Վիքիպեդիա

Ռիկարդո Ջակոնի

իտալացի ամերիկյան աստղաֆիզիկոս

Ռիկարդո Ջակոնի (իտալ.՝ Riccardo Giacconi, հոկտեմբերի 6, 1931(1931-10-06)[1][2][3][…], Ջենովա, Իտալիայի թագավորություն[4] - դեկտեմբերի 9, 2018(2018-12-09)[5][6], Սան Դիեգո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ), ծագումով իտալացի ամերիկացի ֆիզիկոս, ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ, Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր։ Ջակոնին արժանացել է մրցանակի կեսին աստղաֆիզիկայի բնագավառում կատարած հետազոտությունների համար, որոնք բերել են ռենտգենյան ճառագայթման տիեզերական աղբյուրների բացահայտմանը, իսկ մյուս կեսը շնորհվել է Ռայմոնդ Դեվիսին[21] և Մասատոշի Կոշիբային՝ նեյտրինային աստղագիտության մեջ ներդրումների համար։

Ռիկարդո Ջակոնի
իտալ.՝ Riccardo Giacconi
Ծնվել էհոկտեմբերի 6, 1931(1931-10-06)[1][2][3][…]
Ջենովա, Իտալիայի թագավորություն[4]
Մահացել էդեկտեմբերի 9, 2018(2018-12-09)[5][6] (87 տարեկան)
Սան Դիեգո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Բնակության վայր(եր)ԱՄՆ
Քաղաքացիություն Իտալիա,  ԱՄՆ և  Իտալիայի թագավորություն
Մասնագիտությունաստղագետ, ֆիզիկոս, համալսարանի դասախոս, աստղաֆիզիկոս և վիզուալ արտիստ
Հաստատություն(ներ)Ջոնս Հոփքինսի համալսարան, Հարվարդի համալսարան և Եվրոպական հարավային աստղադիտարան
Գործունեության ոլորտաստղաֆիզիկա[7], ֆիզիկա, աստղագիտություն[7] և տիեզերական ճառագայթում[7]
Պաշտոն(ներ)Եվրոպական Հարավային աստղադիտարանի գլխավոր գործադիր տնօրեն
ԱնդամակցությունԼինչեի ազգային ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[8], Ամերիկյան աստղագիտական միություն[8], Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[8] և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն[8]
Ալմա մատերՄիլանի համալսարան (1954)
Տիրապետում է լեզուներինիտալերեն[9][7][10] և անգլերեն[7][10]
Եղել է գիտական ղեկավարEric D. Feigelson?
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Mirella Giacconi?
 Riccardo Giacconi Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

խմբագրել

Ռիկարդո Ջակոնին ծնվել է ոչ մեծ ընկերության սեփականատեր Անտոնինո Ջակոնիի և ֆիզիկայի ու մաթեմատիկայի ուսուցչուհի Էլզա Կանի Ջակոնիի ընտանիքում։ Երբ Ռիկարդոն ութ տարեկան է եղել, նրա ծնողները բաժանվել են, և նա սկսել է ապրել մայրիկի հետ՝ Միլանում։

Գործունեություն

խմբագրել

1954 թվականին Միլանի համալսարանում դիսերտացիայի պաշտպանությունից հետո Ռիկարդոն այնտեղ գտել է ֆիզիկայի պրոֆեսորի օգնականի աշխատանք։ 1956 թվականին անցել է աշխատանքի Ինդիանա նահանգի համալսարանում Բլումինգթոնում, իսկ 1958 թվականին՝ Փրինսթոնի համալսարանում։ 1959 թվականից սկսած նա աշխատել է Քեմբրիջում Գիտության և տեխնիկայի ամերիկյան կորպորացիայում (անգլ.՝ American Science and Engineering), ընկերություն, որն ստեղծվել էր Բրունո Ռոսսիի[Ն 1] կողմից՝ պետական միջոցների հետազոտություններ անցկացնելու նպատակով։ 1966 թվականին Ռիկարդոն ընտրվել է ընկերության տնօրենների խորհրդում և 1969 թվականից դարձել ընկերության փոխնախագահ։

1973 թվականից աշխատել է որպես տնօրենի տեղակալ Քեմբրիջում (Մասսաչուսեթս) Հարվարդ-Սմիտսոնովսկու աստղաֆիզիկայի կենտրոնի բարձր էներգիաների աստղաֆիզիկայի բաժնում։ 1981 թվականից աշխատել է Բալթիմորում՝ որպես Տիեզերական աստղադիտակների գիտական ինստիտուտի տնօրեն և Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի պրոֆեսոր։ 1991 թվականից մինչև 1999 թվականը եղել է ֆիզիկայի և աստղագիտության պրոֆեսոր Միլանում։ 1993 թվականից մինչև 1999 թվականը եղել է գլխավոր տնօրեն Եվրոպական հարավային աստղադիտարանում (անգլ.՝ ESO, European Southern Observatory ), որը գտնվում է Գարխինգում (Մյունխենի շրջակայքում)։ 1999 թվականին վերադարձել է ԱՄՆ և այդ ժամանակից հանդիսացել է Վաշինգտոնի միացյալ համալսարանների նախագահ և պրոֆեսոր-հետազոտող՝ Ջոնս Հոփքինսի համալսարանում՝ Բալթիմորում։

Ստորագրել է «Գիտնականների նախազգուշացումը մարդկությանը» մանիֆեստը (1992)[22]։

Ընտանիք

խմբագրել

Ռիկարդո Ջակոնին ամուսնացել է Միրելե Ջակոնիի հետ, որին ճանաչել է դպրոցական նստարանից։ Նա աշխատել է թարգմանչուհի МТИ-ում։ Նրանք ունեցել են երկու դուստր՝ Ջինան և Աննան։

Նվաճումներ

խմբագրել

Ջակոնիի աշխատանքը մինչև 1959 թվականը բնութագրվել է անհաջողությունների շարքով։ Նրա սեփական բառերով, նա AKHT ընկերությունում նոր մեկնարկ է սկսել, իսկ այդ կորպորացիայում աշխատանքի տարիները եղել են ամենաարդյունավետը նրա կյանքում։ 1959 թվականից մինչև 1962 թվականը նա մասնակցել է 23 հետազոտական հրթիռների և 6 արբանյակների գործարկմանը, և մեկ թռիչքի՝ ինքնաթիռով։

1962 թվականի հունիսի 12-ին մեկնարկել է մեծ բարձրությունների վրա գործունակ (բարձրագործ) Աերոբի (անգլ.՝ Aerobee) հետազոտական հրթիռը, որի վրա կար ռենտգենյան դետեկտոր (անգլ.՝ detector)[Ն 2][23]: Նախագիծը նպատակ էր դրվել լուսանկարել Լուսինը ռենտգենյան դիապոզոնում[24]։ Թեև այդ նպատակին հասնել չի հաջողվել, բայց այսօր արդեն հայտնի է, որ ճառագայթման ինտենսիվությունը բավարար չի եղել այդ ժամանակվա դետեկտորների զգայունության համար։ Դրա փոխարեն հաջողվել է Կարիճ համաստեղությունում հայտնաբերել պայծառ օբյեկտ՝ Կարիճ X-1-ը։

Ջակոնիի հաջորդ նախագիծը եղել է առաջին ուղեծրային ռենտգենյան աստղադիտարանը՝ Uhuru արբանյակը, որը գործարկվել է 1970 թվականին և, որի միջոցով կատարվել է երկնքի լրիվ նկարահանումը ռենտգենյան դիապազոնում։ 2-ից մինչև 6 կէվ դիապոզոնում գտնվել են 339 օբյեկտներ։ Արբանյակային հաջորդ նախագիծը եղել է ռենտգենյան ճառագայթները ֆոկուսավորող առաջին հայելային տիեզերական HEAO-2 (Էյնշտեյնի անվան) աստղադիտարանը, որը գործարկվել է 1978 թվականի նոյեմբերի 12-ին։

1976 թվականին Ռիկարդո Ջակոնին Հարվի Տանանբաումի (Harvey Tananbaum) հետ միասին մշակել և ՆԱՍԱ-յին են ներկայացրել նաև Չանդրա ռենտգենյան աստաղդիտարանի նախագիծը, որը նրանք կոչել են AXAF «Ռենտգենյան ֆիզիկայի առաջադեմ սարք» (անգլ.՝ Advanced X-ray Astrophysics Facility)։ Նախնական աշխատանքները սկսվել են հաջորդ տարի, և կատարելագործման աշխատանքները շարունակվել են մինչև 1998 թվականը, երբ մրցույթային կարգով որոշվել է աստղադիտարանն անվանվել է CXO Չանդրա ռենտգենյան աստղադիտարան (անգլ.՝ Chandra X-ray Observatory)[25]։ Այն 1978 թվականին տիեզերք ուղարկված «Էյնշտեյնի աստղադիտարանի» առավել առաջադեմ տարբերակն էր՝ ռեկորդային՝ 22 753 կգ թռիչքային զանգվածով, նախատեսված տասներկու հայելիներից չորսը հեռացված և վեց գիտական սարքավորումներից երկուսը կրճատված[26]։ Այն տիեզերք է ուղարկվել Կոլումբիա շաթլի օգնությամբ, 1999 թվականի հուլիսի 23-ին[27]։ Չանդրան 20-րդ դարի վերջից մինչև 21-րդ դարի սկիզբը ՆԱՍԱ-ի տիեզերք ուղարկած չորս «Մեծ աստղադիտարաններից» երրորդն է[28]։ Առաջինը Հաբլ աստղադիտակն էր, երկրորդը Կոմպտոնը և չորրորդը Սպինցերը։ Այն շարունակում է գործել[29][30]։

1981 թվականից մինչև 1993 թվականը Ջակոնին եղել է ուղեծրային Հաբլ աստղադիտակի նախագծման և շինարարության պատասխանատուն։

Հաջորդ՝ ROSAT ռենտգենյան արբանյակի նախագծմանը Ջակոնին չի մասնակցել, բայց ունեցել է էական ներդրում նրանում՝ ամերիկյան միջոցները նախագծի մեջ ներգրավելու միջոցով, ի թիվս այլ բաների, նաև՝ անվճար գործարկումը։ Այդպիսի ակտիվությունը շատ օգտակար էր, քանի որ այդ ժամանակ, նախագծերին ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերելու համար Հետազոտությունների և տեխնոլոգիաների զարգացման գերմանական նախարարության առաջ քաշած պայմաններից մեկն էր՝ ընդարձակ միջազգային համագործակցությունը։

Ռենտգենյան աստղագիտության բնագավառում իր վաստակի համար, նախ և առաջ, Կարիճ X-1 աղբյուրի բացահայտման համար, Ջակոնին 2002 թվականին արժանացել է Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի։

Պատկերասրահ

խմբագրել
  •  
    Եվրոպական հարավային աստղադիտարան
  •  
    Հարվարդ-Սմիտսոնովսկու աստղաֆիզիկայի կենտրոն
  •  
    HEAO-2 կամ Էյնշտեյնի անվան աստղադիտարանը
  •  
    Աերոբի հետազոտական հրթիռը
  •  
    Ուհուրու արբանյակը
  •  
    Հաբլ տիեզերական աստղադիտակը
  •  
    Չանդրա աստղադիտարանի պտույտը Երկրի շուրջ 1999 օգոստոսի 7 - 2019 մարտի 8

      Չանդրա


      Երկիր

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ Բրունո Ռոսսի-իտալացի աստղաֆիզիկոս և հետազոտող տարրական մասնիկների ֆիզիկայի բնագավառում։
  2. ↑ Տեխնիկական միջոց կամ նյութ, որը ցույց է տալիս չափվող օբյեկտի որոշակի հատկությունների առկայությունը՝ համապատասխան մեծությունով սահմանային արժեքը մեծացնելու դեպքում։

Պարգևներ

խմբագրել
  • 1956-1958 թվականներ՝ Ֆուլբրայտի կրթաթոշակակիր
  • 1966 թվական՝ Հելեն Ուորների մրցանակ, Ամերիկյան աստղագիտական ընկերություն
  • 1967 թվական՝ Կոմո մրցանակ, Իտալիայի ֆիզիկական ընկերություն
  • 1971 թվական՝ Ռենտգենի մրցանակ աստղաֆիզիկայում, Վյուրցբուրգի ֆիզիկական-բժշկական ընկերություն
  • 1971 թվական՝ NASA մեդալ՝ բացառիկ գիտական նվաճումների համար
  • 1972 թվական՝ NASA պարգև՝ հասարակական բացառիկ ծառայությունների համար
  • 1975 թվական՝ Ռիխտմայերի հիշատակի մրցանակ
  • 1980 թվական՝ NASA մեդալ՝ բացառիկ գիտական նվաճումների համար
  •  1980 թվական՝ Էլլիոտ Կրեսսոնի մեդալ, Ֆիլադելֆիա, Ֆրանկլինի ինստիտուտ
  • 1981 թվական՝ Կետրին Բրյուսի անվան ոսկե մեդալ, Խաղաղօվկիանոսյան աստղագիտական ընկերություն
  • 1981 թվական՝ Դեննի Խայնեմանի պարգևատրում աստղաֆիզիկայից, Ամերրիկյան աստղագիտական ընկերություն/ ֆիզիկայի ամերիկյան ինստիտուտ
  • 1981 թվական՝ Հենրի Նորիս Ռասսելի մրցանակ, Ամերիկյան աստղագիտական ընկերություն
  •   1982 թվական՝ Արքայական ստղագիտական ընկերության ոսկե մեդալ
  • 1982 թվական՝ Բնական գիտության Կրեսի Մորիսոնի անվան պարգևատրում, Նյու Յորքի գիտություների ակադեմիա
  • 1987 թվական՝ Վոլֆի մրցանակ ֆիզիկայից
  • 2000 թվական՝ Մարսել Գրոսմանի մրցանակ
  • 2002 թվական՝ Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ
  •  2003 թվական՝ ԱՄՆ Ազգային գիտական մեդալ
  • 2004 թվական՝ Կարլ Շվարցշիլդի մեդալ, գերմանական աստղագիտական ընկերություն
  • 2012 թվական՝ Կարլ Սագանի հուշամրցանակ՝ Ամերկյան տիեզերագնացության ընկերության

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #128167173 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/Riccardo_Giacconi_1931_2018
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Munzinger Personen (գերմ.)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Notable Names Database — 2002.
  9. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  10. ↑ 10,0 10,1 CONOR.Sl
  11. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2002/
  12. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  13. ↑ https://www.fi.edu/en/laureates/riccardo-giacconi
  14. ↑ https://aas.org/grants-and-prizes/helen-b-warner-prize-astronomy
  15. ↑ https://astronomische-gesellschaft.de/en/activities/awards/schwarzschild
  16. ↑ https://wolffund.org.il/riccardo-giacconi/
  17. ↑ https://phys-astro.sonoma.edu/brucemedalists/riccardo-giacconi
  18. ↑ https://aas.org/grants-and-prizes/dannie-heineman-prize-astrophysics
  19. ↑ https://aapt.org/Programs/awards/richtmyer.cfm
  20. ↑ https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2008-great-immigrants/
  21. ↑ Дейвис // Григорьев — Динамика. — М. : Большая российская энциклопедия, 2007. — С. 431. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 8). — ISBN 978-5-85270-338-5.
  22. ↑ WORLD SCIENTISTS' WARNING TO HUMANITY (Գիտնականների նախազգուշացումը մարդկությանը) (անգլ.)
  23. ↑ РМГ 29-2013 ГСИ. Метрология. Основные термины и определения п.6.14
  24. ↑ «ОСНОВЫ РЕНТГЕНОВСКОЙ ДИФРАКТОМЕТРИИ» (PDF). 2012. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  25. ↑ Tucker, Wallace (2013 թ․ հոկտեմբերի 31). «Tyrel Johnson & Jatila van der Veen - Winners of the Chandra-Naming Contest - Where Are They Now?». Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 12-ին.
  26. ↑ «NASA - Chandra X-ray Observatory Quick Facts». www.nasa.gov (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  27. ↑ «Chandra X-ray Observatory Status Report». web.archive.org. 2000 թ․ փետրվարի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2000 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  28. ↑ «Телескоп "Хабблл", "Чандра", "Комптон", "Спитцер"». galspace.spb.ru. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  29. ↑ «Chandra Press Room :: 2020 Press Releases». chandra.si.edu. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  30. ↑ Schwartz, Daniel A. (2004-08). THE DEVELOPMENT AND SCIENTIFIC IMPACT OF THE CHANDRA X-RAY OBSERVATORY (անգլերեն). Vol. 13. էջեր 1239–1247. doi:10.1142/S0218271804005377. ISSN 0218-2718.

Գրականություն

խմբագրել
  • Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — С. 89. — 512 с.
  • Fabbiano G. Riccardo Giacconi (1931-2018)(անգլ.) // Nature. — 2019. — Т. 565. — С. 430. — doi:10.1038/d41586-019-00216-8
  • Rosati P. Riccardo Giacconi (1931-2018)(անգլ.) // Science. — 2019. — Т. 363. — С. 349. — doi:10.1126/science.aaw5309
  • Schreier E.J., Tananbaum H., Tucker W. Riccardo Giacconi // Physics Today. — 2019. — Vol. 72. — № 2. — P. 71. — doi:10.1063/PT.3.4149

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռիկարդո Ջակոնի» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռիկարդո_Ջակոնի&oldid=10007922» էջից