Պրոֆեսորների շենք (Երևան)

Պրոֆեսորների տուն, բնակելի շենք Երևանում, ճարտարապետական հուշարձան, որը կառուցվել է 1934 թվականին ճարտարապետ Սամվել Սաֆարյանի նախագծով^[1] Հայկական ԽՍՀ ստեղծագործական և տեխնիկական մտավորականության ներկայացուցիչների համար։ Կոնստրուկտիվիզմի հուշարձան է։

ՀՀ կառավարության 2004 թվականի N 1616-Ն որոշմամբ ^[2] շենքն ընդգրկված է Երևանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում ^[3] ։

Պատմություն

Հինգերորդ հարկում պահպանվել է 1934 թվականի սկզբնական ապակեպատումը։

1932 թվականին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը միջոցներ է հատկացրել Երևանում բնակելի շենքի կառուցման համար, որտեղ նախատեսվում էր տեղավորել 1923 թվականից մինչև վաղ ընկած ժամանակահատվածում Հայաստան հրավիրված և Երևան ժամանած ստեղծագործական և տեխնիկական մտավորականության ներկայացուցիչներ։ 1930-ական թվականներին նորեկների մեծ մասը սեփական բնակարան չի ունեցել և ստիպված են եղել ապրել հանրակացարաններում և հյուրանոցներում։ Տանը պետք է ապրեին նաև մշակույթի և արվեստի երիտասարդ, խոստումնալից գործիչներ։

Նախագիծը վստահվել է երիտասարդ ճարտարապետ Սամվել Սաֆարյանին։ Ըստ նախնական նախագծի՝ Պրոֆեսորների տունը դասական կոնստրուկտիվիստական կոմունա էր, որտեղ բնակարանները չունեին խոհանոցներ, փոխարենը նկուղում բնակիչների համար նախատեսված էր ճաշասենյակ։ Նմանատիպ սխեման կիրառվել է Խորհրդային միութունում կառուցվող կոմունաների մեծ մասում, ինչը չի արմատավորվել՝ բնակիչները գրեթե անմիջապես իրենց համար խոհանոցներ են ստեղծել իրենց սեփական բնակարաններում։

Սկզբում շենքում տեղադրվել են Իտալիայից պատվիրված վերելակներ, սակայն հետագայում Լավրենտի Բերիայի պատվերով դրանք ապամոնտաժվել են և վերատեղադրվել Թբիլիսիի շենքերից մեկում ^[1] ։

Նախագծային առանձնահատկություններ

Տունը երևանյան կոնստրուկտիվիզմի վառ օրինակ է։ Շենքը 5 հարկանի է, երկու մուտքով, ունի 20 բնակարան։ Յուրաքանչյուր հարթակում կա երկու բնակարան։ 5-րդ հարկը նախատեսված էր նկարիչների համար և ուներ մեծ ապակեպատ տարածք՝ արվեստանոցների բարձրորակ լուսավորության համար։ Վերելակների հորանները ունեն շերտավոր ապակեպատում: Շենքը զարդարված է վարդագույն տուֆով։

Նշանավոր բնակիչներ և հուշատախտակներ

Պրոֆեսորների տունը Երևանի «ամենածանրաբեռնված» հուշատախտակներով տներից մեկն է։ Նրա ճակատին կան 11 հուշատախտակներ՝ նվիրված հետևյալ նշանավոր բնակիչներին^[4]՝

նկարիչ Գաբրիել Գյուրջյան (տանն ապրել է 1934-1987 թվականներին)
նկարիչ Սեդրակ Առաքելյան (տանը ապրել է 1934-1942 թվականներին)
վիրաբույժ Համբարձում Քեչեկը (տանը ապրել է 1934-1948 թվականներին)
մաթեմատիկոս Աշոտ Տեր-Մկրտչյան (1934-1959թթ. տանը ապրել է)
կոմպոզիտոր Ծովակ Համբարձումյան (տանն ապրել է 1935-2001 թվականներին)
գրականագետ Արսեն Տերտերյան (տանն ապրել է 1935-1953 թվականներին)
պատմաբան Գրիգորի Կապանցյան (տանն ապրել է 1936-1957թվականներին)
արվեստաբան Ռուբեն Դրամփյան (տանը ապրել է 1936-1991 թվականներին)
արվեստագետներ Մարիամ և Երանույ Ասլամազյաններ (տանը բնակվել են 1943-1992 թվականներին)
բուսաբան Վահան Ղազարյան (տանը ապրել է 1954-2002 թվականներին)
Պետական և ռազմական գործիչ Ռոման Կարա-Պողոսյան (տանն ապրել է 1984-2009 թվականներին)

Հուշահամալիր պրոֆեսորների տան դիմաց.

Տան դիմաց հուշաքար է տեղադրված, որտեղ թվարկված են տան մի շարք այլ հայտնի բնակիչներ, որոնց հուշատախտակները չեն տեղավորվել շենքի ճակատին.

գրող Ստեփան Զորյան
գրող Զապել Եսայան
գրող Մովսես Արազի
դաշնակահար և նկարիչ Աղավնի Մեսրոպյան
ճարտարապետ Գևորգ Քոչար
ճարտարապետ Միքայել Մազմանյան
ճարտարապետ Վաղարշակ Բելուբեկյան
երգիչ Հայկանուշ Դանիելյան
կոմպոզիտոր Արո Ստեփանյան
քանդակագործ Սմբատ Սարգսյան
գրականագետ Գեորգ Աբով
նկարիչ Ֆանոս Թերլեմեզյան
նկարիչ Առաքել Առաքելյան
նկարիչ Միքայել Գյուրջյան
գրող և բանաստեղծ Վաան Թոթովենց (տանն ապրել է 1934-1936 թվականներին)

Մեծ տեռորի ժամանակ տան շատ բնակիչներ ենթարկվել են բռնաճնշումների։ Մասնավորապես, 1937 թվականին ձերբակալվել է գրող Զաբել Եսայանը, իսկ հետո գնդակահարվել, նույն ճակատագրին է արժանացել նաև վիրաբույժ Համբարձում Կեչեկի որդին՝ Ալեքսանդր Կեչեկը։ 1938 թվականին գնդակահարվել է Վահան Թոթովենցը։ 1937-1938 թվականներին ճարտարապետներ Միքայել Մազմանյանն ու Գևորգ Քոչարը նույնպես ձերբակալվել են և հետագայում աքսորվել Նորիլսկ (երկուսն էլ արդարացվել են Ստալինի մահից հետո. առաջինը վերադարձել է Երևան 1954 թվականին, իսկ երկրորդը՝ 1960 թվականին)^[1] ։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Григорян М. В. «Ереван. Биография города». — М.: Слово/Slovo, 2022. — ISBN 978-5-387-01752-0
↑ «Постановление № 1616 от 7 октября 2004 г. об утверждении государственного списка недвижимых памятников истории и культуры города Ереван, РА». Արխիվացված օրիգինալից 2016-08-05-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 16 (օգնություն)
↑ «Культурно-исторические памятники Еревана теряют свою ценность». Արխիվացված օրիգինալից 2021-01-10-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին.
↑ «Карта всех мемориальных досок Еревана». Արխիվացված օրիգինալից 2023-02-23-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին.

Ծանոթագրություններ

[арх1-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Григорян М. В. «Ереван. Биография города». — М.: Слово/Slovo, 2022. — ISBN 978-5-387-01752-0

[2] «Постановление № 1616 от 7 октября 2004 г. об утверждении государственного списка недвижимых памятников истории и культуры города Ереван, РА». Արխիվացված օրիգինալից 2016-08-05-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 16 (օգնություն)

[3] «Культурно-исторические памятники Еревана теряют свою ценность». Արխիվացված օրիգինալից 2021-01-10-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին.

[4] «Карта всех мемориальных досок Еревана». Արխիվացված օրիգինալից 2023-02-23-ին. Վերցված է 2023-09-07-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]