Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց

Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց;
Տեսակ	գերեզմանատուն
Տեղագրություն	Պրեսնենսկի շրջան
Երկիր	Ռուսաստան, Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Հիմնման տարի	1805
Ժառանգության կարգավիճակ	ՌԴ մշակութային ժառանգության օբյեկտ
	Lua error in Մոդուլ:Location_map at line 442: Unable to find the specified location map definition. Neither "Module:Location map/data/Ռուսաստան, Ռուսական կայսրություն, ԽՍՀՄ" nor "Template:Տեղորոշման քարտեզ Ռուսաստան, Ռուսական կայսրություն, ԽՍՀՄ" exists.

Հայկական Վագանկովյան գերեզմանոց (ռուս.՝ Армянское Ваганьковское кладбище), գերեզմանատուն Մոսկվա քաղաքի Պրեսնենսկի շրջանում, Սերգեյ Մակեևի փողոցի 12 հասցեում, Վագանկովյան գերեզմանոցի դիմաց։

ՊատմությունըԽմբագրել

Գերեզմանոցը հիմնադրվել է 1805 թվականին, Մոսկվայի հայկական համայնքի տոհմավագ Մինաս Լազարևի միջնորդությամբ։ Վերջինիս նախաձեռնությամբ, 1808-1815 թվականների ընթացքում կառուցվել է նաև Սուրբ Հարություն եկեղեցին։ Եկեղեցին զուրկ է զանգակատնից, քանի որ մինչև 1860-ական թվականները, Մոսկվայի և Պետերբուրգի հայկական եկեղեցիներում եկեղեցական զանգերի ղողանջն արգելված էր^[1]։ Տաճարի կրոնական պատկանելիության մասին է վկայում գլխավոր մուտքի վերնամասում գտնվող խաչքարը, իսկ ներսում` զոհասեղանը, որը, ինչպես ընդունված է հայկական տաճարներում, տեղադրված է բարձրության վրա։ Եկեղեցու շինության ողջ ներքնահարկում գտնվում է Լազարյանների դամբարանը` գերեզմաններով (ներկայումս որմնաշարված, զնդանված և փակված է)։

1850-ական թվականներին գերեզմանոցը շրջափակվել է ճարտարապետ Միխայիլ Բիկովսկու նախագծած պարսպով։ Գերեզմանոցն ունի շեղանկյան ձև և եզրապատված է աշտարակներ ունեցող աղյուսաշար պարսպով։ Այն ճարտարապետական հուշարձանների պահպանվող համակարգ է։

ԳերեզմանատունըԽմբագրել

Պետության կողմից պահպանվում է ընդամենը 12 տապանաքար և ընտանեկան դամբարան։ Այդ հուշարձանների ամենավաղ կառույցներից է Ա. Լոռիս-Մելիքովի գերեզմանին` 1844 թվականին կառուցված կոթողը։ Գերեզմանների մեծամասնությունը պատկանում են 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին։ Նրանցից երեքը (Անանովների տոհմի հանգստարանները) ժամատներ են, որոնք կառուցված են հայկական միջնադարյան ճարտարապետական ոճով։ Առկա են գերեզմանաքար-խաչքարեր (օրինակ` Դ. Մելիք-Բեգլյարովի գերեզմանը, 1913 թ.):

Ամենահայտնի տապանաքարերից էր նավթարդյունահանող մեծահարուստ Նիկոլայ Տարասովի (Նիկողայոս Թորոսյան) գերեզմանաքարը, որը ռուս քանդակագործ Նիկոլայ Անդրեևի մոդեռն ոճի աշխատանքներից էր։ Այդ հուշարձանը ամբողջովին կորսված է, պահպանվել է միայն Տարասովի գլուխը, որը պահպանվում է Մոսկվայի գեղարվեստական ակադեմիական թատրոնի թանգարանում։ 1991 թվականին գերեզմանի վրա տեղադրվել է քանդակի կրկնօրինակը (քանդակագործներ` Յուրի Օրեխով և Սուրեն Մալյան)^[2]։

Հայտնի մարդիկ, ովքեր թաղված են գերեզմանոցումԽմբագրել

Միխայիլ Ադամով (1874-1946) - երաժիշտ և մանկավարժ
Ալեքսանդր Ալլեգրով (Սարգսյան 1915-1994) - կրկեսի արտիստ, Իրինա Ալլեգրովայի հայրը
Լև Ատամանով (1905-1981) - ռեժիսոր
Անդրեյ Բաբաև (1923-1964) - հայ կոմպոզիտոր
Լևոն Բադալյան (1929-1994) - ակադեմիկոս
Զարուհի Դոլուխանյան (1918-2007) - երգչուհի
Ալեքսեյ Դուշկին (1903-1977) - ճարտարապետ
Յուրի Կատին-Յարցև (1921-1994) - դերասան
Վասիլի Քաթանյան (1924-1998) - կինովավերագրող
Գևորգ Լիանոսյան (1835-1907) - մեծահարուստ գործարար
Մարիա Լիսիցյան (1908-1995) - մարզիչ
Պավել Լիսիցյան (1911-2004) - երգիչ
Մարիա Մարիչ (1893-1961) - գրող
Նիկոլայ Մայսուրյան (1896-1967) - բուսաբույծ, ակադեմիկոս
Սամվել Մաթևոսյան (1912-2003) - երկրաբան, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս
Կորյուն Նահապետյան (1926-1999) - նկարիչ
Աշոտ Նալչան (1905-1971) - հաստոցաշինարար
Տիգրան Պետրոսյան (1929-1984) - շախմատիստ
Անդրեյ Պլատոնով (1899-1951) - գրող
Լեոնիդ Ռամզին (1887-1948) - գիտնական
Նադեժդա Ռումյանցևա (1930-2008) - դերասանուհի
Վսևոլոդ Սեմենցով (1941-1986) - արևելագետ
Բորիս Սիբոր (1880-1961) - ջութակահար
Միքայել Թարիվերդիև (1931-1996) - կոմպոզիտոր
Նիկոլայ Տարասով (1882-1910) - նավթարդյունահանող
Բորիս Տուրժանսկի (1900-1948) - ԽՍՀՄ հերոս
Տիգրան Խաչատուրով (1906-1989) - տնտեսագետ
Միքայել Չայլախյան (1902-1991) - ֆիտոֆիզիոլոգ, ակադեմիկոս
Բորիս Չայկովսկի (1925-1996) - կոմպոզիտոր
Մարիետա Շահինյան (1888-1982) - գրող
Սմբատ Շահազիզ (1841-1908) - բանաստեղծ
Ալեքսանդրա Յաղուբյան (1829-1914) - Վլադիմիր Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի մայրը
Նինա Տեր-Օսիպյան (1909-2002) - դերասանուհի
Համո Բեկնազարյան (1892-1965) - կինոռեժիսոր
Դավիդ Դելյանով (1763-1837) - ռուսական բանակի հայ զորավար
Գրիգոր Ջանշյան (1851-1900) - հայ հրապարակախոս
Վաչե Իսագուլյանց (1893-1973) - քիմիկոս
Ստեփան Կինոսյան (1900-1965) - զորավար
Մարտին Մերժանով (1900-1974) - հայազգի լրագրող
Գրիգոր Մկրտչյան (1925-2003) - հոկեյիստ
Ստեփանոս Նազարյան (1812-1879) - գրականագետ
Ռուբեն Օրբելի (1880-1943) - հնագետ
Ստեփան Սիտարյան (1930-2009) - տնտեսագետ
Իվան Ուֆիմցև (1928-2010) - ռեժիսոր
Իվան Շահումյան (1910-1992) - ԽՍՀՄ հերոս
Մկրտիչ Էմին (1815-1890) - պատմաբան
Ալեքսանդր Յակուլով (1927-2007) - հայազգի ջութակահար
Ուլյան Փիրումով (1931-2015) - գազադինամիկայի և հրթիռային տեխնիկայի բնագավառի հայազգի գիտնական

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ Памятники архитектуры Москвы. Окрестности старой Москвы (северо-западная и северная часть территории). М., «Искусство XXI век», 2004, ISBN 5-98051-011-7, с. 68
↑ Памятники архитектуры Москвы. Окрестности старой Москвы (северо-западная и северная часть территории). М., «Искусство XXI век», 2004, ISBN 5-98051-011-7, с. 71

[p68-1] Памятники архитектуры Москвы. Окрестности старой Москвы (северо-западная и северная часть территории). М., «Искусство XXI век», 2004, ISBN 5-98051-011-7, с. 68

[p71-2] Памятники архитектуры Москвы. Окрестности старой Москвы (северо-западная и северная часть территории). М., «Искусство XXI век», 2004, ISBN 5-98051-011-7, с. 71

[1]

[2]