Վիքիպեդիա

Շոկ

Շոկ՝ օրգանիզմի ընդհանուր ծանր վիճակ, որը պայմանավորված է օրգանների ոչ նորմալ արյան մատակարարմաբ (համակարգային հիպոպերֆուզիա)[1][2]։ Շոկի վաղ նշաններն են թուլությունը, սրտի կծկումների հաճախականության մեծացումը (տախիկարդիա), արագացած շնչառությունը (հիպերվենտիլյացիա), առատ քրտնարտադրությունը, անհանգաստությունը և ծարավի զգացումը։ Վիճակի վատթարացման դեպքում հնարավոր է դիտվել գիտակցության կորուստ և նույնիսկ սրտի կանգ[1]։

Շոկ
Տեսակհամախտանիշ և ախտանիշ կամ նշան
ՊատճառԱրյունահոսություն, սրտի վնասում և այլն
Հիվանդության ախտանշաններՏախիկարդիա, հիպոտենզիա, գիտակցության խանգարումներ և այլն
ՀՄԴ-9785.50
ՀՄԴ-10R57
ՄահացությունԲարձր մահացություն՝ կախված տեսակից
 Shock (circulatory) Վիքիպահեստում

Պայմանավորված առաջացման պատճառով՝ տարբերում են շոկերի չորս հիմնական տեսակներ։ Դրանք են՝

Հիպովոլեմիկ շոկը պայմանավորված է մեծ քանակությամբ արյան կորստով, ծանր լուծով կամ փսխումներով[1]։ Կարդիոգեն շոկի առաջացման պատճառ կարող են լինել սրտամկանի ինֆարկտը կամ սրտի սալջարդը[1]։ Օբստրուկտիվ շոկի կարող է բերել սրտի տանպոնադան կամ լարված պնևմոթորաքսը[1]։ Սեպսիսը, անաֆիլաքսիան, ողնուղեղի վերին սեգմենտների վնասումները, տարատեսակ գերդոզավորումները կարող են հանգեցնել օբստրուկտիվ շոկի զարգացման[1][3]։

Ախտորոշումը դրվում է հիմնվելով ընդհանուր սիմպտոմների, ֆիզիկալ զննման և լաբորատոր թեստերի տվյալների վրա[2]։ Պացիենտի մոտ նվազած զարկային (պուլսային ճնշում- սիստոլիկ և դիաստոլիկ ճնշումների տարբերություն) ճնշումը և սրտի կծկումների հաճախացումը կարող են վկայել շոկի զարգացման մասին[1]։ Ավելի մեծ դիագնոստիկ նշանակություն ունի շոկային ինդեքսը, որն որոշվում է սրտի կծկումների հաճախականությունը բաժանելով սիստոլիկ ճնշմանը։ Շոկի ինդեքսի 0․8-ից բարձր արժեքները հաստատում են շոկի առկայությունը[4][5]։

Շոկի բուժումը պայմանավորված է առաջացման գործոնով[2]։ Պացիենտի մոտ պետք է ապահովել շնչուղիների անցանելությունը և պատշաճ շնչառությունը[2]։ Հայտնաբերվում և վերացվում են արյունահոսությունները (վիրահատական միջամտությամբ կամ էմբոլիզացիայով)[2]։ Գրեթե միշտ կատարվում է ներերակային հեղուների՝ Ռինգերի լուծույթի, պահեստավորված արյան կարմիր բջիջների փոխներարկում[2]։ Կարևոր է նաև մարմնի նորմալ ջերմաստիճանի պահպանումը[2]։ Որոշ դեպքերում կա վազոպրեսորների կիրառման անհրաժեշտություն[2]։ Շոկը բավականին հաճախ է հանդիպում և ունի մահացության մեծ ռիսկ։ ԱՄՆ-ում անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունք են ընդունվում 1․2 մլն շոկով պացիենտներ, որոնց մահացության ռիսկը կազմում է 20-50%[6]։

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

Շոկի կլինիկական պատկերը տարբեր է։ Որոշ պացիենտնենի մոտ դիտվում է միայն թուլություն և գիտակցության կորուստ[7]։ Շոկի նշաններն են ցածր զարկերակային ճնշումը, օլիգուրիան, գիտակցության խանգարումները[7]։ Այն պացիենտները, որոնք ընդունում են β-պաշարիչներ, աթլետիկ են կամ շոկի առաջացման պատճառը ներորովայնային արյունահուսությունն է, 30% դեպքերում հնարավոր է նորմալ սրտի կծկումների հաճախականություն[8]։ Շոկի տարբեր տեսակների դեպքում կարող են դիտվել այլ յուրահատուկ սիմպտոմներ։

Շոկի վաղ նշաններից են լորձաթաղանթների չորությունը, մաշկի տուրգորի իջցումը, մազանոթների երկարած վերալցումը, պերիֆերիկ թույլ պուլսը և սառը վերջույթները[9]։

Հիպովոլեմիկ խմբագրել

Հիմնական հոդվածներ՝ Հիպովոլեմիա և Հիպովոլեմիկ շոկ

Շոկի ամնեահաճախ հանդիպող տեսակը հիպովոլեմիկն է։ Հիպովոլեմիկ շոկի զարգացման հիմքում ընկած է շրջանառող արյան ծավալի փոքրացումը[7]։ Հիմնական պատճառն արյունահոսությունն է, սակայն երեխաների դեպքում հաճախ պատճառը ծանր փորլուծություններն ու փսխումներն են[10]։ Ավելի հազվադեպ պատճառներն են այրվածքները, պոլիուրիան՝ պայմանավորված շաքարային դիաբետով կամ ոչ շաքարային դիաբետով[10]։

Արյունահոսության դասեր[11]
Դաս Արյան կորուստ Պատասխան Բուժում
I <15 %(0.75 l) թույլ տախիկարդիա, նորմալ ԶՃ մինիմալ
II 15-30 %(0.75-1.5 l) տախիկարդիա, թույլ հիպոտենզիա ներերակային հեղուկներ
III 30-40 %(1.5-2 l) արտահայտված տախիկարդիա, հիպոտենզիա,

գիտակցության մթագնում

հեղուկներ և էրիթրացիտար

զանգված

IV >40 %(>2 l) ԶՃ և սրտի զարկերի հաճախականության կրիտիկական ցուցանիշներ ագրեսիվ ներեակային

Հիպովոլեմիկ շոկի նշանները և ախտանիշներն են՝

  • արագ, թույլ, թելանման պուլսը՝ պայմանավորված արյան ծավալի փոքրացումով և կոմպենսատոր տախիկարդիայով,
  • սառը մաշկը՝ պայմանավորված վազոկոնստիկցիայով,
  • հաճախացած և մակերեսային շնչառությունը՝ պայմանավորված սիմպաթիկ նյարդային համակարգի ակտիվացմամբ և ացիդոզով,
  • հիպոթերմիան՝ պայմանավորված հիպոպերֆուզիայով և քրտինքի գոլորշացումով,
  • ծարավը և չոր բերանը՝ պայմանավորված հեղուկի պակասումով,
  • հատկապես ստորին վերջույթների սառը և բծավոր մաշկը (Livedo reticularis)՝ պայմանավորված մաշկի հիպոպերֆուզիայով։

Կախված ֆիզիկական նշաններից՝ հեմոռագիկ շոկի ծանրության աստիճանը գնահատում են 1-4։ Շատ կարևոր դիագնոստիկ նշանակություն ունի շոկի ինդեքսը[5]։ Հղիությամբ պայմանավորված արյունահոսության և շոկի զարգացման միչև կապը հաստատված չէ[12]։

Կարդիոգեն խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Կարդիոգեն շոկ

Կարդիոգեն շոկը հետևանք է սրտի պոմպային ֆունկցիայի անբավարարության[7]։ Սրա պատճառ կարող է հանդիսանալ սրտամկանի վնասումը՝ հաճախ պայմանավորված սրտամկանի ինֆարկտով։ Կարդիոգեն շոկի այլ պատճառներն են դիսռիթմիաները, կարդիոմիոպաթիաները/միոպաթիաները, սրտային անբավարարությունը, միոկարդի սալջարդը կամ սրտի փականային հիվանդությունները։

Կարդիոգեն շոկի սիմպտոմներն են՝

Օբստրուկտիվ խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Օբստրուկտիվ շոկ

Շոկի օբստրուկտիվ տեսակի պատճառը արյան մեծ և փոքր շրջանառություների անոթների ֆիզիկական օբստրուկցիաներն են։ Օբստրուկտիվ շոկի զարգացմանը կարող են նպաստել՝

Օբստրուկտիվ շոկի շատ սիմպտոմները նման են կարդիոգեն շոկին, սակայն բուժումները տարբերվում են։ Օբստրուկտիվ շոկի սիմպտոմներն են՝

Վերաբաշխական խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Վերաբաշխական շոկ

Վերաբաշխական շոկի առաջացման հիմքում ընկած է արյան անոթների լայնացումը[7][16]։ Լայնացումը կարող է պայմանավորված լինել համակարգային բորբոքումով (օր․՝ սեպտիկ շոկ), անաֆիլաքսիայով կամ ոնուղեղի վնասումով (նեյրոգեն շոկ)։

Հիմնական հոդված՝ Սեպտիկ շոկ

Էնդոկրին խմբագրել

Էնդոկրին «շոկը» չի համարվում շոկի ենթատեսակ, սակայն էնդոկրին ծանր խանգարումները կարող են շոկի զարգացման պատճառ դառնալ։

Պատճառներ խմբագրել

Տեսակ Պատճառներ
Հիպովոլեմիկ հեղուկի կորուստ արյունահոսության, լուծի

կամ փսխման հետևանքով

Կարդիոգեն սրտի վնասման հետևանքով արյան ոչ նորմալ արտամղում
Օբստրուկտիվ արյան անցման խանգարում դեպի սիրտ կամ սրտից
Վերաբաշխական արյան վերաբաշխում[20]

Շոկը մի շարք հիվանդությունների վերջնակետն է[10]։ Այս վիճակը խիստ մահաբեր է համարվում, քանի որ խանգարվում է արյան շրջանառությունը[21]։ Կախված առաջացման գործոններից՝ դասակարգվում է չորս հիմնական տեսակների՝ հիպովոլեմիկ, վերաբաշխական, կարդիոգեն և օբստրուկտիվ[22], սակայն կան նաև հավելյալ տեսակներ, օրինակ՝ էնդոկրինը[10]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

 
Պերֆուզիայի խանգարման հետևանքով բջիջներում տեղի ունեցող փոփոխությունները։

Բջջային մակարդակում շոկը բնորոշվում է թթվածնի պահանջի և մատակարարման անհամապատասխանությամբ[7]։ Շոկն ունի զարգացման չորս փուլեր[23]։

Շոկի վտանգավորությունը կայանում է նրանում, որ այն զարգանում է դրական հետադարձ կապի մեխանիզմով։ Վատ արյունամատակարարումը հանգեցնում է բջիջների վնասման, որն էլ իր հերթին բերում է բորբոքային պատասխանի զարգացման։ Արդյունքում բորբոքման տեղամասում տեղի է ունենում արյան կենտրոնացում և այդ տեղամասում ապահովվում է սննդանյութերի նորմալ քանակությունը։ Սակայն եթե օրգանիզմում միանգամից տարբեր տեղամասերում տեղի է ունենում արյան կենտրոնացում այլ օրգանները և հյուսվածքները չեն ստանում բավարար սննդանյութեր։ Արդեն պարզ է, որ այս պրոցեսը շղթայական ընթացք ունի և բուժումը պետք է սկսվի անհապաղ[4]։

Սկզբնական խմբագրել

Այս փուլի ընթացքում հիպոպերֆուզիան հանգեցնում է հիպօքսիայի, որի հետևանքով ակտիվանում է գլիկոլիզը։ Բջիջներում կատարվում է լակտատի խմորում։ Քանի որ էլեկտրոնների տեղափոխման շղթայի էլեկտրոնների վերջնական ակցեպտորը թթվածինն է, դրա բացակայության դեպքում պիրուվատի անցումը Կրեբսի ցիկլ կանգնում է և պիրուվատը լակտատ դեհիդրոգենազայով վերափոխվում է լակտատի։ Լակտատի մեծ քանակությամբ կուտակումը բերում է ացիդոզի զարգացման։

Կոմպենսատոր խմբագրել

Այս փուլում օրգանիզմը սկսում է ակտիվացնել տարբեր նյարդային, հումորալ, կենսաքիմիական մեխանիզմներ՝ ստեղծված վիճակը շտկելու համար։ Ի պատասխան մետաբոլիկ ացիդոզի պացիենտի մոտ սկսում է հիպերվենտիլյացիա, որպեսզի օրգանիզմից դուրս բերվի CO2-ը։ Քանի որ CO2-ը պայմանավորում է արյան թթվայնությունը, հիպերվենտիլյացիայի միջոցով օրգանիզմից դուրս է բերվում թթվային ագենտը՝ նորմալ pH-ը շտկելու նպատակով։ Զարկերակներում առկա բարոռեցեպտորները ընկալում են հիպոտենզիան և նպաստում են մեծ քանակությամբ էպինեֆրինի և նորէպինեֆրինի ձերբազատմանը, ինչպես նաև արյան վերաբաշխմանը դեպի կենսական կարևոր օրգաններ։ Արդյունքում մյուս օրգաններում զարգանում է հիպոպերֆուզիա։ Նորէպինեֆրինի ազդեցությամբ զարգանում է հիմնականում վազոկոնստրիկցիա և թույլ տախիկարդիա, իսկ էպինեֆրինը բերում է գլխավորապես տախիկարդիայի զարգացման։ Այս երկուսի միասնական ազդեցության հետևանքով զարկերակային ճնշումը բարձրանում է։ Երիկամների հիպոպերֆուզիան հանգեցնում է ռենին-անգիոտենզին-ալդոստերոնային համակարգի ակտիվացման, որն էլ իր հերթին նպաստում է հիպերտենզիայի զարգացմանը։ Օրգանիզմում ստեղծված նման վիճակի հետևանքով երիկամները, ստամոքսաղիքային համակարգը և այլ օրգաններ չեն ստանում բավարար արյունամատակարարում։

Պրոգրեսիվ խմբագրել

Համապատասխան բուժման բացակայության դեպքում շոկը հասնում է պրոգրեսիվման փուլին։ Այս փուլում կոմպենսատոր մեխանիզմները սկսում են հյուծվել։ Քանի որ բջիջիները արդեն երկար ժամանակ է ինչ հիպոպերֆուզիայի վիճակում են, նատրիումի իոնները սկսում են անցնել ներբջջային տարածություն և միաժամանակ կալիումի իոններն անցնում են արտաբջջային միջավայր։ Երկարատև հիպօքսիայով պայմանավորված՝ անաերոբ մետաբոլիզմը սկսում է գերակշռել։ Գլիկոլիզի հետևանքով բջիջներում սկսում է կուտակվել մեծ քանակությամբ լակտատ, որի հետևանքով խորանում է մետաբոլիկ ացիդոզը։ Անոթների մկանային շերտը և նախամազանոթային սեղմանները սկսում են թուլանալ[17]։ Անոթներում բարձրանում է հիդրոստատիկ ճնշումը և դրան հիստամինի ձերբազատման գումարումը հանգեցնում է անոթների թափանցելիության մեծացման։ Արդյունքում արյունը դառնում է մածուցիկ, որի հետևանքով են միկրոշրջանառությունում տեղի է ունենում սլաջավորում։ Հիպոպերֆուզիայի հետևանքով օրգանները սկսում են վնասվել[17], մասնավորապես աղիներում զարգանում են իշեմիա, բակտերիաները սկսում են անցնել արյան հուն և մակածել էնդոտոքսիկ շոկ[4][17]։

Ռեֆրակտեր խմբագրել

Այս փուլում կենսական կարևոր օրգանների անբավարարություն է զարգանում և շոկը այլևս շտկելի չէ։ Սկսում են վնասվել և մահանալ գլխուղեղի բջիջները, որի հետևանքով էլ պացիենտը մահանում է։ Այս փուլում շոկի անշրջելիության գլխավոր պատճառներից է բջիջներում ԱԵՖ-ի դեգրադացիան ադենոզինի։ Ադենոզինը հեշտությամբ անցնում է արտաբջջային տարածություն և հետագայում առաջացնում է վազոդիլատացիա։ Ադենոզինի հետագա նյութափոխանակության արդյունքում արտադրվում է միզաթթու։ Այս փուլում թթվածնի նորմալ քանակների ապահովումը չի կարող շտկել իրավիճակը, քանի որ բջիջներում այլևս ադենոզինի քանակը շատ քիչ է ԱԵՖ սինթեզելու համար , իսկ բջիջները ունակ են սինթեզել ադենոզինի անհրաժեշտ քանակության ընդամենը 2%-ը մեկ ժամում[4]։

Ախտորոշում խմբագրել

Շոկի ախտորոշումը հիմնվում է ընդհանուր սիմպտոմների ճանաչման, ֆիզիկալ հետազոտությունների և լաբորատոր թեստերի արդյունքների վրա։ Պացիենտի ոչ բոլոր սիմպտոմներն են շոկի սպեցիֆիկ նշաններ, այդ պատճառով ստեղծվել են միջոցներ (շոկային ինդեքս) ախտորոշումը ավելի հստակ և վաղ կատարելու համար[24]։

Շոկի ընթացքում դիտվող առաջին փոփոխությունները սրտի արտամղման ծավալի փոքրացումն է և խառը երակային սատուրացիայի իջեցումը, որը չափվում է թոքային զարկերակում՝ թոքային զարկերակի կաթետրի միջոցով։ Շոկի հարաճման ժամանակ ակտիվանում է գլիկոլիզը, որի հետևանքով սկսում է կուտակվել լակտատ և զարգանում է ացիդոզ։ Կրծքավանդակի ռենտգեն կամ ուլտրաձայնային հետազոտությունները կարող են որոշակի պատկերացումներ տալ հեմոդինամիկայի մասին[7][8]։

Վարում խմբագրել

Մեծահասակների սեպտիկ շոկի բուժման մասին ավելի շատ տվյալներ կան[10]։ Վարման կարևոր բաղադրիչներից է շնչառության ապահովումը ինտուբացիայի միջոցով՝ ռեսպիրատոր անբավարարություններից խուսափելու համար։ Օքսիգենացումը, հեղուկների ներերակային ներարկումները, ոտքերի պասիվ բարձր դիրքը (ոչ Տրենդելենբուրգյան դիրք) և ծանր արյունահոսության դեպքում արյան փոխներարկումը պետք է սկսվեն անհապաղ[7]։ Շատ կարևոր է մարմնի նորմալ ջերմաստիճանի պահպանումը[25] և հիպոթերմիայի կանխումը, ցավազրկումը և անհանգստության վերացումը[7]։ Շոկի բուժման լավագույն արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է սիմպտոմների վաղ հայտնաբերում և բուժման անհապաղ սկսում[21]։

Հեղուկներ խմբագրել

Շոկի դեպքում հիմնականում կատարվում է ագրեսիվ ներերակային հեղուկների ներարկում (օրինակ 1–2 լիտր ֆիզիոլոգիական լուծույթ 10 րոպե կամ 20 մլ/կգ երեխաների դեպքում)[26]։ Կոլոիդների և կրիստալոիդների կիրառումը տալիս է գրեթե նույն արդյունքը[27]։ Ծանր վիճակով պացիենտների դեպքում բալանսավորված կրիստալոիդները և իզոտոնիկ լուծույթների կիրոռումը նույնպես բերում են նույն արդյունքների[28]։ Հեմոգլոբինի նորմալ մակարդակը ապահովելու համար պացիենտներին կատավում է էիրթրոցիտար զանգվածի փոխներարկում[7]։

Որովայնի և կրծքավանդակի թափանցող վնասվածքների դեպքում հեղուկների ներարկումները սահմանափակ են կատարվում, որպեսզի պահպանվի թույլ հիպոտենզիան (պերմիսիվ հիպոտենզիա)[29]։ Ուշադրություն է դարձվում միջին զարկերակային ճնշմանը (60 մ․մ․ս․ս․), սիստոլիկ ճնշմանը (70–90 մ․մ․ս․ս․)[7][30]։ Կան դեպքեր, երբ կիրառվում են հիպերտոնիկ լուծույթներ[31]։

Դեղամիջոցներ խմբագրել

 
Ադրենալինի ներարկիչ

Ներերակային հեղուկներով զարկերակային ճնշման կայունացման անարդյունավետության դեպքում կիրառվում են վազոպրեսորներ։ Շոկի դեպքում վազոպրեոսորներից հիմնականում կիրառվում են նորէպինեֆրինը, ֆենիլէֆրինը, դոպամինը և դոբուտամինը։

Չկան հաստատված տվյալներ, թե որ վազոպրեսորն է ավելի արդյունավետ շոկի դեպքում[32], սակայն դոպամինի օգտագործումը կարող է հանգեցնել առիթմիաների զարգացման՝ ի տարբերություն նորէպինեֆրինի[33]։ Տրավմաների կամ հեմոռագիկ շոկերի դեպքում վազոպրեսորները ելքի վրա էական ազդեցություն չեն ունենում[34], սակայն դրական էֆեկտ կա նեյրոգեն շոկի դեպքում[19]։ Ակտիվացված պրոտեին C-ն սեպտիկ շոկի բուժման հարցում դրական արդյունքների չի հանգեցնում[35]։ Նատրիումի բիկարբոնատի կիրառումը նույնպես հակասակն է, քանի որ այս դեպքում չկան էական դրական ազդեցություններ[36]։ Ընդհանրապես, նատրիումի բիկարբոնատը կիրառելի է, եթե pH< 7.0[36]։

Անաֆիլակտիկ շոկի բուժումը կատարվում է էպինեֆրինով։ Բայցի այդ կիրառվում են նաև հակահիստամինային պրեպարատներ (բենադրիլ, դիֆենհիդրամին, ռանտիդին), ալբուտերոլ և ստերոիդներ։

Մեխանիկական աջակցություն խմբագրել

Բուժման նպատակներ խմբագրել

Բուժման նպատակներն են ապահովել նորմալ միզագոյացումը (>0.5 մլ/կգ/ժ), կենտրոնական երակային ճնշման 8–12 մ․մ․ս․ս․ և միջին զարկերակային ճնշման 65-95 մ․մ․ս․ս․ ցուցանիշներ։ Տրավմաների դեպքում նպատակը արյունահոսությունների դադարեցնումն է։ Նորմալ միզագոյացումը վկայում է երիկամների նորմալ պերֆուզիայի մասին։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Սեպտիկ շոկը ամենահաճախ հանդիպող շոկի տեսակն է։ Տրավմաների 1-2% դեպքերում զարգանում է արյան կորստով պայմանավորված շոկ[30]։ Ինտենսիվ թերապիայի բաժամունք ընդունված պացիենտների մոտ մեկ երրորդի մոտ առկա է շոկ[38], որից մոտ 20%-ը՝ կարդիոգեն, 20%-ը՝ հիպովոլեմիկ և 60%-ը՝ սեպտիկ[39]։

Կանխատեսումներ խմբագրել

 
Սեպսիսից մահացությունը

Շոկի ելքի կանխատեսումը կախված է առաջացման պատճառից և առկա այլ խնդիրների ծանրության աստիճանից։ Հիպովոլեմիկ, անաֆիլակտիկ և նեյրոգեն շոկերը սովորաբար բուժելի են և լավ են ենթարկվում դեղորայքային բուժման։ Սեպտիկ շոկի մահացության ռիսկը մոտ 30-80% է, իսկ կարդիոգեն շոկինը՝ 70-90%[40]։

Պատմություն խմբագրել

Չկան ապացույցներ, ըստ որի շոկ բառը իր ներկայիս իմաստով կիրառվել է մինչև 1743թ․-ը։ Սակայն կան ապացույցներ, որ Հիպոկրատն օգտագործել է exemia տերմինը «արյունը քամված» վիճակը բնութագրելու համար[41]։ Շոկ կամ «choc» բառը առաջին անգամ կիրառվել է 1740թ․-ին Անրի-Ֆրանսուա Լեդրանի Traité ou Reflexions Tire'es de la Pratique sur les Playes d'armes à feu աշխատության անգլերեն թարգմանության մեջ։ Այստեղ «choc»-ը ներկայացվում է որպես աձագանք հրթիռի հանկարծակի զարկին[42]։

Նախքան Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսեցին առաջ քաշվել շոկի պաթոֆիզիոլոգիայի հիպոթեզեր։ Ամենահաջող վարկածը Ջորջ Վ․ Քրայլի 1899թ․-ի An Experimental Research into Surgical Shock աշխատությունում ներկայացված միտքն էր, ըստ որի շոկը շրջանառային կոլապսի վիճակ է՝ պայմանավորված նյարդային գերակտիվացումով։ Հետագայում ներկայացված մրցակցային վարկածներից էր 1905-ին Մալքոմի կողմից ներկայացված վարկածը, ըստ որի շոկի պաթոլոգիական նշանները և սիմպտոմները զարգանում են երկարատև վազոկոնստրիկցիայի հետևանքով։ Հետագայում Ուոլտեր Քենոնի և Ուիլյամ Բեյլիսի կողմից կատարված հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ տրավմաների կամ տոքսինների ազդեցության հետևանքով անոթների թափանցելության բարձրացման երևույթը շոկի մի շարք մանիֆեստացիաների զարգացման պատճառն է։ 1972 թ.-ին Հինշոուն և Քոքսը առաջարկեցին շոկի դասակարգման համակարգը, որն օգտագործվում է մինչ այսօր[40]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 International Trauma Life Support for Emergency Care Providers (8 ed.). Pearson Education Limited. 2018. էջեր 172–173. ISBN 978-1292-17084-8.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 ATLS - Advanced Trauma Life Support - Student Course Manual (10 ed.). American College of Surgeons. 2018. էջեր 43–52, 135. ISBN 978-78-0-9968267.
  3. ↑ Smith, N; Lopez, RA; Silberman, M (2019 թ․ հունվար). «Distributive Shock». PMID 29261964. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Guyton, Arthur; Hall, John (2006). «Chapter 24: Circulatory Shock and Physiology of Its Treatment». In Gruliow, Rebecca (ed.). Textbook of Medical Physiology (11th ed.). Philadelphia, Pennsylvania: Elsevier Inc. էջեր 278–288. ISBN 978-0-7216-0240-0.
  5. ↑ 5,0 5,1 Olaussen A, Blackburn T, Mitra B, Fitzgerald M (2014 թ․ հունիս). «Review article: shock index for prediction of critical bleeding post-trauma: a systematic review». Emergency Medicine Australasia. 26 (3): 223–8. doi:10.1111/1742-6723.12232. PMID 24712642. S2CID 19881753.
  6. ↑ Tabas, Jeffrey; Reynolds, Teri (2010). High Risk Emergencies, An Issue of Emergency Medicine Clinics - E-Book. Elsevier Health Sciences. էջ 58. ISBN 978-1455700257.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջեր 165–172. ISBN 978-0-07-148480-0.
  8. ↑ 8,0 8,1 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջեր 174–175. ISBN 978-0-07-148480-0.
  9. ↑ Assessing dehydration and shock. National Collaborating Centre for Women's and Children's Health (UK). Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 9-ին. {{cite book}}: |website= ignored (օգնություն)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Silverman, Adam (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Shock: A Common Pathway For Life-Threatening Pediatric Illnesses And Injuries». Pediatric Emergency Medicine Practice. 2 (10).
  11. ↑ Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. ISBN 978-0-07-148480-0.
  12. ↑ Pacagnella RC, Souza JP, Durocher J, Perel P, Blum J, Winikoff B, Gülmezoglu AM (2013). «A systematic review of the relationship between blood loss and clinical signs». PLOS ONE. 8 (3): e57594. Bibcode:2013PLoSO...857594P. doi:10.1371/journal.pone.0057594. PMC 3590203. PMID 23483915.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  13. ↑ Pich, H.; Heller, A.R. (2015 թ․ մայիս). «Obstruktiver Schock». Der Anaesthesist (գերմաներեն). 64 (5): 403–419. doi:10.1007/s00101-015-0031-9. ISSN 0003-2417. PMID 25994928. S2CID 39461027.
  14. ↑ Cheatham, Michael Lee (2009 թ․ ապրիլ). «Abdominal compartment syndrome». Current Opinion in Critical Care. 15 (2): 154–162. doi:10.1097/MCC.0b013e3283297934. ISSN 1531-7072. PMID 19276799. S2CID 42407737.
  15. ↑ Cheatham, Michael L.; Malbrain, Manu L. N. G.; Kirkpatrick, Andrew; Sugrue, Michael; Parr, Michael; De Waele, Jan; Balogh, Zsolt; Leppäniemi, Ari; Olvera, Claudia; Ivatury, Rao; D'Amours, Scott (2007 թ․ հունիս). «Results from the International Conference of Experts on Intra-abdominal Hypertension and Abdominal Compartment Syndrome. II. Recommendations». Intensive Care Medicine. 33 (6): 951–962. doi:10.1007/s00134-007-0592-4. ISSN 0342-4642. PMID 17377769. S2CID 10770608.
  16. ↑ Isaac, Jeff. (2013). Wilderness and rescue medicine. Jones & Bartlett Learning. ISBN 9780763789206. OCLC 785442005.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. (2007). Robbins Basic Pathology (8th ed.). Saunders Elsevier. pp. 102–103 978-1-4160-2973-1
  18. ↑ «Surviving Sepsis Campaign Responds to ProCESS Trial» (PDF). Surviving Sepsis Campaign. Survivingsepsis.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 25-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Cocchi MN, Kimlin E, Walsh M, Donnino MW (2007 թ․ օգոստոս). «Identification and resuscitation of the trauma patient in shock». Emergency Medicine Clinics of North America. 25 (3): 623–42, vii. CiteSeerX 10.1.1.688.9838. doi:10.1016/j.emc.2007.06.001. PMID 17826209.
  20. ↑ Elbers PW, Ince C (2006). «Mechanisms of critical illness--classifying microcirculatory flow abnormalities in distributive shock». Critical Care. 10 (4): 221. doi:10.1186/cc4969. PMC 1750971. PMID 16879732.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  21. ↑ 21,0 21,1 «Definition, classification, etiology, and pathophysiology of shock in adults». UpToDate. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 22-ին.
  22. ↑ Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջ 168. ISBN 978-0-07-148480-0.
  23. ↑ Armstrong, D.J. (2004). Shock. In: Alexander, M.F., Fawcett, J.N., Runciman, P.J. Nursing Practice. Hospital and Home. The Adult.(2nd edition): Edinburgh: Churchill Livingstone.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
  24. ↑ Lembke, Kelly; Parashar, Sanjay; Simpson, Steven (2017 թ․ հոկտեմբերի 1). «Sensitivity and Specificity of SIRS, qSOFA and Severe Sepsis for Mortality of Patients Presenting to the Emergency Department With Suspected Infection». Chest (անգլերեն). 152 (4): A401. doi:10.1016/j.chest.2017.08.427. ISSN 0012-3692.
  25. ↑ Nolan JP, Pullinger R (2014 թ․ մարտ). «Hypovolaemic shock». BMJ. 348 (mar07 1): g1139. doi:10.1136/bmj.g1139. PMID 24609389. S2CID 45691590.
  26. ↑ American College of Surgeons (2008). Atls, Advanced Trauma Life Support Program for Doctors. Amer College of Surgeons. էջեր 58. ISBN 978-1-880696-31-6.
  27. ↑ Lewis SR, Pritchard MW, Evans DJ, Butler AR, Alderson P, Smith AF, Roberts I (2018 թ․ օգոստոս). «Colloids versus crystalloids for fluid resuscitation in critically ill people». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8: CD000567. doi:10.1002/14651858.CD000567.pub7. PMC 6513027. PMID 30073665.
  28. ↑ Liu, C; Lu, G; Wang, D; Lei, Y; Mao, Z; Hu, P; Hu, J; Liu, R; Han, D; Zhou, F (2019 թ․ նոյեմբեր). «Balanced crystalloids versus normal saline for fluid resuscitation in critically ill patients: A systematic review and meta-analysis with trial sequential analysis». The American Journal of Emergency Medicine. 37 (11): 2072–2078. doi:10.1016/j.ajem.2019.02.045. PMID 30852043.
  29. ↑ Marx, J (2010). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition. Philadelphia, PA: Mosby/Elsevier. էջ 2467. ISBN 978-0-323-05472-0.
  30. ↑ 30,0 30,1 Cherkas, David (2011 թ․ նոյեմբեր). «Traumatic Hemorrhagic Shock: Advances In Fluid Management». Emergency Medicine Practice. 13 (11): 1–19, quiz 19-20. PMID 22164397. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 18-ին.
  31. ↑ Wu MC, Liao TY, Lee EM, Chen YS, Hsu WT, Lee MG, Tsou PY, Chen SC, Lee CC (2017 թ․ նոյեմբեր). «Administration of Hypertonic Solutions for Hemorrhagic Shock: A Systematic Review and Meta-analysis of Clinical Trials». Anesthesia and Analgesia. 125 (5): 1549–1557. doi:10.1213/ANE.0000000000002451. PMID 28930937. S2CID 39310937.
  32. ↑ Gamper, Gunnar; Havel, Christof; Arrich, Jasmin; Losert, Heidrun; Pace, Nathan Leon; Müllner, Marcus; Herkner, Harald (2016 թ․ փետրվարի 15). «Vasopressors for hypotensive shock». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD003709. doi:10.1002/14651858.CD003709.pub4. ISSN 1469-493X. PMC 6516856. PMID 26878401.
  33. ↑ Gamper G, Havel C, Arrich J, Losert H, Pace NL, Müllner M, Herkner H (2016 թ․ փետրվար). «Vasopressors for hypotensive shock». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD003709. doi:10.1002/14651858.CD003709.pub4. PMC 6516856. PMID 26878401.
  34. ↑ Diez C, Varon AJ (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Airway management and initial resuscitation of the trauma patient». Current Opinion in Critical Care. 15 (6): 542–7. doi:10.1097/MCC.0b013e328331a8a7. PMID 19713836. S2CID 19918811.
  35. ↑ Martí-Carvajal AJ, Solà I, Gluud C, Lathyris D, Cardona AF (2012 թ․ դեկտեմբեր). «Human recombinant protein C for severe sepsis and septic shock in adult and paediatric patients». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12: CD004388. doi:10.1002/14651858.CD004388.pub6. PMC 6464614. PMID 23235609.
  36. ↑ 36,0 36,1 Boyd JH, Walley KR (2008 թ․ օգոստոս). «Is there a role for sodium bicarbonate in treating lactic acidosis from shock?». Current Opinion in Critical Care. 14 (4): 379–83. doi:10.1097/MCC.0b013e3283069d5c. PMID 18614899. S2CID 22613993.
  37. ↑ Vincent, Jean-Louis; De Backer, Daniel (2013 թ․ հոկտեմբերի 31). Finfer, Simon R.; Vincent, Jean-Louis (eds.). «Circulatory Shock». New England Journal of Medicine. 369 (18): 1726–1734. doi:10.1056/NEJMra1208943. ISSN 0028-4793. PMID 24171518. S2CID 6900105.
  38. ↑ Vincent JL, De Backer D (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Circulatory shock». The New England Journal of Medicine. 369 (18): 1726–34. doi:10.1056/NEJMra1208943. PMID 24171518. S2CID 6900105.
  39. ↑ Cecconi M, De Backer D, Antonelli M, Beale R, Bakker J, Hofer C, Jaeschke R, Mebazaa A, Pinsky MR, Teboul JL, Vincent JL, Rhodes A (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Consensus on circulatory shock and hemodynamic monitoring. Task force of the European Society of Intensive Care Medicine». Intensive Care Medicine. 40 (12): 1795–815. doi:10.1007/s00134-014-3525-z. PMC 4239778. PMID 25392034.
  40. ↑ 40,0 40,1 Irwin, Richard S.; Rippe, James M. (2003 թ․ հունվար). Intensive Care Medicine. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia & London. ISBN 978-0-7817-3548-3. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  41. ↑ Cannon, Walter Bradford (1918). The Nature and Treatment of Wound Shock and Allied Conditions. American Medical Association.
  42. ↑ BLOCH, JACK H.; DIETZMAN, RONALD H.; PIERCE, CHARLES H.; LILLEHEI, RICHARD C. (1966 թ․ ապրիլ). «Theories of the Production of Shock». British Journal of Anaesthesia. 38 (4): 234–249. doi:10.1093/bja/38.4.234. ISSN 0007-0912. PMID 5328405.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շոկ&oldid=9805819» էջից