Շինուհայր
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շինուհայր (այլ կիրառումներ)
Շինուհայր, գյուղ Հայաստանի Սյունիքի մարզի Տաթև համայնքում[1]։
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Շինուհայր | |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Սյունիքի մարզ | ||
| Համայնք | Տաթև համայնք[1] | ||
| Այլ անվանումներ | Շնհեր | ||
| Մակերես | 30.56 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 1500 մ | ||
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
| Բնակչություն | 2661[2] մարդ (2011) | ||
| Խտություն | 94 մարդ/կմ² | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Տեղաբնականուն | Շինուհայրցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| Փոստային դասիչ | 3213 | ||
| |||
Անուն խմբագրել
Գյուղի պաշտոնական անունը Շինուհայր է[1]։ Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջանում հայտնի է եղել Շինհեր անունով։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Գտնվում է Որոտան գետի ձախ կողմում՝ սարավանդի վրա, ծովի մակարդակից մոտ 1500 մետր բարձրության վրա։ Հեռավորությունը Սյունիքի մարզի մարզկենտրոն Կապան քաղաքից կազմում է մոտ 68 կմ։
Պատմություն խմբագրել
Շնհերը Հաբանդ գավառի հնագույն գյուղերից է, պատմական աղբյուրներում հիշատակվում է 10-րդ դարի սկզբից[3]։ Ստ. Օրբելյանի՝ "Սյունիքի պատմություն" աշխատության մեջ Շնհերի հարկի չափը նշանակված է 24, որն ապացույց է, թե գյուղը ոչ միայն հաբանդ գավառի, այլև ամբողջ Սյունիքի մեծագույն գյուղերից մեկն է եղել իր ժամանակին[4]։ Հավանաբար այդ հանգամանքը նկատի ունենալով՝ հետագայում ոմանք գրել են Շինու հայր և նույնիսկ Հայրաշեն ձևերով։ Սակայն Օրբելյանի մոտ կա միայն երկու ձև՝ Շնհեր և Շինոյ Հերք։ Արձանագրությունների մեջ ևս օգտագործված է Շնհեր անունը։
Շնհերը նախապես պատկանել է Սյունյաց իշխան Ֆիլիպեին, ապա նվիրել է Տաթևի վանքին, որը վերահաստատել է Տարսայիճ Օրբելյանը 1274 թ.։ Գյուղը վանքի սեփականությունը մնաց մինչև 19-րդ դարի սկիզբը։
Վրաստանից Հայաստան վերադառնալուց առաջինը Շնհերում հաստատվեց Դավիթ Բեկը։
Պատմամշակութային հուշարձաններ խմբագրել
Հին գյուղատեղիում պահպանվել է 18-րդ դարի Շնհեր ամրոցի հետքերը, հարավային կողմում՝ գտնվում է Շնհերի Սուրբ Աստվածածին անապատ համալիրը[5] (1676), իսկ բուն գյուղում գտնվում են Սուրբ Ստեփանոս եռանավ եկեղեցին (17-րդ դար) և «Խաչեր» գերեզմանատունը (1261)։
Բնակչություն խմբագրել
Համաձայն 2011 թվականին Հայաստանում անցկացված մարդահամարի արդյունքների՝ Շինուհայրի մշտական բնակչությունը կազմել է 2661, առկա բնակչությունը՝ 1999 մարդ[2]։ Գյուղը մշտապես բնակեցված է եղել հայերով, բացառությամբ որոշ ժամանակահատվածների, երբ հայերի հետ բնակվել են նաև ադրբեջանցիներ[6]։ Ստորև ներկայացված է Շինուհայր գյուղի բնակչության թվային փոփոխությունն ըստ տարիների[7].
| Տարի | 1831 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2004 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 244 | 1517 | 1282 | 1343 | 1146 | 1306 | 1896 | 2645 | 2593 | 2590 | 2661 |
Տնտեսություն խմբագրել
Բնակչությունը զբաղվում է բանջարաբուծությամբ, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ։
Հայտնի մարդիկ խմբագրել
- Արշակ Շիրինյան (1883-1920), հայ քաղաքական գործիչ, Հայաստանի Հանրապետության Խորհրդարանի 2-րդ գումարման պատգամավոր[8]։
- Իվան Վարդանյան (1888-1937), հայ հակացարական ելույթների մասնակից (1905-1907), կարմիրբանակային, Հայկական դիվիզիայի կոմիսար, Հայաստանի Կենտգործկոմի անդամ (1931, 1935)։
- Ասատուր Խուրշուդյան (1896-1971), հայ իրավաբան, հեղափոխական շարժման մասնակից, Կարմիրբանակային պարտիզան (1920-1921)։
- Սուրեն Թովմասյան (1910-1980), հայ կուսակցական և պետական գործիչ, դիվանագետ, ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար (1953-1960), արտակարգ և լիազոր դեսպան։
- Խիկար Բարսեղյան (1918-1996), հայ պատմաբան, լրագրող, պատմական գիտությունների դոկտոր (1964), պրոֆեսոր (1966), ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1987)[9]։
- Նիկոլայ Մարգարյան (1919-?), հայ մանկավարժ, Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից։
- Լենո Աբգարյան (1925-2017), հայ բժիշկ-թոքաբան, բժշկական գիտությունների թեկնածու[10]։
- Լենդրուշ Խուրշուդյան (1927-1999), հայ պատմաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր (1966), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996)[11]։
- Հրաչիկ Սիմոնյան (1928-2016), հայ պատմաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր (1970), պրոֆեսոր (1971), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996)[12]։
- Առաքել Աբգարյան (1956-1992), հայ ազատամարտիկ, Արցախյան պատերազմի մասնակից[13]։
- Արմեն Գասպարյան (1974-2016), հայ ազատամարտիկ, Արցախյան ազատամարտի մասնակից[14]։
- Շանթ Հովհաննիսյան (1974), հայ դերասան, Հայաստանի վաստակավոր արտիստ (2014)։
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Վանական համալիր Կուսանաց անապատ -
Խոյաձև հուշարձան -
Խաչքար -
Սուրեն Թովմասյանի կիսանդրին Շինուհայրի դպրոցի բակում, բացվել է 2007 թվականին
.jpg)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Տեղեկություններ Տաթև համայնքի մասին Սյունիքի մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․01․2024 թվական)։
- ↑ 2,0 2,1 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
- ↑ Բարխուդարյան, Ս. Գ. (1960). Դիվան հայ վիմագրության, հատոր. Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. էջ 55.
- ↑ Օրբելյան, Ստեփանոս (1986). Սյունիքի պատմություն. Երևան: Սովետական գրող հրատարակչություն.
- ↑ ՇՆՀԵՐԻ ԿՈՒՍԱՆԱՑ ԱՆԱՊԱՏ
- ↑ Զավեն Կորկոտյան, «Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)»
- ↑ Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 10
- ↑ Հայաստանի Հանրապետության նիստերի արձանագրություններ։ 191-1920թթ. (խմբ. Գլխավոր խմբագիր և կազմող՝ Ա. Վիրաբյան), Երևան, «Հայաստանի ազգային արխիվ», 2009 — 593-597, էջեր 593-597 — 616 էջ. — 1000 հատ, ISBN 978-99941-878-3-6։
- ↑ «AV Production - Խիկար Բարսեղյան». avproduction.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
- ↑ «Գորիսի հանրագիտարան», Էդուարդ Զոհրաբյան, Համլետ Միրզոյան, Երևան, 2008, էջ 4.
- ↑ «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ «Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ «Գորիսի հանրագիտարան», Էդուարդ Զոհրաբյան, Համլետ Միրզոյան, Երևան, 2008, էջ 3.
- ↑ «Yerevan.Today | Հակառակորդի կրակոցից զինծառայող է զոհվել». Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 12-ին.