Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր

Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր; Армянский храмовый комплекс в Москве
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	եկեղեցի և մայր տաճար
Երկիր	Մոսկվա
Տեղագրություն	Մոսկվա, Ռուսաստան
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի
Օծման թվական	2013 թ. Սեպտեմբերի 17
Հոգևոր կարգավիճակ	գործող
Ներկա վիճակ	կանգուն
Ճարտարապետ	Արտակ Ղուլյան
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական դասական
Կառուցման սկիզբ	1996
Կառուցման ավարտ	2011
Հիմնադրված	2013
40 մ
Երկարություն	40 մ
Լայնություն	35 մ
Գմբեթ	1
Արտաքին գմբեթի տրամագիծ	21 մ
Շինանյութ	վարդագույն տուֆ

Մոսկվայի հայկական տաճարային համալիրը, Հայ Առաքելական եկեղեցու Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմի առաջնորդանիստն է։ Համալիրի գլխավոր եկեղեցին կոչվում է Սբ. Պայծառակերպություն (Սուրբ Պայծառակերպության եկեղեցի)։ Փոքր եկեղեցին՝ Սբ. Խաչը գտնվում է գլխավոր եկեղեցու հարավային կողմում։ Եկեղեցին ներկայումս ՀԱԵ-ի Ռուսաստանում գլխավոր հոգևոր կենտրոնն է և Հայաստանից դուրս գտնվող ամենամեծ հայկական կրոնական համալիրը։ Համալիրի հեղինակը ՀՀ վաստակավոր ճարտարապետ Արտակ Ղուլյանն է։

Պատմություն խմբագրել

Սուրբ Խաչ եկեղեցու զարդարանք, 2012

1996 թվականին Մոսկվայի կառավարության կողմից Տրիֆոնովսկայա փողոցի և Օլիմպիյսկի պողոտայի անկյունում գտնվող ապագա տաճարի կառուցման համար տարածքը հատկացվել է Տրիֆոնովսկայա փողոցի և Օլիմպիական պողոտայի անկյունում գտնվող տեղամասից։ Աշխատանքները նախատեսել են ավարտել մինչև 2001 թվականը։ Սակայն գումարների հավաքագրումն ու շինարարությունը սառեցվել է, քանի որ Հայ առաքելական եկեղեցու Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի թեմի առաջնորդ Տիրան եպիսկոպոսը (Կյուրեգյան) պաշտոնանկ է արվել՝ տաճարին նվիրաբերված գումարները յուրացնելու մեղադրանքով^[1]։

2004 թվականի հոկտեմբերի 16-ին պատրիարք Ալեքսի Երկրորդի, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի, Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկովի և Մոսկվայի ՀԱԵ Էկսարխ Եզրաս եպիսկոպոսի (Ներսիսյան) ներկայությամբ օծվել է ապագա եկեղեցու հիմքը^[2]։

2005 թվականին դատավարությունից հետո Տիրան Կյուրեղյանի նկատմամբ կիրառված պատիժը բողոքարկվել է և անվավեր ճանաչվել^[3]։ Եզրաս եպիսկոպոսը հայտարարել է շինարարության համար նոր դրամահավաքի մասին, որը սկսվել է 2006 թվականին։ Հատակագծի հեղինակն է ճարտարապետ Արտակ Ղուլյանը, պատերի խորաքանդակները կերտել է քանդակագործ Աշոտ Ադամյանը։ Ստորերկրյա ջրերի մոտ լինելու պատճառով նախագիծը վերանայվել է, և շենքերի կայունության համար Օլիմպիական պողոտայի կողմից մի քանի կցակառույցներ հանվել են նախագծից։ Շինարարությունը տևել է յոթ տարի՝ մինչև 2013 թվականը^[4]։

2013 թվականի սեպտեմբերի 17-ին տեղի է ունեցել Մոսկվայի հայկական տաճարային համալիրի բացման հանդիսավոր արարողությունը։ Արարողությանը մասնակցել են ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, Գարեգին Բ կաթողիկոսը և պատրիարք Կիրիլը^[5]։

Ճարտարապետություն խմբագրել

Համալիրի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 11000 մ²։ Համալիրի գերակշռող մասը զբաղեցնում է Տիրոջ Պայծառակերպության Մայր տաճարը, որը համարվում է աշխարհի ամենաբարձր հայկական եկեղեցին և ամենամեծը Հայաստանից դուրս, նրա բարձրությունը 50 մետր է։ Այն կառուցվել է հայկական եկեղեցական ճարտարապետության դասական կանոններով։ Շենքը գտնվում է ավանդական քարե սյունաշարի վրա՝ սալիկապատված է գրանիտե սալաքարերով^[6]։

Չնայած այն հանգամանքին, որ ավանդաբար հայկական եկեղեցիները կառուցվում են մեկ գմբեթով, Տիրոջ Պայծառակերպության տաճարն ունի հինգ գմբեթ։ Այսպիսով, այն օրգանապես տեղավորվում է Մոսկվայի և նրա եկեղեցիների ճարտարապետական տեսքի մեջ։ Տաճարի ճակատներն ու եզրապատերը կառուցված են վարդագույն տուֆով, հատակը՝ մարմարով և գրանիտով։ Շենքը դրսից և ներսից զարդարված է ժողովրդական զարդանախշերով քարաքանդակներով, խաչքարերով, Հիսուս Քրիստոսի, Աստվածածնի, առաքյալների, քրիստոնյա և հայ ընդհանուր սրբերի, հրեշտակների, թռչունների խորաքանդակներով։ Մայր տաճարի գլխավոր մուտքի վերևում պատկերված է Քրիստոսի դիմապատկերը՝ հայերեն վիմագրությամբ․ «Ես եմ դուռը, ով որ իմ միջով անցնի, կփրկվի…»^[6]։

Տաճարի ներքին տարածքը հնարավորինս մոտ է շրջանագծին և շրջանակված է յոթ կիսաշրջանաձև ելուստներով։ 11 մետր բարձրության վրա տեղակայված են երգչախմբի օթյակը, պատկերասրահը և գրասենյակային տարածքները։ Գմբեթի թմբուկը հենված է ութ հենասյուների վրա։ Համալիրի տարածքում գտնվող տաճարի մոտ են գտնվում Սուրբ Խաչ եկեղեցին և Տապան թանգարանը։ Տրիֆոնովսկայա փողոցի կողմից մուտքի մոտ տուֆով զարդարված դարպասներ են՝ նույն գունային սխեմայով, ինչ տաճարի շենքը^[7]։

Եկեղեցու ներսը զարդարված է Վերջին ընթրիքը և Քրիստոսի մկրտությունը պատկերող որմնանկարներով։ Խորանին պատկերված է Աստվածամայրը մանկան հետ։ Համալիրը բաղկացած է երկու հարկերից (ներքին և վերին) և կաթողիկոսի նստավայրից, նրա տարածքում տեղակայված են՝

Տիրոջ Պայծառակերպության մայր տաճարը (Մոսկվա)
Սուրբ Խաչ եկեղեցին (Մոսկվա)
Կաթողիկոսի նստավայրը
Վարչական համալիրը
Հյուրանոցային համալիրը
Գրիգոր Նարեկացու անվան գիմնազիան
Տապան թանգարանը
Ստորգետնյա կայանատեղին

Բնակելի շենքում են գտնվում Կաթողիկոսի և Էկզարխի հարկաբաժինները, նիստերի դահլիճը, գրասենյակային տարածքը, կիրակնօրյա դպրոցը, սեղանատունը՝ օժանդակ սենյակներով, բուժկետը, ինչպես նաև տեխնիկական և օժանդակ սենյակները^[8]։

Գործունեություն խմբագրել

Հայկական մշակույթի թանգարանի մուտքը, 2015

Հայկական տաճարային համալիրը համարվում է Ռուսաստանի հայերի հոգևոր կենտրոններից մեկը։ Մայր տաճարում և մատուռում կանոնավոր արարողություններ են մատուցվում 2013 թվականից, և Մոսկվայի հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչները ակտիվորեն մասնակցում են ծխական կյանքին^[9]։

Տաճարի համալիրի տարածքում անցկացվում են թեմատիկ գեղարվեստական ծրագրեր, ցուցահանդեսներ՝ նվիրված Հայաստանի և Ռուսաստանի մշակութային փոխգործակցությանը, հանդիպումներ պաշտոնյաների հետ, հիշատակի միջոցառումներ^[10]^[11]։

2015 թվականին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի կապակցությամբ Հայ առաքելական եկեղեցու Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի թեմի առաջնորդ Եզրաս արքեպիսկոպոսի և գործարար, հասարակական գործիչ Ռուբեն Գրիգորյանի համատեղ ջանքերի շնորհիվ բացվել է Մոսկվայի հայկական և ազգերի մշակույթի թանգարանը, որն ունի ութ սրահ՝ թեմատիկ ցուցադրություններով՝ «Հայերի կենցաղը», «Գլոբուս», «Դիմանկարներ», «Ինտերակտիվ գիրք», «Երաժշտական գրադարան», «Դանթեական» և «Հայուհի»։ Թանգարանի 3D կինոթատրոնը ցուցադրում է ֆիլմեր Հայաստանի և հայ ժողովրդի պատմության մասին^[12]։

Համալիրում կա նաև թեմի թանգարան, որը կոչվում է «Տապան»։ Երկու թանգարանների բացումը նվիրված է Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին^[13]^[14]։ Տապան թանգարանում տեղի են ունենում Ռուսաստանում, Հայաստանում և աշխարհի այլ երկրներում հայերի հոգևոր կյանքի ձևավորմանը նվիրված ցուցահանդեսներ։ Ցուցադրությունը պարունակում է ձեռագիր գրքեր, նկարներ, հին մետաղադրամներ, մեդալներ, սրբերի մասունքներ, եկեղեցական սպասք^[15]։ Սենսորային էկրանների և հոլոգրաֆիկ պատկերների միջոցով կարելի է ուսումնասիրել հայոց այբուբենը, ուսումնասիրել Հայաստանի քարտեզները, ծանոթանալ աշխարհի տարբեր երկրների թանգարանների՝ Հայաստանին և հայերին նվիրված հավաքածուներին։ Բազմաթիվ գեղարվեստական և հոգևոր մասունքներ են նվիրաբերվել Մոսկվայի հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչների մասնավոր հավաքածուներից^[16]։

Տաճարային համալիրում գործում է Հայագիտական կենտրոն, որը համարվում է հայ ժողովրդի հայոց լեզվի, պատմության և մշակույթի ուսումնասիրությամբ զբաղվող գիտական կենտրոն։