Ապարանի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավոր այժմյան Արագածոտնի մարզի հյուսիսում։ Գտնվում էր ՀԽՍՀ կենտրոնական մասում՝ մայրաքաղաք Երևանից 50 կմ հեռավորության վրա։ Կազմավորվել է 1930 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Տարածությունը 591,5 քառ. կմ էր, բնակչությունը՝ 19 900 մարդ (1987), խտությունը՝ 33,6 մարդ։

Ապարանի շրջան
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ԿարգավիճակՇրջան
Մտնում էՀայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն Հայկական ԽՍՀ
Հայաստան Հայաստան
ՎարչկենտրոնԱպարան
Հիմնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն (1987)19 900
Խտություն33,6
Ազգային կազմՀայեր
Տարածք591,5
(1,99 %)
Հիմնադրված է1930-1995 թ.
Պատմական շրջան(ներ)Այրարատ

Բնակավայրեր

խմբագրել

Ապարանի շրջանի վարչական կենտրոնն էր Ապարան քաղաքը։ Ուներ 1 քտա (Ապարան), 1 ավանային և 11 գյուղական խորհուրդ։ Բնակավայրերն են՝

Պատմություն

խմբագրել

Ապարանի շրջանի տարածքը դեռ հնադարում եղել է Հայաստանի կազմում՝ Երվանդունիների (մ.թ.ա. 570-201) և Արտաշեսյանների (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ։ Ավելի ուշ Ապարանի շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Նիգ գավառի մեջ։ Տարբեր ժամանակաշրջաններում այն եղել է Կամսարականների, Պահլավունիների, Վաչուտյանների և այլ իշխանների տոհմական կալվածքը։ 9-րդ դարի վերջից մտել է Բագրատունյաց թագավորության, ապա՝ Զաքարյան իշխանապետության մեջ։ 14-16-րդ դարերում այն մտել է մոնղոլական, ապա՝ կարակոյունլու և ակկոյունլու թուրքմենական պետությունների մեջ։

Պարսկական տիրապետության ժամանակ Ապարանի շրջանը Երևանի կուսակալության, ապա Երևանի խանության մի մասն էր։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, այն մտել է Հայկական մարզի, Երևանի նահանգի Էջմիածնի գավառի, Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո՝ մինչև 1930 թվականը՝ Էջմիածնի գավառի Հրագդան գավառամասը։

Ճարտարապետական հուշարձաններից նշանավոր են Ապարանի սուրբ Խաչ եկեղեցին (4-րդ դար), Քասաղի բազիլիկը (5-րդ դար), Թեղենյաց վանքը (7-13-րդ դարեր), Եղիպատրուշ եկեղեցին (10-13-րդ դարեր)։ Շրջանային կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել էր 1930 թվականին։ 1987 թվականին կար 61 սկզբնական կուսակցական, 99 կոմերիտական կազմակերպություն։ Լույս էր տեսնում «Ծաղկունք» շրջանային թերթը։

Ռելիեֆ և կլիմա

խմբագրել

Գտնվում է Արագածի, Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռնաշղթաների միջև։ Ունի լեռնային, կտրտված մակերևույթ։ Բարձրությունը 1800-4090 մ է (Արագած)։ Կան տորֆի, կրաքարի, կավահողի, շինարարական քարի պաշարներ, հանքային ջրերի ելքեր։ Տիրապետում են լեռնատափաստանային և լեռնամարգագետնային լանդշաֆտները։

Կլիման ցամաքային է, հունվարի միջին ջերմաստիճանը՝ - 8 °C-ից մինչև - 14 °C, հուլիսինը՝ 8- 17 °C, տարեկան տեղումները՝ 550-800 մմ, վեգետացիայի շըր- ջանը՝ 20-150 օր։ Խոշոր գետը Քասաղն է։ Տարածքում է Ապարանի ջրամբարը։

Տնտեսություն

խմբագրել

Տնտեսության առաջատար ճյուղը գյուղատնտեսությունն է։ Կար 7 կոլտնտեսություն, 11 խորհրդային տնտեսություն, 4 միջտնտեսային ձեռնարկություն։ Մշակում են հացահատիկ, կարտոֆիլ, կերային կուլտուրաներ, կաղամբ։ Կար 12 արդյունաբերական ձեռնարկություն։

Ապարանում գործում են «Հայ-գորգ» արտադրական միավորման մասնաճյուղ, 2 պանրագործարան, ռադիոտեխնիկական իրերի գործարան, Քուչակում՝ հաստոցաշինական, Արագածում՝ արհեստական ալմաստի, Երնջատափում՝ մաքրող նյութերի ձեռնարկություններ։ Ավտոճանապարհների երկարությունը 102 կմ էր։ Կար կապի հանգույց՝ 9 բաժանմունքով։ Տարածքով են անցնում Ապարան-Երևան, Ապարան-Սպիտակ ջրատարները։

1986-1987 թվականների ուսումնական տարում գործում էր 13 միջնակարգ, 8 ութամյա, 1 հեռակա, 1 տարրական, 1 երաժշտական, 1 մարզական, 1 գեղարվեստի դպրոց, 1 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան։ 1987 թվականին կար 1 հիվանդանոց, 4 ամբուլատորիա, ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկա, 13 մշակույթի տուն, 8 ակումբ, 25 գրադարան, 1 պատանի տեխնիկների կայան, 1 կինոթատրոն։

Պատկերասրահ

խմբագրել

Տես նաև

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 503  
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։