Սալոմեա Կրուշելնիցկայա

Սալոմեյա (կամ Սոլոմիյա) Ամվրոսիևնա Կրուշելնիցկայա (ուկրաիներեն՝ Соломія Амвросіївна Крушельницька, սեպտեմբերի 23, 1872(1872-09-23), Բելյավինցի, Բուչաչ շրջան, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա - նոյեմբերի 16, 1952(1952-11-16), Լվով, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), ուկրաինացի օպերային երգչուհի, մանկավարժ։

Սալոմեա Կրուշելնիցկայա
Ծնվել է	սեպտեմբերի 23, 1872(1872-09-23) Բելյավինցի, Բուչաչ շրջան, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա
Երկիր	Ավստրո-Հունգարիա,  Իտալիայի թագավորություն և  ԽՍՀՄ
Մահացել է	նոյեմբերի 16, 1952(1952-11-16) (80 տարեկան) Լվով, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Լիչակիվ գերեզմանատուն
Ժանրեր	օպերա
Մասնագիտություն	օպերային երգչուհի և երաժշտության ուսուցիչ
Երգչաձայն	սոպրանո
Գործիքներ	վոկալ
Աշխատավայր	Լվովի Նիկոլա Լիսենկոյի անվան ազգային երաժշտական ​​ակադեմիա
Կրթություն	Լվովի Նիկոլա Լիսենկոյի անվան ազգային երաժշտական ​​ակադեմիա
Պարգևներ
Կայք	salomeamuseum.lviv.ua
Solomiya Krushelnytska Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Մանկություն

Սալոմեյա Կրուշելնիցկայան ծնվել է 1872 թվականի սեպտեմբերի 11-ին (23) Գալիցիայում (Ավստրո-Հունգարիա), Բելյավինցի գյուղում (այժմ՝ Ուկրաինայի Տերնոպոլի մարզի Բուչաչի շրջան), հույն կաթոլիկ քահանայի ընտանիքում։ Ծագումով ազնվաբարո ու հնամենի տոհմից է։ Նրա պապը՝ Գրիգորի Սավչինսկին (1804-1888), ուկրաինացի եկեղեցական և հասարակական գործիչ և գրող է եղել։ Կրտսեր քույրը՝ Աննան, նույնպես օպերային երգչուհի է եղել։

1873 թվականին ընտանիքը մի քանի անգամ տեղափոխվել է, նախ Օսովցի, այնուհետև՝ Ստարիե Պետլիկովցի, որոշ ժամանակ Կրուշելնիցկիների ընտանիքն ապրել է Արևելյան Բեսկիդների ստորոտում՝ Ստանիսլավի շրջանի Տիսով գյուղում։ 1878 թվականին նրանք տեղափոխվել են Տերնոպոլի մոտ գտնվող Բելայա գյուղ, որտեղից երբեք չեն տեղափոխվում։

Սալոմեն սկսել է երգել փոքր տարիքից։ Նա գիտեր բազմաթիվ ժողովրդական երգեր, որոնք սովորել էր անմիջապես գյուղացիներից։ Կրուշելնիցկիների ծանոթ Մարիա Միխայլովնա Ցիբուլսկայան հիշում է Սալոմե Կրուշելնիցկայայի մանկության տարիները։

Կրթությունը Տերնոպոլի գիմնազիայում

Երաժշտական ուսուցման հիմունքները Սալոմեն սովորել է Տերնոպոլի գիմնազիայում, որտեղ նա հանձնել է քննությունները էքստեռն կարգով։ Այնտեղ մտերմացել է գիմնազիստների երաժշտական խմբակի հետ, որի անդամ է եղել նաև Դենիս Սիչինսկին, հետագայում հայտնի կոմպոզիտոր, Գալիցիայի առաջին պրոֆեսիոնալ երաժիշտը։ 1883 թվականին Տերնոպոլում Շևչենկոյի համերգին կայացել է Սալոմեի առաջին հրապարակային ելույթը, նա երգել է Ռուսկա Բեսիդա ընկերության երգչախմբում։ 1885 թվականի օգոստոսի 2-ին այդ երգչախմբի համերգներից մեկին ներկա է եղել Իվան Ֆրանկոն, ով ուկրաինացի, ռուս և բուլղարացի ուսանողների, կոմպոզիտոր Օստապ Նիժանկովսկու և նկարիչ ու բանաստեղծ Կ. Ուստիյանովիչի հետ միասին ճամփորդել է ամբողջ երկրում։

Կրթությունը Լվովի կոնսերվատորիայում

1891 թվականին Սալոմեն ընդունվել է Գալիցիայի երաժշտական ընկերության Լվովի կոնսերվատորիա, որտեղ սովորել է դաշնամուրի և օպերային երգեցողության դասարանում։ Ուսման ընթացքում տեղի է ունեցել նրա առաջին մենահամերգը, 1892 թվականի ապրիլի 13-ին երգչուհին կատարել է գլխավոր դերերգը Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելի «Մեսիա» օրատորիայում։ 1893 թվականին Սալոմեյա Ամվրոսիևնան մեդալով ավարտել է Լվովի կոնսերվատորիան։ Կրուշելնիցկայայի կոնսերվատորիայի դիպլոմում գրված է․

Պաննա Սալոմեյա Կրուշելնիցկայան ստանում է այս դիպլոմը որպես վկայություն իր գեղարվեստական կրթության, որը ձեռք է բերել օրինակելի ջանասիրությամբ և արտասովոր հաջողությամբ, հատկապես 1893 թվականի հունիսի 24-ին կայացած հանրային մրցույթում, որի համար նրան շնորհվել է արծաթե մեդալ։

Օպերային բեմում

Սալոմեա Կրուշելնիցկայան Դ․Պուչինիի Չիո-Չիո-Սան օպերայում՝ «Մադամա Բատերֆլայ»

1893 թվականի աշնանը Սալոմեն սովորելու է մեկնել Միլան (Իտալիա) պրոֆեսոր Ֆաուստա Կրեսպիի մոտ։ Արդեն հաջորդ 1894 թվականին նա իր դեբյուտը կատարել է Լվովի օպերայում՝ շահելով հանդիսատեսի համակրանքը։

1890-ականների երկրորդ կեսին սկսվեցին նրա հաղթական ներկայացումները համաշխարհային թատրոնների բեմերում՝ 1896 թվականից Իտալիայում, ինչպես նաև Լվովում, Կրակովում, Օդեսայում, 1898-1902 թվականներին՝ Վարշավայում, 1902 թվականից՝ Եվրոպայի, Ամերիկայի և Աֆրիկայի լավագույն թատրոններում (Իսպանիա, Ֆրանսիա, Պորտուգալիա, Ռուսաստան, Լեհաստան, Ավստրիա, Եգիպտոս, Արգենտինա և Չիլի)։ Սալոմեյան դերերգեր է կատարել Ջուզեպպե Վերդիի «Աիդա» և «Տրուբադուր», Շառլ Գունոյի «Ֆաուստ», Ստանիսլավ Մոնյուշկոյի, «Հմայված ամրոցը» («Սարսափելի բակ»), Ջակոմո Մեյերբերի «Աֆրիկուհին», Ջակոմո Պուչինիի «Մանոն Լեսկո» և «Չիո-Չիո-սան» («Մադամա Բատերֆլայ»), Ժորժ Բիզեի «Կարմեն», Ռիխարդ Շտրաուսի «Էլեկտրա», Պյոտր Չայկովսկու «Պիկովայա դամա», «Եվգենի Օնեգին» և այլն։ 1896 թվականին Կրուշելնիցկան հյուրախաղերի է մեկնել Կրեմոնա, Կրակով, Տրիեստ։ 1896 թվականից մինչև 1897 թվականի մարտը իտալական թատերախմբի կազմում մասնակցել է Օդեսայի օպերային թատրոնի երեսունհինգ ներկայացումների։ Նույն թվականին հյուրախաղերով հանդես է եկել Հարավային Ամերիկայում, Բերգամոյում, Պարմայում, 1902 թվականին շրջագայել է Փարիզում, 1908 թվականին շրջագայել Եգիպտոսում, որտեղ երգել է Պուչինիի հետ։ Իտալիայի թագուհու հրավերով երգիչը 1925 թվականին մասնակցել է համերգի, իսկ ավելի ուշ՝ 1927-1928 թվականներին, մեծ շրջագայություն է կատարել Միացյալ Նահանգներում և Կանադայում։

1910 թվականին Կրուշելնիցկայան ամուսնացել է հայտնի իտալացի իրավաբան, Վիարեջիոյի քաղաքապետ Չեզարե Ռիչոնիի հետ, ով երաժշտության գիտակ է եղել և գիտուն արիստոկրատ։ Նրանք ամուսնացել են Բուենոս Այրեսի տաճարներից մեկում։ Ամուսնությունից հետո Չեզարեն և Սալոմեյան բնակություն են հաստատոել Վիարեջիո քաղաքում (Իտալիա)։ Այստեղ Սալոմեյան գնել է վիլլա, որը անվանել էր «Սալոմե»[4]: 1920 թվականին Կրուշելնիցկայան հեռանում է օպերային բեմից՝ իր փառքի գագաթնակետում, վերջին անգամ Նեապոլում հանդես գալով իր սիրելի օպերաներում՝ Ռիխարդ Վագների «Լոենգրին» և Ալֆրեդո Կատալանիի «Լորելեյա» օպերաներում։ Սալոմեյան իր հետագա կյանքը նվիրել է կամերային համերգային գործունեությանը՝ երգեր կատարելով ութ լեզուներով ։ Կատարել է շրջագայություններ Ուկրաինայում, Եվրոպայում, Ամերիկայում։ 1894-1923 թվականներին նա գրեթե ամեն տարի համերգներով հանդես է եկել Լվովում, Տերնոպոլում, Ստրիում, Բերեժանիում, Զբարաժում, Չեռնովցիում և Գալիցիայի այլ քաղաքներում։ Նա ամուր բարեկամական կապեր ուներ Իվան Ֆրանկոյի, Միխայիլ Պավլիկի, Օլգա Կոբիլյանսկայայի, Նիկոլայ Լիսենկոյի, Դենիս Սիչինսկու և Գալիսիայի և Մերձդնեպրի շրջանի շատ այլ գործիչների հետ։ Երգչուհու ստեղծագործական գործունեության մեջ առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցրել Տարաս Շևչենկոյի և Իվան Ֆրանկոյի հիշատակին նվիրված համերգները։ Այդ համերգներին մասնակցելու համար նա հաճախ է մեկնել Արևմտյան Ուկրաինա։

1929 թվականին Հռոմում տեղի է ունեցել Կրուշելնիցկայայի վերջին հյուրախաղային համերգը։ 1938 թվականին մահաել է Կրուշելնիցկայայի ամուսինը՝ Չեզարե Ռիչոնին։ 1939 թվականի օգոստոսին երգչուհին այցելել է Գալիցիա և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկման պատճառով չի կարողացել վերադառնալ Իտալիա։ 1939 թվականի նոյեմբերին Արևմտյան Ուկրաինայի ԽՍՀՄ-ին միացումից հետո նկարչուհու տունը Լվովում ազգայնացվել է, նրան մնացել է չորս սենյականոց բնակարան, որտեղ երգչուհին ապրել է քրոջ՝ Աննայի հետ։ Լվովի գերմանական օկուպացիայի ժամանակ Կրուշելնիցկայան շատ է աղքատացել, ուստի մասնավոր վոկալի դասեր է տվել։

Հետպատերազմյան շրջանում Կրուշելնիցկայան աշխատանքի է անցել Լվովի Նիկոլայ Լիսենկոյի անվան պետական կոնսերվատորիայում։ Սակայն, նրա ուսուցչական կարիերան, դեռ չսկսված, քիչ է մնացել ավարտվի։ «Ազգայնական տարրերից անձնակազմի մաքրման» ժամանակ նրան մեղադրել են կոնսերվատորիայի դիպլոմ չունենալու մեջ։ Ավելի ուշ դիպլոմը հայտնաբերվել է քաղաքի պատմական թանգարանի ֆոնդերում։

Ապրելով և դասավանդելով Խորհրդային Միությունում՝ Կրուշելնիցկայան, չնայած բազմաթիվ դիմումներին, երկար ժամանակ չի կարողացել ստանալ խորհրդային քաղաքացիություն՝ մնալով Իտալիայի հպատակ։ Ի վերջո, իր իտալական վիլլան և ողջ ունեցվածքը խորհրդային պետությանը փոխանցելու մասին հայտարարություն գրելով՝ Կրուշելնիցկայան դարձել է ԽՍՀՄ քաղաքացի։ Վիլլան անմիջապես վաճառվել է՝ սեփականատիրոջը փոխհատուցելով դրա արժեքի չնչին մասը։

1951 թվականին Սալոմե Կրուշելնիցկայային շնորհվել է Ուկրաինական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում, իսկ 1952 թվականի հոկտեմբերին՝ մահից մեկ ամիս առաջ, Կրուշելնիցկայան ստացել է պրոֆեսորի կոչում։

Սալոմեյա Կրուշելնիցկայան մահացել է 1952 թվականի նոյեմբերի 16-ին։ Նրան թաղել են Լվովում, Լիչակովսկոե գերեզմանատանը, իր ընկերոջ և դաստիարակի Իվան Ֆրանկոյի գերեզմանի կողքին։

«Մադամ Բատերֆլայ»

1904 թվականի փետրվարի 17-ին Միլանի «Լա Սկալա» թատրոնում Ջակոմո Պուչինին ներկայացրել է իր նոր «Մադամ Բատերֆլայ» օպերան։ Չնայած երգչուհիներ Ռոզինա Ստորչիոյի, Ջովաննի Զենատելոյի, Ջուզեպպե դե Լուկայի մասնակցությանը, ելույթը ձախողվել է։

Դրանից հետո Պուչինին վերանայել է օպերան և մայիսի 29-ին Բրեշիայի «Գրանդե» թատրոնում տեղի է ունեցել «Մադամ Բատերֆլայ»-ի նոր խմբագրության պրեմիերան, որտեղ գլխավոր դերում Սալոմեա Կրուշելնիցկայան է եղել։ Այս անգամ ընդունելությունը բոլորովին այլ է եղել։ Ծափահարող հանդիսատեսը յոթ անգամ բեմ է կանչել արտիստներին ու կոմպոզիտորին։ Ներկայացումից հետո Պուչինին Կրուշելնիցկայային ուղարկել է իր դիմանկարը՝ «Ամենագեղեցիկ և հմայիչ Բատերֆլայ»-ին մակագրությամբ։

Հիշատակ

• Կրուշելնիցկայայի անունն են կրում Լվովի օպերային թատրոնը, Լվովի երաժշտական բարձրագույն դպրոցը, Տերնոպոլի երաժշտական ուսումնարանը, Բելայա գյուղի ութամյա դպրոցը, փողոցներ Կիևում (Պոզնյակի բնակելի թաղամաս), Լվովում, Ռիվնեում, Տերնոպոլում, Բուչաչում,
• Լվովի օպերայի և բալետի թատրոնի Հայելային դահլիճում տեղադրված է Սալոմեյա Կրուշելնիցկայի բրոնզե հուշարձանը։ Մեկ այլ հուշարձան բացվել է 2010 թվականին Տերնոպոլում (49°33′05″ հս․ լ. 25°35′41″ ավ. ե.):
• Կրուշելնիցկայայի հայրենի Բելյավինցի գյուղում է գտնվում նրա սենյակ-թանգարանը,
• 1995 թվականին Տերնոպոլի մարզային դրամատիկական թատրոնում (այժմ՝ ակադեմիական թատրոն) կայացել է «Սալոմե Կրուշելնիցկայա» պիեսի պրեմիերան (հեղինակ՝ Բ. Մելնիչուկ, Ի. Լյախովսկի)։ 1987 թվականից Տերնոպոլում անցկացվում է Սոլոմեյա Կրուշելնիցկայայի անվան մրցույթը։ Ամեն տարի Լվովում անցկացվում է Կրուշելնիցկայայի անվան միջազգային մրցույթը, իսկ օպերային արվեստի փառատոները դարձել են ավանդական,
• 1982 թվականին Ա. Դովժենկոյի անվան կինոստուդիայում ռեժիսոր Օլեգ Ֆիալկոյի կողմից նկարահանել է պատմական և կենսագրական «Բատերֆլայի վերադարձը» ֆիլմը՝ նվիրված Սալոմեա Կրուշելնիցկայայի կյանքին և ստեղծագործությանը։ Կինոնկարը հիմնված է երգչուհու կյանքի իրական փաստերի վրա և կառուցված է որպես նրա հիշողություններ։ Սալոմեի դերերգերը կատարում է Գիզելլա Ցիպոլան։ Ֆիլմում Սալոմեի դերը կատարել է Ելենա Սաֆոնովան,
• 1997 թվականին, երգչուհու ծննդյան 125-ամյակի կապակցությամբ Ուկրաինայի Ազգային բանկը թողարկել է 2 գրիվնայ արժողությամբ հուշադրամ։ Նույն թվականին Ուկրաինայում թողարկվել է Կրուշելնիցկայային նվիրված փոստային նամականիշ,
• 2006 թվականի մարտի 18-ին Լվովի Կրուշելնիցկայի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի բեմում տեղի է ունեցել Միրոսլավ Սկորիկի (Ջակոմո Պուչինիի երաժշտությամբ) «Բատերֆլայի վերադարձը» բալետի պրեմիերան, որը հիմնված է երգչի կյանքի փաստերի վրա։

Պատկերասրահ

• 
  Ուկրաինայի փոստային նամականիշ՝ նվիրված Կրուշելնիցկայայի ծննդյան 125-ամյակին (1997)
• 
  Հոբելյանական հուշադրամ՝ նվիրված Սալոմե Կրուշելնիցկայի ծննդյան 125-ամյակին
• 
  Կրուշելնիցկայի հուշարձանը Տերնոպոլի Տարաս Շևչենկոյի անվան այգում՝ Ուկրաինայի փոստային նամականիշի վրա (2015)

Կրուշելնիցկայայի երաժշտկան-հուշահամալիր թանգարան

Սալոմեա Կրուշելնիցկայի երաժշտական հուշահամալիրի թանգարանի՝ որպես Իվան Ֆրանկոյի Լվովի գրական հուշահամալիրի բաժին ստեղծելու մասին որոշումը կայացվել է 1979 թվականի փետրվարի 13-ին, Լվովի ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհրդի գործադիր կոմիտեի թիվ 494 որոշմամբ։ 1988 թվականին բնակիչներին վերաբնակեցրել են այն ժամանակվա Չերնիշևսկու փողոցի 23 տան երկրորդ հարկից։ Տարածքի վերանորոգումից և վերականգնումից հետո կառուցվել է թանգարանային էքսպոզիցիան, որը ստեղծվել է Իվան Ֆրանկոյի թանգարանի աշխատակիցների կողմից թեմատիկ և էքսպոզիցիոն պլանի հիման վրա և հավանության է արժանացել հայտնի երաժշտագետների կողմից։ Թանգարանի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել 1989 թվականի հոկտեմբերի 1-ին, սակայն ռեստավրացիայի աշխատանքներ շարունակվել են ևս մեկուկես տարի։

Լվովի Կրուշելնիցկայի երաժշտական հուշահամալիրը սկսել է իր գործունեությունը 1991 թվականի գարնանը, նախ որպես Լվովի Իվան Ֆրանկոյի գրական և հուշահամալիր թանգարանի բաժին, իսկ 1995 թվականից դարձել է ինքնուրույն պետական հաստատություն։

Թանգարանի հիմնադիրը Օդարկա Կառլովնա Բանդրովսկայան է՝ Կրուշելնիցկայայի զարմուհին, ով իր ողջ կյանքը նվիրել է Սալոմեյա Կրուշելնիցկայայի հիշատակի պահպանմանն ու փառքի բազմապատկմանը։ Նրա արխիվը դարձել է թանգարանի ցուցադրության հիմքը և կազմում է ամբողջ ֆոնդային հավաքածուի զգալի մասը։ Մեծ արժեք ունեն Կրուշելնիցկայայի արվեստի հետազոտողներ Միխայիլ Գոլովաշչենկոյի և Իվան Դերկաչի կողմից թանգարանին նվիրած ցուցանմուշները։

Գրականություն

• Славетна співачка: Спогади і статті. — Львов, 1956
• Соломія Крушельницька: Спогади. Матеріали. Листи. — Ч. 1-2. — К., 1978
• Деркач І. Шлях трояндами стелився // Отчизна. — 1958. — № 9
• Людкевич С. Геніальна артистка // Советская культура. — 25 сентября 1958.
• Сбрана Л. Українка рятує «Чіо-Чіо-сан» // Советская культура. — 26 мая 1963.
• Павлишин С. Замечательная украинская певица //Советская музыка. — 1959. — № 2
• Зелінський О. Безсмертя співу // Жовтень. — 1973. — № 9
• Кортопассі Р. «Мадам Батерфляй» — тріумф Соломії Крушельницької // Музыка. — 1973. — № 4
• Головащенко М. Чарівниця співу // Музика. — 1973. — № 4;
• Головащенко М. Соломія Крушельницька в «Ла Скала» // Музыка. — 1978. — № 5
• Герета Й. Музей С.Крушельницкой: Очерк-путеводитель. — Львов, 1978
• Загайкевич М. Великій артистці // Музыка. — 1980. — № 4
• Гай А. Судьба, похожая на легенду // Советская культура. — 20 мая 1980.
• Теплицкий К. Кого выбирает судьба // Советская культура. — 20 сентября 1983.

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սալոմեա Կրուշելնիցկայա» հոդվածին։