Զվարճանքի զբոսայգի

Զվարճանքի զբոսայգի (ատրակցիոնների զբոսայգի, թեմատիկ զբոսայգի), հավաքական տերմին, որն առանձնանում է որոշակի թվով ատրակցիոնների և զվարճանքի այլ տեսակների միևնույն տարածքում գտնվելով։ Զվարճանքի այգին տարբերվում է քաղաքային զբոսայգիներից և մանկական խաղահրապարակներից նրանով, որ նախատեսված է մարդկանց լայն շրջանակի զվարճանքի համար։ Իսկ ի տարբերություն տոնավաճառների և ժողովրդական զբոսահանդեսների, որոնք ժամանակավոր են և շարժական, զվարճանքի այգիները ստացիոնար են և նախատեսված են երկարատև գործելու համար։ Երբեմն զբոսայգին լինում է թեմատիկ, որը զվարճանքի այգի է՝ ատրակցիոններով, շրջապատող դեկորացիաներով, և որի սպասարկող անձնակազմը ոճավորված է որոշակի թեմայի շուրջ, օրինակ՝ Վայրի արևմուտք կամ Ծովահենների կղզի և այլ թեմաներով։

Զվարճանքի զբոսայգի
Մոխրոտիկի ամրոցը ԱՄՆ Ֆլորիդա նահանգում Դիսնեյլենդ

Պատմություն

Առաջին հիմնադրում․ Դանիա

1583 թվականին Դանիայում կառուցվել է «Բակկեն» (բլուր) զբոսայգին, որը գտնվում է Կոպենհագենից դեպի հյուսիս Կլամփենբորգում։ Այն համարվում է աշխարհում կառուցված զվարճանքի առաջին զբոսայգին, որով էլ դրվել է ատրակցիոնների ստացիոնար պուրակների պատմության սկիզբը։

Ըստ ավանդույթի, մի աղջիկ, քայլելով Կոպենհագենի հյուսիսում գտնվող Եղնիկների թագավորական պուրակում, նկատել է գետնի տակից դուրս հորդող ստորգետնյա աղբյուր։ Այդ ջրից նա տուն է բերել։ Աղբյուրի ջուրը համարվել է բուժիչ։ Դրանից հետո դեպի պուրակ են ձգտել հազարավոր մարդիկ։ Դանիացիներն աղբյուրի մոտ էին հավաքվում հանգստանալու՝ վայելելով լռությունն ու սառնությունը։ Դերասաններն այստեղ սկսել են փողոցային ներկայացումներ կազմակերպել, հանրությանը զվարճացնելու համար։ Սկսել են ժամանակավոր թատերական ներկայացումներ՝ բալագաններ կազմակերպել։ Կառուցվել են գիշերակացի տներ։ Դրան հաջորդել են պարզունակ ատրակցիոններ։ Հետաքրքրական է, որ «Բակկեն» զբոսայգին շարունակում է գործել առ այսօր, առանց ընդմիջման և պահպանելով Դանիայի 16-րդ դարի ոգին։

Հարստության խորհրդանիշ

Փարիզի ատրակցիոն պարկ, 1820

17-18-րդ դարերում Եվրոպայում (Ֆրանսիա, Իտալիա), ապա Ռուսաստանում բարձրաշխարհիկ ազնվականության զբոսայգիներում և պուրակներում տոնական օրերին կազմակերպվում էին զանազան զվարճանքներ։ Ազնվականները փորձում էին զարմացնել միմյանց։ Սկզբում նրանց ճարտարապետները, օգտագործելով իրենց ամբողջ երևակայությունը, շեշտը դնում էին միայն լանդշաֆտային փոփոխության վրա (ջրի կասկադներ, արհեստական լճեր, քարայրեր)։ Այնուհետև սկսեցին հայտնվել առաջին ատրակցիոնները։ Դրանցից է Սրբազան անտառ այգին (Հրեշների ամառանոց) Բոմարցոյում, որտեղ սովորական ազնվական ագարակը վերածվել է մի ամբողջ զվարճանքի զբոսայգու, որտեղ ատրակցիոնների դերը կատարել են հրեշների վիթխարի արձանները։ Այն նմանատիպ ատրակցիոններից առաջինն է աշխարհում։ Մեծ տարածում են ստացել ջրային խաղերով ատրակցիոնների զբոսայգիները (հումորային շատրվաններ)։ Ինժեներական մտքի սրամիտ լուծումն իրենից ներկայացնում էր շատրվանի նման ջրի շիթերի հանկարծակի ժայթքումը։

18-րդ դարի կեսերին հայտնի ռուս գիտնական և ինժեներ Անդրեյ Նարտովը Պետրոս I թագավորի համար «Մեխանիկական սահելու բլուր» է հորինել։ Շինությունը շահագործվել է, բայց ատրակցիոնային ինդուստրիան սկսվել է միայն հաջորդ դարում, երբ Մոսկվայի մոտ ջախջախված նապոլեոնական բանակի նախկին զինվորները ստեղծել են ատրակցիոնի նմանօրինակ՝ այն անվանելով «Ռուսական բլուրներ» (ռուս.՝ Русские горки)։ Այդ անվանումով ատրակցիոնը հայտնի է մինչև օրս։ Ռուսաստանում ավելի հաճախ անվանում են «Ամերիկյան բլուրներ»։ Այն աշխարհի ամենահայտնի ժամանցային ատրակցիոնն է համարվում աշխարհի տարբեր ծայրերում։

Ձիերով կարուսելների սկիզբը․ Անգլիա

Մեծ ճանաչում են վայելել նաև ձիերով կարուսելները։ Ձիերով կարուսելները դարձել են առաջին շարժական ատրակցիոնները, որոնք հնարավոր էր հեշտությամբ քանդել և տեղափոխել սայլերով։

1860-ական թվականների և 1870-ական թվականների նորարարությունների ալիքը հանգեցրել է մեխանիկական ատրակցիոնների առաջացմանը, ինչպիսիք են գոլորշիով աշխատող կարուսելը (որը կառուցվել է Թոմաս Բրեդշոույի կողմից Էյլշամ տոնավաճառային քաղաքում), հատկապես Ֆրեդերիկ Սավեգի կողմից Քինգս Լիյն քաղաքից, (Նորֆոլկ, Անգլիա), որի կարուսելային սարքավորումները արտահանվել են ամբողջ աշխարհում։ Նրա «ձիեր հեծնելու» նորամուծությունն այսօր կարելի է տեսնել կարուսելներում։ Սա նշանավորել է ժամանակակից զվարճանքների զբոսայգիների դարաշրջանի սկիզբը, քանի որ բանվոր դասակարգին ավելի ու ավելի հասանելի էր դառնում ժամանցը։

Ատրակցիոն պարկերի զարգացում

ԱՄՆ-ում

19-րդ դարի սկզբին Ամերիկայում, որտեղ հանգստյան օրերին տրամվայների ուղևորների թիվը զգալիորեն կրճատվում էր, յուրօրինակ կոմերցիոն քայլ են մտածել։ Հաճախորդների ուշադրությունը տրամվայով երթևեկելու վրա սևեռելու համար՝ ատրակցիոն զբոսայգիները կազմակերպում էին տրամվայի երթուղիների վերջին կայարաններում։ 1925 թվականին կառուցվել է մոտ մեկուկես հազար նման զբոսայգի։ Սկզբում մուտքն անվճար էր, այնուհետև տարածք մուտք գործելու համար գումար էին գանձում։ Այդպիսի պուրակներն սկսեցին անվանե «Տրամվայների զբոսայգիներ» (անգլ.՝ trolley park), քանի որ «trolley»՝ մետաղաձողային հոսանքահանիչ (ռուս.՝ штанговый токосъёмник) է այդ ժամանակ կիրառվել ԱՄՆ-ի տրամվայների վրա։

Ռուսաստանում

Գորկու զբոսայգու մուտքը
Մոսկվա

1912 թվականին Ռուսաստանում առաջին ատրակցիոն պարկը բացվել է Սանկտ-Պետերբուրգի Սպայական փողոցում (այժմ՝ Դեկաբրիստների), որը կոչվել է «Լունա-պարկ»։ Համալիրի կազմում, մասնավորապես, ընդգրկված են եղել Սատանի անիվը (բարձր արագության կենտրոնախույս ատրակցիոն, որը մարդկանց այս ու այն կողմ էր շպրտում), սահելու բլուրները (լեռնային երկաթուղի թունելներով և կտրուկ շրջադարձերով)։ Խորհրդային միությունում Նոր տնտեսական քաղաքականության ժամանակներում սկվել է զբոսայգիների կառուցման իսկական բում։ 1928 թվականին ԽՍՀՄ-ում կառուցվել է Մոսկվայի կենտրոնական՝ Գորկու անվան մշակույթի և հանգստի զբոսայգին, որն Արևելյան Եվրոպայում գոյություն ունեցող ամենախոշոր զբոսայգին է (ընդհանուր մակերեսը՝ 219,7 հա)։

Երկարատև ընդմիջումից հետո

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բերած աղետների հետևանքով, զվարճանքի ինդուստրիայի զարգացումը երկարատև դադար է ունեցել։ Իսկական առաջընթաց էր ընտանեկան հանգստի համար նախատեսված Ուոլթ Դիսնեյի նախաձեռնությամբ և ֆինանսավորմամբ կառուցված զբոսայգին։ 1955 թվականին Դիսնեյը ներդրել է 100 հազար դոլլար։ Բայց գործարար գործընկերները Դիսնեյի գաղափարը համարել են ուտոպիա, և սեփականատերը ստիպված էր իր բոլոր բաժնետոմսերը գրավ դնել Անահայմում (Կալիֆոռնիա) առաջին Դիսնեյլենդի կառուցման համար։ Ժամանցի ինդուստրիայում ներդրված 17 միլիոն դոլարը ոչ միայն ծախսերը հանեցին, այլև բերեցին հսկայական եկամուտ սեփականատիրոջը։

Գրավիչ ճանապարհորդություն հայտնի մուլտֆիլմերի կախարդական երկրում։ - Դիսնեյլենդ զբոսայգու հայեցակարգ

Դիսնեյի առաջին պարկի համբավից ոգեշնչված կառուցվել են նմանատիպ զբոսայգիներ ամբողջ Ամերիկայում։ Արլինգտոնում ստեղծվել է «Վեց Դրոշ Տեխասի վրա» զբոսայգին, որը նվիրված է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պատմությանը։ Նեշվիլում (նահանգ՝ Թենեսի) կառուցվել է «Օփրիլենդ» քանթրի ոճով։ Նյու Ջերսիում «Մեծ արկած» և «Սաֆարի առյուծների քաղաքում» զբոսայգիներում միավորված են բացօթյա կենդանաբանական այգին և ատրակցիոնները։ Այստեղ կենդանիները պահվում են բնական պայմաններում։

Քաղաքակիրթ երկրների մյուս մասը զգալիորեն հետ է մնում զվարճանքի ատրակցիոնների կառուցման թվով։ Եվրոպայում և Ասիայում խոշոր ժամանցային կենտրոններ հայտնվել են միայն վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում։ Դրանցից առավել հայտնիներից են 1992 թվականին կառուցված «Փարիզյան Դիսնեյլենդը և Սեուլի (Կորեա) «Լոթե Վորլդ» զվարճանքի զբոսայգիները։ Վերջինս գրանցվել Է «Գինեսի ռեկորդների գրքում», որպես աշխարհի խոշորագույն փակ զբոսայգի (ընդհանուր մակերեսը կազմել է ավելի քան 7560 հա)։

Ժողովրդականություն

Ատրակցիոն զբոսայգիներից մեծ ժողովրդականություն են վայելում։ «Բիզնես-ամսագրի» տվյալներով՝ մեկ տարվա ընթացքում, միայն ԱՄՆ-ում ատրակցիոն զբոսայգիներ այցելելողների թիվը հասնում է 170 միլիոն մարդու։ Ընդ որում, նման զբոսայգիների ընդհանուր եկամուտը գերազանցում է տարեկան 1 մլրդ դոլարը։ 2006 թվականին Ռուսաստանում գործել են շուրջ 700 ատրակցիոն զբոսայգիներ, որոնք ջուրջ 3,5 միլիարդ ռուբլի եկամուտ են բերել։

Ստանդարտ գոտիներ

Ատոմիում, Մինի Եվրոպա, Բելգիա

Սատանի անիվ Սինգապուրում
բարձրությամբ աշխարհում երկրորդը (165 մ) Լաս Վեգասինից հետո

Բատուտ Մերաքս

Վտանգավոր (էքստրեմալ) գոտի

«Նյարդերը լարել» ցանկացողների համար կան ատրակցիոններ, որոնք գրավում են ակտիվ ապրելակերպ սիրող մարդկանց ուշադրությունը։ Որպես կանոն, մինչև 14 տարեկան երեխաների մուտքն արգելված է էքստրեմալ գոտում գտնվող ատրակցիոններ։ Նման ատրակցիոններից են․

• Ազատ անկման աշտարակ, բարձր աշտարակ է, որի վրա ցածրացրած տոռ է ուղևորների համար տեղերով, ովքեր բարձրանում են ≈ 30 մետր բարձրության վրա, իսկ հետո տեղի է ունեցել տոռի ազատ անկում, որտեղ սկսում են աշխատել ռետինե՝ ամորտիզացիոն կապիչներ, որոնք արգելակում են շարժումները։ Ատրակցիոնը նախատեսված է մեծերի և փոքրերի համար։ Սահմանափակումներ կան 120 սմ-ից բարձր հասակ և 100 կգ-ից ոչ ավել քաշ։ Ատրակցիոնից օգտվել հակացուցված է հղի կանանց և այն այցելուներին, ովքեր տառապում են սրտի, ողնաշարի, նյարդային համակարգի հիվանդություններով և վախենում են բարձրությունից։
• Սահելու սար (Ամերիկական սարեր)
• Հսկա ճոճանակներ (սնկշռության էֆեկտներով)
• Կատապուլտ ատրակցիոն
• Բանդժի-բատուտ
• Թայպարկ։

Ընտանեկան գոտի

Ընտանեկան գոտու ատրակցիոնները համալրվում են այնպիսի շինություններով, որոնք նախատեսված են ինչպես մեծահասակների, այնպես էլ երեխաների համար։ Այդպիսի ատրակցիոնների օրինակներ են՝

• Սատանի անիվ
• Ծիծաղի սենյակ
• Հիդրոդրոմ (բամպերային նավակներով լողավազան)
• Մանկական գնացք
• Լազերային (կամ սովորական) հրաձգարան (տիր)
• Ավտոդրոմ էլեկտրական մեքենաներով
• Շղթա կարուսել

Մանկական գոտի

Այս տարածքը նախատեսված էր բացառապես 6-14 տարեկան երեխաների համար։ Ատրակցիոնների հիմնական տեսակները՝

• Հիդրոդրոմ (Ավազան բամբերային նավակներով)
• Պնևմատիկ բատուտ
• Փչովի բլուրներ
• Մանկական խաղային լաբիրինթներ

6 տարեկանից փոքր երեխաների համար նախատեսված էր էլեկտրամեխանիկական ճոճանակներ։

Չինաստանի Շենժեն քաղաքում Պատուհան դեպի աշխարհ (անգլ.՝ Window on the world) թեմատիկ այգու տեսարժանություններից է Հարավային Մանհեթենը (Նյու Յորք) Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներից տուժած Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի երկնաքերների հետ միասին

Հետաքրքիր փաստեր

• 20-րդ դարի վերջին Տոկիոյի Դիսնեյլենդն աչքի է ընկել ամենամեծ հաճախելիությամբ։ Վերջին տասնամյակում այգին այցելել է 179,11 միլիոն մարդ։ Հատկանշական է, որ այն Ճապոնիայի բնակչության կեսից ավելին է և գերազանցել է աշխարհի ցանկացած այլ զբոսայիների ցուցանիշներին։
• Սանդասկի (ԱՄՆ) քաղաքում է գտնվում «Cedar Point» զվարճանքների այգին, որն սահելու ատրակցիոնների թվով ամենամեծն է (77)։ Զբոսայգին գործում է 1870 թվականից և համարվում է աշխարհի ամենահին զբոսայգին։ Այստեղ 17 «Ամերիկյան բլրակներ» կան, որն ավելի շատ է, քան աշխարհի ցանկացած զբոսայգում։ 2003 թվականին կառուցվել է «Top Thrill Dragster» ամենաբարձր ամերիկյան բլրակը, որն էլ իր բարձրությամբ գերազանցում է Ազատության արձանը։
• Յուրաքանչյուր աշուն Մյունխենում (Գերմանիա) հատուկ Օկտոբերֆեստ ամենամյա փառատոնի համար կառուցվում է աշխարհի ամենամեծ ժամանակավոր զվարճանքների զբոսայգին։ Այն մի հսկայական համալիր է, որի տարածքում տեղակայվում են մոտ 50 տարբեր ատրակցիոններ։ Այդպիսի ժամանակավոր այգիների գլխավոր տեսարժանությունը «Ամերիկյան բլուրներն» են։ Այսպես, օրինակ, «Օլիմպիա լուպինգ բան»-ը, որը մշակվել է հայտնի գերմանացի կոնստրուկտոր Անտոն Շվարցկոպֆի կողմից, ունի հինգ կտրուկ շրջադարձ։
• Առաջին չինական Դիսնեյլենդը կառուցվել է Հոնկոնգում (Սյանգան)։ Այն բացվել է 2005 թվականի սեպտեմբերի 12-ին և ստեղծվել է ֆենշույի օրենքներով։ Այն ամենափոքրն է Դիսնեյի զբոսայգիներից․ մակերեսը կազմում է ընդամենը 126 հա, իսկ սպասարկող անձնակազմը 5 հազար աշխատակից է։ «Միստիկական կալվածք» - վերջին զբոսայգու բացումը տեղի է ունեցել 2013 թվականի մայիսի 17-ին։
  

  Աշխարհի զվարճանքի այգիների (ինտերակտիվ քարտեզ)

Տես նաև

• Դիսնեյլենդ Փարիզ
• Մինի Եվրոպա
• Լեգոլենդ
• Էֆթելինգ
• Մադյուրոդամ
• Փոքրապատկեր Կիևը (զբոսայգի)

Արտաքին հղումներ

• «Category:Amusement parks - Wikimedia Commons»։ commons.wikimedia.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2020-08-04 
• Point Cedar։ «Amusement parks – Travel guide at Wikivoyage»։ en.wikivoyage.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2020-08-04 

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Զվարճանքի զբոսայգի կատեգորիայում։