Լիսիպրիյա Կանգուջամ (անգլ.՝ Licypriya Kangujam, հոկտեմբերի 2, 2011(2011-10-02), Imphal East district, Մանիպուր, Հնդկաստան[1]), մանկահասակ հնդիկ բնապահպան ակտիվիստ։ Աշխարհում տարիքով ամենափոքր կլիմայական ակտիվիստներից է և դիմել է աշխարհի առաջնորդներին Իսպանիայի Մադրիդ քաղաքում կայացած ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության 2019 թվականի համաժողովի ժամանակ (COP25)՝ խնդրելով նրանց կլիմայի հետ կապված անհապաղ գործողություններ ձեռնարկել։ 2018 թվականից ի վեր Հնդկաստանում իրականացնում է կլիմային ուղղված արշավ, պահանջում նոր օրենքներ ընդունել Հնդկաստանի աղտոտվածության բարձր մակարդակները զսպելու համար ու կլիմայի փոփոխության մասին գրագիտությունը դպրոցներում պարտադիր դարձնել[2][3][4][5]։

Լիսիպրիյա Կանգուջամ
անգլ.՝ Licypriya Kangujam և Licypriya Kangujam
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 2, 2011(2011-10-02) (13 տարեկան)
ԾննդավայրImphal East district, Մանիպուր, Հնդկաստան[1]
Քաղաքացիություն Հնդկաստան
Մասնագիտությունբնապահպան, Կլիմայական ակտիվիստ և աշակերտ
 Licypriya Kangujam Վիքիպահեստում
Լիսիպրիյա Կանգուջամի հարցազրույցը BBC-ին՝ կլիմայի փոփոխության արշավի վերաբերյալ

Համարվում է Հնդկաստանի Գրետա Թունբերգը, թեև դա նրան դուր չի գալիս[6]։

Կլիմայի փոփոխության դեմ արշավն սկսել է 2018 թվականի հուլիսից[7]։ 2019 թվականի հունիսի 21-ին ոգեշնչվելով կլիմայական ակտիվիստ Գրետա Թունբերգից Լիսիպրիյան մեկ շաբաթ անցկացրել է Հնդկաստանի պառլամենտի շենքի դիմաց, որպեսզի գրավի վարչապետ Նարենդրա Մոդիի ուշադրությունն ու Հնդկաստանում կլիմայի փոփոխության մասին օրենք ընդունել տա։ 2019 թվականի օգոստոսի 31-ին ստացել է «Համաշխարհային երեխաների խաղաղության մրցանակ 2019», որը նրան է հանձնվել Երիտասարդության խթանման տարածաշրջանային դաշինքի և Երիտասարդության սպորտի նախարարության և համայնքների հզորացման, Մալդիվների կառավարության կողմից կազմակերպված միջոցառման ընթացքում։ ԱՄՆ-ի Վաշինգտոն քաղաքում գտնվող «Երկրի օր» ցանցի կենտրոնակայանը նրան պատվել է «Ծագող աստղ» կոչումով[8][9][10]։

2019 թվականի նոյեմբերի 19-ին Չանդիգարհի համալսարանում ստացել է «ԿԶՆ Դեսպանի մրցանակ 2019» «Dainik Bhaskar» օրաթերթի կողմից՝ Հնդկաստանի քաղաքական համակարգի հետ համագործակցությամբ։ 2020 թվականի հունվարի 3-ին Նյու Դելիում Պոնդիչերիի նահանգապետ Կիրան Բեդիի կողմից ստացել է «2020 թվականի համաշխարհային հրաշամանուկ» մրցանակը[11]։ 2020 թվականի փետրվարի 18-ին ելույթ է ունեցել Նյու Դելիի համալսարանում կազմակերպված TEDxSBSC համաժողովում։ 2020 թվականի փետրվարի 23-ին հանդես է եկել Մումբայում անցկացված TEDxGateway համաժողովում ու իր ելույթի համար արժանացել հոտնկայս ծափահարությունների։ Մինչև ինը տարեկանը վեց անգամ ելույթ է ունեցել TEDx համաժողովների ընթացքում[12][13][14][15]։

Լիսիպրիյա Կանգուջամը ծնվել է Հնդկաստանի Մանիպուր նահանգում 2011 թվականի հոկտեմբերի 2-ին։ ՔՔ Սինխի և Բիդյարանի Դևի Կանգուջամ Օնգբիի ավագ դուստրն է։ Յոթ տարեկանից ձայն է բարձրացրել կլիմայի փոփոխության և աղետների ռիսկի նվազեցման դեմ պայքարելու համար։ 2019 թվականի հունիսին ցույց է արել Հնդկաստանի պառլամենտի շենքի դիմաց՝ դիմելով Հնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդիին՝ Հնդկաստանում կլիմայի փոփոխության մասին օրենք ընդունելու համար[16][17][18]։

2018–2019 ակտիվիզմ

խմբագրել
 
Կանգուջամը ելույթ է ունենում 2019 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Անգոլայում անցկացված ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Գործընկերների ֆորում 2019-ում

Այցելություն Մոնղոլիա

խմբագրել

2018 թվականին Լիսիպրիան հայրիկի հետ մասնակցել է Մոնղոլիայում անցկացված ՄԱԿ-ի աղետի խորհրդաժողովին, որը նրան ոգեշնչել է ներգրավվել ակտիվության մեջ։ «Բի-բի-սի Նյուզի» մի հոդվածում նա ասել է․ «Ես շատ ոգեշնչում և նոր գիտելիքներ ստացա ելույթ ունեցող մարդկանցից։ Դա կյանք փոխող իրադարձություն էր»։ Անմիջապես դրանից հետո հիմնադրել է «Child Movement» շարժումը կլիմայի փոփոխության և բնական աղետների դեմ պայքարի միջոցով մոլորակը պաշտպանելու մասին իրազեկությունը բարձրացնելու նպատակով[8]։

Այցելություններ Աֆրիկա

խմբագրել

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն, Աֆրիկայի միությունը և Անգոլայի կառավարությունը հրավիրել են Կանգուջամին մասնակցել Անգոլայի մայրաքաղաք Լուանդայում կազմակերպված ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գործընկերների ֆորում 2019-ին։ Անգոլայի նախագահ Ժուան Լորենսուի, Մալիի նախագահ Իբրահիմ Բուբակար Կիթայի, Մալավիի նախագահ Հագե Գեյնգոբի, Կոնգոյի Հանրապետության նախագահ Դենի Սասսու Նգեսսոյի, Անգոլայի առաջին տիկին Անա Դիաս Լոուրենցոյի, Նամիբիայի առաջին տիկին Մոնիկա Գեյնգոսի, 2018 թվականի Նոբելյան մրցանակակիր Դենի Մուքվեգեի, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրեն Օդրի Ազուլեի, Գվինեայի փոխվարչապետ Ֆրանսուա Ֆոլի և Աֆրիկայի մշակույթի բոլոր նախարարների հետ խոսել է կլիմայի փոփոխության մասին[19][20][21][22]։

Kerala Flood 2018

խմբագրել

2018 թվականի օգոստոսի 24-ին իր խնայողությունները՝ 100,000 ռուփի, նվիրաբերել է Կերալայի գլխավոր նախարար Պինարայի Վիջայանին՝ Կերալայի զանգվածային ջրհեղեղից տուժած երեխաներին օգնելու նպատակով։ Երկու տարի անց Կերալայի կառավարությունից շնորհակալական նամակ է ստացել[23]։

Լիսիպրիայի նվիրատվությունը գլխավոր նախարարին աջակցել է ջրհեղեղից տուժած երեխաներին պաշտպանելու գործում նրանց աշխատանքին։ Նա հավատում էր, որ իր փոքր ներդրումը կօգնի փոփոխություն մտցնել երեխաների համար ծանր ժամանակահատվածում։

Հոկտեմբերյան մեծ երթ 2019

խմբագրել

2019 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Նյու Դելիի Ինդիա Գեյթ կոչվող պատերազմի հուշարձանի մոտից Լիսիպրիյան իր հազարավոր աջակիցների հետ սկսել է «2019 թվականի հոկտեմբերյան մեծ երթը»։ Երթը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 21-27-ը տարբեր վայրերում՝ նպատակ ունենալով պահանջել անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ և կիրառել կլիմայի մասին օրենք Հնդկաստանում[8][24][25]։

Գոյատևման հավաքածու ապագայի համար

խմբագրել

2019 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Լիսիպրիյան ստեղծել է խորհրդանշական մի սարք, որը կոչվում է SUKIFU (ապագայի գոյատևման հավաքածու)՝ օդի աղտոտումը կանխելու նպատակով։ SUKIFU- ն գրեթե զրոյական բյուջետային հավաքածու է, որը նախատեսված է շնչելու համար մաքուր օդ ապահովելու համար խիստ աղտոտվածության պայմաններում։ Յուրաքանչյուրը կարող է տանը ստեղծել դրանից վերամշակված աղբից` մեր թոքերին մաքուր օդով ապահովելու համար։ Նա այն ցուցադրել է Փունջաբի և Հարիանայի օրենսդիր ժողովի շենքի առջև՝ որպես բողոքի խորհրդանիշ, մինչ նորընտիր նախարարների երդման արարողությունը։ Նա առաջնորդների ուշադրությունը հրավիրում է Դելիում և Ազգային մայրաքաղաքի տարածաշրջանում օդի աղտոտվածության ներկա ճգնաժամին հրատապ լուծում գտնելու վրա[26][27][28]։

Հետագայում նա ավելացրել է, որ նախագիծը ոգեշնչված է Դելիում օդի աղտոտվածության խնդրով, և որ նա չի ցանկանում, որ իր ուղերձը վերաբերվի միայն շրջակա միջավայրին։ Ընդհակառակը, խոսքը նույն հարմարվողականության մասին է, որի պատճառով նա հանդես է եկել առաքելությամբ, դիմացկունության այն հատկությունների մասին, որոնք անհրաժեշտ են հիմա և ապագայում գոյատևելու համար։ Նա այդ մոդելը մշակել է Հնդկաստանի տեխնոլոգիական ինստիտուտի պրոֆեսոր Չանդան Գոշի աջակցությամբ[29]։

 
Լիսիպրիյա Կանգուջամը ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիու Գուտեռեշի հետ 2019 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Իսպանիայի Մադրիդ քաղաքում անցկացված ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության համաժողովում (COP25)

Լիսիպրիյան ելույթ է ունեցել ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության 2019 թվականի համաժողոում (COP25), կոչ անելով աշխարհի առաջնորդներին հիմա գործողություններ ձեռնարկել կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ։ ՄԱԿ-ի Կլիմայի կոնֆերանսն անցկացվում էր կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ միջազգային գործողությունները քննարկելու նպատակով։ 26,000 մասնակից 196 երկրից մասնակցում էր այդ միջոցառմանը, որն անցկացվել է Իսպանիայի Մադրիդ քաղաքում դեկտեմբերի 2-13-ը՝ ՄԱԿ-ի շրջանակային կոնվենցիայի հովանու ներքո[30]։

Այնտեղ Կանգուջամը հանդիպել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիու Գուտեռեշի հետ և հուշագիր է ներկայացրել «աշխարհի երեխաների անունից»։ Հուշագրում նշված էր, որ նա ցանկանում է ավելի լավ տեղ ստեղծել աշխարհի բոլոր երեխաների համար։ Անտոնիո Գուտերեշը գովել է նրան։ Գրետա Թունբերգը և մի քանի այլ գլոբալ առաջնորդներ ևս մասնակցել են այդ միջոցառմանը[31]։

2020 ակտիվիզմ

խմբագրել

Համաշխարհային տնտեսական ֆորում 2020

խմբագրել

2020 թվականին Լիսիպրիյան ակտիվիստներ Գրետա Թունբերգի, Լուիզա Նոյբաուերի, Իզաբել Աքսելսոնի ու Լուկինա Թիլլեի հետ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի մասնակիցներին նամակ է ուղղել՝ ընկերություններին, բանկերին և կառավարություններին կոչ անելով անհապաղ դադարեցնել հանածո վառելիքի սուբսիդավորումը։ «Գարդիան» օրաթերթին տված մի հարցազրույցում նրանք ասել են․ «Մենք չենք ուզում, որ այս բաներն արվեն 2050, 2030 կամ նույնիսկ 2021 թվականներին, մենք ուզում ենք, որ դա արվի հիմա՝ հենց հիմա։ Մենք կոչ ենք անում աշխարհի առաջնորդներին դադարեցնել ներդրումները հանածո վառելիքի արդյունահանման մեջ, որը հանդիսանում է այս մոլորակային ճգնաժամի հիմքը։ Դրա փոխարեն նրանք պետք է իրենց փողերը ներդնեն գոյություն ունեցող կայուն տեխնոլոգիաների, հետազոտությունների և բնությունը վերականգնելու մեջ։ Կարճաժամկետ շահույթը չպետք է հաղթի կյանքի երկարաժամկետ կայունությանը»[32][33]։

Դպրոցներում կլիմայի փոփոխության ուսուցմանն ուղղված արշավ

խմբագրել

Քարոզչություն է իրականացրել դպրոցներում կլիմայի փոփոխության դասերը պարտադիր դարձնելու ուղղությամբ և նրա խնդրանքով Գուջարաթի կառավարությունը կլիմայի փոփոխությունը ներառել է դպրոցական կրթության մեջ[34]։

Երկրի օր 2020

խմբագրել

2020 թվականին, Երկրի օրը Վաշինգտոնում անցկացված հավաքների ժամանակ Լիսիպրիյան հանդես է եկել համաշխարհային ելույթով։ COVID-19 համավարակով պայմանավորված՝ միջոցառումը վիրտուալ էր։ Նա հանդես է եկել ևս 50 համաշխարհային առաջնորդների, նշանավոր անձանց, մարզիկների և երաժիշտների հետ, որոնց թվում էին՝ Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը, Մոնակոյի արքայազն Ալբեր II-ը, Ալեքսանդրիա Վիլասենյորը, Ալբերտ Գոռը, Պատրիսիա Էսպինոսան, Ջոն Քերին, Էդ Բեգլի Կրտսերը, Զաք Էֆրոնը, Անիլ Կապուրը, Փոլ Նիքլենը և Ալեքս Հանոլդը, և կլիմայական ճգնաժամի դեմ շարունակաբար պայքարելու հույս հայտնել[35][36]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 Manipur girl Licypriya Kangujam urges world leaders to act on climat change at cop25 in Madrid // The Hindu — 2019. — ISSN 0971-751X
  2. «Meet Licypriya Kangujam, the 8-yr-old Indian 'Greta' who is urging leaders at COP25 to save the planet». The Economic Times. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  3. «Eight-Year-Old Licypriya Kangujam Is Flying India's Flag at COP25». The Wire (India). 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  4. «Indian 8-year-old challenges world leaders to act on climate change at COP25 in Madrid». The Hindu. 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  5. «Meet Licypriya Kangujam, the 8-yr-old Indian 'Greta' who is urging leaders at COP25 to save the planet». The Economic Times. 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  6. Banerji, Annie (2020 թ․ փետրվարի 8). «'Don't call me India's Greta Thunberg and erase my story': Eight-year-old Licypriya Kangujam». Scroll.in. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 6-ին.
  7. Licypriya Kangujam [@LicypriyaK] (January 27, 2020). «Dear Media, Stop calling me "Greta of India". ...» (Թվիթ). Վերցված է 13 May 2020-ին – via Թվիթթեր.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  8. 8,0 8,1 8,2 «India climate activist Licypriya Kangujam on why she took a stand». BBC News. 2020 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 6-ին.
  9. «One year on, child climate activist, 8, continues strike outside Indian parliament». The Straits Times. 2020 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 6-ին.
  10. «This 7-Yr-Old Girl Stood Near Parliament Urging PM Narendra Modi To Pass The Climate Change Law Now». The Times of India. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 19-ին.
  11. «Licypriya Kangujam from India - the world's youngest climate activist - stands with Greta Thunberg and demands three new policies». Business Insider. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  12. «Licypriya Kangujam». TEDxGateway. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  13. «Young ones to take centre stage at TEDxGateway tomorrow». TEDxGateway. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  14. «Licypriya Kangujam». The Hindu. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  15. «Climate change, future tech take centre stage». Mumbai Mirror. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
  16. «Angola backs Licypriya's green world campaign». Poknapham. 2019 թ․ սեպտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  17. «Seven-year-old becomes the youngest green activist». Daily News and Analysis. 2019 թ․ սեպտեմբերի 9. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  18. «Aged 7, Licypriya Kangujam stands outside Parliament to urge Prime Minister, MPs to pass climate change law». Mirror Now. 2019 թ․ հունիսի 22. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
  19. «Biennale of Luanda - Pan-African Forum for the culture of peace». UNESCO. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  20. «Biennale of Luanda: Pan-African Forum for the Culture of Peace». African Union. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  21. «Licypriya Kangujam met with The President of Namibia». India Education Diary. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  22. «Licypriya draws attention of world leaders on her maiden climate change movement in Angola». Rediff Realtime. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  23. «Licypriya Kangujam Donated ₹1,00,000 to Kerala Government to Support Victim Children of Kerala Massive Flood in 2018 but Acknowledged after almost 2 Years». Saarcyouth.org. 2019 թ․ հոկտեմբերի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  24. «Meet Licypriya Kangujam, The Indian Climate Activist». SheThePeople.TV. 2020 թ․ հունվարի 29. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  25. «Licypriya Kangujam kicks off worldwide protest, demands on climate action». Pragativadi. 2019 թ․ հոկտեմբերի 22. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.(չաշխատող հղում)
  26. «Licypriya Kangujam launches solution to curb air pollution». Pragativadi. 2019 թ․ նոյեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  27. «8 yr olds solution to tackle air pollution». Pragativadi. 2019 թ․ նոյեմբերի 5. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  28. «8-years-old Licypriya Kangujam launched solution to curb air pollution». The Northeast Today. 2019 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  29. «Time to act against pollution, says 8-yr-old climate activist». The Tribune. 2019 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-11-05-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  30. «UN Chief lavishes praise on India's 8-yr-old activist». Deccan Herald. 2019 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  31. «India's 8-yr-old activist at COP25 reminder of world's obligations to future generations:UN Chief». Outlook (Indian magazine). 2019 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  32. Greta Thunberg; և այլք: (2020 թ․ հունվարի 10). «At Davos we will tell world leaders to abandon the fossil fuel economy». The Guardian. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 5-ին.
  33. «At Davos we will tell world leaders to abandon the fossil fuel economy». World Economic Forum. 2020 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 10-ին.
  34. «BBC World Service - BBC OS, BBC OS, How I became an 8-year-old climate activist». BBC (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 9-ին.
  35. «Join Celebrities, Musicians, Activists and the Pope for an All-Digital Earth Day and 24 Hours of Action». Cincinnati CityBeat (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 9-ին.
  36. «Join Celebrities, Musicians, Activists and the Pope for an All-Digital Earth Day and 24 Hours of Action». Condé Nast Traveller (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 9-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լիսիպրիյա Կանգուջամ» հոդվածին։