Վիքիպեդիա

Վերոնա

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վերոնա (այլ կիրառումներ)

Վերոնա (իտալ.՝ Verona), քաղաք Իտալիայի հյուսիս-արևելքում` Վենետո մարզի Վերոնա պրովինցիայում (գավառում), վերջինիս վարչական կենտրոնը[1]։ Տեղադրված է Ադիջե գետի ափերին։ 2024 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով՝ քաղաքի բնակչությունը կազմում է 255 298 մարդ[2]։ Քաղաքի սուրբը Զենոն Վերոնացին և Պետրոս Վերոնացին են, իսկ քաղաքի տոնը՝ մայիսի 21-ին։ Վերոնայի առաջին բնակավայրը հիշատակվում է դեռևս Դոմիցիանոս կայսեր օրոք։

Քաղաք
Վերոնա
Verona
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԻտալիա Իտալիա
ՄարզՎենետո
ԳավառՎերոնա
ՀամայնքՎերոնա
Ներքին բաժանումBorough 1 of Verona? և Borough 3 of Verona?
Հիմնադրված էմոտ մ. թ. ա. 550 թ.
Մակերես206,63 կմ²
ԲԾՄ59 մ
Պաշտոնական լեզուիտալերեն
Խոսվող լեզուներիտալերեն
Բնակչություն255,298 մարդ (2024)
Ժամային գոտիUTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ045
Փոստային դասիչ37100 և 37121–37142
Ավտոմոբիլային կոդVR
ISTAT023091
Պաշտոնական կայքcomune.verona.it
Վերոնա (Իտալիա)##
Վերոնա (Իտալիա)
Վերոնա (Վենետո)##
Վերոնա (Վենետո)

Պատմություն

խմբագրել
 
The Roman Ponte Pietra in Verona

Վերոնայի վաղ պատմությունը, ինչպես նաև անվանման ծագումը մնում է առեղծված։ Վերոնայի հիմնադրումը վերագրվում է հյուսիսային Իտալիայում և Ալպերում բնակվող ցեղերից էվգենեյներին կամ ռետերին, այլ տարբերակով` վենետներին։ Մինչև հռոմեացիները հայտնվելը տարածքն ըստ երևույթին բնակեցված է եղել վենետների և գալիական ցեղերից կենոմանների կողմից։ Վերոնան մ.թ.ա. 89 թվականին ճանաչվել է հռոմեական կոլոնիա, իսկ մ.թ.ա. 49-ին ստացել մունիցիպիումի` քաղաքի կարգավիճակ։

Ժողովրդագրություն

խմբագրել

2024 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով՝ քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 255 298 մարդ, որոնցից 122 109-ը տղամարդիկ էին, 133 189-ը` կանայք[2]։ Նույն ժամանակի տվյալներով բնակիչներից 217 685-ը կամ 85,3%-ը կազմում էին Իտալիայի քաղաքացիները։ Այլ երկրների քաղաքացիներից շատ էին Ռումինիայի, Շրի Լանկայի, Մոլդովայի քաղաքացիները, մանրամասների համար տես կցված աղյուսակը։

Այլ երկրների քաղաքացի բնակիչների թիվն ըստ երկրի[3]
Երկիր Բնակչություն
  Ռումինիա 8 967
  Շրի Լանկա 7 964
  Մոլդովա 2 317
  Չինաստան 1 843
  Նիգերիա 1 750
  Ալբանիա 1 609
  Մարոկկո 1 561
  Հնդկաստան 1 076

Աշխարհագրություն

խմբագրել

Քաղաքը գտնվում է ծովի մակարդակից 59 մ բարձրության վրա` Ադիջե գետի ափերին, Իտալիայի ամենամեծ Գարդա լճի հարավարևելյան ափից մոտ 20 կմ հեռավորության վրա։ Հանդիսանում է կարևոր տրանսպորտային հանգույց` գտնվելով Միլանը Վենետիկի և Իտալիան Ավստրիայի հետ կապող ճանապարհների խաչմերուկին։

 
Քաղաքի համայնապատկերը Սան Պիետրո ամրոցից

Կլիմա

խմբագրել

Վերոնայի կլիման մերձարևադարձային մուսսոնային է` տաք ամառներով և սառը, խոնավ ձմեռներով։ Սա բնորոշ է Հյուսիսային Իտալիայի ցամաքային տարածքներին, Վերոնայի դեպքում կլիմայի վրա որոշակի ազդեցություն թողնում է նաև Գարդա լիճը[4]։ Օդի հարաբերական խոնավությունը տարվա ընթացքում բարձր է, հատկապես ձմռանը, ինչն առաջացնում է մառախուղներ` հիմնականում մայրամուտից մինչև ուշ առավոտ։ Վերջին տարիներին այս երևույթը ավելի ու ավելի հազվադեպ է դիտվում։

Վերոնա (1971–2000, էքստերմալները 1946 թվականից)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) 19.8
(67.6) 		22.1
(71.8) 		27.2
(81) 		31.8
(89.2) 		36.6
(97.9) 		38
(100) 		38.2
(100.8) 		39.0
(102.2) 		33.2
(91.8) 		29.2
(84.6) 		23.6
(74.5) 		18.8
(65.8) 		39.0
(102.2)
Միջին բարձր °C (°F) 6.1
(43) 		8.9
(48) 		13.4
(56.1) 		17.2
(63) 		22.7
(72.9) 		26.3
(79.3) 		29.2
(84.6) 		28.8
(83.8) 		24.4
(75.9) 		18.0
(64.4) 		11.0
(51.8) 		6.7
(44.1) 		17.7
(63.9)
Միջին օրական °C (°F) 2.5
(36.5) 		4.5
(40.1) 		8.4
(47.1) 		12.0
(53.6) 		17.2
(63) 		20.8
(69.4) 		23.6
(74.5) 		23.3
(73.9) 		19.0
(66.2) 		13.3
(55.9) 		7.1
(44.8) 		3.1
(37.6) 		12.9
(55.2)
Միջին ցածր °C (°F) −1.2
(29.8) 		0.1
(32.2) 		3.4
(38.1) 		6.8
(44.2) 		11.7
(53.1) 		15.4
(59.7) 		18.0
(64.4) 		17.8
(64) 		13.7
(56.7) 		8.7
(47.7) 		3.2
(37.8) 		−0.4
(31.3) 		8.1
(46.6)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) −18.4
(−1.1) 		−18.4
(−1.1) 		−10.4
(13.3) 		−2.2
(28) 		0.0
(32) 		3.8
(38.8) 		7.3
(45.1) 		8.1
(46.6) 		2.0
(35.6) 		−4.6
(23.7) 		−7.9
(17.8) 		−15.5
(4.1) 		−18.4
(−1.1)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 50.9
(2.004) 		43.3
(1.705) 		48.7
(1.917) 		70.4
(2.772) 		74.2
(2.921) 		87.2
(3.433) 		62.6
(2.465) 		81.7
(3.217) 		76.2
(3) 		91.0
(3.583) 		64.8
(2.551) 		52.5
(2.067) 		803.5
(31.634)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm) 6.8 5.1 6.0 8.9 8.6 8.6 5.5 5.8 6.0 7.4 7.1 6.2 82.0
% խոնավություն 85 78 73 75 73 73 73 74 76 81 84 84 77
Միջին ամսական արևային ժամ 94 102 156 180 241 255 304 262 199 158 72 81 2104
Աղբյուր #1: Servizio Meteorologico (humidity 1961–1990)[5][6][7]
Աղբյուր #2: Danish Meteorological Institute (sun, 1931–1960)[8]

Տեսարժան վայրեր

խմբագրել

Շնորհիվ անտիկ ժամանակների, միջնադարի և վերածննդի ժամանակաշրջանի պահպանված բազմաթիվ արժեքավոր կառույցների` Վերոնան 2000 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես համաշխարհային մշակույթի ժառանգության մաս[9]։

Հռոմեական շրջանի կառույցներ

խմբագրել

Հռոմեական շրջանի կառույցներից առավել հայտնի է Վերոնայի ամֆիթատրոնը` Արենան, որը զբաղեցնում է քաղաքի ամենախոշոր հրապարակի` Պիացցա Բրայի հյուսիսարևելյան մասը։ Այն կառուցվել է մոտ մ.թ. 30 թվականին և հանդիսանում է Իտալիայի երրորդ ամենախոշոր ամֆիթատրոնը Հռոմի Կոլիզեումից և Կապուայի ամֆիթատրոնից հետո. անտիկ ժամանակներում այն տեղավորել է մինչև 30 հազար մարդ։ Իր տեսակի մեջ ամենալավ պահպանված հուշարձաններից մեկն է։ Ներկայումս այն շարունակվում է օգտագործվել թատերական ներկայացումների, զանազան հասարակական միջոցառումների և, ամենակարևորը, ամեն ամառ անցկացվող օպերայի փառատոները հյուրընկալելու նպատակով[10]։

Հռոմեական շրջանի այլ հայտնի կառույցներից են

  • Հռոմեական թատրոնը` կառուցված մ.թ.ա. I դարի վերջին։ Ներկայումս պահպվանվել են միայն կառույցի մնացորդները, որոնք պեղվել և մասամբ վերականգնվել են 1830 թվականից սկսած,
  • Պոնտե Պիետրա կամուրջը (իտալ. Ponte Pietra, թարգմանաբար` քարե կամուրջ)` կառուցված մ.թ.ա. I դարի սկզբին։ 1945 թվականին քաղաքից նահանջի ժամանակ կամուրջը պայթեցվել է գերմանական զորքերի կողմից, սակայն վերականգնվել է 1957-1959 թվականներին՝ գետի հունից հանված բնօրինակ օրիգինալ բեկորների օգտագործմամբ,
  • Արկո դեի Գավի հաղթական կամարը (իտալ. Arco dei Gavi)` կառուցված մ.թ. I դարի երկրորդ կեսին։ 1805 թվականին այն պայթեցվել է ֆրանսիական զորքերի կողմից և ապա վերականգնվել 1930 թվականին,
  • Պորտա Բորսարի դարպասը (իտալ. Porta Borsari)` կառուցված մ.թ. I դարում։

Միջնադարյան և Նոր շրջանների կառույցներ

խմբագրել

Քաղաքի կենտրոնական մասում է Պիացցա դելլե Էրբե հրապարակը (իտալ. Piazza delle Erbe, բառացի` խոտերի հրապարակ), որը գտնվում է հռոմեական շրջանի ֆորումի տեղում։ Հրապարակի հյուսիսային մասում է Մաֆֆեի պալատը (իտալ. Palazzo Maffei)` կառուցված XV-XVII դարերում, որի դիմաց կանգնած է մարմարե սյուն` պսակված Վենետիկի խորհրդանիշը հանդիսացող թևավոր առյուծով։ Հարևանությամբ 44 մ բարձրությամբ դել Գարդելլո աշտարակն է (իտալ. Torre del Gardello)` կառուցված XIII-XV դարերում։ Հյուսիս-արևելքից Մացցանտի տունն է (իտալ. Case Mazzanti)` կառուցված XIII դարում, վերակառուցված և վերաձևավորված XVI դարում։ Արևելքից հրապարակի միջին մասում է 84 մ բարձրությամբ Լամբերտի աշտարակը (իտալ. Torre dei Lamberti)` կառուցված XII-XV դարերում։ Արևմուտքից միջին մասում է Առևտրականների տունը (իտալ. Casa dei Mercanti կամ Domus Mercatorum)` կառուցված XII դարում փայտից, ապա վերակառուցված քարից և վերջնական տեսք ստացած XIX դարում։ Հրապարակի կենտրոնում գտնվում է 1368 թվականին կառուցված շատրվան` Վերոնայի տիրամայր (իտալ. Madonna Verona) կոչվող արձանով, որը սակայն հռոմեական շրջանի ստեղծագործություն է։

Պիացցա դելլե Էրբեի մերձակայքում է Պիացցա դեի Սինյորին (իտալ. Piazza dei Signori)` ևս մեկ գեղեցիկ միջնադարյան հրապարակ շրջապատված զանազան հետաքրքիր շինություններով։ Հրապարակի կենտրոնում Դանթե Ալիգիերիի արձանն է` տեղադրված 1865 թվականին։

Եկեղեցիներ

խմբագրել

Առավել նշանավոր եկեղեցիներն են

  • Սուրբ Զենոնի բազիլիկը (իտալ. Basilica di San Zeno կամ San Zeno Maggiore), որը գտնվում է քաղաքի հովանավոր սուրբ Զենոնի թաղման տեղում։ Այս տեղում առաջին եկեղեցին կառուցվել է դեռ IV դարի վերջում, սակայն այն ավերվել է, և IX դարի սկզբում կառուցվել է նոր եկեղեցի։ Ներկայիս ռոմանական եկեղեցին կառուցվել է X-XII դարերում և վերջնական տեսքի եկել XIV դարի վերջում։
  • Սանտա Մարիա Անտիկա եկեղեցին (իտալ. Chiesa di Santa Maria Antica), որը կառուցվել է XII դարում` երկրաշարժից ավերված VII դարի եկեղեցու տեղում։
  • Վերոնայի կաթողիկե տաճարը (իտալ. Cattedrale Santa Maria Matricolare կամ Duomo di Verona)` կառուցված XII դարում` ավելի հին եկեղեցիների տեղում։
  • Սուրբ Անաստասիայի գոթական բազիլիկը (իտալ. La chiesa di San Pietro da Verona in Santa Anastasia)` կառուցված XIII-XV դարերում, որը Վերոնայի եկեղեցիներից ամենախոշորն է։

Քույր քաղաքներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Verona)». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2017 հունիսի 30-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Monthly Demographic Balance». Վերցված է 2024 դեկտեմբերի 28-ին.
  3. ↑ Resident population by sex, municipality and citizenship
  4. ↑ Thomas A. Blair, Climatology: General and Regional, Prentice Hall pages 131-132; Adriana Rigutti, Meteorologia, Giunti, p, 95, 2009.
  5. ↑ «Verona/Villafranca (VR)» (PDF). Atlante climatico. Servizio Meteorologico. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  6. ↑ «STAZIONE 090-VERONA VILLAFRANCA: medie mensili periodo 61 - 90». Servizio Meteorologico. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  7. ↑ «Verona Villafranca: Record mensili dal 1946» (Italian). Servizio Meteorologico dell’Aeronautica Militare. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. ↑ Cappelen, John; Jensen, Jens. «Italien - Verona» (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931-1960) (Danish). Danish Meteorological Institute. էջ 148. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  9. ↑ «City of Verona». World Heritage (անգլերեն). ՅՈՒՆԵՍԿՕ.
  10. ↑ «Arena di Verona». 19 October 2015.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
  ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն ,
օբյեկտ № 797
ռուս.. • անգլ.. • ֆր.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վերոնա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վերոնա&oldid=10230015» էջից