Բեատուս Ռենանուս

Բեատուս Ռենաուս (լատին․՝ Beatus Rhenanus) կամ Բեատ Ռեյնաուեր (գերմ.՝ Beat Rheinauer), ծննդյան անունը՝ Բեատ Բիլդ (գերմ.՝ Beat Bild, օգոստոսի 22, 1485, Սելեստա, Décapole - հուլիսի 20, 1547, Ստրասբուրգ, Էլզաս, Ֆրանսիայի մետրոպոլիս, Ֆրանսիա), Վերածննդի դարաշրջանի գերմանացի պատմաբան և բանասեր, «Գերմանիայի պատմությունը երեք գրքում» («Rerum Germanicarum libri tres», 1531) աշխատության հեղինակ։ Հայտնի է եղել որպես Վելլեյ Պատերկուլի, Կոռնելիոս Տակիտոսի, Տիտոս Լիվիոսիի և Տերտուղիանոսի հնագույն տեքստերի հրատարակիչ, եղել է գերմանական հումանիզմի և Էլզասյան ռեֆորմացիայի ակտիվ գործիչ։ Նրա կազմած գրքերի հավաքածուն՝ Վերածննդի դարաշրջանի միակ ամբողջական գրադարանը, կտակվել է հայրենի քաղաքին և 2011 թվականին ընդգրկվել «Աշխարհի Հիշողություն» գրանցամատյանում։

Բեատուս Ռենանուս լատին․՝ Beatus Rhenanus և ֆր.՝ Beatus Rhenanus
Ծնվել է	օգոստոսի 22, 1485
Ծննդավայր	Սելեստա, Décapole
Մահացել է	հուլիսի 20, 1547 (61 տարեկան)
Մահվան վայր	Ստրասբուրգ, Էլզաս, Ֆրանսիայի մետրոպոլիս, Ֆրանսիա
Քաղաքացիություն	Սրբազան Հռոմեական կայսրություն և  Սելեստա
Կրթություն	collège du Cardinal-Lemoine?
Երկեր	Rerum Germanicarum libri tres?
Մասնագիտություն	հրատարակիչ, պատմաբան, փիլիսոփա, դասական բանասեր և իրավաբան
Անդամություն	Q16677340?
Beatus Rhenanus Վիքիպահեստում

Ծնունդով եղել է հարուստ մսագործի ընտանիքից, կրթություն է ստացել Սելեստի հումանիստական դպրոցում (1498–1503) և Փարիզի համալսարանում (1503–1507)։ Այնուհետև երկու տասնամյակ աշխատել է Փարիզի, Ստրասբուրգի և Բազելի տարբեր հրատարակչություններում։ Ընկերակցել և համագործակցել է Էրազմ Ռոտերդամցու հետ։ Միակ ձեռագրի հայտնաբերման և Վելեյ Պատերկուլի աշխատության հրապարակման համար Կառլոս V կայսրը 1523 թվականին նրան ազնվականության կոչում է շնորհել։ Թեև Ռեֆորմացիայի առաջին տարիներին Ռենանուսը հետաքրքրվել է լյութերականությամբ, քարոզել է այդ ուսմունքն իր հայրենի քաղաքում և նամակագրական կապ է պահպանել Ցվինգլիի և իր հայրենակից Բուցերի հետ, սկսված կրոնական պատերազմը նրան հեռացրել է բողոքականությունից։ Նա քրիստոնեական աշխարհի հաշտեցման միջոց է համարել Տերտուղիանոսի աշխատությունների հրապարակումը և վաղ եկեղեցու պատմության խորը ուսումնասիրությունը։ 1530 թվականի Աուգսբուրգի Ռայխստագում Ռենանուսը սկսել է գրել Գերմանիայի պատմությունը, որը պետք է ցույց տար գերմանական և հռոմեական աշխարհների խորը փոխկապակցվածությունը։ 1528 թվականից հետո գիտնականն ապրել և աշխատել է մեկուսացված իր հայրենի քաղաքում։

Կազմավորում (1485-1507)

Սելեստա։ Ուսման տարիներ

Տունը, որտեղ ծնվել է Բեատուս Ռենանուսը, 2014 թվականի լուսանկար

Ապագա բանասերը ծնվել է 1485 թվականի օգոստոսի 22-ին, Էլզասում գտնվող ազատ կայսերական Շլետշտադտ (Սելեստա) քաղաքում, որը գտնվում է Կոլմարից 22 կմ և Ստրասբուրգից 45 կմ հեռավորության վրա։ Ապագա բանասերի պապը՝ Էբերհարդը և հայրը՝ Անտոնիուս Բիլդը, ավերիչ ջրհեղեղից հետո այդ քաղաք են տեղափոխվել Ռեյնաուից մոտավորապես 1450 թվականին։ Փաստաթղթերում այն սովորաբար կոչվում էր Rheinauer (տարբեր ուղղագրություններով, այդ թվում՝ Rhinower), այդ ազգանունը փոխանցվել է նրանց որդուն, որը լատինացվել է այդ ժամանակվա սովորության համաձայն։ Հետագայում գերմանական ինքնագիտակցությունը և գերմանական հայրենասիրությունը մեծ դեր խաղացին Բեատի կյանքում։ Բեատի պապը ստացել է Սելեստինի քաղաքացիություն, նրա հայրը եղել է մսագործ, կարողացել է որոշակի կարողություն կուտակել, նոր տուն կառուցել և ծառայել քաղաքապետարանում։ Անտոնիուս Բիլդն ամուսնացել է երիտասարդ այրի Բարբարա Կյոգելի (ծննդյամբ՝ Շմիդտ) հետ։ Ընտանիքի երեք երեխաներից (նաև Անտոնին և Իոհանը) ողջ է մնացել միայն Բեատը, մայրը մահացել է, երբ նա դեռ երկու տարեկան չի եղել։ Այդ ամբողջ տեղեկատվությունը անշեղորեն գրանցված է ընտանեկան Ավետարանի դատարկ էջում։ Բեատայի դաստիարակությամբ զբաղվել է հորեղբայրը՝ Ռեյնհարտ Կեգլերը, ով Սուրբ Ժորժ դե Սելեստ եկեղեցու Սուրբ Եկատերինա մատուռի վանահայրն է եղել։ Մեծահարուստ հոր և հորեղբոր միակ որդին և ժառանգորդը, մինչև կյանքի վերջ ունեցել է բավականին միջոցներ և կարողացել է ամբողջությամբ նվիրվել գիտությանը։

Renanus-Ռենաուսի աշակերտական տետրը լատիներեն տեքստերով։ 1498-1499, Սելեստա, Հումանիստական գրադարան

Հայրը, գիտակցելով որդու ընդունակությունները, ձգտել է նրան կրթության տալ, ուստի Բեատային ուղարկել է Սելեստայի լատինական դպրոց, որը հիմնադրվել է 1441 թվականին և այդ ժամանակ հայտնի է եղել հռենոսյան բոլոր պետություններում։ Նրա առաջին ուսուցիչն է եղել Կրատո ֆոն Ուդենհայմը՝ հայտնի իր ճգնավորությամբ։ Բեատա Բիլդի՝ որպես գիտնականի կայացումը տեղի է ունեցել գերմանական հումանիզմի ձևավորման տարիներին, որը մասամբ ոգեշնչված է եղել իտալական տիպարներով, մասամբ՝ տեղական կրոնական շարժումներով։ Բեատուսի գլխավոր դաստիարակն է դարձել Բազելի և Փարիզի համալսարանների շրջանավարտ Իերոնիմ Գեբվայլերը (1472-1545), ով հետևողականորեն ներդրել է հումանիստական մանկավարժությունը, այդ թվում Լեֆեվր դ'Էտապլի կրթական տրակտատները։ Հնարավոր է, որ հենց Գեբվայլերն է Բեատուսի մեջ հետաքրքրություն առաջացրել պատմության նկատմամբ, հետագայում նրա դաստիարակը կարևոր դեր է խաղացել ալզասյան Ռեֆորմացիայում։ Դպրոցական ծրագիրը ներառել է լատինական դասականների և ժամանակակից իտալական հումանիստական գրականության ուսումնասիրությունը, գրական ոճի ընկալումը և հռետորությունը։ Ընդհանուր առմամբ, Սելեստայի կրթական մոդելը հիշեցրել է Գուարինո դա Վերոնայի և Վիտտորինո դա Ֆելտրեի դպրոցները, հարուստ բուրգերների երեխաները հիմնարար կրթություն են ստացել հետագայում պետական ծառայության համար։ Քանի որ աշակերտների սոցիալական ծագումը մոտավորապես հավասար է եղել, դա հիմք է դրել ամուր երկարաժամկետ բարեկամության և ընտանեկան կապերի համար, օժանդակել է կարիերայի աճին։ Ռենանուսի դպրոցական ընկերները հետագայում նշանավոր դիրքեր են զբաղեցրել Էլզասի և գերմանական իշխանությունների քաղաքական և կրոնական շրջանակներում և համակրել են նրա հայացքները։ Բեատուս Ռենանուսի ուսուցումը շարունակվել է 1498-1503 թվականներին։ Նա ջանասեր աշակերտ է եղել, հատկապես աչքի է ընկել լատիներենի իր իմացությամբ։ Նրա դպրոցական տետրերից մի քանիսը պահպանվել են, որոնցից մեկը վերաշարադրվել է 14 տարեկանում․ այն ներառում է Վերգիլիոսի «Բուկոլիկներ»-ը և «Գեորգիկներ»-ը, երրորդից մինչև վեցերորդ օվիդիուսյան «Ֆաստեր»-ը և Մարցիալիսի առաջին գիրքը՝ վերաշարադրված մեկնաբանություններով։ Իր հասուն տարիներին նա մեծ գովեստով է խոսել իր դպրոցական տարիների մասին և վրդովված է եղել դպրոցական չափանիշների անկումից՝ համեմատած իր պատանեկության տարիների հետ (օրինակ՝ Տիտոս Լիվիոսի 1520 թվականի հրատարակության առաջին դեկադայում):

Բանասիրական և հռետորական կրթությունից բացի, Ռենանուսը Գեբվայլերից ստացել է փիլիսոփայության հիմունքների կրթություն։ Նրա գրքասիրությունը դրսևորվել է նաև դպրոցական տարիներին․ 15 տարեկան հասակում նա սկսել է հավաքել իր սեփական գրադարանը։ 1503 թվականին Բեատուսը ընդունվել է Փարիզի միջնադարյան համալսարան։ Ըստ երևույթին, դա բացատրվում է նաև այդ հաստատությունն ավարտած դաստիարակի ազդեցությամբ։ Հայրը, ըստ երևույթին, նույնպես ակնկալել է, որ Բեատը մայրաքաղաքում կունենա օգտակար կապեր և ծանոթություններ և ինքն էլ, մտադրություն չունենալով իրավաբանի կամ պաշտոնյայի կարիերա անել, հույսը դրել է արժանապատիվ ինտելեկտուալ միջավայրի վրա։

Փարիզի համալսարան (1503-1507)

Բեատուս Ռենաուերը 1503 թվականի մայիսի 9-ին մեկնել է Փարիզ, երբ համալսարանը գտնվել է միջնադարյան ինտելեկտուալ ավանդույթների՝ սկոտիստների, նոմինալիստների և թոմիստների միջև պայքարի դժվարին ժամանակաշրջանում և նրանք առճակատման են գնացել նորաստեղծ հումանիստական շարժումների հետ։ Դա ուղեկցվել է ուսանողական անկարգություններով ու անհնազանդություններով, որը նողկանքի զգացում է առաջացրել Բեատուսի մոտ։ Երիտասարդ հումանիստները Փարիզում ներկայացրել են մոտավորապես նույն ինտելեկտուալ մոդելը, որին միացել է Ռենանուսը և նա կարծել է, որ հումանիզմն ավելի հարմար է, քան սխոլաստիկան՝ ճշմարիտ քրիստոնյայի դաստիարակության համար։ Քանի որ Սելեստայում հունարեն լեզվով քիչ են զբաղվել, Բետուսը սկսել է խորությամբ ուսումնասիրել այն Փարիզում։ Ֆրանսուա Տիսարը դարձել է նրա առաջին ուսուցիչը, և այդ ժամանակ Ռենանուսը գնել է առաջին հունարեն գիրքը իր գրադարանի համար։ Նա այնքան լավ է տիրապետել լեզվին, որ կարողացել է խմբագրել միջնադարյան ձեռագրերում ներկայացված անտիկ տեքստերը։

Իր իտալացի ուսուցիչներից աչքի է ընկնում բանաստեղծ Պուբլիուս Անդրելինին, ում ստեղծագործություններն այնուհետև Ռենանուսը հրատարակել է։ Այնուամենայնիվ, նրա՝ որպես գիտնականի ձևավորման մեջ առանցքային դեր է խաղացել Լեֆևր դ’Էտապլը՝ Կարդինալ Լեմուանի քոլեջի ուսուցիչը։ Ուսուցչի և ուսանողի միջև փոխադարձ սեր է ձևավորվել, և Բեատուսը դարձել է նրա վստահելի աշխատակիցը։ Լեֆևրի ծրագրում ներառված են եղել և՛ կրոնական, և՛ փիլիսոփայական առարկաներ, և՛ դասական գրականություն, ընդ որում ուսանողը տիրապետել է նաև տրամաբանությանը։

Լեֆևրն արագ գնահատել է տպագրության առավելությունը գիտական և բարոյական իդեալների տարածման համար և ձգտել է ամենատաղանդավոր ուսանողներին տեղավորել հրատարակչություններում։ Արդյունքում նա կազմակերպել է, որ Ռենանուսը աշխատի որպես խմբագիր և սրբագրիչ Անրի Էտյենի տպարանում, որը որոշել է նրա հետագա կյանքի ուղին։ 1505-1507 թվականներին Բեատուսը գրել է բանաստեղծություններ Լեֆևրի «Էպիտոմ»-ի և Արիստոտելի «Էթիկայի»-ի համար, ինչպես նաև Լեֆևրի մեկնաբանությունը Լեոնարդո Բրունիի «Տնտեսագիտություն» և «Քաղաքականություն» աշխատության թարգմանության և Ռայմունդ Լուլիի հրատարակության համար, որը խմբագրել է ինքը՝ Լեֆևրը։ Բեատուսը գրել է բանաստեղծություններ Հովհաննես Դամասկոսցու հրատարակության համար և այդ հողի վրա ծանոթացել Էրազմ Ռոտերդամացու մտերիմ ընկեր Իոս Բադիի հետ։ Այդ շրջանում դեռևս խոսք չկար աղբյուրների բանասիրական քննադատության մասին․ Լեֆևրը և նրա գործընկերները քիչ են հետաքրքրվել տեքստաբանությամբ, կենտրոնացել են հունարեն տեքստերի թարգմանությունների և մեկնաբանությունների վրա։ Նրանք աշխատել են վերջերս ընդօրինակված ձեռագրերի վրա, որոնք դժվար չէր կարդալ և ժամանակ չեն վատնել անհայտ ձեռագրեր փնտրելու համար։ Բեատուս Ռենանուսը շատ բարձր է գնահատել իր փարիզյան փորձը և 1531 թվականին իր «Գերմանիայի պատմության» մեջ ներառել է Փարիզի փառաբանությունը։

Ստրասբուրգ և Բազել

Ստրասբուրգ (1507-1511)

Տեսարան դեպի Իլյայի առափնյա տարածք և Ստրասբուրգի տաճարը

Արվեստի մագիստրոսի կոչում ստանալով՝ Բեատուս Ռենանուսը 1507 թվականի աշնանը վերադարձել է իր հայրենի քաղաք, ծրագրել է մեկնել Իտալիա՝ ուսումը շարունակելու համար, սակայն Սավոյայի և Լոմբարդիայի պատերազմը խանգարել է նրան։ Այնուհետև նա սկսել է մշակել հրատարակչական ծրագրեր՝ կապված Լեֆևրի բարոյական պատգամների հետ։ Փարիզում նա ձեռք է բերել ծանոթների լայն շրջանակ և սկսել է նամակագրություն հաստատել Յոհան Ռեյհլինի հետ։ Ռենանուսի ողջ նամակագրությունը հիմնականում լատիներեն է եղել, Հորավիցի 1886 թվականի հրատարակության 159 նամակներից միայն մեկն է հունարեն։

Սելեստայից տեղափոխվել է Ստրասբուրգ, որտեղ ապրել է մինչև 1511 թվականը։ Բեատուս Ռենաուսը արագ կերպով դարձել է գրական ընկերության (sodalitas litteraria) անդամ, ինչպես նաև՝ սելեստինյան հայրենակցական միության անդամ (հետագայում նա նմանատիպ միության անդամ է եղել Բազելում)։ Ստրասբուրգի հայրենակցական միությունը ղեկավարել է Յակոբ Վիմպֆելինգը։ Այդ տեսակի ընկերությունը և հայրենակցական միությունը միավորել են կրթված մարդկանց, ովքեր ձգտել են հումանիստական ոգով զբաղվել գրական գործունեությամբ։ Ռենանուսը աշխատանքի է անցել Յոհաննես Գրյունինգերի տպարանում, նրա առաջին խմբագրական աշխատանքը նոր քաղաքում եղել է այն ժամանակ հայտնի հեղինակ Բապտիստա Մանտուանսկու բանաստեղծությունների հրատարակումը։ Այնուհետև տեղափոխվել է Սելեստայի իր հայրենակից և դասընկեր Մաթիաս Շյուրերի տպարան, ով 1508 թվականին բացել է հրատարակչական բիզնես՝ հաշվի առնելով, որ հումանիստական կրթությունը առաջընթաց կունենա։ Բեատուսի դեբյուտը Շյուրերի տպարանում կայացել է Անդրելինիի «Ուղերձ և բարոյական առակներ» աշխատության հրատարակությամբ։ Սկզբում Ռենանուսը փարիզեցի ընկերներից ստացել է Տրեբիզոնի «Դիալեկտիկա»-ի, Անդրելինիի «Ուղերձներ»-ի և «Մարկիոն Մանթուանցու ճակատագրի մասին» նոր հրատարակությունները, որոնք վերարտադրվել են Ստրասբուրգում։ Սակայն, Բեատուսի նյութերն օգտագործվել են նաև Փարիզում, Շյուրերը հրատարակել է Նեմեզիա Էմեսացու հրատարակությունը (սխալմամբ վերագրվել է Գրիգոր Նյուսացուն), որը վերահրատարակվել է Փարիզում։ Շյուրեր-Ռենանուսի հրապարակումների շրջանակը չափազանց լայն է եղել՝ լատինական հռետորաբանություն, հայրաբանություն, նեոպլատոնիզմ, հումանիստական մանկավարժություն, որոնք պատկանել են հիմնականում իտալացի հեղինակների։ Այդ հրատարակությունների սպառողների շրջանակն անընդհատ ընդլայնվում է և շուկան պահանջել է իտալական տպարաններից գրականության նոր վերահրատարակումներ։

Բազել։ Էրազմ Ռոտերդամցի

Էրազմի և Ռենանուսի խմբագրած Կվինտ Կուրցիա Ռուֆի հրատարակության տիտղոսաթերթը

1511 թվականին Բեատուս Ռենանուսը տեղափոխվել է Բազել։ Սկզբում դա պայմանավորված է եղել հունարեն լեզվի իմացությունը բարելավելու ցանկությամբ։ Նրա նոր ուսուցիչն է եղել նյուրնբերգցի հույն հայրերի հայտնի հետազոտող, դոմինիկյան վանական Իոհան Կունոն, ով կրթություն է ստացել Իտալիայում՝ 1510 թվականին ավարտելով Պադովայի համալսարանը, որտեղ սովորել է Յոան Գրեգորոպուլոսի, Մարկ Մուզուրուսի և Շիպիոնե Ֆորտիգերիի (Կարտերոմախ) հետ։ Մուզուրուսը ղեկավարել է հին հույն դրամատուրգների ստեղծագործությունների հրատարակումը Ալդուս Մանուցիուսի հրատարակչությունում։ Կունոն Իտալիայում հավաքել է հունական ձեռագրերի լավ գրադարան, հատկապես պատրիստիկական։ Ալդուս Մանուցիուսը, ով մտածել է գերմանական հողերում իր ընկերության մասնաճյուղ բացելու մասին, նույնպես հետաքրքրվել էր գերմանացիներով։ Կունոն Մանուցիայից ընդունել է տեքստի հստակ խմբագրման առաջնահերթությունը, այլ ոչ թե թաքցնող մեկնաբանությունները։ Նույն մեթոդը փոխանցվել է Ռենանուսին։ Կունոն և Ռենանուսը 1512 թվականին աշխատել են Նեմեզիա Էմեսացու ստեղծագործությունների վրա և հրատարակել հունարեն «Մարդու բնության մասին» տեքստը, որը խմբագրվել էր Կունոյի կողմից, իսկ Ռենանուսը այն համեմատել էր Բուրգունդիա Պիզանսկու լատիներեն թարգմանության հետ։ Բացի այդ, այդ հրատարակությունում ներառվել էին Գրիգոր Նազիանզացուի երկու ուղերձները Ռենանուսի լատիներեն թարգմանությամբ՝ Մարկ Մուսուրուսի գրադարանի ձեռագրից։ Նախաբանը ներառել է ձոն Լեֆևրին։

1513 թվականին՝ նրա մահից հետո, Յոհան Կունոն նրան է կտակել է իր հունարեն ձեռագրերը։ Դրանց հրատարակումը ձեռնարկել է Յոհան Ֆրոբենի հայտնի Բազելի տպարանը, թեև Ռենանուսի հարաբերությունները նրա ղեկավարի հետ միշտ չէ, որ անամպ են եղել։ Ֆրոբենը մեծ ուշադրություն է դարձրել հայրապետական գրականությանը, հիմնականում լատիներեն հրատարակություններին, որի համար Յոհան Ամերբախը (հրատարակչության հիմնադիրը) և ինքը Ֆրոբենը ակտիվորեն ձեռագրեր են հավաքել տարբեր վանքերից։ Ամերբախի որդիների՝ Բրունոյի և Բազիլի հետ Ռենանուսը սովորել է Սելեստայում և Փարիզում և արագորեն իր տեղը գտել խմբագրությունում, որտեղ ընդգրկված են եղել բազմաթիվ երիտասարդներ՝ Բազելի համալսարանի ուսանողներ և դասախոսներ։ 1511 թվականի հուլիսին, ժամանելով Բազել, Ռենանուսը հանգրվանել է Ամերբախի տանը։

Ֆրոբենի հետ Ռենանուսի աշխատանքի զգալի մասը վերաբերում է իտալական նոր հումանիստական հրատարակությունների վերահրատարակությունների խմբագրմանը։ Ջոն Դ՛Ամիկոն այդ հրապարակումների շրջանակը բաժանել է երեք կատեգորիաների․

1. Ուսումնական տեքստեր, ինչպիսիք են Բատիստա Գուարինայի De modo et ordine docendi ac discendi, Գեորգի Տրապիզոնցու «Դիալեկտիկան» և Թեոդոր Գազացու «Քերականության կանոնները»՝ թարգմանված Էրազմի կողմից 1516 թվականին։
2. Ժամանակակից իտալացի հեղինակներ՝ Պոմպոնիա Լետոյի, Ֆիլիպո Բերոալդո ավագի գրական և պատմական տրակտատները, Տացիտուի մեկնաբանությունները Անդրեա Ալչիատիի կողմից 1519 թվականին։ Բեատա Ռեյնաուերի սեփական ներդրումն է եղել տիտղոսային բանաստեղծություններ և նախաբաններ գրելը, որոնք ընթերցողներին համոզել են հումանիստական կրթության ճարտասանության առավելությունների մասին։
3. Փիլիսոփայական և աստվածաբանական աշխատությունները՝ Անդրելինիի «Ուղերձներ»-ը, Ջանֆրանչեսկո Պիկո դելլա Միրանդոլայի «Հերոսական օրհներգեր»-ը, Պաոլո Կորտեզիի «Խրատական ասացվածքներ»-ը (Պետր Լոմբարդացու «Խրատական ասացվածքներ»-ի հումանիստական վերամշակումը)։ Բեատը նրանց համարել է օրինակելի՝ փիլիսոփայությանն ու աստվածաբանությանը զուգահեռ լատիներեն հռետորաբանություն ուսուցանելու համար։ Այդ հրապարակումների նախաբաններում Ռեյնաուերը գովեստներ է ներառել իր ուսուցիչներին։

Ռենանուսի գրադարանում առկա է եղել այն ժամանակվա լավագույն իտալացի բանասերների հրապարակումները, մասնավորապես Ֆ. Բերոալդոյի մեկնաբանությունները Ապուլեայի «Ոսկե էշի» վերաբերյալ և Բարբարոյի և Պոմպոնիայի Մելայի Պլինյուի մասին։ Նրա մոտ կար նաև Պոլիցիանոյի ստեղծագործությունների հավաքածուն։ Սակայն նրա համար ամենակարևոր դպրոցն է դարձել 1515 թվականին Դեզիդերյա Էրազմի Բազել այցելությունը Իերոնիմի ժողովածուի աշխատությունների վրա աշխատելու համար։ Նրանց միջև հարաբերությունները չափազանց սերտացել են, Էրազմը մեկնաբանություն է նվիրել Beatus vir-ի Սաղմոս I-ին և վճռականորեն աջակցել նրա գիտական ջանքերին։ Բեատուսը հետաքրքրվել է Էրազմի աշխատություններով, ինչպես նաև, ունենալով որոշակի գիտելիքներ իրավագիտության ոլորտում, սկսել է պաշտպանել նրա շահերը Ֆրոբենի և նրա գործընկեր Վոլֆգանգ Լախների առջև՝ չվախենալով փչացնել հարաբերությունները նրանց հետ։ Կար նաև որոշակի անձնական դրդապատճառ. Բեատ Ռեյնաուերը հետաքրքրվել է Ֆրոբենի առևտրային շահերով, ինչը նվազեցրել է հրատարակված գիտական աշխատությունների թիվը։

Քվինտեն Մասեյս, «Էրազմ Ռոտերդամի դիմանկարը», 1517, Հռոմ, Հնագույն արվեստի ազգային պատկերասրահ

Էրազմի հետ ծանոթությունը հանգեցրել է հիասթափության Լեֆևրի սպիրիտիվիզմից, որը հատկապես նկատելի է Սուրբ Գրքի մեկնաբանության մեջ։ Ռեյնաուերը առաջին ձեռքից սովորել է տեքստային մեթոդները, քանի որ ռոտերդամցու վարդապետության մեջ վերանայված տեքստը կրթական և բարոյական բարեփոխումների հիմքն էր։ Էրազմը պահանջել է տեքստը մաքրել ապոկրիֆային ներդիրներից և անհասկանալի հատվածների մեկնաբանությունից։ Իրականում, Ռեյնաուերն առաջին անգամ հանդիպել է նրան՝ 1515 թվականին Սենեկայի հրատարակությունը նախապատրաստելիս։ Ֆորմալ կերպով Բեատուսը զբաղվել է սրբագրմամբ և վերահսկել գրագրությունը, բայց իրականում նա մեծ ազատություն է ունեցել ձեռագրից տեքստը խմբագրելու հարցում, եթե դրանում ակնհայտ սխալներ է հայտնաբերել, թեև այլ ձեռագիր ապացույցներ չի ունեցել։

Սենեկայի հրատարակությունն ավարտելուց հետո Էրազմին չի բավարարել սրբագրման որակը։ Ռեյնաուերին զուգահեռ դրանով զբաղվել է Վիլհելմ Նեզենը, որը, շփոթվել է կոնկրետ հրահանգների բացակայությունից, թե Էրազմի որ լուսանցանշումները պետք է ներառվեին տպագիր տեքստում։ 1515 թվականին Ռենանուսը աշխատել է Կլավդիոսի մահվան մասին Սենեկայի ելույթի հրապարակման վրա, որը տպագրվել է 1513 թվականի արատավոր հրատարակությունից, որն իր հերթին հիմնված է վատ ձեռագրի վրա։ Բեատ Ռեյնաուերը ստիպված է եղել լայնորեն կիրառել ենթադրությունների մեթոդը։ Նա այնուհետև աշխատել է Հերոմիոսի նամակների, Նոր Կտակարանի և Կիպրիանոս Կարթագենացու գրվածքների Էրազմի տարբերակների վրա։ Վերջինում Էրազմը ներառել է անոտացիա, հեղինակի կենսագրությունը և այլ նյութեր։ Ավելի ուշ Ռեյնաուերը սկսել է նմանատիպ տարրեր ներառել իր իսկ հրապարակումներում։ Հումանիստների համագործակցությունը հետագայում շարունակվել է, մասնավորապես, 1520 թվականին Ռեյնաուերն օգնել է Էրազմին ձեռք բերել Կիպրիանոս Կարթագենացու փարիզյան ձեռագիրը։

Այնուհետև Բեատուսը կտրականապես չի համաձայնել իր հոլանդացի գործընկերոջ հետ։ Նա բացահայտորեն չի խզել հարաբերությունները նրա հետ, ճանաչել է Էրազմի ներդրումը սեփական շահերի և մեթոդիկայի ձևավորման գործում, և, ըստ երևույթին, բարոյական և կրոնական առումներով նրան կարելի է անվանել էրազմացի։ Սակայն բազում արգելքներ բաժանել են նրանց՝ 1525 թվականին հումանիստ Բենեդետտո Ջովիոյին ուղղված նամակում Էրազմը նշել է, որ անտարբեր է հնությունների նկատմամբ, ինչը, ընդհակառակը, ավելի ու ավելի է գրավում Բեատուսին։ Մեկ տարի անց նա հիշատակել է Ռենանուսի «փոքր գրառումները» Պլինիի մասին, հաշվի առնելով այդ մեկնաբանության ծավալը՝ արտահայտությունը չի կարող հեգնական լինել։ Էրազմի և Ռենանուսի նամակագրությունը ընդհատվել է 1529 թվականին, չնայած երրորդ անձանց միջոցով նրանք շարունակել են հետաքրքրվել միմյանց գործերով։

Նրանց հարաբերությունների սառեցման պատճառներից մեկը տեքստային քննադատության նկատմամբ վերաբերմունքն է եղել։ Էրազմը համարել է, որ այն երկրորդական նշանակություն ունի, Էրազմի տեսությունները նման բան չեն նախատեսել. նրա նպատակն է եղել իր ժամանակակիցներին տրամադրել լատիներեն լեզվի օրինակներ, որպեսզի ստանան ամենաարդյունավետ հռետորական միջոցները և պատրաստի արտահայտությունները։ Իրականում Էրազմի նպատակների համար Ցիցերոնն ու նրա լեզուն բավարար են եղել։ Էրազմի տեսությանը համահունչ՝ հին գրողի պատմական համատեքստի խորը իմացությունը մարդուն չի դարձրել ավելի բարոյական և մտավոր ուժ չի տվել, այլ ավելի շուտ ժամանակ է խլում և հետազոտողին կախվածության մեջ է դրել իր առարկայից, այն դեպքում, երբ ուրիշ գրողները կարող էին լրացուցիչ բարոյական դասեր տալ։ Այն ջանքերը, որոնք Ռենանուսը ծախսել է անտիկ հեղինակների իրական ընթերցումներ փնտրելու վրա, ըստ Էրազմի, շեղեցին հումանիստական իդեալների քարոզչությունից և բարեփոխեցին քրիստոնեությունը, չնայած, որ Բեատուսի մշակած մեթոդները և նրա անցկացրած ժամանակը արժանի են միայն Սուրբ Գրքին։ Ի վերջո, Էրազմի ողջ մտավոր գործունեությունը ուղղված է եղել Սուրբ Գրքի մեկնաբանմանը, հարցեր, որոնց Ռենանուսը երբեք չի անդրադարձել։

1528 թվականի «Ciceronianus» տրակտատը մեծապես նպաստել է Էրազմի և Բեատուսի հարաբերությունների սառեցմանը։ Ըստ Ջոն Դ'Ամիկոյի՝ սա Ռենանուսի հարձակումն է Ցիցերոնի հումանիստական պաշտամունքի վրա և նրա լեզվին ամբողջությամբ հետևելու փորձ։ Էրազմուսի համար Ցիցերոնի բառապաշարն ու իդիոմատիկան վերլուծելու փորձը թվացել է որպես նոր սխոլաստիկա, որը սպառնացել է վնասել հին հեղինակների բարոյական գերազանցությանը։ Միաժամանակ, Էրազմն ինքը չի փորձել ստանդարտացնել լատիներեն լեզուն՝ հիմնվելով Ցիցերոնի նորմերի վրա։ Նա հասկացել է, որ լատիներենը դեռ կենդանի և զարգացող լեզու է և հրաժարվել է ոճի բացարձակացումից։ Բացի այդ, Ցիցերոնի լատիներենը արտացոլել է հեթանոսական հասարակության շահերն ու կարիքները, այլ ոչ թե 16-րդ դարի քրիստոնյա Եվրոպայի։ Հեթանոսական մշակույթը չէր կարող ներառվել քրիստոնեական մշակույթի մեջ, որը, ըստ Էրազմի, սահմանափակումներ է դրել հին աշխարհի ուսումնասիրության վրա։

Գրականություն

• D'Amico J. F. Theory and Practice in Renaissance Textual Criticism: Beatus Rhenanus between Conjecture and History. — Berkeley and Los Angeles : University of California Press, 1988. — xiv, 310 p. — ISBN 0520061993.
• Horawitz A. Beatus Rhenanus: Eine Biographie. — Wien : Karl Gerold's Sohn, 1872. — 60 s.
• Horawitz A. Die Bibliothek und Correspondenz des Beatus Rhenanus zu Schlettstadt : ein Bericht. — Wien : Karl Gerold's Sohn, 1874. — 34 s.
• Horawitz A., Hartfelder K. Briefwechsel des Beatus Rhenanus. — Leipzig : B. G. Teubner, 1886. — 744 s.
• Lebel M. La Bibliothèque humaniste de Sélestat en Alsace // Renaissance and Reformation / Renaissance et Réforme, New Series / Nouvelle Série. — 1977. — Vol. 1, no. 1. — P. 1—7.
• Mundt F. Beatus Rhenanus: Rerum Germanicarum libri tres (1531): Ausgabe, Übersetzung, Studien. — Tübingen : Walter de Gruyter, 2008. — 688 s. — (Frühe Neuzeit 127). — ISBN 978-3-484-36627-5.
• Walter A., Jr. Beatus Rhenanus, Editor of Tacitus and Livy // Speculum. — 1937. — Vol. 12, no. 3. — P. 382—385.
• Андронов И. Е. Межконфессиональная полемика в западноевропейской церковной историографии XVI века : Дис. д-ра ист. наук. 07.00.09 — историография, источниковедение и методы исторического исследования. — М. : МГУ имени М. В. Ломоносова, 2015. — 467 с.

Արտաքին հղումներ

• «Memory of the World Register. Library of Beatus Rhenanus (France)» (PDF). Beatus Rhenanus Library. Documentary heritage submitted by France and recommended for inclusion in the Memory of the World Register in 2011. Memory of the World. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բեատուս Ռենանուս» հոդվածին։