Վիքիպեդիա

Ռիխարդ Շտրաուս

գերմանացի կոմպոզիտոր և դիրիժոր

Ռիխարդ Շտրաուս (գերմ.՝ Richard Strauss, հունիսի 11, 1864(1864-06-11)[1][2][3][…], Մյունխեն, Բավարիայի թագավորություն, Գերմանական միություն[4][5] - սեպտեմբերի 8, 1949(1949-09-08)[4][1][2][…], Գարնիշ-Պարտենկիրխեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[5]), ուշ ռոմանտիզմի[8][9], և վաղ շրջանի էքսպեսիոնիզմի խոշորագույն ներկայացուցիչ, նշանավոր գերմանացի երգահան և դիրիժոր։ Հատկապես հռչակվել է իր օպերաների և սիմֆոնիկ պոեմների շնորհիվ։ Առավել հայտնի ստեղծագործություններն են «Սալոմե» (1905), «Էլեկտրա» (1908), «Վարդի ասպետը» (1910), «Արիադնեն Նաքսոսում» (1912), «Առանց ստվերի կինը» (1918), «Արաբելա» (1932) օպերաները, «Մահն ու պայծառացումը» (1888 - 1889), «Թիլ Ուլենշպիգելի չարաճճի արարքները» (Till Eulenspiegels lustige Streiche, 1894 - 95), «Այսպես խոսեց Զրադաշտը» (Also sprach Zarathustra, 1896, պոեմի նախերգանքի երաժշտությունն այսօր լայնորեն հայտնի է Սթենլի Կուբրիկի «2001. Տիեզերական ոդիսականը» ֆիլմում և «Ի՞նչ:Որտե՞ղ:Ե՞րբ» հաղորդման մեջ դրա օգտագործման շնորհիվ), «Դոն Կիխոտ» (1897), «Դոն Ժուան», «Հերոսի կյանքը» (1897 - 98), «Ընտանեկան սիմֆոնիա» (1902 - 03) և «Ալպիական սիմֆոնիա» (1911 - 15) սիմֆոնիկ ստեղծագործությունները, «Չորս վերջին երգեր» վոկալ շարքը։

Ռիխարդ Շտրաուս
Postcard-1910 Strauss Richard.jpg
Բնօրինակ անունգերմ.՝ Richard Strauss
Ի ծնե անունգերմ.՝ Richard Croix Strauss
Ծնվել էհունիսի 11, 1864(1864-06-11)[1][2][3][…]
Մյունխեն, Բավարիայի թագավորություն, Գերմանական միություն[4][5]
ԵրկիրFlag of Germany.svg Գերմանիա[6]
Մահացել էսեպտեմբերի 8, 1949(1949-09-08)[4][1][2][…] (85 տարեկան)
Գարնիշ-Պարտենկիրխեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[5]
ԳերեզմանԳարնիշ-Պարտենկիրխեն
Ժանրերօպերա, սիմֆոնիա, դասական երաժշտություն և sardana?[7]
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր, դիրիժոր, լիբրետիստ և երաժիշտ
Գործիքներդաշնամուր
ԱնդամակցությունԲավարիայի գեղարվեստի ակադեմիա
ԱմուսինPauline de Ahna?
Պարգևներ
Ստորագրություն
Ստորագրություն
Commons-logo.svg Richard Strauss Վիքիպահեստում

Երաժշտագետներից շատերը Ռիխարդ Շտրաուսին՝ որպես կոմպոզիտորի, բնորոշում են իբրև Ֆերենց Լիստի և Ռիխարդ Վագների հետնորդի, իսկ նրա ստեղծագործությունը համարում են ուշ ռոմանտիզմի երաժշտության գագաթնակետ։ Նա գրել է նվագախմբային 60-70 գործ[10], կամերային երաժշտության 70-90 կոմպոզիցիա[11], 200-ից ավելի երգ[12][13][13], երգչախմբային 27 ստեղծագործություն[14] և 15 օպերա[12][15]։

ԿենսագրությունԽմբագրել

Ծնվել է Մյունխենում, երաժշտական ընտանիքում (սակայն առնչություն չունի Յոհան Շտրաուսի տոհմի հետ)։ Հայրը՝ Ֆրանց Շտրաուսը, Մյունխենի պալատական օպերայի գլխավոր վալտորնահարն էր ու նաև թագավորական երաժշտական դպրոցի դասախոս պրոֆեսորներից մեկը[16][17]։ Մայրը մյունխենցի հարուստ գարեջրագործ Գեորգ Պշորի դուստրն էր[16]։ Ռիխարդը չորս տարեկանից դաշնամուրի դասեր է առել, վեց տարեկանում հորինել իր առաջին երաժշտական ստեղծագործությունը, նաև ինքնակրթությամբ է տիրապետել երաժշտարվեստի նրբություններին։ 20 տարեկանում իր առաջին բեմելն է ունեցել Նյու Յորքում, հաջորդ տարում դարձել է Մյունխենի պալատական կապելմայստեր Հանս ֆոն Բյուլովի օգնականը, ևս մեկ տարի անց փոխարինել է վերջինիս կապելմայստերի պաշտոնում։ Հետագայում եղել է Բեռլինի (1898–1918) և Վիեննայի օպերաների գլխավոր դիրիժորը (1919–1924), պաշտոնավարել է նաև որպես մշակույթի կայսերական պալատի նախագահ, մշակույթի ասպարեզում ղեկավար պաշտոններ է վարել նաև ֆաշիստական վարչակարգի օրոք։ Կյանքի վերջին շրջանում մի քանի տարի անց է կացրել Շվեյցարիայում, մահվան նախաշեմին վերադարձել հայրենի Գերմանիա։

Ստեղծագործության համառոտ բնութագիրԽմբագրել

Սկզբնական շրջանում Ռիխարդ Շտրաուսը, գտնվելով պահպանողական հոր ազդեցության ներքո, հորինել է Մենդելսոնի ու Բարտոլդիի ոճով ստեղծագործություններ։ Հետագայում աստիճանաբար գտել է իր ինքնատիպ երաժշտական լեզուն ու ոճը և 19-րդ դարի վերջում ճանաչվել իբրև ամենաառաջադեմ կոմպոզիտորներից մեկը, ով իր նորամուծություններով մեծապես հարստացրել է երաժշտական արվեստը հարմոնիայի և արտահայտչականության տեսանկյունից։ Դա լավագույնս դրսևորվել է հատկապես նրա օպերաներից երկուսում՝ «Էլեկտրա» և «Սալոմե» (ըստ Օսկար Ուայլդի նույնանուն, քնարաշունչ թատերգության), որոնցում, իրեն բնորոշ ոճով, հաճախ է կիրառել դիսոնանսներ։

Շտրաուսի ստեղծագործությունների զգալի մասը նախատեսված է մեծ նվագախմբի համար, և կոմպոզիտորն իրեն դրսևորել է որպես լավագույն գործիքավորողներից մեկը համաշխարհային երաժշտության պատմության մեջ։ Նրա նվագախմբային էֆեկտները տպավորիչ են, հաճախ նույնիսկ պաթոսով գերհագեցած, ինչը որոշ քննադատների առիթ է տվել նրան մեղադրելու այն բանում, որ էֆեկտները գերազանցել են ստեղծագործության բովանդակությանն ու խորությանը[18]։

ՊարգևներԽմբագրել

 
Ռիխարդ Շտրաուսի աստղը Վիեննայի Փառքի ճեմուղում

Ստեղծագործական բեղմնավոր գործունեության համար Ռիխարդ Շտրաուսին շնորհվել են բազմաթիվ պարգևներ, այդ թվում[19]՝

  • Ճերմակ արծվի շքանշան (Սաքսոնիա-Վայմար, 1892)[20]
  • Կառլոս III-ի շքանշան (Իսպանիա, 1898)[20]
  • Երկաթե թագի շքանշան, III աստիճանի (Ավստրիա, 1900)[20]
  • Կարմիր արծվի շքանշան, IV աստիճանի (Պրուսիա, 1902)[20]
  • Արքայական թագի շքանշան, III աստիճանի (Պրուսիա, 1906)[20]
  • 1903 (հոկտեմբերի 26), Հայդելբերգի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում.
  • 1907 (հունիսի 30), Պատվո լեգեոնի շքանշան, Croix de Chevalier, Փարիզ, Ֆրանսիա[21] Officier, (14 հունիսի 1914 թ.)[22]
  • 1909, ակադեմիկոսի կոչում (գեղարվեստի ակադեմիա, Բեռլին)[23][24].
  • 1910 (նոյեմբերի 24), Մաքսիմիլիան Մեծի շքանշան գիտության և արվեստի համար (Բավարիա)[25][20][26]
  • 1914 (հունիսի 24), Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում. Մյունխենի պատվավոր քաղաքացու կոչում.
  • Փրկչի շքանշան (Հունաստան, 1924)[20]
  • 1924 (հունիսի 12), Pour le Mérite («Վաստակի համար») շքանշան (Գերմանիա)[27][20][28]
  • 1924, Վիեննայի երաժշտության և կատարողական արվեստների համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում.
  • Դանեբորգի շքանշան (Դանիա, 1929)[20]
  • 1932, Նյու Յորքի երաժշտական քոլեջի մեդալ.
  • 1936 (նոյեմբերի 5), թագավորական ֆիլհարմոնիկ ընկերության ոսկե մեդալ.
  • 1939 (քպրիլի 28), Թագի շքանշան (Բելգիա). հանձնել է Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդ III-ը անձամբ[29]
  • 1949 (հունիսի 11), Մյունխենի Լյուդվիգ Մաքսիմիլիանի անվան համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում[30]

ՊատկերասրահԽմբագրել

  • Ռ. Շտրաուսը (1888 թ.)

  • Դաշնամուրի մոտ (1902)

  • 1909 թ.

  • 1922 թ.

  • Յոզեֆ Գեբելսը և Ռիխարդ Շտրաուսը

  • Ռիխարդ Շտրաուսի դիմանկարը (նկարիչ՝ Մաքս Լիբերման, 1918 թ.)

  • RichardStrauss10Euro.JPG

    Գերմանական 10 եվրո արժողությամբ մետաղադրամ՝ Ռիխարդ Շտրաուսի դիմապատկերով

Փաստագրական ֆիլմեր Ռիխարդ Շտրաուսի մասինԽմբագրել

  • 1949: Richard Strauß – Ein Leben für die Musik. Dokumentarfilm, Bundesrepublik Deutschland, 15 Min., Buch: Alfred H. Jacob, Regie: Werner Jacobs, Produktion: Continent Film.[31]
  • 1970: „Omnibus“ – Dance of the Seven Veils ՅուԹյուբում
  • 1984: Richard Strauss Remembered. Dokumentarfilm, Vereinigtes Königreich, 120 Min., Buch und Regie: Peter Adam, Produktion: BBC, Bayerischer Rundfunk|BR u. a.[32]
  • 2014: Richard Strauss and his Heroines. (Alternativtitel: Richard Strauss und seine Heldinnen.) Dokumentarfilm, Deutschland, 51:20 Min., Buch und Regie: Thomas von Steinaecker, Produktion: Schweizer Radio und Fernsehen|SRF, Arthaus Filmvertrieb|Arthaus u. a.[33]
  • 2014: Christian Thielemann – Mein Strauss. Dokumentarfilm, Deutschland, 45 Min., Buch und Regie: Andreas Morell, Produktion: 3B-Produktion, Unitel Classica, ZDF, 3sat, Erstsendung: 8. Juni 2014 bei 3sat.[34]
  • 2014: Richard Strauss – Skizze eines Lebens. Dokumentarfilm, Österreich, 51:30 Min., Buch und Regie: Barbara Wunderlich und Marieke Schroeder, Produktion: ORF, Reihe: matinee, Erstsendung: 9. Juni 2014 bei ORF 2. Strauss’ Nachkommen erzählen von Richard Strauss, Präsentation des Strauss-Archivs in Garmisch.[35]
  • 2014: Richard Strauss: Das umstrittene Musikgenie. Dokumentarfilm, Deutschland, 53 Min., Buch und Regie: Reinhold Jaretzky, Produktion: Zauberbergfilm, Mitteldeutscher Rundfunk|MDR, arte, Erstsendung: 11. Juni 2014 bei arte.[36]
  • 2014: Richard Strauss – Ein musikalischer Grenzgänger. Dokumentarfilm, Deutschland, 29:40 Min., Buch und Regie: Reinhold Jaretzky, Produktion: Zauberbergfilm, Mitteldeutscher Rundfunk|MDR, Reihe: Lebensläufe, Erstsendung: 12. Juni 2014 bei MDR. (Zusammenschnitt von Richard Strauss: Das umstrittene Musikgenie mit Schwerpunkt auf Meiningen und Dresden.)[37]
  • 2014: Richard Strauss – Der verkannte Visionär. Eine Alpensinfonie zwischen Tradition und Moderne. Dokumentarfilm, Deutschland, 50 Min., Buch und Regie: Christoph Engel und Dietmar Klumm, Produktion: 3sat, Erstsendung: 14. Juni 2014 bei 3sat. Mit Stefan Mickisch, den Thomas Huber, Manfred Trojahn, Marlis Petersen u. a.[38]
  • 2014: Richard Strauss – Am Ende des Regenbogens. Dokumentarfilm, Österreich, 97:30 Min., Buch und Regie: Eric Schulz, Produktion: ServusTV, Erstsendung: 14. August 2014 bei ServusTV. Mit Brigitte Fassbaender, Stefan Mickisch, |Klaus König, Raymond Holden, Christian Strauss, Walter Werbeck, Emma Moore u. a.[39]

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Broadway Database — 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Штраус Рихард // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  6. ↑ LIBRIS — 2018.
  7. ↑ https://www.musicsperlacobla.cat/compositor.php?autor_id=2364
  8. ↑ Richard Strauss
  9. ↑ «Richard Georg Strauss»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 18-ին։ Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 16 
  10. ↑ «Richard Strauss / Werke, Abschnitt Sinfonische Dichtung und Orchesterwerke» (գերմաներեն) 
  11. ↑ «Richard Strauss / Werke, Abschnitt Andere Instrumentalwerke, Kammermusik, Klaviermusik» (գերմաներեն) 
  12. ↑ 12,0 12,1 Կաղապար:Literatur
  13. ↑ 13,0 13,1 «Richard Strauss / Werke, Abschnitt Lieder» (գերմաներեն)  Nachzählen ergab 213 Lieder, davon 15 mit Orchester und 2 Melodrame
  14. ↑ «Werke | Richard Strauss» (գերմաներեն)  Abzählen der Titel im Abschnitt Chorwerke ergibt 27, insgesamt handelt es sich um ca. 45 Chöre
  15. ↑ «Richard Strauss / Werke, Abschnitt Opern» (գերմաներեն)  Nachzählen ergab 16 Opern, da Ariadne auf Naxos als op. 60(1) und op. 60(2) doppelt gezählt wird
  16. ↑ 16,0 16,1 Gilliam & Youmans 2001
  17. ↑ «Richard Strauss facts, information, pictures»։ encyclopedia.com։ Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 29 
  18. ↑ Schonberg, Harold: Životy velkých skladatelů. Praha: BB Art, 2006. ISBN 807341905X
  19. ↑ Listed in Wilhelm 1989, էջեր. 298–299 . Details in Trenner 2003
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 20,8 | autor = Kurt Wilhelm| tytuł = Richard Strauss persönlich: Eine Bildbiographie| wydawca = Henschel| miejsce = Berlin| rok = 1999| isbn = 3-89487-326-4| strony = 148}}
  21. ↑ Trenner, 2003, էջ 292
  22. ↑ Trenner, 2003, էջ 357
  23. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
  24. ↑ Ступель А.М., Рихард Штраус, Л., 1972; Марек Дж., Рихард Штраус. Последний романтик, М., 2002.
  25. ↑ Trenner, 2003, էջ 322
  26. ↑ | czasopismo = Zeitschrift für Bayerische Landesgeschichte| wolumin = Band 47| numer = Heft 1| miejsce = München| rok = 1984| strony = 398}}
  27. ↑ Trenner, 2003, էջ 452
  28. ↑ |url = http://www.orden-pourlemerite.de/mitglieder/richard-georg-strauss?m=2&u=9&p=2 |tytuł = Richard Georg Strauss |opublikowany = Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste |język = de |data dostępu = 2020-01-15}}
  29. ↑ Trenner, 2003, էջ 595
  30. ↑ Kater, Michael H. (2000). Composers of the Nazi Era, p. 262. London: Oxford University Press 1999. 978-0-19-509924-9
  31. ↑ |6571d31ea23446598e29b275f1b215c7|Richard Strauß - Ein Leben für die Musik|Abruf=2018-12-26}}
  32. ↑ «Filmdaten»։ British Film Institute (գերմաներեն) 
  33. ↑ «Inhaltsangabe»։ Arthaus (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-07-14-ին  Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.
  34. ↑ «Inhaltsangabe»։ 3sat (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-06-12-ին 
  35. ↑ «Inhaltsangabe»։ Österreichischer Rundfunk (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-06-13-ին  Archived 2014-08-05 at the Wayback Machine.
  36. ↑ «Inhaltsangabe»։ arte (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-06-14-ին  Archived 2015-09-24 at the Wayback Machine.
  37. ↑ «Inhaltsangabe»։ ARD (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-20-ին 
  38. ↑ «Inhaltsangabe»։ ARD (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-07-14-ին 
  39. ↑ «Inhaltsangabe»։ ServusTV (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-16-ին  Archived 2014-10-31 at the Wayback Machine.

ԳրականությունԽմբագրել

  Richard Strauss Վիքիպահեստում
  • Del Mar, Norman (3 vols. 1962–1973). Richard Strauss: A Critical Commentary on his Life and Works. London: Barrie & Jenkins. 0-214-15735-0. Ithaca, New York: Cornell Univ Press, 1986. 0-8014-9319-6
  • Kennedy, Michael (2006). The Oxford Dictionary of Music, 985 pages, 0-19-861459-4
  • Murray, David (1998), "Richard Strauss", in Stanley Sadie, (Ed.), The New Grove Dictionary of Opera, Vol. Three, pp. 565–575. London: Macmillan Publishers, Inc. 1998. 0-333-73432-7, 1-56159-228-5.
  • Tuchman, Barbara W. (1966, reprinted 1980). The Proud Tower chapter 6. Macmillan, London. 0-333-30645-7.
  • Youmans, Charles (2005). Richard Strauss's Orchestral Music and the German Intellectual Tradition: the Philosophical Roots of Musical Modernism. Bloomington: Indiana University Press. 0-253-34573-1.

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ռիխարդ Շտրաուս հոդվածին
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռիխարդ_Շտրաուս&oldid=8520767» էջից