Վիքիպեդիա

Թզուկներ

Թզուկները (լատին․՝ gēnomos, «ստորգետնյա բնակիչ», կամ հին հունարեն՝ Γνώση գիտելիք), հեքիաթային գաճաճներ Արևմտյան եվրոպայից, առաջին հերթին գերմանասկանդինավյան ֆոլկլորից, հեքիաթների և լեգենդների հաճախակի հանդիպող հերոսներ[1][2]։ Տարբեր լեզուներում հայտնի է՝ «դվերգ» (հին նորվ.՝ dvergr, հոգնակի թվով dvergar), «ցվերգ» (գերմ.՝ Zwerge), «դվորֆ» (անգլ.՝ dwarfs), «կրասնոլյուդ» (լեհ.՝ krasnolud), «տրեպյաստոկ» (չեխ․՝ trpaslík) անվանումներով[3]։ Ըստ լեգենդի նրանք ապրում են գետնի տակ, կրում են մորուք և հայտնի են հարուստի և արհեստավորության համբավով։

Թզուկներ
Աուգսբուրգի Հոֆգարտենի բարոկկո թզուկները

Ենթադրվում է, որ «թզուկ» բառը հորինել է ալքիմիկոս Պարացելսը 16-րդ դարում[4][5][6]. Ալքիմիայում և թզուկների օկուլտականության մեջ երկրի հոգին, որպես առաջնային տարր, երկրային էլեմենտալն է։ Թզուկները ինչպես նաև Էլֆերը, Գոբլինները, Տրոլները հաճախ հանդիպում են գրականության ֆենտեզի ժանրում կամ դերային խաղերում։

Սվարտալֆները Էդդաների մեջ խմբագրել

Թզուկների հիմնական նախատիպերից մեկը համարվում են՝ ներքնահարկի ալվերը կամ ցվերգերը (գաճաճները), գերմանասկանդինավյան դիցաբանությունից[7]։ Սկանդինավյան դիցաբանության մեջ ցվերգերը համարվում են ալվերի (էլֆերի) ներքևի, «չարանենգ» բարեկամներ, սվարտալֆներ, ընդ որում առասպելներում ներքնահարկի ալվերին ավելի մեծ նշանակություն են տալիս։ Սվարտալֆներին ստեղծել են աստվածները, Իմիր հսկայի դիակի վրա սողացող գերեզմանային որդերից։ Նրանք հասակով փոքր են և ունեն մուգ դեմք, ապրում են Սվարտալֆհեյմում։ Որպեսզի նրանք չհանդիպեն իրենց եղբայներ «լուսավոր» ալվերին և չթշնամանան, աստվածները նրանց անիծել են, որ արևի ճառագայթների ազդեցությունից ցվերգերը վերածվեն քարերի։

Երբ պնդերես գաճաճ Ալվիսը հանդգնեց խնդրել Տորայի դստեր՝ Տրուդի ձեռքը, խորամանկ Ասը սկսեց օգտագործել իր իմաստությունը և ձգեց ժամանակը մինչ առավոտ, երբ արևը սպանեց անպատկառին։ (Փաստարկը ծաղրապատճենված է Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի կողմից «Հոբիթ կամ գնալն ու գալը» պատմվածքում, որտեղ ընդհակառակը՝ թզուկներն են այդպիսով փրկվում տրրոլներից)։

Սվարտալֆները հայտնի են որպես աստվածների համր զենք և հրաշագործ իրեր ստեղծող մեծ դարբիններ։ Նրանք կռել են այնպիսի մեծագույն և հզորագույն իրեր, ինչպիսիք են Գլեյպնիր շղթան, որ պահում է Ֆենրիրին, Տորայի մուրճ՝ Մյոլնիրը, Սկիդբլադնիր նավը, Օդինի նիզակ Գունգնիրը, Դրաուպնիր մատանին, մազեր Սիվ աստվածուհու համար։ Լոկին հակառակվեց ներքնահարկի ալվերին, խանգարելով նրանց ստեղծել հրաշագործ իրեր, քանի որ գրազ էր եկել իր գլխի վրա, որ թզուկները չեն կարողանա կատարել պատվերը։

 
Էլմեր ԲոիդՍմիտի նկարը, որտեղ Իվալդայի որդիները կռում են Սկիդբլանդիր նավը:
 
Արտուր Ռեկխեմի նկարը, որտեղ Ալբերիկը նիբելունգերի գանձերը տալիս է Էիգֆրիրին

Երգ Նիբիլունգների մասին խմբագրել

Հին գերմանական էպոսի՝ «Երգ Նիբիլունգների մասին», մեջ ստորգետնյա գանձերի պահպանողներին անվանում են «նիբիլունգներ»։ Նիբիլունգների արքա՝ երկու եղբայրները չկարողացան կիսել իրենց պատկանող գանձերը։ Նրանք խնդրեցին Զիրգֆրիդ հերոսին կազմակերպել բաշխումը, բայց նրանից դժգոհ մնացին և դյուցազնին մեղադրեցին իրենց կռվի մեջ։ Կատաղած Զիրգֆրիդը տապալեց արքաներին, տիրելով նիբիլունգների երկիրը և նրանց գանձերը։ Ալբրիխ գաճաճը, որ նախկին թագավորների օրոք գանձերի պահապանն էր, սկսեց ծառայել Զիրգֆրիդին։ Հետագայում էպոսը «նիբիլունգներ» անվանումը տարածում է գանձերի բոլոր տիրակալների վրա, այդ թվում նաև բուրգունդների, որոնք սպանեցին Զիրգֆրիդին տրիանալով նրա գանձերին։ Այսպիսով այս անվանումը արդյունքում կորցնում է կապը թզուկների հետ[7]։ «Եզջուրե Զիրգֆրիդ» ավանդազրույցից հյուսվել է «երգերի» մի ամբողջ շարք, որում Զիրգֆրիդի և գաճաճների փոխհարաբերությունները բացահայտված է ամբողջությամբ։ Այստեղ Զիրրգֆրիդը հաղթում է վիշապին ցվերգերի թագավոր՝ Էգվալդի օգնությամբ, թագավորը իր կախարդանքով դարձնում է հերոսին անտեսանելի, որպեսիզի վերջին կարողանա ավելի նոտ գնալ վիշապին[8]։

Օկուլտականություն և ալքիմիա խմբագրել

Թզուկ բառը (լատին․՝ gnomus հավանաբար, հուն․՝ Γνώση գիտություն)հորինել է ալքիմիկոս Պարացելսը 16-րդ դարում[4][5][6]։ Օկուլտականության և ալքիմիայի մեջ թզուկը դա երկրի հոգին է, որպես առաջնային տարր, երկրի էլեմենտալ։ Պարացելսը նկարագրում է թզուկներին, որպես երկու թիզ հասակ (մոտ 40 սմ) ունեցող, մարդկանց հետ չափազազանց դժկամությամբ շփման մեջ մտնող էակների, որոնք ունակ են պինդ գետնի միջով տեղափոխվելու այնպի հերթությամբ, ինչպես մարդիկ են տեղաշարժվում տարածության մեջ։ Նման նկարագիր կարելի է գտնել Վիլլարի 1670 թվականի աշխատության մեջ, որտեղ, սակայն թզուկները ներկայացված են որպես մարդկանց ընկերներ, պատրաստ հաճույքով օգնել նրանց, ոչ մեծ վարձատրությամբ։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Толковый словарь русского языка: В 4 т. / Под ред. Д. Н. Ушакова.. — М.: Советская энциклопедия; ОГИЗ; Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1935—1940.
    ГНОМ, а, м. В западноевропейской мифологии — безобразный карлик.
  2. ↑ Гном // Большая советская энциклопедия, т. 17
    Гном (от Կաղապար:Lang-latelat), карлик, фантастическое существо в западно-европейской мифологии, живущее на земле. Г. часто встречаются в сказках, в эпической поэзии.
  3. ↑ Կաղապար:Фасмер
  4. ↑ 4,0 4,1 «Gnome». Encyclopaedia Britannica Online. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 12-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 gnome Արխիվացված 2015-07-14 Wayback Machine // Oxford Advanced Learner’s Dictionary
  6. ↑ 6,0 6,1 Борхес Х. Л.. Гномы Արխիվացված 2007-12-12 Wayback Machine // Книга вымышленных существ
  7. ↑ 7,0 7,1 Дарья Букреева. Бестиарий: Гномы. Дети подземелий. «Мир фантастики» № 10; июнь 2004
  8. ↑ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона

Գրականություն խմբագրել

  • Gilliver, Peter. Mashall, Jeremy. Weiner, Edmund (2009). The Ring of Words: Tolkien and the Oxford English Dictionary. Oxford University Press. ISBN 9780199568369.
  • Gundarsson, KveldulfR Hagan (2007). Elves, Wights, and Trolls. Studies Towards the Practice of Germanic Heathenry, 1. iUniverse. ISBN 978-0-595-42165-7
  • Gygax, Gary (1979). "Books Are Books, Games Are Games". Dragon, 31. Repr. (1981) in: Kim Mohan, ed. Best of Dragon, Volume 2: A collection of creatures and characters, opinions and options from the first four years of Dragon magazine. Dragon, ISBN 9780935696943
  • Griffiths, Bill (1996). Aspects of Anglo-Saxon Magic. Anglo-Saxon Books. 1-898281-15-7
  • Hafstein, Valdimir Tr. (2002). "Dwarfs" as collected in Lindahl, Carl. McNamara, John. Lindow, John. (2002). Medieval Folklore. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-514772-8
  • Jakobsson, Ármann (2005): "The Hole: Problems in Medieval Dwarfology," Arv 61 (2005), 53–76.
  • Liberman, Anatoly (2008). An Analytic Dictionary of English Etymology. University of Minnesota Press. ISBN 9780816652723
  • Lindow, John (2001). Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford University Press. ISBN 0-19-515382-0
  • Motz, Lotte (1983). The Wise One of the Mountain: Form, Function and Significance of the Subterranean Smith: A Study in Folklore. Göppinger Arbeiten zur Germanistik, 379. Kümmerle. ISBN 3-87452-598-8
  • Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend(չաշխատող հղում). Cassell. ISBN 0-304-34520-2
  • Orel, Vladimir (2003). A Handbook of Germanic Etymology. Brill. ISBN 9004128751
  • Schäfke, Werner (2015): Dwarves, Trolls, Ogres, and Giants. In Albrecht Classen (Ed.): Handbook of medieval culture. Fundamental aspects and conditions of the European middle ages, vol. 1. Berlin: de Gruyter, pp. 347–383.
  • Simek, Rudolf (2007) translated by Angela Hall. Dictionary of Northern Mythology(չաշխատող հղում). D.S. Brewer ISBN 0-85991-513-1
  • Storms, Godfrid (1948). Anglo-Saxon Magic. Nijhoff. OCLC 462857755

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թզուկներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թզուկներ&oldid=9746165» էջից