Թեոսոֆիա
Թեոսոֆիա (հին հունարեն՝ θεοσοφία — «Աստվածային իմաստնություն»), օկուլտական շարժում[1]։ Բառի լայն իմաստով՝ Միստիկական աստվածաճանաչողություն, Աստծո գործառույթ, ինչի լույսի ներքո բացվում է ամեն ինչի խորհրդավոր իմացությունը[2]։ Թեոսոֆիան` որպես հասկացություն, արմատներով հանգում է Գնոստիցիզմին և Նեոպլատոնիզմին[1]։ Թեոսոֆիան առավել նեղ իմաստով ընկալվում է որպես Ելենա Բլավատսկայայի Թեոսոֆիա։ 1970-ական և 1980-ական թվականներին թեոսոֆիական խմբերի միջև ծագեց «Նոր դարաշրջան» շարժում (անգլ.՝ New Age)[1]:
 | |
|---|---|
 | |
 Theosophy Վիքիպահեստում |
Տերմինաբանության պատմություն խմբագրել
«Թեոսոֆիա» տերմինը հայտնի է մ.թ. 2-րդ դարից, երբ այն սկսեցին գործածել նեոպլատոնիկներ Ամմոնիուս Սակկասը և նրա աշակերտները, որոնք ստեղծել էին փիլիսոփայական համակարգ, ինչի գլխավոր նպատակն էր հաշտեցնել բոլոր կրոնները՝ միավորելով հավերժական ճշմարտության վրա հիմնված միասնական ունիվերսալ և ընդհանուր էթիկայի համակարգում[3]։
«Արեոպագիտիկներում» «թեոսոֆիա» տերմինն օգտագործվում է որպես «Աստվածաբանություն» տերմինի հոմանիշ։
Ավելի ուշ թեոսոֆիան սկսեցին հակադրել Աստվածաբանությանը՝ հենվելով եկեղեցու հայտնության և Դոգմատների վրա։ Թեոսոֆիան սկսեցին կոչել Աստվածաճանաչողություն միստիկական փորձի միջոցով (Աստվածության հետ անմիջական կապ էքստազի միջոցով)։ Ավելի կոնկրետ՝ թեոսոֆիան մի ուսմունք է աստվածության մասին, որը հենվում է սուբյեկտիվ միստիկ փորձի վրա, բայց, ի տարբերություն մաքուր Միստիկայի, ձգտում է շարադրել այդ փորձը կապակցված համակարգի տեսքով։ Երբ թեոսոֆիան հասկացվում է այդպիսի լայն իմաստով, ապա նրանում ներառվում են Գնոստիցիզմը, նեոպլատոնականությունը, Կաբալան, Հերմետիզմը, Ռոզենկրեյցերիզմը։
Հաճախ թեոսոֆիա անվանում են 16-18-րդ դարերի միստիկ ուսմունքները, որոնք ի հայտ են եկել հիմնականում Բողոքականության միջավայրում։ Այն Ուսուցիչ Էքհարթի, Պարացելսի, Յակոբ Բյոմեի, Էմանուիլ Սվեդենբորգի, Լուի Կլոդ դե Սեն-Մարտենի, Ֆրիդրիխ Քրիստոֆ Էտինգերի, Կոմս Սեն-Ժերմենի ուսմունքն է։ Շատ թեոսոֆներ, օրինակ Պարացելսը, գտնում էին, որ թեոսոֆիան ներառում է ոչ միայն Աստվածության խորհրդի առեղծվածային փորձն, այլ նաև բնության գաղտնիքների բացահայտումն ու հրաշքների իրականացումը։
Ֆրիդրիխ Շելինգի փիլիսոփայությունում «թեոսոֆիա» տերմինը նշանակում էր միստիկական աստվածաճանաչության և ռացիոնալ փիլիսոփայության սինթեզ։ Նա թեոսոֆիային հակադրել է «թեոսոֆիզմը», որը գիտական ճանաչողության հնարավորությունը բացառող միստիցիզմի տեսակ է։
Շելինգից հետո Ֆրանս Կսաֆեր ֆոր Բաադերը և Անտոնիո Ռոզմինի-Սերբատին («Teosofia»), Ֆ.Բ. Տրենտովսկին («Teosofia wszyskich ludów») «թեոսոֆիա» տերմինը կիրառել են որպես իրենց աշխարհայացքի անվանում։
Շելինգի ազդեցությամբ Վլադիմիր Սոլովյով (փիլիսոփա)ի համակարգում հայտնվում է «ազատ թեոսոֆիա» տերմինը։ Ազատ թեոսոֆիան համարվում է ամբողջական գիտություն՝ ռացիոնալ և էմպիրիկ գիտելիքների բարձրագույն սինթեզ։ «Ազատ» բնութագիրն ընդգծում է ավանդական թեոսոֆիայի նկատմամբ տարբերությունը. ազատ թեոսոֆիան քննադատական մտքի, փորձի և առեղծվածային բացահայտումների ստեղծագործական արդյունքն է։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 theosophy // Բրիտանիկա հանրագիտարան
- ↑ Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
- ↑ Теософия Краткий философский словарь / А. П. Алексеев, Г. Г. Васильев и др.; Под ред. А. П. Алексеева — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. С. 34-35. Словарь подготовлен коллективом кафедры философии гуманитарных факультетов Московского государственного университета имени М. В. Ломоносова.
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Александр Мень Теософия Արխիվացված 2016-10-17 Wayback Machine
- Guenon R. Le theosophisme. Histoire d’une pseudoreligion. — P., 1921.(ֆր.); Rene Guenon. Theosophy: History of a Pseudo-Religion. ISBN 0-900588-79-9
- Bichimair G. Christentum, Theosophie und Anthroposophie. — W., 1950.(գերմ.)
Գիտական աշխատություններ խմբագրել
- Беспаленко П. Н., Римский В. П. Политико-идеологические и социокультурные основания типологии нетрадиционных религий // Известия Тульского государственного университета. Гуманитарные науки. — Тула: Тульский государственный университет, 2009. — № 1. — С. 3-13.
- Кэрролл Р. Т. Теософия // Энциклопедия заблуждений: собрание невероятных фактов, удивительных открытий и опасных поверий. — М.: Издательский дом «Вильямс», 2005. — 672 с. — ISBN 5-8459-0830-2, ISBN 0-471-27242-6
- Теософия как мировоззренческая позиция // Бычихина Л. В., кандидат филологических наук, докторант Института мировой литературы РАН. / «Вестник Российской академии наук» 1992. Журнал № 6. (html-версия)
- Теософия // Краткий философский словарь / А. П. Алексеев, Г. Г. Васильев и др.;Под ред. А. П. Алексеева — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. Словарь подготовлен коллективом кафедры философии гуманитарных факультетов Московского государственного университета имени М. В. Ломоносова.
- Лобач В. В. Теософия // Новейший философский словарь / Грицанов А. А.. — Научное издание. — Минск: В. М. Скакун, 1999 г. — 896 с.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեոսոֆիա» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 172)։ 
|