Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ
Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի թեմ (ռուս.՝ Ново-Нахичеванская и Российская епархия), Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցու Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի Հայոց թեմ, Հայ առաքելական եկեղեցու թեմ Ռուսաստանում, հայ առաքելական եկեղեցու պատմական թեմերից մեկը, որի իրավասությունն ընդգրկում է Ռուսաստանի մեծ մասը, ինչպես նաև Բելառուսի, Մոլդովայի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Տաջիկստանի, Թուրքմենստանի, Ուզբեկստանի տարածքը։ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու Ռուսաստանի և Նոր-Նախիջևանի թեմի առաջնորդը Ռուսաստանում պատրիարքական էկզարխ Եզրաս արքեպիսկոպոս Ներսիսյանն է։
ՊատմությունԽմբագրել
Խորհրդային իշխանության գալով բոլոր եկեղեցիները փակվել են, հոգևորականների մեծ մասը ձերբակալվել։ Միայն 1950-ականներին հոգևորականները սկսել են այցելել Ռոստովի մարզի հայկական գյուղեր, իսկ 1955 թվականին Մոսկվայում վերաբացվել է եկեղեցի։ Բայց ԽՍՀՄ-ում եկեղեցու իրական հզորացումը տեղի է ունեցել 1970-ականների վերջից, երբ երկրում փոխվել է քաղաքական իրավիճակը, և 1976 թվականին թեմի առաջնորդի պաշտոնում նշանակվել է Տիրան արքեպիսկոպոս Կյուրեղյանը[1]։
Խորհրդային տարիներին թեմը ներառել է Անդրկովկասից դուրս գտնվող ԽՍՀՄ ողջ տարածքը։ 1990-ականներին թեմից անջատվել են Ռուսաստանի հարավի և Ուկրաինայի թեմերը։ 2020 թվականին առանձնացել է Բալթյան երկրների թեմը[2]։
ԿառուցվածքԽմբագրել
Ռուսաստանում Հայ առաքելական եկեղեցին ներկայացնում է Նոր-Նախիջևանի և Ռուսաստանի թեմը, որի կենտրոնը Մոսկվան է։ Թեմն ընդգրկում է շուրջ 40 համայնք, որոնցից 27-ը գտնվում են Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում։ Թեմի առաջնորդն է պատրիարքական Էկզարխը, այդ պաշտոնը ներկայումս զբաղեցնում է Եզրաս եպիսկոպոս Ներսիսյանը։ Նրա օրոք գործում է Թեմական խորհուրդը, որում, բացի եկեղեցու առաջնորդներից, ընդգրկված են Ռուսաստանի նշանավոր հայեր։
Նոր-Նախիջևանի և Ռուսաստանի թեմը ներառում է երկու փոխանորդություն՝ Ռոստովի և Արևմտյան։
Ռոստովի փոխանորդությունԽմբագրել
Հայ առաքելական եկեղեցու Ռոստովի փոխանորդությունը միավորում է Դոնի Ռոստովի, Աստրախանի, Վոլգոգրադի, Սարատովի համայնքները, որոնք մեծ մասում եկեղեցիներ չկան։ Այսպես, Դոնի Ռոստովի 7 հայկական եկեղեցիներից պահպանվել է միայն մեկ գերեզմանոցային եկեղեցին և Սուրբ Խաչ վանական եկեղեցու շենքը, որտեղ գտնվում է Ռուս-հայկական բարեկամության թանգարանը, որտեղ ներկայումս մատուցվում են տոնական ժամերգություններ։ Հայ առաքելական եկեղեցու համար մեծ արժեք են ներկայացնում Ռոստովի մարզի Մյասնիկովսկի շրջանի հայկական գյուղերի եկեղեցիները, որոնք կառուցվել են դեռևս 19-րդ դարի վաթսունականներին։ Դրանցից միայն մեկ տաճար է պահպանվել լավ վիճակում, մնացած բոլորը լուրջ վերանորոգման ու վերականգնողական աշխատանքների կարիք ունեն։
Արևմտյան փոխանորդությունԽմբագրել
Հայ Առաքելական Եկեղեցու Արևմտյան փոխանորդությունը ներառում է Մոսկվայի և Սանկտ Պետերբուրգի եկեղեցական համայնքները։ Մինչ օրս Սանկտ Պետերբուրգի հայկական վանքերն արդեն վերադարձվել են եկեղեցուն։ Մոսկվայում երեք հայկական եկեղեցիներից երկուսը ավերվել են խորհրդային տարիներին, այս պահին Մոսկվայում գտնվում են հայկական գերեզմանատան Սուրբ Հարություն եկեղեցին և (2013 թվականից) Տրիֆոնովսկայա փողոցում գտնվող Տիրոջ Պայծառակերպության տաճարը։
ԱնվանումներԽմբագրել
- Բեսարաբյան թեմ (1809-1830)
- Բեսարաբյան և Նոր-Նախիջևանյան (1830-1895)
- Նոր-Նախիջևանյան թեմ և Բեսարաբյան (1895-1918)
- Նոր-Նախիջևանյան (1918-1956)
- Նոր Նախիջևանյան և Հյուսիսային Կովկասի թեմ (1956-1966)
- Նոր-Նախիջևանյան և Ռուսաստանի թեմ (1966-2013)
- Ռուսաստանի և Նոր-Նախիջևանյան թեմ (2013-)
ԵպիսկոպոսներԽմբագրել
- Գրիգոր (Զաքարյան) (1809-1828)
- Ներսես (Աշտարակեցի) (1828-1843)
- Մաթևոս (1843-1857)
- Գաբրիել (Այվազյան) (1857-1865)
- Գևորգ (1865-1879)
- Մակար (Տեր-Պետրոսյան) (1879-1885)
- Գրիգոր (Սահանյանց) (1887-1896)
- Ներսես (Խուդովերդյան) (1897-1918)
- Գարեգին (Հովսեփյան) (1925-1930)
- Գարեգին (Տեր-Հակոբյան) (1956-1963)
- Պարգև (Գևորգյան) (1963 - 4.1976)
- Տիրան (Կյուրեղյան) (2.4.1976 - 5.10.2000)
- Եզրաս (Ներսիսյան) (05.10.2000 -)
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ «Архивированная копия»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-09-10-ին։ Վերցված է 2016-03-04
- ↑ «Эчмиадзин образовал новую епархию стран Балтии»։ Церковно-Научный Центр «Православная Энциклопедия»։ 2020-01-27։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-03-ին։ Վերցված է 2020-02-03