Գորիս շրջանի հոգևոր կենտրոնների ցանկ

Ստորև ներկայացվում է Գորիս համայնքի վանական համալիրների, եկեղեցիների և մատուռների ցանկը^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7]^[8]

#	Անուն	Կառուցման տարեթիվ	Բնակավայր և հեռավորությունը նրանից	Լրացուցիչ տվյալներ
1	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	17 դ.	Գորիս քաղաքից աե, Վարարակն գետի ձախ ափին, Հին Գորիս «Կյորես» գյուղատեղիի հվ մասում, բլրալանջին	Վերանորոգված է
2	Եկեղեցի «Մելիքների»	17 դ.	Գորիս քաղաքից աե, Վարարակն գետի ձախ ափին, Հին Գորիս «Կյորես» գյուղատեղիի աե եզրին, գերեզմանոցում	Խարխլված
3	Մատուռ	վերակառ. 19 դ.	Գորիս քաղաքից աե, Վարարակն գետի ձախ ափին, Հին Գորիս «Կյորես» գյուղատեղիի աե եզրին, գերեզմանոցում	Թաղակապ
4	Մատուռ «Խաչին աղբյուր»	միջնադար	Գորիս քաղաքից աե, Վարարակն գետի ձախ ափին, Հին Գորիս «Կյորես» գյուղատեղիում, Ըմբովի ձորի աե մասում	վերակառ. 19 դ.
5	Մատուռ Սբ. Մարտիրոս	9-10 դդ.	Գորիս քաղաքից աե, Վարարակն գետի ձախ ափին, Հին Գորիս «Կյորես» գյուղատեղիի հս-աե եզրին, բարձունքի վրա	կիսաժայռափոր է` վերակառ. 1703 թ.
6	Եկեղեցի	17-18 դդ.	Գորիս քաղաքից 1.5 կմ հս-ամ, «Սինդարա» վայրում, գյուղատեղիում	կիսավեր
7	Մատուռ «Խաչեր», ««Սինդարայի խաչ»»	17-18 դդ.	Գորիս քաղաքից 1.5 կմ հս-ամ, «Սինդարա» վայրում, գյուղատեղիի հս կողմում	ավերված
8	Եկեղեցի	միջնադար	Գորիս քաղաքի հս-ամ կողմում, «Վանքի տափ» վայրում	պահպանվել է ամ պատից մի հատված
9	Եկեղեցի	միջնադար	Գորիս քաղաքի հս-աե եզրին, Ավանգարդ թաղամասում, գործող գերեզմանոցի մոտ, «Խաչեր» վայրում	ժայռափոր
10	Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի	1903 թ.	Գորիս քաղաքի կենտրոնում	եռանավ գմբեթավոր սրահ, 1932-1947 թթ.` պահեստ, 1947-1988 թթ.` գավառագիտական թանգարան, այժմ` գործող
11	Եկեղեցի	վերակառ. 19 դ.	Արավուս գյուղի մեջ	միանավ սրահ
12	Վանական համալիր Բղենո-Նորավանք	936-1062 թթ.	Բարձրավան գյուղից 3 կմ աե, Շուռնուխ տանող ճանապարհից ձախ, եռանկյունաձև հրվանդանի վրա	պատահականորեն հայտնաբերել է Ակսել Բակունցը, 1957-1962 թթ. կատարվել են վերականգնման աշխատանքներ, վանքը հարուստ է Աստվածաշնչյան քանդակներով
13	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	17-18 դդ.	Բարձրավան գյուղից մոտ 3 կմ հս-աե Պաշարաջուր «Բաշարաջուր» գյուղատեղիում	կանգուն
14	Եկեղեցի Քրատակի Սբ. Մինաս	1321 թ.	Բարձրավան գյուղից 1.5 - 2 կմ հս-ամ, Որոտան իջնող ձորալանջի անտառածածկ հարթության վրա	կանգուն
15	Եկեղեցի	վերակառ. 1866 թ.	Բարձրավան գյուղի հս-աե եզրին, Որոտանի աջ ափին, Հին Բարձրավան գյուղատեղիի հս-աե եզրին	միանավ սրահ
16	Մատուռ	17 դ.	Խնածախ գյուղից 3 կմ հվ-աե, «Վանքի ձոր» վայրի գերեզմանոցի ամ մասում	ժայռափոր
17	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	1625 թ.	Խնածախ գյուղի մեջ	եռանավ բազիլիկ, որի ամ-ից առկա է գավիթ
18	Մատուռ	17 դ.	Խնածախ գյուղի մեջ, Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցուց 20 մ հվ-աե, Վ. Հունանյանի տնամերձ հողամասում
19	Մատուռ «Բհավերի»	13-14 դդ.	Խնածախ գյուղից 2 կմ հվ-աե, սարի գագաթին	կիսավեր
20	Եկեղեցի Սբ. Թադևոս	17-18 դդ.	Խնձորեսկ գյուղից հս-աե, ձորի զառիթափ լանջերին, Հին Խնձորեսկ գյուղատեղիի Փռթոսի թաղի կենտրոնում	միանավ սրահ
21	Եկեղեցի	9-10 դդ.	Խնձորեսկ գյուղից հս-աե, ձորի զառիթափ լանջերին, Հին Խնձորեսկ գյուղատեղիի հվ-աե եզրին	ժայռափոր
22	Եկեղեցի Անապատ	19 դ.	Խնձորեսկ գյուղից հս-աե, ձորի զառիթափ լանջերին, Հին Խնձորեսկ գյուղատեղիի հվ մասում	կիսավեր
23	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	1666 թ.	Խնձորեսկ գյուղից հս-աե, ձորի զառիթափ լանջերին, Հին Խնձորեսկ գյուղատեղիի հս-ամ եզրին, Անապատ եկեղեցուց մոտ 320 մ հս-ամ	եռանավ բազիլիկ
24	Եկեղեցի	17 դ.	Խոտ գյուղից 500 մ հվ, Որոտանի ձախ ափին, խիստ զառիթափ լեռնալանջին, Խոտ գյուղատեղիի հվ-ամ եզրի գերեզմանոցում	պահպանվել է հիմքերը
25	Եկեղեցի	17-18 դդ.	Խոտ գյուղից 500 մ հվ, Որոտանի ձախ ափին, խիստ զառիթափ լեռնալանջին, Խոտ գյուղատեղիի կենտրոնի գերեզմանոցում	միանավ սրահ
26	Եկեղեցի	17 դ.	Խոտ գյուղի հվ եզրին, ավտոտնակի մոտ	պահպանվել է խորանը` 2 մ բարձրությամբ
27	Եկեղեցի «Մրգաձորի խաչ»	17 դ.	Խոտ գյուղից 1 կմ հվ-ամ	միանավ սրահ
28	Մատուռ	11-12 դդ.	Խոտ գյուղի հվ եզրին, «Խաչեր» հանդամասում	պահպանվել է խորանը
29	Եկեղեցի Սբ. Մինաս	1675 թ.	Խոզնավար գյուղի մեջ	կիսավեր եռանավ բազիլիկ
30	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	17-18 դդ.	Կոռնիձոր գյուղի հվ եզրին Հին Կոռնիձոր գյուղատեղիի կենտրոնում	միանավ սրահ
31	Եկեղեցի	13 դ.	Հալիձոր գյուղից 700 մ հվ, Հալիձոր գյուղատեղիից 1.2 կմ հս-աե, Շինուհայր տանող ճանապարհից աջ, ժայռոտ բլրի վրա, Վնսար «Խաչի խութ» ագարակի տարածքի բլրագագաթին	պահպանվել են հիմքերը
32	Եկեղեցի Սբ. Մինաս	1611 թ.	Հալիձոր գյուղի հվ, Գորիսից 12 կմ հվ-ամ, գյուղից մոտ 3 կմ հվ-ամ, Որոտանի ձորի ձախափնյա բարձրադիր լանջին, Հին Հալիձոր գյուղատեղիի կենտրոնում	միանավ սրահ, կանգուն
33	Վանական համալիր Հարանց անապատ «Սյունյաց մեծ անապատ»	1608-1613 թթ.	Հալիձոր գյուղից 5 կմ հվ, Հալիձոր գյուղատեղիի հանդեպ, Որոտանի աջ բարձրադիր ափին	հիմնադրել են Սաղմոսավանքի Սարգիս եպիսկոպոսը և Կիրակոս քահանա Տրապիզոնցին, տուժել է 1658 թ. երկրաշարժի, այնուհետև` սողանքների հետևանքով
34	Եկեղեցի	վերակառ.19 դ.	Հարթաշեն գյուղից 2 կմ հվ-աե, Ազատաշեն գյուղատեղիի կենտրոնում	ըստ տեղացիների` Սբ. Նուբար
35	ԵկեղեցիՍբ. Հռիփսիմե	16 դ.	Հարթաշեն գյուղից 5.7 կմ հվ, Այգեձոր գյուղատեղիում
36	Եկեղեցի	19 դ.	Հարթաշեն գյուղից 4.3 կմ հվ-աե, Ձորաշեն գյուղատեղիի կենտրոնում, բարձունքի վրա	միանավ սրահ
37	Եկեղեցի «Ալան թագավորի»	13-14 դդ.	Հարժիս գյուղից մոտ 3 կմ հվ-ամ, Որոտանի ձախ ափին, Ներքին Քրդեր գյուղատեղիի ամ եզրին	կիսավեր
38	Եկեղեցի Սբ. Մինաս	19 դ.	Հարժիս գյուղից մոտ 500 մ հվ, Որոտանի ձախ ափին, Հին Հարժիս գյուղատեղիի կենտրոնում	եռանավ բազիլիկ
39	Մատուռ	17-18 դդ.	Հարժիս գյուղից մոտ 500 մ հվ, Որոտանի ձախ ափին, Հին Հարժիս գյուղատեղիի կենտրոնում, Սբ. Մինաս եկեղեցուց 25 մ աե
40	Եկեղեցի		Ղուրդղուլլաղ գյուղից 5-6 կմ հվ-աե, անտառում	կիսավեր
41	«Կուսանաց անապատ» վանական համալիր	17դ.	Շինուհայր գյուղից 3 կմ հվ, Որոտանի ձորում, Հին Շինուհայր գյուղատեղիի հվ կողմում, ձորեզրին	կանգուն
42	Եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս	17դ.	Շինուհայր գյուղից 3 կմ հվ, Որոտանի ձորում, Հին Շինուհայր գյուղատեղիի կենտրոնում	կանգուն
43	Եկեղեցի «Վանք»	ուշ միջնադար	Շինուհայր գյուղից մոտ 5 կմ հվ, Որոտան գետի ձախ ափին	վերափոխվել է բերդ-ամրոցի, կիսավեր
44	Մատուռ	17 դ.	Շինուհայր գյուղից 1.2 կմ հվ-ամ, հին Շինուհայր տանող ճանապարհից աջ, «Մեծ նովեր» վայրում
45	Եկեղեցի «Հազարափրկիչ»	1705 թ.	Սվարանց գյուղի կենտրոնում	եռանավ բազիլիկ
46	Եկեղեցի «Հալաքի վանք»	19 դ.	Վաղատուր գյուղի հս-ամ մասում, Հալաքի գյուղատեղիի հվ եզրին	եռանավ սրահ
47	Եկեղեցի	17 դ.	Վաղատուր գյուղի հվ-աե մասում	միանավ սրահ
48	Եկեղեցի Սբ. Նորակնունք	17-18 դդ.	Վերիշեն գյուղի հս մասում, Գորիսից 3 կմ հս-ամ, Հին Վերիշեն գգյուղատեղիի հս եզրին	ամ մասը ժայռափոր
49	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	4-5 դդ.	Վերիշեն գյուղի մեջ, գյուղապետարանի մոտ	միանավ` արտաքուստ շեշտված խորանով, հիմնովին վերակառուցվել է 1621 թ.
50	Սրբատեղի «Խաչեր»	ուշ միջնադար - 20 դ	Վերիշեն գյուղից 800 մ հս-ամ, «Սալի օջախ» վայրում
51	Վանական վամալիր Տաթևի վանք (Սբ. Եվստաթեոս առաքյալի ուխտ)	9-20 դդ.	Տաթև գյուղից մոտ 200 մ հվ, Որոտանի վտակի աջ ափին	ներկայումս այնտեղ գնում է վերականգման աշխատանքներ
52	Վանական համալիր Տաթևի Մեծ Անապատ	17 դ. 2-րդ կես-18 դ.	Տաթև գյուղից 2 կմ հվ-աե, Որոտանի կիրճում, գետի աջ ափին	հիմնադրել է Հակոբ Դ Ջուղայեցի կաթողիկոսը
53	Եկեղեցի Ցաքուտի	932 թ.	Տաթև գյուղից հս, Որոտանի ձախ ափին, «Սատանի կամրջի» մոտ, «Ցաքուտ» վայրում	կառ.` Սյունյաց Հակոբ եպիսկոպոս, ծածկը, գմբեթը և աե պատն ավերված
54	Եկեղեցի Սբ. Մինաս	1646 թ.	Տաթև գյուղի մեջ	եռանավ բազիլիկ, կառ.` Ներսես եպիսկոպոս
55	Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին «Կեռ»	10 դ.	Տաթև գյուղից հվ-ամ, Տաթևի վանքից մոտ 300-400 մ հվ-ամ, ձորի հանդիպակաց կողմում, Տաթև գետի աջ ափին, «Տամբալակ» վայրում	կառ.` Հակոբ եպիսկոպոս, կանգուն է միայն հս պատը
56	Եկեղեցի Սբ. Գևորգ	4-5 դդ., 1737 թ.	Տեղ գյուղի մեջ
57	Եկեղեցի «Սռեղցի»	5-6 դդ.,	Տեղ գյուղից 3 կմ հվ-աե, բարձրադիր վայրում	թաղածածկ դահլիճ
58	Եկեղեցի «Կոտրած եղցի»	14-15 դդ.	Տեղ գյուղից մոտ 4 կմ հվ-աե, բլրալանջին	կիսավեր
59	Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե	1676 թ.	Քարահունջ գյուղի ամ մասում	եռանավ բազիլիկ
60	Եկեղեցի	1551 թ.	Քարաշեն գյուղից 1 կմ հս-ամ, Հին Քարաշեն գյուղատեղիի կենտրոնում	եռանավ բազիլիկ
61	Եկեղեցի Սբ. Գևորգ (Սբ. Սարգիս)	1731 թ.	Քարաշեն գյուղից 1 կմ հս, լեռան վրա	միանավ սրահ

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

[1] Հայաստանի կառավարության որոշում N 628, 29 մայիսի 2002 թ․

[2] Հայաստանի կառավարության որոշում N 80, 9 հունվարի 2003 թ․

[3] Հայաստանի կառավարության որոշում N 754-Ն, 17 հունիսի 2003 թ․

[4] Հայաստանի կառավարության որոշում N 1793, 24 դեկտեմբերի 2003 թ․

[5] Հայաստանի կառավարության որոշում N 49, 29 հունվարի 2004 թ․

[6] Հայաստանի կառավարության որոշում N 1929-Ն, 30 դեկտեմբերի 2004 թ․

[7] Հայաստանի կառավարության որոշում N 2322-Ն, 29 դեկտեմբերի 2005 թ․

[8] Հայկական սովետական հանրագիտարան

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]