Վիքիպեդիա

Փերի

առասպելական էակ կամ առասպելական արարած եվրոպական բանահյուսության մեջ

Փերի (պարսկերեն՝ پری‎, ֆր.՝ fee, անգլերեն՝ fairy, ինչպես նաև faery, faerie, fay, fae՝ «փոքրիկ մարդիկ», «լավ մարդիկ», «հիանալի մարդիկ»)[1], կելտական և գերմանական բանահյուսությունում դիցաբանական մետաֆիզիկական բնության արարածներ, որոնք ունեն անբացատրելի գերբնական հատկություններ։ Նրանք վարում են փակ կյանք՝ ինչպես կոլեկտիվ, այնպես էլ մեկուսի։ Կարողանում են միջամտել մարդու առօրյա կյանքին՝ բարի նկրտումներով։ Երբեմն էլ վնաս են հասցնում մարդուն[2]։ Փերու կերպարը հիմնականում ասոցիացվում է նրբագեղ կնոջ կերպարին։ Այն ձևավորվել է ռոմանտիզմի ծաղկման շրջանում, հիմնականում Արևմտյան գրականության մեջ և տարածում է գտել վիկտորիականության դարաշրջանում[3][4][5]։ Լայն իմաստով «փերի» հասկացությունը արևմտաեվրոպական բանահյուսության մեջ հասկացվում է որպես դիցաբանական մանր արարածներ, որոնք միմյանցից տարբերվում են բնավորությամբ և սովորություններով. նրանք սիրալիր են, բերում են հիմնականում բարիք, երբեմն էլ խորամանկ վրիժառուներ են, որոնք վատ կատակներ են անում և փախցնում են նորածիններին[6][7][8]։

Փերի
Առասպելական էակ կամ առասպելական արարած եվրոպական բանահյուսության մեջ Խմբագրել Wikidata
Mythical people, mythical ethnic group Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաառասպելական հումանոիդ, spirit of nature, little people Խմբագրել Wikidata
Հակառակըwitch or warlock Խմբագրել Wikidata
Take the Fair Face of Woman…, Սոֆի Անդերսոն

Եզրույթի և երևույթի պատմություն խմբագրել

«Փերի» բառը, ինչպես և նրա անգլերեն համարժեքը՝ fairy, փոխառություն է ֆրանսերեն «faerie» (ժամանակակից՝ feerie, fee) բառից։ Այն ընդգրկում է «փոքրիկ մարդկանց» (faie; ավելի ուշ՝ fee) բնակության վայրը և նրանց գործունեության ոլորտը։ Ֆրանսիական եզրույթի աղբյուրը հանդիսանում է լատիներեն fata բառը, որը նշանակում է հոգի, պահպանիչ, այստեղից էլ նրա իտալական տարբերակը՝ fata, կամ էլ իսպանականը՝ hada: Fata բառը օգտագործվում է ռոմանական լեզվաընտանիքի քերականական իգական սեռում. սկզբում այն հանդիսանում էր գոյականի չեզոք սեռի հոգնակի թիվը՝ fatum («կանխագուշակում», «մարգարեական»)։

Անգլիայում, սկզբնական շրջանում, փերիներին կոչում էին էլֆեր, բայց, հետո, ֆրանսիական բանահյուսության մուտք գործելուց հետո, օգտագործվեց արդեն «փերի» բառը[6]։ Համաձայն «Օքսֆորդի կելտական դիցաբանության բառարանի» fairy բառը անգլերենում բազմաթիվ նշանակություններ ունի[7]։

Առաջին հիշատակությունները փերիների մասին հայտնվել են Միջնադարյան Եվրոպայում։ Առավել լայն ընդգրկում ստացան Իռլանդիայում, Կորնուոլում, Ուելսում և Շոտլանդիայում[2]։ Առաջին գրավոր պատմվածքները բանահյուսության մեջ փերիների մասին, գրվել են Գիրալդ Կամբրենսի (Giraldus Cambrensis, 1146—1223) կողմից։ Սակայն այդպիսի գրառումները բավականին սակավ են։ Բոլոր լեգենդներն ու պատմությունները հիմնականում տարածվել են բերանացի, այլ ոչ գրավոր տարբերակով[7]։ Բայցևայնպես, հետազոտողները գտել են բազմաթիվ նմանություններ փերիների նկարագրության մեջ կելտական, անգլիական և սկանդինավյան բանահյուսության մեջ[7]։

Ժամանակի ընթացքում բոլոր լեգենդները գրի առնվեցին՝ սկսյալ միջնադարից և այն շարունակվում է ցայսօր[6]։ Գործը դժվարացնում է այն փաստը, որ «փերի» հասկացությունը շատ հաճախ նույնացվել է հին դիցաբանական հերոսների և առասպելների հերոսների հետ[7]։

Փերիների նկարագրություն խմբագրել

 
Հենրի Ֆյուզելի՝ «Արթուր արքայազնը և փերիների Թագուհին, 1788 թիվ

Այն կարծիքը, թե փերին մարդակերպ փոքրիկ թևավոր արարած է, առաջացել է համեմատաբար ուշ շրջանում՝ XIX դարի երկրորդ կեսին։ Սկզբնականում փերիներին նկարագրում էին երկու կերպ։ Կամ բարձրահասակ, շողացող հրեշտակակերպ արարած, կամ էլ ինչ-որ փոքրիկ, կնճռապատ արարած, որն առավել համապատասխանում էր տրոլի նկարագրին[9]։ Շոտլանդական «Փերին և կաթսան» հեքիաթում պահպանվել է այսպիսի նկարագրություն. «…Այդ փերին պստլիկ կին էր՝ սուր դիմագծերով, փայլփլուն աչքերով և թուխ մաշկով։ Նա ապրում էր կանաչ, խոտածածկ թմբիկի վրա, որը տարածվում էր հովվի տանից ոչ հեռու»[10]։

Փերիներին հիմնականում համարում են իգական սեռի ներկայացուցիչ։ Նրանք օժտված են կախարդկան ունակություններով և այդ ունակությունները, կախված հանգամանքներից, փոփոխական են[11]։ Երբեմն գրականության մեջ նշվել է նաև, որ փերիները կարողանում են վերածվել կենդանիների (selkie, kelpie)[12]: Եթե հավատանք Ժյուստինա Գոյի (Justinian Gaux) նկարագրին, ապա փերիների վերամարմնավորումն անսահմանափակ է։ XIV դարի հեղինակը փաստում էր, որ իր աչքերի առաջ փերին միանգամից երկու մենամարտող բանակների է վերածվել և այդ արյունոտ պատերազմի արդյունքում 700 դիակներ մնացին[13]։

Կուսակրոն քահանա Ռոբերտ Կիրկը, որը շոտլանդացի էր, փերիների մասին 1691 թվականին «The Secret Commonwealth of Elves, Fauns and Fairies» գրքում գրել է. «Այս բանական շարժուն հոգիները լուսարձակում են, մարմինները կերպարանափոխում, աստղային ամպերի տեսք ունեն և ամենալավը տեսանելի են աղջամուղջին։ Նրանց մարմինը այդքան արագաշարժ է շնորհիվ նուրբ հոգու և ըստ ցանկության, կարող են անհետանալ ու կրկին հայտնվել»[14]։ Փերիների կախարդական հատկանիշների մասին կան բազում վկայություններ, որոնք ցայժմ էլ, զարմացնում են մարդկանց[15][16]։ Կելտական բանահյուսության մեջ փերին փոքրիկ, գաճաճ արարած է, որն հաճախ դառնում է անտեսանելի՝ հագնելով կախարդական գլխարկը։ Փերիների սիրելի գույնը կանաչն է. այն վերաբերում է ոչ միայն հագուստներին։ Կան վարկածներ, որ փերիների մազերն ու մաշկը նույնպես կանաչ է[7]։ Առաջին անգամ թևեր ունեցող փերիներին պատկերել են վիկտորիանական շրջանի նկարիչները։ Դա եղավ այն բանից հետո, երբ փերիները լայն տարածում գտան ժողովուրդների մեջ որպես հեքիաթների բարի հերոսուհիներ[2]։

Փերիների դասակարգում խմբագրել

Ընդունված է համարել, որ փերիները բաժանվում են երկու խմբերի՝ «սոցիալական» և «անհատական»[7]։ Առաջին խմբի փերիները (trooping fairies) ապրում են համակեցությամբ, և զբաղվում են կոլեկտիվ գործունեությամբ՝ պարերով, նվագակցությամբ և փառահեղ խնջույքներով։ Մահկանացուները կարող են լսել նրանց ձայները, եթե պատահմամբ ոտնակոխ անեն Փերիների բլուրը։ Կելտական աղբյուրները նշում են, թե «փերիների երաժշտությունը» ուներ «աստվածային բնույթ»։ Բացի այդ, շատ ազգային երաժշտությունների հիմքը հենց այդ եղանակներն են կազմում[8]։ «Շփվող» փերիները նախընտրում են կանաչ գույնը։ Նրանց չափերը կարող է հասնել ծաղիկների չափերին, իսկ ամենամեծերը այնքան մեծ են, որ կարող են ինտիմ կապի մեջ մտնել մահկանացուների հետ, որի մասին վկայող փաստագրական նյութեր են պահպանվել[7]։

Մենակյաց փերիները հակառակ վարքն ունեն. նրանք խուսափում են հավաքույթներից և խորշում ուրախ փերիների սանձարձակ խնջույքներից։ Նրանք կամ միանում են մարդկանց հետ ու ապրում նրանց հետ և օգնում տնտեսության մեջ ու հաջողություններ բերում, կամ բնակվում են ազատ տարածություններում և վտանգավոր են դառնում պատահական անցորդների համար[6]։ Տնային փերիները մենակ են և նախընտրում են կարմիր, շագանակագույն կամ գորշ զգեստները։ Նրանքա հաճախակի է շփվում մահկանացուների հետ։ Փերիները սիրում են բարի գործեր կատարել, երբեմն վերցնում են սնունդ կամ գումար և բաժանում աղքատներին, երեխաներին խաղալիքներ են նվիրում, մարդկանց վրայից հանում են կախարդների կապանքները[7]։

«Սոցիալական» փերիների երկիրը ներառում է հսկայական քանակությամբ բնակիչների։ Ամենայն հավանականությամբ սա միապետություն է, որը ղեկավարում է թագուհիների կողմից։ Ինչպես նշվում է «Օքսֆորդի կելտական դիցաբանության բառարանում», փերիների աշխարհը շատ նման է մարդու պատկերացրած աշխարհին։ Այստեղ գոյություն չունի ժամանակ։ Չկան նաև այլանդակություններ, հիվանդություններ, տարիքներ և մահեր։ Այն մահկանացուները, ովքեր ընկնում են փերիների թագավորություն, կարող են ապրել մինչև 900 տարի, ի դեպ, այդ տարիները այնտեղ թվում են լոկ մի գիշեր։ Արիստոկրատ փերիները միշտ կրում են հարուստ ոսկյա և արծաթյա զարդարանք[7]։

Շոտլանդական բանահյուսության մեջ հանդիպող փերիները՝ Seelie Court բարի են։ Չնայած որ շատ նեղացկոտ ու քինախնդիր են, նրանք պատրաստ են օգնել մարդկանց[17]. Իսն նրանց հակառակ փերիները՝ Unseelie Court, պատրաստ են վատություն անել առանց որևէ պատճառի[18]։ Փերիները հարձակվում են գիշերը ճանապարհորդների վրա, կախարդում նրանց, ծեծում և ստիպում կրակել տնային անասունների վրա[19][20]։ Այդպիսի փերիներին անվանում են bogle, boggar, Abbylubber[21]:

Բնավորության գծեր խմբագրել

Փերիների բնավորության հիմնական գիծը համարվում է խռովկանությունը։ Բայց նաև փերին պատրաստակամ էր շնորհակալ լինել մարդուն՝ իր ծառայության համար։ Բնավորության վատ գծերի մեջ կային տարօրինակ արարքներ՝ քնած ժամանակ քարկապ էին գցում մահկանացուների մազերը, գողանում էին փոքրիկ իրեր, ճամփորդներին շեղում էին ուղուց։ Հանկարծակի մահվան ենթարկված մարդու մասին մտածում էին, թե փերիներն են փախցրել, տեղը դնելով խրտվիլակներ[2][22]։

 
Փերիների նկարներով շարժանկար

Համարվում էր, որ քինախնդիր փերիները հիվանդություն էին սփռում, մասնավորապես՝ փռշտոցներ, իսկ ընտանի կենդանիներին կաթվածահար էին անում[23]։ Փերիների և էլֆերի հանդեպ վախն Անգլիայում պահպանվել է մինչև Ստյուարտների և Թյուդորների օրոք[6]։ Շատ մարդիկ, որոնք օժտված էին բացառիկ կարողություններով, պնդում էին, թե իրենց այդ հատկանիշները պարգև է փերիների կողմից։ XVI—XVII դարերում շատ դեպքեր են եղել, երբ բուժակները հիվանդություններ են դարմանել՝ պնդելով, որ իրենց բուժանյութերը մատակարարել են հենց փերիները[6]։ Նետերի ծայրակալները, որոնք մնացել են դեռևս քարե դարի ժամանակներից՝ նեոլիթից, համարվում էր փերիների զենքերից. այն ջուրը, որի մեջ պահ էին տալիս այդ քարերը, համարվում էր բուժի<չref name="occult_and_parapsych"/>։

Կային փերիներ, որոնք ապրում էին ջրերում, դրանցից հայտնի էին Peg Powler և Jenny Greenteeth: Սրանք կարողանում էին խորտակել լողացողներին։ Ընդհանրապես բոլոր լողացողներին խորհուրդ էին տալիս չլողալ նրանց տարածման շրջանում[24]։ Համաձայն կելտական հավատալիքների, փերիները կարողանում էին հարված հասցնել (fairy stroke), որը զրկում էր զոհին խոսելու ունակությունից։ Փերիներին անարգելը սարսափելի հետևանքների էր հանգեցնում։ Նրանք վրեժի ծարավից այրում էին տները, վերացնում բերքը, դաշտերում կթում կովերին, սնունդ էին գողանում սեղանից, փչացնում չորանալու կախված զգեստները[7]։

Պաշտպանություն փերիներից խմբագրել

Արևմտաեվրոպական բանահյուսության մեջ մեծ մաս է հատկացված փերիներից պաշտպանվելու մասին։ Նրանց զայրույթից պաշտպանվելու գլխավոր զենքը համարվում էր սառը երկաթը, որից սարսափում էր փերին։ Հայտնի էր նաև արոսենու կախարդական հատկությունների մասին, որը պահպանում էր մարդուն փերիների զայրույթից[25]։ Բանահյուսության մեջ մեծաքանակ դրվագներ են պահպանվել, որոնք մանրամասն ներկայացնում են պաշտպանության եղանակների մասին։ Այդ թվում՝ հոսող ջուրը, եկեղեցիների զանգերի ձայնը, երեքնուկ-քառատերևիկը։

 
Փերու կաուչուկե արձան

Նյուֆաունդլենդի բանահյուսության մեջ փերիներից պաշտպանվելու գլխավոր զենքը համարվում էր հացը՝ ինչպես թարմ, այնպես էլ քարթու։ Հացը կապված է տան, օջախի, բնության հետ, որն էլ փերիների համար անընդունելի էր համարվում[26]։ Ըստ Կ.Մ Բրիգսի մարդիկ, որոնք գնում էին այնպիսի վայր, որտեղ կային լիքը փերիներ, իրենց գրպաններում հացի կտորներ էին պահում։ Կամ էլ, եթե նորածնին գիշերով դուրս էին հանում տանից, հագուստին փոքրիկ հացի կտոր էին կարում[27]։ Խստիվ արգելվում էր օգտագործել այն սնունդը, որը տալիս էին փերիները։ Մարդիկ կարծում էին, որ օգտագործելով այդ սնունդը կարող էին հայտնվել փերիների թագավորությունում և հավետ մնալ այնտեղ[2]։

Փերիներից պաշտպանվելու պարզագույն ձևը նրանց բնակության վայրից հեռու մնալն էր[28]։ Խորհուրդ չէր տրվում կատարել պեղումներ և ընդհանրապես, հողը փորելու աշխատանքներ բարձունքներում։ Իրենց տները մարդիկ կառուցում էին սուր անկյուններով, իբր թե, խանգարելու փերիների ազատ թռիչքը[29]։ Նույնիսկ նրանց բնակության տարածքում աճող մամուխները խորհուրդ չէին տրվում կտրել[30]։ Մահկանացուն, որը պատահաբար հանդիպել էր փերուն, պետք է ուշադիր ու երկար չնայեր նրան, քանի որ դա համարվում էր մուտք դեպի նրանց անձնական կյանքը[31]։

Առաջացման տեսություն խմբագրել

Փերիների ծագումը տարբեր ազգերի բանահյուսության մեջ ունի տարբեր մեկնաբանություններ։ Գրեթե բոլորի մոտ նշվում է, թե փերիները մեռյալների հոգիներն են (հատկապես չկնքված երեխաների), դևեր, հրեշտակներ։ Նրանց նաև համարել են անկախ ռասայի ներկայացուցիչներ, որոնք ոչ մի կապ չունեն ոչ մարդկանց հետ, ոչ էլ ատվածայինի հետ[32]։

Փերիները բնիկների ժառանգորդներ խմբագրել

Բանահավաքների մեջ կա կարծիք, թե փերիները կարող էին առաջանալ տվյալ երկիրը ասպատակած թշնամիների ժառանգներից[33]։ Անտեսանելի արարածներից անընդհատ վախենալով նրանց տրվեց գերբնական և կախարդական հատկանիշներ[34]։ Կելտական բանահյուսության մեջ հաճախակի հիշատակվել է «փոքր մարդկանց ռասայի» մասին, որոնք փրկվելով զավթիչներից, ստիպված անցել են գետնի տակը։ Հենց այստեղ էլ, ըստ հավատալիքների, ցայսօր էլ թաքնված են փերիները։ Նրանք այդտեղ ստեղծել են իրենց հավաքատեղի-բլուրը, որոնք նախկին թաղման վայրերում են։ Աշխարհագրականորեն դա Բրիտանիայի արևմտյան ծովափն է[35]։

Կելտերի մոտ ընդունված էր, որ փերիներն ապրում էին անդրաշխարհում մեռյալների հետ։ Նրանք անմահ արարածներ էին և կապված մոգության ու կախարդության հետ (Tuatha de Danaan; «Հաճույքների հովիտ», «Խնձորենիների ամրոց», «Երիտասարդության երկիր»)[36]։ Շոտլանդացի պոետ, մարդաբան և բանահավաք Էնդրյու Լենգը կարծում է, որ փերիների հավատքը «բարդ հոգեբանական երևույթ է, որի հիմքը հանդիպումն է Երկրի արմատական բնակչության հետ»[37]։

Փերիները հին աստվածների հետնորդներ խմբագրել

Համաձայն բանահավաքների այլ կարծիքի, փերիները հեթանոս Արևմտյան Եվրոպայի աստվածների հետնորդներն են, որոնք քրիստոնեության մուտքից հետո ամբողջովին վերացել են[34]։ Այս տեսությունը ծաղկում ապրեց վիկտորիականության ժամանակահատվածում, երբ նշվեց, որ հին աստվածները բնության երևույթների այլաբանական մարմնացումն են[38][39],: Ընդունված է համարել, որ հին կելտական գրականության հերոսներ Լուգը (Lug Lámfhada], Կուխլինը (Cúchulainn), Դանուն (Tuatha Dé Danann)[40] այստեղ են եկել ավելի վաղ կրոնական հավատալիքներից, բայց ոչ մի կապ չունեն փերիների հետ։

Փերիներ. հրեշտակնե՞ր, թե՞ դևեր խմբագրել

Համաձայն հայտնի կրոնական պատմության, երբ հրեշտակները ապստամբեցին ըննդեմ Աստծո, վերջինս հրամայեց կողպել Դրախտի դռները։ Նրանք, ովքեր մնացին երկնքում, դարձան հրեշտակներ, իսկ նրանք, ովքեր դժոխքում՝ դևեր։ Այն հրեշտակները, ովքեր մնացին մեջտեղում, դարձան փերիներ[41]։ Ըստ մյուս վարկածի, որը նշում է Ու. Բ. Յեթսոնը, դրախտից փերիները վտարվեցին նրա համար, որ չէին կատարում բարեգործություններ, իսկ դժոխք էլ չէին թողնում, որովհետև չափազանց անբարոյական չէին[42]։ Համարվում է, որ փերիները միջին տեղ են զբաղեցնում մարդու և հրեշտակների միջև[14]։

Այն կարծիքը, թե փերիները դևեր են, առաջացել է պուրիտանական ժամանակաշրջանում[43][44]։ Սակայն այդ վարկածը լայն տարածում չգտավ։ Բայցևայնպես, հենց այդ շրջանում շատ փերիներին համարեցին չար արարածներ[45]։ Հակառակ կարծիքը, թե փերիները հրեշտակներ են, առաջացավ թեոսոֆիայի ժամանակաշրջանում[46][47]։ Ըստ Թեոսոֆիայի, փերիները ընդամենը բնության ոգիներն են[48]։ Որոշ քրիստոնեական աղբյուրներում փերիները հիշատակվում են որպես հոգի չունեցող արարածներ, բայց հենց նրանց էր վստահված դեպի Դրախտի դռներին տանելու պարտականությունը[7]։

Փերիները բնության ոգիներ խմբագրել

Գոյություն է ունեցել նաև այս վարկածը, թե փերիները բնության փոքրագույն ոգիներն են[49]։ «Օքսֆորդի կելտական դիցաբանության բառարանում» նշվում է. «…Չի բացառվում, որ հին կելտերը բոլոր օբյեկտներին տալիս էին հոգևոր իմաստ և հենց դրա պատճառով էլ փերիներին համարում էին բնության ոգիներ»[7]։ Ալքիմիայում փերիները դիտվում էին որպես տարերքի հոգիներ[50]։ Բանահյուսության մեջ նաև նշվում է, որ փերիները օդի ոգիներն են[51]։

Բնության ոգի-փերիների մասին Օսբորն Լեոնարդն այսպես է արտահայտվել. «Այո´, փերիները բնության ոգիներն են և նրանք գոյություն ունեն։ Նրանց նկատել կարող է լոկ նա, ով պայծառատեսական հատկություններով է օժտված։ Բնության ոգիները ծնված են հողից, կրակից։ Նրանք չեն մահանում ինչպես մենք, նրանց կյանքը հենց ինքը շարժումն է»[37]։

Փերիները մեռյալների հոգիներ խմբագրել

Այն փաստը, որ փերիները համարվում են մեռյալների հոգիները, լայն տարածում գտավ Շոտլանդիայի և Իռլանդիայի շատ տարածքներում[52]։ Իռլանդական բանշին կամ շոտլանդական բինշիտը (bean shith), միաժամանակ և «կին-փերի» է, և ուրվական[53]։ Հյուսիսային Անգլիայում գոյություն ունեցող Cauld Lad of Hylton անունով արարածը սպանված տղայի հոգին է, բայց միաժամանակ նաև էլֆի տարատեսակ[54][55]։ Ըստ հայտնի ավանդազրույցի՝ այն մարդը, ով գերի էր ընկնում փերիների մոտ, ամեն անգամ վերածվում էր իր մահացած հարևանի ուրվականին[56]։ Կորնուոլում փերիներին վերաբերում էին որպես մահացածների ոգիների, հատկապես չկնքված երեխաների (Will-o'-the-Wisp)[6]:

Հաղորդագրությունների փերիների հետ հանդիպումներից խմբագրել

 
«Փերիները մարգագետնում»: Նիլս Բլոմերի կտավը, 1850 թիվ:

Դոկտոր Էվանս-Վետցը իր «Կելտական ժողովուրդների հավատը փերիներին» (1912)[57] գրքում հայտնում է, որ վկայություն են տվել ավելի քան 120 մարդիկ, որոնք փաստել են, թե այդ դիցաբանական արարածներին տեսել են անձամբ։ Ա. Բիրսի վկայությամբ, ով անգլիացի հոգևորական էր, նա տեսել է երեք փերիների Կոլչեստերի մերձակայքում 1855 թվականին։ 1807 թվականին մի ամբողջ բանակ կազմված փերիներից, ներխուժել է Էկս ան Պրովանսի անտառը և տարել են մի աղջկա[13]։ 1907 թվականին լեդի Արչիբալդ Քեմպբելը ունեցել է զրույց կույր իռլանդացու և նրա կնոջ հետ, որոնք պնդել են, թե տեսել և գերի են բռնել երկու շաբաթով մի փերու, որից հետո նրան հաջողվել է դիմել փախուստի[58]։ Այդ ընտանեկան զույգի բարեկամներից մեկն էլ նշել է, թե բազմիցս տեսել է Հաութ (Hill of Howth) լեռան վրա «փոքրիկ մարդկանց, որոնք գրեթե մեկ մետր հասակ ունեին և նստած էին նույնչափ փոքր էշերի վրա»[8]։

Համարվել է, որ փերիները ապրել են ժամանակից դուրս, ադ իսկ պատճառով համարվել են անմահ արարածներ։ Սակայն եղել են մարդիկ, ովքեր հաստատել են, թե տեսել են մահացաց փերու հուղարկավորության արարողությունը։ Համաձայն «Lives of Eminent British Painters» գրքի, որի հեղինակն է Ալան Կաննինգեմը, նշվում է մի կնոջ կողմից, որ «իր այգում երեկոյան տեսել է մարդակերպ արարածների ծաղիկների կամ գորշ մորեխների չափերով, որոնք տարել են մահացած փերու մարմինը՝ վարդի թերթիկներով պատված։ Նրանք թաղել են հանգուցյալին երգելով, որից հետո անհետացել են»։ Անգլիայում համարվել է, որ այդպիսի տեսիլքները մոտալուտ մահվան նախանշաններ են[59]։

Փերիները նորագույն շրջանում խմբագրել

Փերիների հետ հանդիպումների մասին ամենահայտնի նյութերից մեկը տարածվել է 1917 թվականին, երբ յորքշիրյան գյուղերից մեկից՝ Կոտինգլիից, երկու աղջիկներ՝ Էլզա Ռայտը և Ֆրանսիս Գրիֆիթսը պնդել են, որ տեսել են փերիների և նույնիսկ խաղացել են նրանց հետ առվակի մերձակայքում։ Քանի որ ոչ մեկը նրանց չէր հավատում, նրանք վերցրին տեսախցիկը և կատարեցին մի շարք նկարներ, որոնք սենսացիա առաջացրին ամբողջ աշխարհում։ Իսկ դրանից հետո բոլորը սկսեցին հավատալ փերիներին։ Միայն 1980-ական թվականներին հայտնի դարձավ, որ այդ նկարները կեղծիք են և սարքովի են եղել։ «The Real World of Fairies» (1977) գրքում Դորա վան Գալդերը ներկայացնում է, որ Ճավա կղզում՝ ու մեծացել է նա, խաղացել է փերիների հետ։ Բացի այդ, նա նշում է, որ նույնիսկ Նյու Յորքի Կենտրոնական զբոսայգում է տեսել փերիներ։ Բրիտանացի պայծառատեսներ Վինսենտ Տերվին և Հորաս Լիֆը նույնպես նշել են, թե տեսել են փերիներ։

Պարահոգեբան Նանդոր Ֆոդորը նշում է. «Իմ պացիենտներից մեկը՝ Այդահո նահանգից, մանկության տարիներին բազմիցս տեսել է փերիներին։ Ըստ նրա՝ ձեռքի ափի երկայնքով վազվզել են դրանք։ Հագած են եղել սովորական մարդկանց հագուստներ»[37]։

ХХ դարում փերիների հանդեպ հավատը գրեթե ամբողջությամբ խամրեց։ Նույնիսկ կելտերի ժառանգներին վիրավորական է հարցնելը, թե հավատո՞ւմ են արդյոք փերիներին[7]։ Բայց 1927 թվականին Դուբլինում ձևավորվեց փերիների ուսումնասիրման կենտրոն (Fairy Investigation Society)։ Այդ նույն նպատակով ձևավորվեցին նաև Gnome Club of Great Britain և Gnome International հանձնաժողովները։

Փերիները գրականության մեջ խմբագրել

 
Ֆալերո Լուիս Ռիկարդո՝ Լիլի փերին, 1888 թիվ

Փերիները, որպես գրականության հերոսներ, սկսեցին հայտնվել միջնադարյան ռոմանտիկական գրականության մեջ[60]։ Աստիճանաբար փերիների քանակը գրքերում սկսեց նվազել, բայց դրանց փոխարինելու եկան կախարդներն ու հրաշագործները[61])։

Շատ գեղարվեստական գրքերում փերիները հանդես են գալիս հավերժահարսերի հետ[62]։ XV դարի պոետ-ճգնավոր Ջոն Լիդգեյթը գրել է, որ Արթուր արքան թագադրվել է փերիների աշխարհում և որ նրա մահվանից հետո, 4 փերիներ տեղափոխեցին մարմինը Փերիների բլուր։ Այստեղ նա պետք է մնա այնքան ժամանակ, մինչև չվերակենդանանա[63]։

Փերիները մեծ դեր ունեն նաև Շեքսպիրի գրականության մեջ։ «Ամառային գիշերվա երազը» ստեղծագործության մեջ գործողությունը կատարվում է միաժամանակ և՛ անտառում, և՛ փերիների աշխարհում[64]։ Հայտնի է, որ Գրիմ եղբայրները սկզբնական շրջանում փերիներին օգտագործում էին որպես գլխավոր հերոսներ[65]։ Փերիների մասին հեքիաթները մեծ ազդեցություն են թողել նաև Վալտեր Սքոթի ստեղծագործության վրա[66][67]։ Ամենայն հայոց բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի «Անուշ» պոեմի նախերգանքը, որը ներկայացնում է Համբարձման գիշերը, նույնպես սկսվում է փերիների նկարագրով և զրույցով.

 

Բազմած լուսնի նուրբ շողերին,
Հովի թևին` թըռչելով`
Փերիները սարի գըլխին
Հավաքվեցին գիշերով։
-Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի
Չըքնաղագեղ ոգիներ,
Եկե՜ք, ջահել սիրահարի
Սերը ողբանք վաղամեռ։
Օխտն աղբյուրից ջուր է առել
Կույս սափորով, լուռ ու մունջ,
Օխտը ծաղկից ծաղիկ քաղել,
Կապել սիրո ծաղկեփունջ։
Ջուրն ու ծաղիկ աստղունք դըրել,
Խընդիրք արել աստղերին,
Փափագ սըրտով խընդիրք արել`
Բարի ժըպտան իր սերին…
Ափսո՜ս, Անու՜շ, սարի ծաղիկ,
Ափսո՜ս իգիթ քու յարին.
Ափսո՜ս բոյիդ թելիկ-մելիկ,
Ափսո՜ս էդ ծով աչքերին…
Ու նըրանց հետ` ցող-արցունքով
Լըցված սըրտերն ու աչեր`
Սարի ծաղկունք տըխուր սյուքով
Հառաչեցին էն գիշեր։
-Վուշ-վու՜շ, Անու՜շ, վուշ-վու՜շ, քուրի՜կ,
Վու՜շ քու սերին, քու յարին…
Վուշ-վու՜շ, Սարո՜, վուշ-վու՜շ, իգի՜թ,
Վու՜շ քու սիրած սարերին…
-Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի
Չըքնաղագեղ ոգիներ…
Երգում էին ողջ գիշեր։
Կանչում էին հըրաշալի
Հընչյուններով դյութական,
Ու հենց շողաց ցոլքն արևի`
Անտես, անհետ չըքացան։
Խոր սուզվեցին ակն աղբյուրի,
Մըտան կաղնին հաստաբուն,
Ու լեռնային վըտակների,
Ալիքները պաղպաջուն։

 

Ինչպես երևում է, Թումանյանը նույնպես փերիներին նկարագրել է որպես թևավոր արարածներ։ Նրանց անվանել է նաև չքնաղագեղ ոգիներ, որոնք ունակ էին նաև երգել։ Իսկ վերջին մասում, ինչպես կելտական ավանդազրույցներում, արևի հայտնվելուն պես անհետ չքանում են։ Նրանց բնակության վայրը Թումանյանը նշել է աղբյուրի ակը, հաստաբուն կաղնին և լեռնային վտակները։

Փերիները կինոարվեստում և անիմացիայում խմբագրել

Համակարգչային խաղեր խմբագրել

  • Zanzarah: The Hidden Portal
  • Might & Magic
  • Age of Wonders
  • The Sims 3
  • Touhou Project

Գրականություն խմբագրել

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Katharine Mary Briggs (1976) 'An Encyclopedia of Fairies. New York, Pantheon Books. «Euphemistic names for fairies» p. 127 ISBN 0-394-73467-X.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Fairy». Britannica Concise Encyclopedia: fairy. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  3. ↑ «Lewis pp. 129—130».
  4. ↑ Briggs (1976) Стр. 11.
  5. ↑ «Fairy». Columbia Encyclopedia. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 «Fairies». Oxford dictionary of English Folklore. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 «Fairy». Oxford Dictionary of Celtic Mythology. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Fairy». Occultism & Parapsychology Encyclopedia. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  9. ↑ Briggs (1976) p. 98.
  10. ↑ «Фея и котёл». www.nskazki.nm.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  11. ↑ Yeats (1988) Стр. 2.
  12. ↑ Briggs, K. M. (1967) The Fairies in English Tradition and Literature. Chicago, University of Chicago Press. p. 71.
  13. ↑ 13,0 13,1 Ambrose Bierce. «Fairy». Devil's Dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Kirk, Robert; Lang, Andrew (2007 թ․ դեկտեմբերի 28). «1. Of the subterranean inhabitants». The Secret Commonwealth of Elves, Fauns and Fairies. Easy Reading Series. Aberfoyle, Scotland: Forgotten Books. էջ 39. ISBN 1605061859. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 30-ին.
  15. ↑ Northumberland Folk Tales by Rosalind Kerven (2005) Antony Rowe Ltd, p. 532.
  16. ↑ The Good People: New Fairylore Essays" Peter Narvaez. University Press of Kentucky, 1997. Page. 126
  17. ↑ Briggs, Katharine Mary (1976) 'An Encyclopedia of Fairies, Hobgoblins, Brownies, Boogies, and Other Supernatural Creatures. New York, Pantheon Books. Seelie Court, p.353. ISBN 0-394-73467-X
  18. ↑ Briggs (1976) p. 419
  19. ↑ Froud and Lee (1978)
  20. ↑ Silver, Carole G. (1999) Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. p.174 ISBN 0-19-512199-6
  21. ↑ Briggs (1979)
  22. ↑ Briggs (1976) p. 25.
  23. ↑ Briggs (1976) p. 80.
  24. ↑ Brian Froud and Alan Lee, Faeries, (Peacock Press/Bantam, New York, 1978)
  25. ↑ Briggs (1976) pp. 335-6.
  26. ↑ Evans-Wentz (1990).
  27. ↑ Opie, Iona and Tatem, Moira (eds) (1989) A Dictionary of Superstitions Oxford University Press. p. 38.
  28. ↑ Lewis (1994) p. 125.
  29. ↑ Silver (1999) p. 155.
  30. ↑ Lenihan, Eddie and Green, Carolyn Eve (2004) Meeting The Other Crowd: The Fairy Stories of Hidden Ireland. pp. 146-7 ISBN 1-58542-206-1.
  31. ↑ K. M. Briggs (1976) Infringement of fairy privacy, p. 233.
  32. ↑ C. S. Lewis (1994 (reprint)) The Discarded File: An Introduction to Medieval and Renaissance Literature. Cambridge, Cambridge University Press. p. 122 ISBN 0-521-47735-2.
  33. ↑ Silver, Carole B. (1999) Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. p. 47 ISBN 0-19-512199-6.
  34. ↑ 34,0 34,1 Yeats, W. B. (1988) «Fairy and Folk Tales of the Irish Peasantry», in A Treasury of Irish Myth, Legend, and Folklore. Gramercy. p. 1 ISBN 0-517-48904-X.
  35. ↑ Silver, Carole B. (1999) Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. p. 47 ISBN 0-19-512199-6.
  36. ↑ Witchcraft and the Mystery Tradition.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Nandor Fodor (1964). «О феях – ни слова…». www.abc-people.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  38. ↑ The Religion of the Ancient Celts: Chapter XI. Primitive Nature Worship.
  39. ↑ «Celtic religion». Britannica Concise Encyclopedia. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  40. ↑ «Lug Lámfhota». Oxford Dictionary of Celtic Mythology:. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  41. ↑ Briggs (1976) p. 319.
  42. ↑ Yeats (1988) pp. 9-10.
  43. ↑ Lewis (1994) p. 137.
  44. ↑ Briggs (1976) Origins of fairies p. 320.
  45. ↑ Briggs (1976) p. 223.
  46. ↑ Briggs (1967) pp. 143-7.
  47. ↑ Evans-Wentz, W. Y. (1966, 1990) The Fairy-Faith in Celtic Countries. New York, Citadel. pp. 167, 243, 457 ISBN 0-8065-1160-5.
  48. ↑ Hodson, Geoffrey, Kingdom of the Gods ISBN 0-7661-8134-0
  49. ↑ Lewis (1994) p. 134.
  50. ↑ Silver (1999) p. 38.
  51. ↑ Briggs (1967) p. 146.
  52. ↑ Lewis (1994) p. 136.
  53. ↑ Briggs (1976) p. 15.
  54. ↑ Briggs (1976) pp. 68-9.
  55. ↑ Henry Tegner, Ghosts of The North Country, 1991 Butler Publishing ISBN 0-946928-40-1.
  56. ↑ Briggs (1967) p. 15.
  57. ↑ The Fairy-Faith in Celtic Countries by W. Y. Evans-Wentz
  58. ↑ Occult Review, 6, no. 5, ноябрь 1907
  59. ↑ K. M. Briggs +he+had+seen+'a+procession+of+creatures+of+the+size+and+colour+of+green+and+grey++Blake&source=bl&ots=CMSserHRjp&sig=1xUDrNK4w_Pxvrm-JJcshpleKuM&hl=ru#v=onepage&q=in%20his%20garden%2C%20he%20had%20seen%20'a%20procession%20of%20creatures%20of%20the%20size%20and%20colour%20of%20green%20and%20grey%20%20Blake&f=false The fairies in tradition and literature. Стр. 162
  60. ↑ Lewis (1994) pp. 129-30.
  61. ↑ Briggs (1976) «Morgan Le Fay» p. 303.
  62. ↑ Briggs (1967) p. 174.
  63. ↑ The Illustrated Encyclopedia of Fairies, Anna Franklin, Sterling Publishing Company, 2004, p. 18.
  64. ↑ Shakespeare, William (1979). Harold F. Brooks (ed.). The Arden Shakespeare "A Midsummer Nights Dream". Methuen & Co. Ltd. cxxv. ISBN 0415026997.
  65. ↑ Tatar, Maria (2003) The Hard Facts of the Grimms' Fairy Tales. Princeton University Press. p. 31 ISBN 0-691-06722-8.
  66. ↑ Briggs, (1967) pp. 165-7.
  67. ↑ Briggs (1967) p. 203.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փերի&oldid=9866701» էջից