Էնթոնին գրավեց նոր հասարակական և քաղաքական տարածք։ Նա ազգային հարթակում հայտնվեց որպես կին-առաջնորդ, ինչը նորություն էր ամերիկյան պատմության մեջ, և նա այդպես վարվեց, որպես միայնակ կին մի մշակույթում, որը պառաված օրիորդը ընկալում էր որպես անոմալ և անպաշտպան ... 1880-ականներին նա Միացյալ Նահանգների բարձրաստիճան քաղաքական գործիչների շարքում էր»։

NWSA-ի ձևավորումից հետո Էնթոնին ամբողջովին նվիրվեց կազմակերպությանը և կանանց ընտրական իրավունքին։ Նա ոչ իր, ոչ էլ դրա իրավահաջորդից՝ NAWSA-ից աշխատավարձ չէր ստանում, այլ ընդհակառակը, իր դասախոսական վճարները օգտագործում էր այդ կազմակերպությունները ֆինանսավորելու համար։ Ազգային գրասենյակ չկար, փոստային հասցեն պարզապես աշխատակիցներից մեկինն էր։

Էնթոնիի ամուսնացած չլինելը նրան կարևոր գործնական առավելություն էր տալիս այս աշխատանքում։ Ամուսնացած կինն այդ ժամանակ ուներ feme covert (Coverture) իրավական կարգավիճակ, որին, ի թիվս այլ բաների, չէր թույլատրվում պայմանագրեր կնքել (ամուսինը, եթե ցանկանում էր, կարող էր դա նրա փոխարեն անել)։ Քանի որ Էնթոնին չուներ ամուսին, նա feme sole կարգավիճակում էր և կարող էր ազատորեն պայմանագրեր կնքել կոնվենցիայի դահլիճներում, տպագիր նյութեր ստորագրել և այլն։ Իր դասախոսություններով վաստակած գումարները նա օգտագործում էր կուտակված պարտքերը մարելու համար, որոնք առաջացել էին The Revolution շաբաթաթերթին աջակցելուց։ Մամուլը, որը նրան վերաբերվում էր որպես մի հռչակավոր անձնավորություն, նրան գլխավոր խայծ դարձրեց։ Իր գործունեության ընթացքում Սյուզան Բ․ Էնթոնին միջին հաշվով տարեկան 75-ից 100 ելույթներով է հանդես եկել։ Իսկ այն ժամանակվա ճանապարհորդական պայմանները երբեմն սարսափեցնում են։ Եղել է դեպք, երբ նա ելույթ է ունեցել բիլիարդի սեղանի վրա կանգնած։ Մեկ այլ առիթով նրա գնացքը ձյուների տակ էր մնացել մի քանի օր, և նա գոյատևել էր քրաքերներով և չորացրած ձկով։

ԱՄՆ մեկ դոլարանոց մետաղադրամ Սյուզան Բ․ Էնթոնիի պատկերով

1870 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը միացան դասախոսական շրջագայություններին, որպես կանոն ճանապարհորդելով աշնան կեսից մինչև գարուն։ Ճիշտ ժամանակն էր, քանի որ ազգը սկսել էր կանանց ընտրական իրավունքը քննարկել որպես լուրջ հարց։ Էնթոնին և Սթենթոնը ոչ միշտ էին միասին ճամփորդում։ Դասախոսությունների բյուրոները պլանավորում էին շրջագայությունները և կազմում էին ճանապարհորդական պայմանավորվածություններ և, հիմնականում, ճանապարհորդում էին ցերեկները և խուսում էին գիշերները, երբեմն՝ շաբաթներ շարունակ, ներառյալ հանգստյան օրերը։ Նրանց դասախոսությունների շնորհիվ շարժման մեջ նորեկների հոսք առաջացրեց, ինչը ամրապնդում էր ընտրական իրավունքի կազմակերպումը տեղական, պետական և ազգային մակարդակներով։ Այդ տասնամյակի ընթացքում նրանց անցած ճանապարհն իր երկարությամբ անհամեմատելի է որևէ այլ բարեփոխիչի կամ քաղաքական գործչի անցած ճանապարհի հետ։ Էնթոնին կատարում էր նաև ընտրական իրավունքի հետ կապված այլ աշխատանքներ, որոնք ներառում էին ազգային համաժողովների կազմակերպումը, Կոնգրեսի և նահանգների օրենսդիր ժողովների լոբբինգը, և նահանգային ընտրական քարոզարշավներին մասնակցելու կարծես անվերջ շարքը։

Հատուկ հնարավորություն ստեղծվեց 1876 թվականին, երբ ԱՄՆ-ն տոնեց իր անկախության 100-ամյակը։ NWSA-ն Ֆիլադելֆիայում անցկացվող պաշտոնական արարողությանը ներկայացրեց Կանանց իրավունքների հռչակագիրը ներկայացնելու թույլտվություն, սակայն մերժում ստացավ։ Հինգ անվախ կանայք՝ Էնթոնիի գլխավորությամբ, արարողության ժամանակ հարթակ դուրս եկան և իրենց հռչակագիրը հանձնեցին ապշահար եղած պատասխանատու պաշտոնյային։ Հեռանալիս, դրա պատճենները բաժանեցին ամբոխին։ Նկատելով սրահից դուրս գտնվող դատարկ հարթակը (անգլ.՝ bandstand), Էնթոնին բարձրացավ նրա վրա և մեծ բազմության համար կարդաց Հռչակագիրը։ Դրանից հետո նա բոլորին հրավիրեց NWSA համագումարին՝ մոտակա Ունիտարիան եկեղեցի, որտեղ նրանց սպասում էին Լուկերցիա Մոթի և Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի նման բանախոսները։ Կանանց քվեարկելու իրավունքի պաշտպանության բոլոր մասերի աշխատանքը սկսեց հստակ արդյունքներ ցույց տալ։ Կանայք շահեցին քվեարկելու իրավունքը 1869 թվականին Վայոմինգում, իսկ 1870 թվականին՝ Յուտայում։ Վաշինգտոնում և չորս այլ նահանգներում նրա դասախոսությունները ուղղակիորեն հանգեցրին նրան, որ նրան հրավիրեցին ելույթ ունենալ այնտեղի պետական օրենսդիր մարմիններում։

The Grange ֆերմերների մեծ փաստաբանական խումբը, պաշտոնապես աջակցում էր կանանց ընտրական իրավունքը դեռևս 1885 թվականից։ Քրիստոնյա կանանց չափավորության միությունը (անգլ.՝ Woman's Christian Temperance Union), երկրի ամենամեծ կանանց կազմակերպությունը, նույնպես պաշտպանում էր ընտրական իրավունքը։

Էնթոնիի շարժման հանդեպ նվիրվածության, նրա սպարտական կենսակերպի և այն փաստի շնորհիվ, որ չէր հետապնդում անձնական ֆինանսական շահ, Էնթոնին դարձավ միջոցների արդյունավետ հավաքագրող և շահեց շատ այն մարդկանց հիացմունքը, ովքեր համաձայն չէին նրա նպատակների հետ։ Նրա հեղինակության աճին զուգընթաց, նրա աշխատանքային և ճանապարհորդական պայմանները բարելավվեցին։ Նա երբեմն օգտվում էր իր համակիր Ջեյն Սթենֆորդի անձնական երկաթուղային վագոնից, որի ամուսնուն էր պատկանում գլխավոր երկաթուղին։ Վաշինգտոնում լոբբինգ անցկացնելիս և ընտրություններին մասնակցելու համար նախատեսված ամենամյա ընտրական վեհաժողովներին նախապատրաստվելիս նրան տրամադրեցին անվճար սենյակ Ռիգս հյուրանոցում (Riggs Hotel), որի տերերը աջակցում էին նրա աշխատանքին։

Շարունակականությունն ապահովելու համար Էնթոնին վերապատրաստեց մի խումբ երիտասարդ ակտիվիստների, որոնք հայտնի էին որպես նրա «զարմիկներ»՝ կազմակերպության ներսում ղեկավար դեր ստանձնելու համար։ Նրանցից երկուսը՝ Քերի Չափման Քաթը և Աննա Հովարդ Շոուն, դարձան NAWSA-ի նախագահներ, երբ Էնթոնին հեռացավ պաշտոնից։

Միացյալ նահանգներն ընդդեմ Սյուզան Բ. Էնթոնիի

1871 թվականի NWSA կոնվենցիան ընդունեց ռազմավարություն` կանանց հորդորելով, որ փորձեն քվեարկել, և այնուհետև, մերժվելուց հետո, հայցեր էր ներկայացնում դաշնային դատարաններում` ընդդեմ օրենքների, որոնք խանգարում էին կանանց քվեարկությանը։ Մարտահրավերի իրավական հիմքը վերջերս ընդունված 14-րդ փոփոխությունն էր, որի մի մասում ասվում է. «Ոչ մի նահանգ չի կարող կայացնել կամ ուժի մեջ դնել որևէ օրենք, որը կսահմանափակի Միացյալ Նահանգների քաղաքացիների արտոնությունները կամ անձեռնմխելիությունը»։

Ընտրության օրվանից քիչ առաջ Էնթոնիի և նրա քույրերի օրինակին հետևելով՝ 1872 թվականի նախագահական ընտրություններին քվեարկելու համար Ռոչեսթերում գրանցվեցին մոտ հիսուն կանայք։ Ընտրությունների օրը Էնթոնին և նրա ընտրատեղամասի (ward) տասնչորս այլ կանայք համոզեցին տեսուչներին՝ իրենց թույլ տալ, որ քվեաթերթիկներ նետեն քվեատուփերի մեջ, բայց մյուս տեղամասերի կանայք հետ ուղարկվեցին։ 1872 թվականի նոյեմբերի 18-ին ԱՄՆ Մարշալի տեղակալը (անգլ.՝ Deputy Marshal) ձերբակալեց Էնթոնիին՝ ապօրինի քվեարկելու մեղադրանքով։ Քվեարկության մեջ գտնվող մյուս կանայք նույնպես ձերբակալվեցին, բայց ազատ արձակվեցին՝ սպասելու Էնթոնիի դատավարության արդյունքին։ Էնթոնիի դատավարությունը ազգային վիճաբանություն առաջացրեց և կարևոր քայլ հանդիսացավ կանանց իրավունքների շարժումից անցնելով ավելի լայն՝ կանանց ընտրական իրավունքի շարժման։

Էնթոնին խոսեց Նյու Յորքի Մոնրո շրջանում, որտեղ պետք է անցկացվեր նրա դատավարությունը և որտեղից ընտրվելու էին նրա դատավարության համար նախատեսված երդվյալ ատենակալների անդամները։ Նրա ելույթը վերնագրված էր «Հանցագործությո՞ւն է, արդյոք, քվեարկելը ԱՄՆ քաղաքացու համար» վերնագիրը։ Նա ասաց. «Մենք այլևս չենք դիմում Օրենսդիր մարմնին կամ Կոնգրեսին մեզ ձայնի իրավունք տալու համար։ Մենք կոչ ենք անում կանանց՝ ամենուր օգտագործել իրենց, բավական երկար ժամանակ անտեսված, քաղաքացու ընտրության իրավունքը»։ ԱՄՆ փաստաբանը կազմակերպեց, որ դատաքննությունը տեղափոխվի դաշնային շրջանային դատարան, որը շուտով նիստ էր գումարելու հարևան Օնտարիո նահանգում, այդ շրջանի բնակիչների կողմից կազմված երդվյալ ատենակաների կողմից։ Էնթոնին պատասխանեց՝ խոսելով այդ շրջանի ողջ օկրուգում դեռևս դատաքննության սկսվելուց առաջ։

Այդ դաշնային շրջանի համար պատասխանատու էր դատավոր Ուորդ Հանթը, որը վերջերս էր նշանակվել ԱՄՆ Գերագույն դատարանում։ Հանթը երբեք չէր աշխատել որպես դատավոր։ Ի սկզբանե քաղաքական գործիչ լինելով, նա սկսել էր իր դատական կարիերան՝ ընտրվելով Նյու Յորքի վերաքննիչ դատարանում։

Միացյալ նահանգներ ընդդեմ Սյուզան Բ. Էնթոնիի դատավարությունը սկսվեց 1873 թվականի հունիսի 17-ին, որն ազգային մամուլի ուշադրության կենտրոնում էր։ Այն ժամանակ ընդհանուր իրավունքի (common law) կանոններից ելնելով, որոնք դաշնային դատարաններում քրեական ամբաստանյալներին ցուցմունք տալն արգելում էին, Հանթը հրաժարվեց թույլ տալ Էնթոնիին խոսել մինչև դատավճռի կայացումը։ Դատավարության երկրորդ օրը, այն բանից հետո, երբ երկու կողմերն էլ ներկայացրին իրենց տեսակետները, դատավոր Հանթը ներկայացրեց իր երկարաձիգ կարծիքը, որը թղթի վրա էր գրված։ Դատավարության առավել վիճելի տեսակետում, Հանթը երդվյալ ատենակալներին ուղղորդեց՝ մեղադրական դատավճիռ կայացնել։

Դատավարության երրորդ օրը Հանթը հարցրեց Էնթոնիին, արդյոք նա ասելիք չունի։ Էնթոնին պատասխանեց։ Այդ պատասխանը կանանց շարժման պատմաբան Անն Դ. Գորդոնն անվանել է «կանանց ընտրական իրավունքի ագիտացիայի պատմության մեջ ամենահայտնի ելույթ»։ Բազմիցս անտեսելով դատավորի հրամանը՝ դադարեցնել խոսակցությունները և նստել, նա բողոքեց, համարելով, որ «դա մեծ կամայականություն է խախտել, որպես քաղաքացի, իմ իրավունքները» ասելով. «Դուք ոտնահարում եք մեր կառավարության կենսական կարևորություն ունեցող ամեն մի սկզբունք․ իմ բնական իրավունքները, իմ քաղաքացիական իրավունքները, իմ քաղաքական իրավունքները, իմ դատական իրավունքները, բոլորն էլ նույն կերպ անտեսվեցին»։ Նա պախարակեց դատավոր Հանթին այն բանի համար, որ նա թույլ չտվեց երդվյալ ատենակալներին դատել գործը, բայց ավելացրեց, որ նույնիսկ եթե թույլ էլ տար, որ ատենակալները քննարկեին գործը, ինքը միևնույնն է, դեռևս մերժված է իր կոլեգաների ատենակալությունից, քանի որ կանանց չէր թույլատրվում լինել երդվյալ ատենակալ։

Երբ Ջասթիս Հանթը դատապարտեց Էնթոնիին 100 ԱՄՆ դոլարի չափով տուգանք վճարել, նա պատասխանեց. «Ես երբեք չեմ վճարի ձեր անարդար պատժի տուգանքը», և նա երբեք չվճարեց։ Եթե Հանթը հրամայեր նրան բանտարկել, քանի դեռ չի վճարել տուգանքը, Էնթոնիի գործը կարող էր հասնել Գերագույն դատարան։ Փոխարենը Հանթը հայտարարեց, որ չի հրամայի նրան կալանքի տակ առնել և փակեց գործն օրինական ճանապարհով։

ԱՄՆ Գերագույն դատարանը 1875 թվականին վերջ տվեց այն ռազմավարությանը, որով փորձ էր արվում կանանց ընտական իրավունքին հասնել դատական համակարգի միջոցով, երբ Մինորն ընդդեմ Հապերսեթթի (անգլ.՝ Minor v. Happersett) գործով որոշում կայացվեց, որ «Միացյալ Նահանգների Սահմանադրությունը որևէ մեկին ընտրական իրավունքի իրավունք չի տրամադրում»։ NWSA-ն կանանց քվեարկության իրավունքին հասնելու համար որոշեց հետամուտ լինել սահմանադրական փոփոխության քարոզչության անհամեմատ ավելի դժվար ռազմավարության։

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմություն

Life ամսագրի 1913 թվականի կազմի վրա Էնթոնիի ոճով մի կին է պատկերված, որը ղեկավարում է կանանց իրավունքների շարժումը․ վերնագրված է Անտիկ պատմություն (Ancient History)

1876 թվականին Էնթոնին և Սթենթոնը նախաձեռնեցին կանանց ընտրական իրավունքի շարժման պատմություն գրելու նախագիծը։ Էնթոնիին տարիներ շարունակ պահպանում էր կանանց շարժմանը վերաբերող նամակները, թերթերի հրապարակումները և պատմական արժեք ունեցող այլ նյութերը։ 1876 թվականին նա տեղափոխվեց Նյու Ջերսի նահանգի Սթենթոնի տուն՝ այս նյութերի մի քանի ճամպրուկների և տուփերի հետ միասին, որպեսզի Սթենթոնի հետ սկսի աշխատել Կանանց ընտրական իրավունքի պատմության (անգլ.՝ History of Woman Suffrage) վրա։

Էնթոնին տանել չէր կարողանում այդ տեսակի աշխատանքը։ Իր նամակների մեջ նա ասում է, որ նախագիծը «ամբողջ ժամանակ ինձ ստիպում է զգալ, որ անընդհատ աճում եմ ... Ոչ մի մարտական ձի երբևէ այդքան շնչակտուր չի եղել մարտական գրոհից ավելի շատ, քան ես՝ աշխատանքի արտաքին տեսքի համար։ Ես սիրում եմ պատմություն կերտել, բայց ատում են այն գրել»։ Աշխատանքը մի քանի տարի շարունակ կլանում էր նրա ժամանակի մեծ մասը, չնայած նա շարունակում էր աշխատել կանանց ընտրական իրավունքին վերաբերող այլ հարցերով։ Նա հանդես էր գալիս որպես սեփական աշխատանքի հրատարակիչ, որը ստեղծում էր որոշ խնդիրներ, այդ թվում` գույքի համար տարածք գտնելը։ Նա ստիպված էր սահմանափակել այն գրքերի քանակը, որոնք պահում էր իր քրոջ տան ձեղնահարկում, քանի որ ծանրությունը սպառնում էր փլուզել շինությունը։

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը պարունակում է հսկայական նյութ, որը կարող էր հավերժ կորած լինել։ Գրված լինելով կանանց շարժման թևերից մեկի առաջնորդների կողմից (Լյուսի Սթոունը, նրանց հիմնական մրցակիցը, հրաժարվել էր որևէ առնչություն ունենալ նախագծի հետ), այն, այնուամենայնիվ, չի տալիս բալանսավորված պատկերացում այն իրադարձությունների վերաբերյալ, որոնք նրանց մրցակիցներին են վերաբերում։ Այն գերագնահատում է Էնթոնիի և Սթենթոնի դերը, և մեծապես նվազեցնում կամ անտեսում է Սթոունի և այլ ակտիվիստների դերը, որոնք չէին տեղավորվում Էնթոնիի և Սթենթոնի պատմական պատումի մեջ։ Քանի որ այն տարիներ շարունակ ընտրական իրավունքի մասին փաստաթղթերի հիմնական աղբյուրն է եղել, պատմաբանները ստիպված էին այլ աղբյուրներ փնտրել՝ ավելի բալանսավորված տեսակետ ապահովելու համար։

Կանանց միջազգային կազմակերպություններ

Կանանց միջազգային խորհուրդ

1883 թվականին Էնթոնին ուղևորվեց Եվրոպա՝ 9 ամիս մնալու պայմանով, որպեսզի կապ հաստատի մի քանի ամիս առաջ ժամանած Սթենթոնի հետ։ Նրանք միասին հանդիպեցին եվրոպական կանանց շարժումների առաջնորդների հետ և սկսեցին կանանց միջազգային կազմակերպություն ստեղծելու գործընթացը։ Կանանց ընտրական իրավունքի ազգային ասոցիացիան (NWSA) համաձայնեց անցկացնել իր հիմնադիր համագումարը։ Նախապատրաստական աշխատանքները հիմնականում իրականացնում էին Էնթոնիի և NWSA-ի իր երկու երիտասարդ գործընկերները՝ Ռեյչել Ֆոսթեր Էյվերին և Մեյ Ռայթ Սյուվալը։ Ինը երկրների հիսուն երեք կանանց կազմակերպությունների պատվիրակները 1888 թվականին հանդիպեցին Վաշինգտոնում` նոր ասոցիացիա կազմելու համար, որը կոչվեց Կանանց միջազգային խորհուրդ (ICW): Պատվիրակություններ կային ամենատարբեր կազմակերպություններից, այդ թվում՝ ընտրական ասոցիացիաներ, մասնագիտական խմբեր, գրական ակումբներ, չափավորության արհմմիություններ, արհմմիությունների լիգաներ և միսիոներական միություններ։ Համագումարին մասնակցում էր Ամերիկյան կանանց ընտրական իրավունքի ասոցիացիան, որը տարիներ շարունակ NWSA-ի մրցակիցն էր։ Էնթոնիը բացեց ICW-ի առաջին նստաշրջանը և ղեկավարում էր միջոցառումների մեծ մասը։

ICW հարգված էր ամենաբարձր մակարդակներում։ Նախագահ Քլիվլենդը և նրա կինն ընդունելություն կազմակերպեցին Սպիտակ տանը՝ ICW- ի հիմնադիր համագումարի պատվիրակների համար։ ICW- ի երկրորդ համագումարը 1893 թվականին Չիկագոյում անցկացվող Համաշխարհային Կոլումբիական ցուցահանդեսի բաղկացուցիչ մասն էր։ 1899 թվականին Լոնդոնում կայացած ICW երրորդ համագումարի ժամանակ Վիկտորիա թագուհին ICW ներկայացուցիչներին հրավիրեց Վինձոր ամրոցում։ 1904 թվականին Բեռլինում կայացած ICW չորրորդ համագումարում, Գերմանիայի կայսրուհի Ավգուստա Վիկտորիան, ընդունեց ICW-ի ղեկավարներին իր պալատում։ Բոլոր չորս դեպքերում Էնթոնին նշանակալի դերակատար էր։ Մեր օրերում գործում է ICW- ն և կապված է ՄԱԿ-ի հետ։

Ներկայանալի կանանց համաշխարհային կոնգրես

Կանանց շենքը Համաշխարհային Կոլումբիական ցուցահանդեսում

Համաշխարհային Կոլումբիական ցուցահանդեսը (անգլ.՝ World's Columbian Exposition), որը նաև հայտնի է որպես Չիկագոյի համաշխարհային տոնավաճառ, տեղի է ունեցել 1893 թվականին։ Այն հյուրընկալեց մի շարք համաշխարհային կոնգրեսների, որոնցից յուրաքանչյուրը կոնկրետ թեմատիկայով էր, ինչպիսիք են կրոնը, բժշկությունը և գիտությունը։ Գրեթե վերջին պահին ԱՄՆ Կոնգրեսը որոշում կայացրեց ցուցահանդեսում ճանաչել նաև կանանց դերը։ Այն ավարտվելուց հետո, ցուցահանդեսի կանանց համագումարի կազմակերպիչներից մեկը բացահայտեց, որ վերջին պահին որոշման մեջ Էնթոնին ունեցել է առանցքային, բայց թաքնված դեր։ Վախենալով, որ հանրային քարոզարշավը կհանգեցնի ընդդիմության, Էնթոնին հանգիստ աշխատել էր այս նախագծի աջակցությունը կազմակերպելու համար քաղաքական վերնախավի կանանց շրջանում։ Էնթոնին ճնշման ազդեցությունն ուժեղացրել էր՝ գաղտնի նախաձեռնելով մի խնդրագիր, որը ստորագրել էին Գերագույն դատարանի դատավորների, սենատորների, կաբինետի անդամների և այլ պատվավոր պաշտոնյաների կանայք և դուստրերը։

Ցուցահանդեսում կանանց համար նախատեսված հանդիպումների և ցուցահանդեսային տարածքներ տրամադրելու համար կառուցվել էր մի մեծ շինություն, որը կոչվում է «Կանանց շենք»։ Հեղինակը ճարտարապետ Սոֆյա Հեյդենն էր։ Կանանց համագումարը կազմակերպելու գործը հանձնանրարվել էր Էնթոնիի ամենամոտ գործընկերներից երկուսին։ Նրանք պայմանավորվեցին, որ Կանանց միջազգային խորհուրդը իր առաջիկա հանդիպումը դարձնի ցուցահանդեսի մաս՝ ընդլայնելով դրա շրջանակը և իրեն անվանելով Ներկայանալի կանանց համաաշխարհային կոնգրես։ Այդ մեկշաբաթյա համագումարին մասնակցում էին 27 երկրների պատվիրակներ։ Նրա 81 նիստերին, որոնց մեծ մասնը միաժամանկ էին անցկացվում, մասնակցեցին ավելի քան 150,000 մարդ, իսկ կանանց ընտրական իրավունքը քննարկվում էր գրեթե յուրաքանչյուր նիստում։ Ցուցահանդեսում Էնթոնին ելույթ ունեցավ մեծաթիվ բազմությունների հետ։

Ամերիկյան հայտնի շուոմեն Բուֆալո Բիլը Էնթոնիին հրավիրեց իր Վայրի արևմուտք շուոին (Wild West Show), որը գտնվում էր Ցուցահանդեսի սահմաններից դուրս։ Երբ շուոն սկսվեց, նա ձիով ուղիղ գնաց Էնթոնիի կողմը և թատերական ողջույն հղեց նրան։ Էնթոնիի համախոհներից մեկի խոսքերով՝ «այդ պահին նույն ոգևորությամբ, ասես աղջնակ, նա իր թաշկինակն էր թափահարում, իսկ մեծաթիվ հանդիսատեսը, տեսարանի ոգուն համապատասխան, բուռն ծափահարում էր»։

Կանանց ընտրական իրավունքի միջազգային դաշինք

Կանանց ընտրական իրավունքի ազգային ասոցիացիայի (National American Woman Suffrage Association) նախագահի պաշտոնը թողնելուց հետո Էնթոնին իրեն իրավահաջորդ ընտրեց Քերի Չափման Քաթին, որը ձեռնամուխ եղավ կանանց ընտրական իրավունքի միջազգային ասոցիացիա ստեղծելուն, ինչը Էնթոնիի վաղեմի նպատակներից մեկն էր։ Պետք չէր ակնկալել, թե գոյություն ունեցող Կանանց միջազգային խորհուրդը (International Council of Women) կաջակցեր կանանց ընտրական իրավունքի պաշտպանության արշավին, քանի որ այն լայն դաշինք էր, որի դեմ հանդես կգային առավել պահպանողական անդամները։ 1902 թվականին Քաթը կազմակերպեց նախապատրաստական հանդիպում Վաշինգտոնում, որը նախագահում էր Էնթոնին, մասնակցում էին մի շարք երկրների պատվիրակներ։ Հիմնականում Քաթի կողմից կազմակերպված՝ Կանանց ընտրական իրավունքի միջազգային դաշինքը (International Woman Suffrage Alliance) ստեղծվեց 1904 թվականին, Բեռլինում։ Հիմնադիր ժողովը վարում էր Էնթոնին, ով հայտարարվեց որպես նոր կազմակերպության պատվավոր նախագահ և առաջին անդամ։ Ըստ Էնթոնիի լիազորված կենսագրի՝ «ոչ մի իրադարձություն Միսս Էնթոնիին երբեք նման խորը բավարարվածություն չէր պատճառել»։ Հետագայում այն վերանվանվեց Կանանց միջազգային դաշինք։ Կազմակերպությունը դեռևս ակտիվ է և անդամակցում է ՄԱԿ-ին։

Սթենթոնի հետ փոխհարաբերությունների փոփոխություն

Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնը Էնթոնիի (կանգնած) հետ

Էնթոնիի և Սթենթոնի հարաբերությունները եղել են սերտ և բեղուն։ 1880-1886 թվականներին նրանք միասին գրեթե ամեն օր աշխատում էին «Կանանց ընտրական իրավունքի պատմության» վրա։ Նրանք իրար անվանում էին Սյուզան և Տիկին Սթենթոն։ Էնթոնին հարգանքով էր վերաբերվում Սթենթոնին նաև այլ եղանակներով՝ չհամաձայնվելով որևէ կազմակերպությունում այնպիսի պաշտոն ստանձնել, որով ինքը վեր կլիներ Սթենթոնից։ Գործնականում դա սովորաբար նշանակում էր, որ Էնթոնին, չնայած, կարծես թե, ավելի քիչ կարևոր պաշտոն էր զբաղեցնում, բայց ղեկավարվում էր կազմակերպության ամենօրյա գործունեության մեծ մասը։ Սթենթոնը երբեմն զգում էր Էնթոնիի վճռականության և ստիպողականության ճնշման ուժը։ Երբ 1888 թվականին Սթենթոնը ժամանեց մի կարևոր հանդիպման՝ դեռևս չգրված ելույթով, Էնթոնին պնդեց, որ Սթենթոնը մնա իր հյուրանոցի սենյակում, մինչև այն չգրի, և մի երիտասարդ գործընկերոջ հանձնարարեց հսկել դռան մոտ, որպեսզի համոզվի, որ նա արել է դա։ Էնթոնիի ծննդյան 70-ամյակին Սթենթոնը նրան չարացրեց՝ ասելով. «Դե, քանի որ ենթադրվում է, որ բոլոր կանայք ինչ-որ տղամարդու ձեռքի տակ պետք է լինեն, ես նախընտրում եմ իմ իսկ սեռի բռնակալին, այնպես որ ես չեմ ժխտի իմ հպատակության բացահայտ փաստը»։

Տարիքի հետ նրանց հետաքրքրությունները սկսեցին որոշ չափով տարբերվել։ Երբ կանանց ընտրական իրավունքը մեծ թափ ստացավ, Էնթոնին սկսեց դաշինքներ կազմել ավելի պահպանողական խմբերի հետ, ինչպիսիք էին՝ «Քրիստոնյա կանանց չափավորության միությունը» (անգլ.՝ Woman's Christian Temperance Union), կանանց ամենամեծ կազմակերպությունը երկրում և կանանց ընտրական իրավունքի կողմնակիցը։ Նման քայլերը նյարդայնացնում էին Սթենթոնին, որն ասել է․ «Տարիքի հետ ես ավելի արմատականան եմ դառնում, մինչդեռ նա կարծես ավելի պահպանողական է դառնում»։ 1895 թվականին Սթենթոնը հրատարակեց «Կնոջ Աստվածաշունչը» (անգլ.՝ The Woman's Bible), որը քննադատում էր կանանց ստորադաս կարգավիճակում տեսնելու համար Աստվածաշնչի շահարկումը։ Այն դարձավ խիստ վիճահարույց բեսթսելեր։ NAWSA-ն քվեարկությամբ հրաժարվեց դրա հետ որևէ կապ ունենալուց, չնայած Էնթոնիի խիստ առարկությանը, որ նման քայլը անտեղի է և վնասակար։ Այնուամենայնիվ, Էնթոնին հրաժարվեց աջակցել գրքի պատրաստմանը՝ Սթանթոնին ասելով.

Դուք ասում եք, որ «կանայք պետք է ազատագրվեն իրենց սնահավատությունից, նախքան ընտրական իրավունք ստանալը որևէ օգուտ կտա», իսկ ես ճիշտ հակառակն եմ ասում, որ կանայք պետք է ստանան ձայնի իրավունք, նախքան կկարողանան ազատվել իրենց սնահավատությունից։ - Սյուզան Բ․ Էնթոնի Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   You say 'women must be emancipated from their superstitions before enfranchisement will have any benefit,' and I say just the reverse, that women must be enfranchised before they can be emancipated from their superstitions.

Չնայած նման տարաձայնություններին, նրանց հարաբերությունները չէին դադարում մտերիմ լինել։ 1902 թվականին, երբ Սթենթոնը մահացավ, Էնթոնին ընկերոջը գրեց. «Օ, սարսափելի է լռությունը։ Թվում է, ահավանական է, որ լուռ է այն ձայնը, որը ես սիրել եմ լսել հիսուն տարի շարունակ։ Ես միշտ զգացել եմ, որ ինձ պետք է եղել տիկին Սթոնթոնի կարծիքը, նախքան ինքս իմ կարծիքն ունենալը։ Ես ամբողջովին ծովում եմ ... »։

Կյանքի վերջին տարիներ

Ռոչեսթերի տունը, որում ապրել է Սյուզան Բ․ Էնթոնին իր քրոջ հետ։ Նա ձերբակալվել է այստեղ՝ ընտրությանը մասնակցելու համար։

Տարիներ շարունակ բնակվելով հյուրանոցներում, ընկերների կամ հարազատների հետ միասին, Էնթոնին, 1891 թվականին՝ 71 տարեկան հասակում, համաձայնեց բնակություն հաստատել Ռոչեսթերում՝ իր քույր Մարի Սթաֆորդ Էնթոնիի տանը։ Նրա էներգիան և դիմացկունությունը, որոնք երբեմն ճնշում էին իր գործընկերներին, շարունակվում էին բարձր մակարդակի վրա մնալ։ 75 տարեկան հասակում նա շրջագայեց Յոսեմիթե ազգային պարկում էշի վրա հեծնած։

Էնթոնին մնաց որպես NAWSA-ի առաջնորդ և շարունակեց շատ ճանապարհորդել կանանց ընտրական իրավունքի հետ կապված աշխատանքներով։ Նա նաև մասնակցում էր տեղական նախագծերում։ 1893 թվականին նա նախաձեռնեց Կանանց կրթական և արդյունաբերական միության (անգլ.՝ Women's Educational and Industrial Union) Ռոչեսթերի մասնաճյուղը։ 1898 թվականին նա հրավիրեց տեղական 73 հասարակական կազմակերպությունների հանդիպում՝ Ռոչեսթերի կանանց խորհուրդը կազմելու համար։ Նա առանցքային դերակատարում ունեցավ Ռոչեսթերի համալսարանին անհրաժեշտ միջոցների հավաքագրման համար, նախքան կին ուսանողներին ընդունելը, առաջարկելով իր կյանքի ապահովագրության պոլիսը, ֆինանսավորման վերջնական բացը փակելու համար։

1896 թվականին նա ութ ամիս անցկացրեց Կալիֆոռնիայի ընտրական իրավունքի արշավում՝ խոսելով օրական երեք անգամ ավելի քան 30 վայրերում։ 1900 թվականին նա նախագահում էր NAWSA-ի իր վերջին համագումարը։ Կյանքի վերջին վեց տարիների ընթացքում Էնթոնին ելույթ ունեցավ NAWSA-ի ևս վեց համագումարներում և Կոնգրեսի չորս լսումների ժամանակ, ավարտեց Կանանց ընտրական իրավունքի պատմության չորրորդ հատորը և այցելեց տասնութ նահանգներ և Եվրոպա։ Էնթոնիի համբավի աճին զուգընթաց, որոշ քաղաքական գործիչներ (անշուշտ ոչ բոլորը) ուրախ էին, որ հրապարակավ ասոցացվում էին նրա հետ։ Նրա յոթանասուներորդ տարեդարձը նշվեց Վաշինգտոնում անցկացվող ազգային միջոցառման ժամանակ Ներկայացուցիչների պալատի և Սենատի նշանավոր անդամների մասնակցությամբ։ Նրա ութսուներորդ տարեդարձը նշվեց Սպիտակ տանը Նախագահ Ուիլյամ ՄակՔինլիի հրավերով։

Մահ ու ժառանգություն

Սյուզան Բ. Էնթոնին մահացել է 86 տարեկան հասակում սրտի անբավարարությունից և թոքաբորբից, իր տանը՝ Ռոչեսթերում, Նյու Յորք, 1906 թվականի մարտի 13-ին։ Նա թաղված է Ռոչեսթեր նահանգի Հոուփ գերեզմանատանը (Mount Hope Cemetery)։ Մահվանից մի քանի օր առաջ, Վաշինգտոնում, իր ծննդյան տոնակատարության ժամանակ Էնթոնին խոսեց նրանց մասին, ովքեր աշխատել են իր հետ կանանց իրավունքների պաշտպանության համար.

Կային նաև այլ, նույնքան անկեղծ և գործի նվիրյալներ։ Շատ կուզեի բոլորի անունները տալ, բայց այդպիսի կանանցով, որոնք իրենց կյանքն են նվիրել, ձախողումն անհնարին է։ - Սյուզան Բ․ Էնթոնի Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   There have been others also just as true and devoted to the cause — I wish I could name everyone — but with such women consecrating their lives, failure is impossible!

Ձախողումն անհնարին է (անգլ.՝ Failure is impossible) արտահայտությունը արագորեն դարձավ կանանց շարժման նշանաբանը։

Էնթոնին չապրեց մինչև ազգային մակարդակով կանանց ընտրական իրավունքի նվաճումը, բայց նա շարունակում է մնալ կանանց շարժման առաջընթացի հպարտությունը։ Նրա մահվան պահին կանայք հասել էին քվեարկելու իրավունքին Վայոմինգում, Յուտայում, Կոլորադոյում և Այդահոյում, և շատ չանցած մի քանի խոշոր նահանգներում։ Ամուսնացած կանանց իրավաբանական իրավունքները հաստատվել էին շատ նահանգներում, և մասնագիտությունների մեծ մասը առնվազն մի քանի կին անդամ ուներ։ 36000 կին հաճախում էր քոլեջներ և համալսարաններ՝ ի տարբերություն մի քանի տասնամյակ առաջ եղած զրոյական վիճակի։ Մահանալուց երկու տարի առաջ Էնթոնին ասել է. «Աշխարհը երբեք ականատես չի եղել ավելի մեծ հեղափոխության, քան կանանց ոլորտում այս հիսուն տարիների ընթացքում»։

Հեղափոխության մի մասը, Էնթոնիի կարծիքով, մտածելակերպի մեջ էր։ 1889 թվականին ունեցած ելույթում նա նշել է, որ կանանց միշտ սովորեցրել են, որ իրենց նպատակը տղամարդկանց ծառայելն է, բայց «Այժմ, 40 տարի տևած ագիտացիայից հետո, սկսում է գերակշռել այն գաղափարը, որ կանայք ստեղծվել են իրենք իրենց համար՝ իրենց իսկ երջանկության համար, և աշխարհի բարօրության համար»։ Էնթոնին վստահ էր, որ կանայք կհասնեն ընտրական իրավունքի ձեռք բերման, բայց նա նաև վախենում էր, որ մարդիկ կմոռանան, թե որքան դժվար էր դրան հասնելը, քանի որ նրանք արդեն մոռանում են բոլորովին վերջերս եղած դժբախտությունները.

Մենք մի օր լսելի կդառնանք, և երբ մենք մեր փոփոխությունը կունենանք Միացյալ Նահանգների Սահմանադրության մեջ, բոլորը կմտածեն, որ այդպես է միշտ եղել, ճիշտ այնպես, ինչպես շատ երիտասարդներ կարծում են, որ բոլոր արտոնությունները, ամբողջ ազատությունը, բոլոր վայելքները, որոնք կինն այժմ ունի միշտ նրան են եղել։ Նրանք գաղափար չունեն այն մասին, թե ինչպես է յուրաքանչյուր թիզ հողը, որի վրա նա այսօր կանգնած է, ձեռք բերվել անցյալի մի քանի բուռ կանանց քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ։

Սյուզան Բ․ Էնթոնի, 1894

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

We shall someday be heeded, and when we shall have our amendment to the Constitution of the United States, everybody will think it was always so, just exactly as many young people think that all the privileges, all the freedom, all the enjoyments which woman now possesses always were hers. They have no idea of how every single inch of ground that she stands upon today has been gained by the hard work of some little handful of women of the past.

Էնթոնիի մահը մեծ վիշտ էր։ Ամերիկյան Կարմիր խաչի հիմնադիր Կլարա Բարտոնն Էնթոնիի մահից անմիջապես առաջ ասել է․ «Մի քանի օր առաջ ինչ-որ մեկն ինձ ասաց, որ յուրաքանչյուր կին պետք է գլուխ խոնարհի Սյուզան Բ. Էնթոնիի առջև։ «Այո, ասացի ես,- և ճիշտ այդպես՝ ամեն մի տղամարդ ... Դարեր շարունակ նա փորձում էր միայնակ կրել կյանքի պարտականությունների բեռը ... Ուղղակի այժմ դա նոր է և անսովոր, և մարդիկ չեն կարող հասկանալ, թե ինչ է դա նշանակում, բայց փոփոխությունները հեռու չեն»։

Կանանց ընտրական իրավունքի մասին շարժման իր պատմության մեջ Էլեորոր Ֆլեքսները գրել է. «Եթե Լուկրեցիա Մոտտը մարմնավորում էր շարժման բարոյական ուժը, եթե Լյուսի Սթոունը դրա ամենաօժտված հռետորն էր և տիկին Սթենթոնը դրա ամենանշանավոր փիլիսոփան, ապա Սյուզան Էնթոնին դրա անզուգական կազմակերպիչն էր, ով կես դար շարունակ դրան տվեց ուժ և ուղղություն»։

Տասնիններորդ փոփոխությունը, որով երաշխավորվում էր ամերիկացի կանանց ընտրության իրավունքը, խոսակցականում հայտնի է որպես Սյուզան Բ. Էնթոնիի փոփոխություն։ 1920 թվականին վավերացվելուց հետո, Կանանց ընտրական իրավունքի ամերիկյան ազգային ասոցիացիան, որի կերպարը և քաղաքականությունը ուժեղ ազդեցություն ունեցավ Էնթոնիի վրա, վերածվեց Կին-ընտրողների լիգայի (League of Women Voters - LWV), որը մինչ այժմ ակտիվ ուժ է ԱՄՆ քաղաքականության մեջ։

Էնթոնիի աշխատությունները պահվում են Հարվարդի համալսարանի և նրա Ռադքլիֆի ինստիտուտի (Հարվարդի համալսարան), Ռատգերսի համալսարանի, Կոնգրեսի գրադարանում, և Սմիթ քոլեջի գրադարաններում։

Հայացքներ

Կրոնի մասին

Էնթոնին մեծացել է Քվակերների ընտանիքում, բայց նրա կրոնական ժառանգությունը խառն էր։ Մայրիկի կողմից տատը բապտիստ էր, իսկ պապը՝ ունիվերսալիստ։ Նրա հայրը արմատական քվակեր էր, որին նյարդայնացնում էր իր կոնգրեգացիայի ավելի պահպանողական սահմաններումները։ Երբ քվակերները 1820-ական թվականների վերջին բաժանվեցին Ուղղափառ և Հիքսիտների, նրա ընտանիքը գրավեց Հիքսիտների (անգլ.՝ Elias Hicks) կողմը, որոնց Էնթոնին բնութագրել է որպես «արմատական կողմ, Ունիտարիան»։

Էնթոնիի ընտանիքը Ռոչեսթեր տեղափոխվելուց երեք տարի անց, 1848 թվականին, Արևմտյան Նյու Յորքի մոտ 200 քվակերների խումբ դուրս եկավ Հիքսիտների կազմակերպությունից, մասամբ այն պատճառով, որ նրանք ցանկանում էին աշխատել սոցիալական բարեփոխումների շարժումներում՝ առանց այդ կազմակերպության միջամտության։ Նրանցից ոմանք, ներառյալ Էնթոնիի ընտանիքը, սկսեցին ծառայել Ռոչեսթերի Առաջին Ունիտարիան եկեղեցում (անգլ.՝ First Unitarian Church of Rochester): Երբ 1849 թվականին Սյուզան Բ. Էնթոնին դասավանդումից հետո վերադարձավ տուն, միացավ իր ընտանիքին՝ ծառայելով եկեղեցուն, և նա իր կյանքի մնացած մասը մնաց Ռոչեսթերի Ունիտարիանների կողքին։ Նրա կրոնականության զգացումի վրա ուժեղ ազդեցություն է ունեցել Ուիլյամ Հենրի Չենինգը, որն այդ եկեղեցու համաշխարհային ճանաչում ունեցող ծառայող էր, ով նաև աջակցել է Էնթոնիին իր մի շարք բարեփոխումների ծրագրերում։ 1881 թվականին գրված եկեղեցական պատմության մեջ Էնթոնիին ընդգրկվել է որպես Առաջին Ունիտարիանի անդամ։

Այնուամենայնիվ, Էնթոնին հպարտանում էր իր քվակերական արմատներով և շարունակում էր քվակեր ներկայանալ։ Նա պահպանեց իր անդամակցությունը տեղական Հիքսիտների կազմակերպությունում, բայց չէր մասնակցում դրա հանդիպումներին։ Նա միացավ «Congregational Friends» ընկերությանը, կազմակերպություն, որը ստեղծել էին Արևմտյան Նյու Յորքի Քվակերները՝ 1848 թվականին այնտեղի քվակերների միջև բաժանումից հետո։ Այս խումբը շուտով դադարեց գործել որպես կրոնական մարմին, և փոխեց իր անունը Մարդկանց առաջադիմության բարեկամներ (անգլ.՝ Friends of Human Progress)՝ կազմակերպելով ամենամյա հանդիպումներ՝ ի նպաստ սոցիալական բարեփոխումների, որոնց մասնակցում էին բոլորը՝ ներառյալ «քրիստոնյաները, հրեաները, մահամեդականները և հեթանոսները»։ Էնթոնին այս խմբի քարտուղարն էր 1857 թվականին։

1859 թվականին, երբ Ռոչեսթերի Ունիտարիաները լրջորեն վարակվել էին ֆրակցիոնիզմով, Էնթոնին նոր եկեղեցի ստեղծելու անհաջող փորձ կատարեց․ նա ցանկանում էր ստեղծել «Ազատ եկեղեցի Ռոչեսթերում…, որտեղ ոչ մի վարդապետություն չպետք է քարոզվի, և բոլորը պետք է ողջունելի լինեն»։ Որպես մոդել վերցրել էր՝ Թեոդոր Պարկերի Բոստոնի եկեղեցին։ Պարկերը ունիտարիան քահանա էր, ինչը օգնեց նրան սահմանել իր դավանանքի ուղղությունը՝ մերժելով Աստվածաշնչի հեղինակությունը և հրաշքների վավերությունը։ Այնուհետև Էնթոնին մտերմացավ Ուիլյամ Չենինգ Գանեթի (անգլ.՝ William Channing Gannett,) հետ, որը 1889 թվականին դարձավ Ռոչեսթերի Ունիտարիան եկեղեցու քահանա, և նրա կնոջ՝ Մարիամի հետ, ով ծնունդով քվակեր էր։ Ուիլյամը Ունիտարիան աղանդի մեջ հաջողված շարժման ազգային առաջնորդ էր, շարժում, որի նպատակն էր վերջ տալ պաշտոնական դավանանք պարտադրելու գործելաոճին, դրանով իսկ ուղի հարթելով ոչ քրիստոնյաների և նույնիսկ ոչ թեիստների անդամակցության համար, որն էլ հենց աղանդի նպատակն էր։ Սա նման էր Էնթոնիի նպատակին, երբ նա առաջարկում էր Ազատ եկեղեցի ստեղծել։

Այն բանից հետո, երբ Էնթոնին կրճատեց ճանապարհորդությունների իր եռանդուն գրաֆիկը և 1891 թվականին բնակություն հաստատեց Ռոչեսթերում, նա վերսկսեց կանոնավոր հաճախել Առաջին Ունիտարիան եկեղեցի և նաև Գանեթների հետ աշխատեց տեղական բարեփոխումների նախագծերի վրա։ Նրա քույրը՝ Մարի Ստաֆորդ Էնթոնին, որի տունը Էնթոնիի համար հանգստավայր էր իր հաճախակի ճանապարհորդության տարիներին, երկար ժամանակ ակտիվ դերակատարում ուներ այս եկեղեցում։

Նրա առաջին հրապարակային ելույթը, որը նա ունեցել էր երիտասարդ տարիքում չափավորության հանդիպման ժամանակ, Աստծո մասին հաճախակի հիշատակումներ էր պարունակում։ Սակայն շուտով նա ավելի հեռու մոտեցում ցուցաբերեց։ 1883 թվականին Եվրոպայում գտնվելիս, Էնթոնին օգնեց վեց երեխաներ ունեցող աղքատ հուսահատ իռլանդացի մորը։ Նշելով, որ «ապացույցներն էին, որ «Աստված» պատրաստվում էր իր հոտին թիվ 7 ավելացնել», նա հետագայում մեկնաբանել է. «Ինչ ահավոր արարած պետք է լինի նրանց Աստվածը, որ շարունակի սոված բերաններ ուղարկել, այն ժամանակ, երբ նա հացը պահում է դրանք փակելու համար։»։

Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնն ասել է, որ Էնթոնին ագնոստիկ էր, և ավելացրել է. «Նրա համար աշխատանքը պաշտամունք է ... Նրա հավատքը ուղղափառ չէ, բայց նա կրոնական է»։ Էնթոնին ինքն ասել է.

«Աշխատանքն ու պաշտամունքը անբաժան են ինձնից։ Ես չեմ պատկերացնում տիեզերքի Աստծուն, որը երջանկանում է իմ ծնկի իջնելով և իրեն «հզոր» անվանելով»»։ - Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   Work and worship are one with me. I can not imagine a God of the universe made happy by my getting down on my knees and calling him 'great.

Երբ Էնթոնիի քույրը՝ Հաննան, մահամերձ էր, Սյուզանին խնդրել էր խոսել հանդերձյալ կյանքի մասին։ Ավելի ուշ Էնթոնին գրել է. «Ես չէի կարող ջնջել նրա հավատը իմ կասկածներով և ոչ էլ կարող էի ձևացնել հավատ, որը ես չունեի։ Այնպես որ ես լռեցի մահվան ահավոր ներկայության մեջ»։

Երբ կազմակերպությունը առաջարկեց հովանավորել Կանանց իրավունքների մասին կոնվենցիան այն պայմանով, որ «ոչ մի խոսնակ չպետք է ասի որևէ բան, որը կարող է նման լինել քրիստոնեության վրա գրոհելուն», Էնթոնին գրել է ընկերոջը. «Հետաքրքիր է, արդյո՞ այդպես հատուկ կնախազգուշացնեն բոլոր մյուս հռետորնրին, որ չպետք է ասեն որևէ բան, որը կհնչի լիբերալ կրոնի վրա հարձակման նման։ Նրանց մտքով կարծես երբեք էլ չի անցնում, որ մենք ունենք որևէ զգացմունքներ, որ վիրավորվենք, երբ մենք ստիպված ենք նստել իրենց ուղղափառ կեղծավորության և դոգմայի կրկնության տակ»։

Ամուսնության մասին

Սուզան Բ․ Էնթոնի

Դեռահասության տարիներին Էնթոնին մասնակցում էր երեկույթների, իսկ երբ մեծացավ, ամուսնանալու առաջարկներ ունեցավ, բայց չկա որևէ գրառում նրա երբևէ լուրջ սիրավեպ է ունենալու մասին։ Այնուամենայնիվ, Էնթոնին սիրում էր երեխաներին և օգնել է Սթենթոնի երեխաներին մեծացնել։ Անդրադառնալով իր զարմիկին՝ նա գրել է. «Սիրելի փոքրիկ Լյուսին խլում է իմ ժամանակի և մտքերի մեծ մասը։ Սիրելի երեխան մշտական օրհմամք է հոգու համար, անկախ նրանից՝ դա օգնում է, թե ոչ, մեծ մտավոր սխրանքների իրականացմանը»։

Կանանց իրավունքների շարժման երիտասարդ աշխատաակից Էնթոնին հիասթափված էր, երբ նրա գործընկերներից ոմանք սկսեցին ամուսնանալ և երեխաներ ունենալ՝ կտրուկ նվազեցնելով շարժման համար աշխատելու իրենց կարողությունը։ Երբ Լյուսի Սթոունը դրժեց ամուրի մնալու իր խոստումը, Էնթոնիի զայրացած խոսքերից ժամանակավորապես խզվեց նրանց մտերմությունը։ Լրագրողները բազմիցս խնդրել են Էնթոնիին բացատրել, թե ինչու նա երբեք չի ամուսնացել։ Նա մեկին պատասխանել է ասելով. «Միշտ այնպես է ստացվել, որ իմ հավանած տղամարդիկ այնպիսինն էին, որոնց ես չէի կարող ստանալ, և նրանք, ովքեր ինձ ուզում էին, ես չէի ցանկանա ունենալ»։ Մեկ ուրիշին նա պատասխանել է. Ես երբեք չեմ գտել այն տղամարդուն, որն անհրաժեշտ էր ինձ երջանիկ լինելու համար։ Ես շատ լավ էի, ինչպես որ էի»։ Մի երրորդի նա ասել է. «Ես երբեք չեմ զգացել, որ կարող եմ հրաժարվել իմ կյանքի ազատությունից՝ տղամարդու տնային տնտեսուհի դառնալու համար։ Երբ ես երիտասարդ էր, եթե աղջիկն ամուսնանում էր աղքատի հետ, ապա դառնում էր տնային տնտեսուհի և օրավարձու բանվոր։ Եթե նա ամուսնանած լիներ հարուստի հետ, նա կդառնար ընտանի կենդանի և տիկնիկ։ Պարզապես մտածեք, եթե քսան տարեկանում ամուսնացած լինեի, ես հիսունինը տարեկանում կլինեի տնային տնտսեուհի կամ տիկնիկ։ Մտածեք այդ մասին»։

Էնթոնիը կատաղի պայքար էր մղում այն օրենքների դեմ, որոնք ամուսիններին ամուսնությունը լիովին վերահսկելու իրավունք էին տալիս։ Բլեքսթոունի Մեկնաբանություններում (անգլ.՝ Commentaries on the Laws of England), որն այն ժամանակվա շատ նահանգների իրավական համակարգերի հիմքն էր, ասվում էր, որ. «Ամուսնությունից հետո, ամուսինն ու կինը իրավական մեկ անձ են, այսինքն՝ կնոջ բուն գոյությունը կամ օրինական գոյությունը դադարեցվում է ամուսնության ընթացքում»։

1877 թվականին ունեցած ելույթում Էնթոնին կանխատեսում էր «միայնակ կանանց դարաշրջան։ Եթե կանայք չհամաձայնվեն ամուսնանալ հնազանդ լինելու պայմանով, իսկ տղամարդիկ ամուսնության առաջարկություն չանեն առանց դրա, այլընտրանք գոյություն չի ունենա։ Կինը, որը չի ուզում ղեկավարվել, պետք է ապրի առանց ամուսնության»։

Աբորտի մասին

Էնթոնին քիչ է հետաքրքրվել աբորտի թեմայով։ Անն Դ. Գորդոնը, որը ղեկավարում էր «Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոն և Սյուզան Բ. Էնթոնի փեյփերս» նախագիծը, որը հավաքել և փաստաթղթավորել է այդ երկու գործիչների գրած նյութերը, ասել է, որ Էնթոնին «երբեք չի արտահայտվել պտղի կյանքի սրբության մասին ..․ և նա երբեք կարծիք չի հայտնել, որ պետք է պետական իշխանությունը պարտադրի, որպեսզի հղիությունները չդադարեցվեն»։ Էնթոնիի կենսագրության հեղինակ Լին Շերը էլ ասել է, որ Էնթոնին երբեք չի հայտարարել իր հայացքները աբորտի վերաբերյալ․ «Ես հուսահատորեն ինչ-որ ապացույցներ էի փնտրում աբորտների մասին նրա դիրքորոշումն իմանալու համար, բայց այն պարզապես չի եղել»։

Էնթոնիի աբորտի վերաբերյալ տեսակետների շուրջ վեճը ծագել է 1989 թվականից հետո, երբ աբորտների դեմ շարժման որոշ անդամներ սկսեցին պատկերել Էնթոնիին որպես «աբորտի ակնհայտ քննադատ», վկայակոչելով իբրև նրա արած տարբեր հայտարարություններ։ Գորդոնը, Շերը և ուրիշները հերքեցին դրանք՝ ասելով, որ այդ հայտարարությունները կամ Էնթոնին չի արել, կամ դրանք չեն վերաբերվել հղիության արհեստական ընդհատմանը, կամ համատեքստից դուրս են։

Հիշատակ

Նյու Յորքի Սուրբ Հովհաննես Աստվածային տաճարի զարդաքանդակում քսաներորդ դարի չորս հոգևոր հերոսներն են՝ Մարտին Լյութեր Քինգ, Ալբերտ Էյնշտեյն, Սյուզան Բ․ Էնթոնի, Մահաթմա Գանդի (2014)

Էնթոնիի առաջին հուշահամալիրը հիմնադրվել է աֆրոամերիկացիների կողմից։ 1907 թվականին՝ Էնթոնիի մահվանից մեկ տարի անց, Ռոչեսթերի Աֆրիկյան մեթոդիստական եպիսկոպոսական Սիոնիստական եկեղեցում (անգլ.՝ African Methodist Episcopal Zion) տեղադրվեց վիտրաժային պատուհան, որը պատկերում էր նրա դիմանկարը և «Ձախողումն անհնար է» (Failure is Impossible) բառերը․ մեջբերում նրա խոսքերից, որը դարձել էր կանանց կարգախոս։ Այն տեղադրվել է Ռոչեսթերի աֆրիկացի կանանց կազմակերպության Սյուզան Բ. Էնթոնի ակումբի նախագահ Հեստեր Ս. Ջեֆրիի ջանքերով։ Պատուհանի բացմանը նվիրված ձոնում Ջեֆրին ասել է. «Միսս Էնթոնին կանգնած էր նեգրերի կողքին, երբ գունավոր մարդկանց ընկեր լինելը գրեթե մահ էր նշանակում»։ Ռոչեսթերի այս եկեղեցին ներգրավված է եղել սոցիալական արդարության համար պայքարի հարցերում. 1847 թվականին Ֆրեդերիկ Դուգլասը իր նկուղում տպել է «Հյուսիսային աստղ» (անգլ.՝ The North Star) աբոլիցիոնիստական թերթի առաջին համարները։

Միացյալ Նահանգների Կապիտոլիումում գտնվող Ադելաիդ Ջոնսոնի արձանախումբ քանդակում Էնթոնիին Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոնի և Լուկրեցիա Մոտտի հետ միասին, որը բացվել է 1921 թվականին։ Սկզբնապես ցուցադրվում է ԱՄՆ Կապիտոլիումի նկուղում, քանդակը տեղափոխվել է նրա ներկայիս վայր և առավել ակնառու ցուցադրվել է ռոտոնդայում 1997 թվականից։

1922 թվականին քանդակագործ Լեյլա Աշերը Սյուզան Բ. Էնթոնիի հիմնաքարը նվիրել է ԱՄՆ Կանանց ազգային կուսակցությանը (NWP), որը տեղադրվել է Կոլումբիայում՝ Վաշինգտոնից ոչ հեռու գտնվող նրանց գլխամասում։ Աշերը նաև ղեկավարում էր 1901 թվականին Բրին Մավր քոլեջին նվիրաբերված նման բրոնզե մեդալիոնի ստեղծման աշխատանքը։

1936 թվականին ԱՄՆ փոստային բաժանմունքը թողարկեց իր առաջին փոստային նամականիշը՝ ի պատիվ Էնթոնին, 19-րդ փոփոխության վավերացման 16-ամյակի կապակցությամբ, որն ապահովում էր կանանց ընտրական իրավունքը։ 1958 թվականի ապրիլին թողարկվել է երկրորդ նամականիշն՝ ի պատիվ Էնթոնիի։

1950 թվականին Էնթոնին տեղ է գտել Մեծ ամերիկացիների փառքի սրահում (անգլ.՝ Hall of Fame for Great Americans)։ Նրա կիսանդրին տեղադրվել է այնտեղ 1952 թվականին, քանդակագործ Բրենդա Փութնամ։

Նյու Յորքի արմատական ֆեմինիստները (անգլ.՝ New York Radical Feminists (NYRF)) կազմակերպությունը, որը հիմնադրվել են 1969 թվականին, կազմակերպվել էին անցյալի նշանավոր ֆեմինիստների անունով կոչված փոքր բջիջներ կամ «բրիգադներ». Անն Կոեդտը (Anne Koedt) և Շուլամիթ Ֆայրսթոունը ղեկավարում էին Սթենթոն-Էնթոնի բրիգադը։

1970 թվականից ի վեր Սյուզան Բ. Էնթոնիի ամենամյա մրցանակ է տրվում «Կանանց ազգային կազմակերպության» (National Organization for Women) NYC- ի ղեկավարի կողմից` հարգելով «ժողովրդական ակտիվիստներին, որոնք զբաղվում են Նյու Յորքում կանանց և աղջիկների կյանքի բարելավմամբ»։

1971 թվականին Ժուժաննա Բուդապեշտը հիմնել է Սյուզան Բ. Էնթոնիի Քովեն # 1 (Susan B. Anthony Coven #1) - միայն կին-կախարդների առաջին ֆեմինիստական ժողովը։

1973 թվականին նրան ընդգրկեցին Կանանց ազգային փառքի սրահում (National Women's Hall of Fame)։

1979 թվականին ԱՄՆ դրամահատարանը սկսեց թողարկել «Սյուզան Բ. Էնթոնի» մեկ դոլարանոց մետաղադրամ, որը ԱՄՆ առաջին մետաղադրամն էր՝ ի պատիվ կին-քաղաքացու։

Ջուդի Չիկագոյի Ճաշկերույթ Ինտալյացիոն արվեստի գեղարվեստական աշխատանքում, որն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1979 թվականին, սեղանի շուրջ իր տեղն ունի նաև Էնթոնին։

Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոնի և Սյուզան Բ. Էնթոնիի փեյփրս նախագիծը գիտական նախաձեռնություն էր, որը հավաքեց և փաստագրեց բոլոր մատչելի նյութերը, որոնք գրել են Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոնին և Էնթոնին։ Այն սկսվել է 1982 թվականին։ Ծրագիրն ավարտվել է։

1999 թվականին Քեն Բյորնսը և մյուսները նկարահանեցին «Ոչ միայն մեր համար» (անգլ.՝ Not for Ourselves Alone) վավերագրական ֆիլմը՝ Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոնի և Սյուզան Բ․ Էնթոնիի պատմությունը։

Նաև 1999 թվականին Թեդ Աուբի քանդակը բացվեց որպես ոգեկոչում, երբ 1851 թվականի մայիսի 12-ին Ամելիա Բլումերը ներկայացրեց Էնթոնիին Էլիզաբեթ Քադի Սթենթոնին։ «Երբ Էնթոնին հանդիպեց Սթենթոնին» կոչվող այս քանդակը բաղկացած է երեք կանանցից, որոնք իրական չափերով բրոնզե արձաններ են, և տեղադրված են Նյու Յորքի Սենեկա Ֆոլս քաղաքում, Վան Կլեֆ լճի մոտ, որտեղ նրանք ծանոթացել են։

2007 թվականին Նյու Յորք նահանգի Ռոչեսթեր քաղաքում գտնվող Թրուպ-Հովել կամուրջը վերակառուցվեց և անվանափոխվեց Ֆրեդերիկ Դուգլաս-Սյուզան Բ. Էնթոնի հիշատակի կամուրջ (անգլ.՝ Frederick Douglass–Susan B. Anthony Memorial Bridge):

Այն տեղում, որտեղ Էնթոնին և նրա ղեկավարած մյուս կանայք 1872 թվականին քվեարկեցին, այժմ տեղադրված է փակված քվեատուփի բրոնզե քանդակ, որը երկու կողքին սյուներ են։ Կոչվում է 1872 հուշարձան, և նվիրված է 2009 թվականի օգոստոսին՝ իններորդ փոփոխության 89-րդ տարեդարձին։ Հուշարձանի մոտ Սյուզան Բ. Էնթոնի արահետն է, որն անցնում է 1872 թվականի Սրճարանի մոտով, որն այդպես է կոչվում ի պատիվ Էնթոնիի քվեարկության տարվա։ Կողքին գտնվում Էնթոնիի և Ֆրեդերիկ Դուգլասի «Let’s Have Tea» քանդակը։

ԱՄՆ ֆինանսների նախարարությունը 2016 թվականի ապրիլի 20-ին հայտարարեց, որ Էնթոնիի կերպարը կհայտնվի նորաստեղծ 10 դոլար արժողությամբ դրամի հետևի մասում՝ Լուկրեցիա Մոտտի, Սոջորներ Թրութի, Սթենթոնի և Էլիս Փոլի հետ միասին։ Նախնական պլանը նախատեսում էր, որ մի կին հայտնվի $ 10-ի երեսի մասում, և Էնթոնիին այդ թեկնածուներից մեկն էր։ Վերջնական որոշմամբ, սակայն, կոչ արվեց թողնել Ալեքսանդր Համիլթոնին՝ ԱՄՆ գանձապետարանի առաջին քարտուղարին, պահպանելով ներկայիս իր տեղն այնտեղ։ 5, 10 և 20 դոլար արժողությամբ նոր օրինագծերի նախագծերը կներկայացվեն 2020 թվականին՝ 19-րդ փոփոխությամբ քվեարկելու իրավունք ստացած ամերիկացի կանանց 100-ամյակի հետ միասին։

2016 թվականին, Հիլարի Քլինթոնի Դեմոկրատական կուսակցությունից առաջադրվելու հաջորդ օրը՝ Ռոչեսթերի քաղաքապետ Լոուր Ուորենը կարմիր, սպիտակ և կապույտ նշան դրեց Էնթոնիի գերեզմանի կողքին։ նշանի վրա գրված է. «Հարգելի Սյուզան Բ., մենք մտածեցինք, որ գուցե դուք կցանկանաք իմանալ, որ պատմության մեջ առաջին անգամ նախագահի պաշտոնում՝ խոշոր կուսակցություն ներկայացնող կին է առաջադրվում։ 144 տարի առաջ ձեր ապօրինի քվեարկության հետևանքով ձերբակալվեցիք։ 48 տարի, որպեսզի կանայք վերջապես ստանան ընտրության իրավունք։ Շնորհակալություն ճանապարհ հարթելու համար։»։ Ռոչեստեր քաղաքը տեղադրեց հաղորդագրության նկարները Twitter-ում և խնդրեց, որ բնակիչները գնան Էնթոնիի գերեզման՝ շնորհակալության ստորագրահավաքի համար։

Ռոչեսթերում Էնթոնիի տունն այժմ հանդիսանում է Ազգային պատմական տեսարժան վայր, որը կոչվում է Սյուզան Բ. Էնթոնի ազգային տուն-թանգարան։ Մասաչուսեթս նահանգի Ադամս քաղաքում նրա ծննդյան տունը և Նյու Յորքի Բաթթենվիլ քաղաքում գտնվող նրա մանկության տունը գրանցված են ԱՄՆ Պատմական վայրերի ազգային գրանցամատյանում։

Աշխարհի խոշորագույններից մեկը՝ Մանհեթենում գտնվող Սուրբ Հովհաննես Աստվածային տաճարն ունի քանդակ, որը պատվում է քսաներորդ դարի չորս հոգևոր հերոսներին` Էնթոնիին, Մարտին Լյութեր Քինգին, Ալբերտ Էյնշտեյնին և Մահաթմա Գանդիին։

Սյուզան Բ. Էնթոնի օրը հիշատակի տոն է Միացյալ Նահանգներում՝ Էնթոնիի և կանանց ընտրական իրավունքի ծնունդը նշելու համար։ Տոնը փետրվարի 15-ին է, Էնթոնիի ծննդյան օրը։

Susan B. Anthony List-ը (SBA ցուցակ) շահույթ չհետապնդող կազմակերպություն է, որը ձգտում է նվազեցնել և ի վերջո վերջ տալ աբորտներին ԱՄՆ-ում։

2020 թվականի փետրվարի 15-ին Google-ը նշում էր իր ծննդյան 200-ամյակը Google Doodle-ի հետ։

Պատկերասրահ

• 
  Հեսթե Ս․ Ջեֆրի, ով խոսեց Էնթոնիի հուղարկավորության ժամանակ և կազմակերպեց նրա համար առաջին հուշահամալիրի ստեղծումը
• 
  Արձան Էնթոնի, Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոն, Լուկրեցիա Մոտտ
  հեղինակ՝ Ադելաիդ Ջոնսոն, սկզբում տեղադրվել է ԱՄՆ Կապիտոլիումի շենքում նկուղում, նախքան ռոտոնդա տեղափոխելը
• 
  Լեյլա Աշեր, Սյուզան Բ․ Էնթոնիի քանդակի կողքին, որը նա նվիրաբերել է Կանանց ազգային կուսակցությանը
• 
  Սյուզան Բ․ Էնթոնիի հոբելյանական նամականիշ 1936
• 
  Կանանց ընտրական իրավունքի ռահվիրաների խմբային քանդակ Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոն, Սյուզան Բ․ Էնթոնի և Լուկրեցիա Մոտտ, Կոլումբիայի համաշխարհային ցուցահանդեսում 1893
  քանդակագործ՝ Ադելաիդ Ջոնսոնի (1859-1955)

Մատենագրություն

Երկրորդային աղբյուրներ

• Bacon, Margaret Hope (1986). Mothers of Feminism: The Story of Quaker Women in America. San Francisco: Harper & Row. 0-06-250043-0
• Baker, Jean H. Sisters: The Lives of America's Suffragists (2006) pp 55–92
• Barry, Kathleen (1988). Susan B. Anthony: A Biography of a Singular Feminist. New York: Ballantine Books. 0-345-36549-6.
• Cullen-DuPont, Kathryn (2000). The Encyclopedia of Women's History in America, second edition. New York: Facts on File. 0-8160-4100-8.
• Debs, Eugene V. "Susan B. Anthony: Pioneer of Freedom," Pearson's Magazine, vol. 38, no. 1 (July 1917), pp. 5–7.
• DuBois, Ellen Carol (1978). Feminism and Suffrage: The Emergence of an Independent Women's Movement in America, 1848–1869. Ithaca, NY: Cornell University Press. 0-8014-8641-6.
• Dudden, Faye E (2011). Fighting Chance: The Struggle over Woman Suffrage and Black Suffrage in Reconstruction America. New York: Oxford University Press. 978-0-19-977263-6.
• Flexner, Eleanor (1959). Century of Struggle. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. 978-0674106536.
• Gordon, Ann D. "Susan B. Anthony" American National Biography (2000) Online
• Gordon, Ann D. (2005). «The Trial of Susan B. Anthony» (PDF). Federal Judicial Center. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 25-ին.
• Griffith, Elisabeth (1984). In Her Own Right: The Life of Elizabeth Cady Stanton. New York: Oxford University Press. 0-19-503440-6
• Hewitt, Nancy A., 2001. Women's Activism and Social Change: Rochester, New York, 1822–1872. Lexington Books, Lanham, Maryland. 0-7391-0297-4.
• Hull, N. E. H. (2012). The Woman Who Dared to Vote: The Trial of Susan B. Anthony. University Press of Kansas. 978-0700618491.
• Lutz, Alma (1959). Susan B. Anthony: Rebel, Crusader, Humanitarian. Boston: Beacon Press. 0-89201-017-7. Text provided by Project Gutenberg.
• McKelvey, Blake (April 1945). "Susan B. Anthony" Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine. Rochester History (Rochester Public Library) VII (2).
• McPherson, James (1964). The Struggle for Equality: Abolitionists and the Negro in the Civil War and Reconstruction. Princeton, NJ, Princeton University Press. 0-691-04566-6.
• Million, Joelle (2003). Woman's Voice, Woman's Place: Lucy Stone and the Birth of the Woman's Rights Movement. Westport, CT: Praeger. 0-275-97877-X.
• Ridarsky, Christine L. and Mary M. Huth, eds. Susan B. Anthony and the Struggle for Equal Rights (2012) essays by scholars excerpt
• Stanton, Elizabeth Cady; Anthony, Susan B.; Gage, Matilda Joslyn; Harper, Ida (1881–1922). History of Woman Suffrage in six volumes. Rochester, NY: Susan B. Anthony (Charles Mann Press).
• Tetrault, Lisa. The Myth of Seneca Falls: Memory and the Women's Suffrage Movement, 1848–1898. University of North Carolina Press, 2014. 978-1-4696-1427-4
• Troncale, Jennifer M., and Jennifer Strain. "Marching with Aunt Susan: Susan B. Anthony and the Fight for Women's Suffrage." Social Studies Research & Practice (2013) 8#2.
• Venet, Wendy Hamand (1991). Neither Ballots nor Bullets: Women Abolitionists and the Civil War. Charlottesville, VA: University Press of Virginia. 978-0813913421.
• Ward, Geoffrey C., with essays by Martha Saxton, Ann D. Gordon and Ellen Carol DuBois (1999). Not for Ourselves Alone: The Story of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony. New York: Alfred Knopf. 0-375-40560-7.

Առաջնային աղբյուրներ

• DuBois, Ellen C. ed. Elizabeth Cady Stanton, Susan B. Anthony: Correspondence, Writings, Speeches (rev. ed., 1992).
• Gordon, Ann D., ed. (1997). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: In the School of Anti-Slavery, 1840 to 1866. Vol. 1 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 0-8135-2317-6.
• Gordon, Ann D., ed. (2000). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: Against an aristocracy of sex, 1866 to 1873. Vol. 2 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 0-8135-2318-4.
• Gordon, Ann D., ed. (2003). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: National protection for national citizens, 1873 to 1880. Vol. 3 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 0-8135-2319-2.
• Gordon, Ann D., ed. (2006). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: When clowns make laws for queens, 1880–1887. Vol. 4 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 0-8135-2320-6.
• Gordon, Ann D., ed. (2009). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: Place Inside the Body-Politic, 1887 to 1895. Vol. 5 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 978-0-8135-2321-7.
• Gordon, Ann D., ed. (2013). The Selected Papers of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony: An Awful Hush, 1895 to 1906. Vol. 6 of 6. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. 0-8135-2320-6.
• Harper, Ida Husted (1898–1908). The Life and Work of Susan B. Anthony in three volumes. Indianapolis: Hollenbeck Press. Harper's biography was commissioned by and written with the assistance of Susan B. Anthony. The complete text is available on the web:

• Volume I: Internet Archive, Internet Archive and Project Gutenberg
• Volume 2: Internet Archive, Internet Archive and Project Gutenberg
• Volume 3: Internet Archive and Google Books

• Rakow, Lana F. and Kramarae, Cheris, editors (2001). The Revolution in Words: Righting Women 1868–1871, Volume 4 of Women's Source Library. New York: Routledge. 978-0-415-25689-6.

Արտաքին տեսաֆայլեր
	Booknotes interview with Lynn Sherr on Failure Is Impossible, May 5, 1995, C-SPAN

• Sherr, Lynn (1995). Failure Is Impossible: Susan B. Anthony in Her Own Words. New York: Random House. 0-8129-2430-4
• Stanton, Elizabeth Cady. Eighty Years and More (1815–1897): Reminiscences of Elizabeth Cady Stanton, 1898. European Publishing Company, New York.
• Stanton, Elizabeth Cady; Anthony, Susan B.; DuBois, Ellen Carol (1992). The Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony Reader. Boston: Northeastern University Press. 1-55553-143-1. This book provides more than 70 pages of history written by DuBois in addition to important documents by Stanton and Anthony.

Արտաքին հղումներ

• Susan B. Anthony: Celebrating "A Heroic Life", a biography and exhibit from the Department of Rare Books at the University of Rochester
• "Not for Ourselves Alone: The Story of Elizabeth Cady Stanton and Susan B. Anthony ", a project of the Public Broadcasting System based on the film by Ken Burns
• "The Trial of Susan B. Anthony: An Account" by Douglas O. Linder, University of Missouri-Kansas City School of Law
• Susan B. Anthony Papers, 1820–1906 Արխիվացված 2019-06-07 Wayback Machine, Sophia Smith Collection, Smith College.
• Michals, Debra "Susan B. Anthony". National Women's History Museum. 2017.
• Works by or about Susan B. Anthony at Internet Archive
• Susan B. Anthony public domain audiobook at LibriVox

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սյուզան Բ․ Էնթոնի» հոդվածին։