Ուսուցիչ, (որոշ կոնտեքստներում նաև՝ դաստիարակ), անձ, որի օգնությամբ աշակերտները ձեռք են բերում գիտելիքներ, ունակություններ և առաքինություն։ Ըստ «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքի, ուսուցիչն ուսումնական հաստատությունում սովորողների կողմից առարկայական ծրագրերի յուրացումը դասապրոցեսի միջոցով ապահովող և այդ գործընթացի համար անմիջականորեն պատասխանատու մանկավարժական աշխատողն է[1]։

Ուսուցիչ
Մասնագիտություն
մասնագիտություն
Գործունեության ոլորտ
դասավանդում և կրթություն
Լատինական դպրոցի ուսուցիչ և երկու աշակերտ, 1487

Ոչ ֆորմալ ուսուցչի դերը կարող է ստանձնել ցանկացած մարդ (օրինակ՝ աշխատակցին ներկայացնելով որևէ առաջադրանքի կատարման եղանակը)։ Որոշ երկրներում դպրոցական տարիքի պատանիների կրթումը դպրոցների կամ քոլեջների փոխարեն կարող է իրականացվել ոչ ֆորմալ պայմաններում, օրինակ՝ տանը։ Շատ երկրներում ֆորմալ կրթությունն իրականացվում է մասնագիտացված ուսուցիչների կողմից, որոնք վճարվում են կատարած աշխատանքի դիմաց։

Պարտականություններ և գործառույթներ խմբագրել

Տարբեր մշակույթներում ուսուցչի դերը տարբեր է։ Ուսուցիչը կարող է դասավանդել գրագիտություն, արհեստ, կրոն, հասարակագիտություն, կյանքի հմտություններ և այլն։ Ֆորմալ կրթության մեջ ուսուցչի դերը մտնում է դասերի պատրաստումը՝ համաձայն ուսումնական պլանի, դասավանդում և աշակերտների առաջադիմության գնահատում։ Ֆորմալ կրթության սահմաններից դուրս ուսուցչի դերը կարող է ընդլայնվել։ Դասապրոցեսից դուրս նրանք աշակերտների հետ այցելում են կրթական համալիրներ, էքսկուրսիաներ, աշակերտները օգնում են կազմակերպչական տարբեր հարցերում։ Որոշ կրթական ծրագրերում ուսուցիչները պատասխանատու են նաև կարգապահության համար։

Ուսուցիչների կողմից պահանջվող կոմպետենցիաներ և որակ խմբագրել

Դասավանդումը շատ բարդ գործընթաց է[2]։ Պատճառն այն է, որ դասավանդումը հասարակական գործունեություն է, որն իրականանում է հատուկ կոնտեքստում (ժամանակ, վայր, մշակույթ ր այլն) և, հետևաբար, ձևավորվում է այդ հատուկ համատեքստի արժեքների համաձայն[3]։ Գործոնները, որոնք ազդում են ուսուցչից սպասելիքների (կամ պարտականությունների) վրա, ներառում են պատմությունն ու ավանդույթը, կրթության նպատակի հանդեպ նրանց սոցիալական տեսակետները, ուսման վերաբերյալ ընդունված տեսությունները և այլն[4]։

Կոմպետենցիաներ խմբագրել

Ուսուցչի կողմից պահանջվող կոմպետենցիաների վրա ազդում են աշխարհում ուսուցչի դերը հասկանալու տարբեր եղանակները։ Ընդհանուր առմամբ, գոյություն ունի չորս մոդել.

ուսուցիչը՝ որպես ուսուցման ղեկավար
ուսուցիչը՝ որպես հոգատար անձնավորություն
ուսուցիչը՝ որպես փորձառու սովորող, և
ուսուցիչը՝ որպես մշակութային և քաղաքացիական անձ[5]։

Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը պնդում է, որ անհրաժեշտ է մշակել ուսուցիչների կողմից պահանջվող հմտությունների և գիտելիքների ընդհանուր սահմանում` ուսուցիչներին կրթությանն ու մասնագիտական զարգացմանն ուղղորդելու համար[6]։ Որոշ ապացույցների վրա հիմնված միջազգային քննարկումները փորձել են հասնել նման ընդհանուր փոխըմբռնման։ Օրինակ՝ Եվրամիությունը սահմանել է ուսուցիչների պահանջած կոմպետենցիաների երեք ոլորտ.

Աշխատանք ուրիշների հետ
Աշխատանք գիտելիքի, տեխնոլոգիայի և տեղեկատվության հետ, և
Աշխատանք հասարակության մեջ և հասարակության հետ[7]։

Գիտական համաձայնություն է ստեղծվում, որ այն, ինչ պահանջվում է ուսուցիչներից, կարող է խմբավորվել երեք վերնագրերի ներքո.

գիտելիքներ (օրինակ՝ բուն առարկան և գիտելիքներ այն դասավանդելու մասին, ուսումնական ծրագրեր, կրթական գիտությունների, հոգեբանության, գնահատման և այլնի մասին գիտելիքներ)
աշխատանքային հմտություններ (ինչպիսիք են դասերի պլանավորումը, ուսուցման տեխնոլոգիաների օգտագործումը, ուսանողների և խմբերի կառավարումը, ուսուցման մոնիտորինգը և գնահատումը և այլն) և
տրամադրվածություն (ինչպիսիք են էական արժեքներն ու վերաբերմունքը, համոզմունքները և նվիրվածությունը)[8]։

Որակ խմբագրել

Ոգևորություն խմբագրել

 
Նոր Զեելանդիայի դպրոցներից մեկի ուսուցիչը շփվում է հին աշակերտների հետ

Պարզվել է, որ դասընթացների նյութերի նկատմամբ ոգևորություն ցուցաբերած ուսուցիչները և ուսանողները կարող են ուսման և կրթելու գործում դրական առաջադիմություն ցուցաբերել[9]։ Այս ուսուցիչները փորձում են ամեն օր աշխուժացնել դասընթացների նյութերի ուսուցումը[10]։ Միևնույն ուսումնական ծրագիրը բազմիցս կրկնող ուսուցիչները դժվարանալ պահպանել իրենց խանդավառությունը։ Ոգևորված ուսուցիչներն իրենց ուսանողների կողմից գնահատվում են ավելի բարձր, քան այն ուսուցիչները, ովքեր մեծ խանդավառություն չեն ցուցաբերել դասընթացի նյութերի նկատմամբ[11]։

 
Հիմնական դպրոցի ուսուցչուհին իր աշակերտների հետ խնջույքի էր մասնակցում, Կոլումբիա, 2014

Ոգևորություն ցուցաբերող ուսուցիչներն, ամենայն հավանականությամբ, ներգրավված, հետաքրքրված և եռանդուն ուսանողներ ունեն, ովքեր հետաքրքրված են ուսումնասիրել առարկան։ Վերջին ուսումնասիրությունները պարզել են, որ ուսուցիչների խանդավառությունը և աշակերտների դասարանում սովորելու ներքին դրդապատճառը և կենսունակությունը փոխկապակցվածություն են[12]։

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ուսուցիչ հոդվածին

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ՀՀ «Հանրակրթության մասին», ՀՕ-160-Ն օրենք, 2009 թվականի հուլիսի 10, հոդված 3, կետ 13, Վերցված է 2023-01-14-ին
  2. For a review of literature on competences required by teachers, see F Caena (2011) 'Literature review: Teachers’ core competences: requirements and development' accessed January 2017 at «Archived copy» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 8-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  3. for a useful discussion see, for example: Cochran-Smith, M. (2006): 'Policy, Practice, and Politics in Teacher Education', Thousand Oaks, CA: Corwin Press
  4. see for example Cummings, W.K. (2003) 'The Institutions of Education. A Comparative Study of Educational Development in the Six Core Nations', Providence, MA: Symposium Books.
  5. F Caena (2011) 'Literature review: Teachers’ core competences: requirements and development' accessed January 2017 at «Archived copy» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 8-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) citing Altet et al., 1996; Conway et al., 2010; Hansen, 2008; Seifert, 1999; Sockett, 2008
  6. 'Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers', 2005, Paris: OECD publications [1]
  7. F Caena (2011) 'Literature review: Teachers’ core competences: requirements and development' accessed January 2017 at «Archived copy» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 8-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  8. Williamson McDiarmid, G. & Clevenger-Bright M. (2008) 'Rethinking Teacher Capacity', in Cochran-Smith, M., Feiman-Nemser, S. & Mc Intyre, D. (Eds.). 'Handbook of Research on Teacher Education. Enduring questions in changing contexts'. New York/Abingdon: Routledge/Taylor & Francis cited in F Caena (2011)
  9. Teaching Patterns: a Pattern Language for Improving the Quality of Instruction in Higher Education Settings by Daren Olson. Page 96
  10. Motivated Student: Unlocking the Enthusiasm for Learning by Bob Sullo. Page 62
  11. Barkley, S., & Bianco, T. (2006). The Wonder of Wows. Kappa Delta Pi Record, 42(4), 148-151.
  12. Patrick, B.C., Hisley, J. & Kempler, T. (2000) "What's Everybody so Excited about?": The Effects of Teacher Enthusiasm on Student Intrinsic Motivation and Vitality", The Journal of Experimental Education, Vol. 68, No. 3, pp. 217-236