Վիքիպեդիա

Անաֆիլաքսիա

Անաֆիլաքսիա (հուն․՝ ἀνά - հակառակ և հուն․՝ φύλαξις - պաշտպանություն բառերից)[1], ծանր ալերգիկ ռեակցիա, որն ունի արագ սկիզբ և կարող է բերել մահվան[2]։ Այն առաջանում է որոշ նյութերի՝ ալերգենների, օրգանիզմ կրկնակի մուտք գործելու դեպքում։ Բնորոշ ախտանիշներից են քորվող ցանը, ըմպանի կամ լեզվի այտուցը, հևոցը, փսխումը, գլխապտույտը և ցածր արյան ճնշումը։ Ախտանիշները զարգանում են րոպեների կամ ժամերի ընթացքում։ Ամենատարածված պատճառներից են միջատների խայթոցները, սննդամթերքը և դեղորայքը[3]։ Այլ պատճառներից են լատեքսի հետ շփումը և ֆիզիկական մարզանքը[3]։ Կարող են լինել դեպքեր՝ առանց ակնհայտ պատճառի[3]։

Անաֆիլաքսիա
Բժշկական մասնագիտությունանհետաձգելի բժշկություն և Իմունոլոգիա
ՀՄԴ-9995.0
ՀՄԴ-10T78.2
 Anaphylaxis Վիքիպահեստում

Անաֆիլաքսիայի մեխանիզմի հիմքում ընկած է արյան սպիտակ բջիջների որոշ տեսակներից միջնորդանյութերի (մեդիատորներ) ձերբազատումը․ վերջինիս թողարկման մեխանիզմները կարող են լինել իմունաբանական կամ ոչ իմունաբանական [4]։ Այն ախտորոշվում է առկա ախտանիշների և նշանների հիման վրա,որոնք զարգացել են հավանական ալերգենի հետ շփման արդյունքում[3]։ Առաջնային բուժումը էպինեֆրինի (ադրենալին) ներարկումն է, ներերակային հեղուկները և հիվանդին հորիզոնական դիրքում պառկեցնելը[3][5]։ Կարող են անհրաժեշտ լինել էպինեֆրինի լրացուցիչ դեղաչափեր[3]։ Լրացուցիչ բուժական միջոցառումների մեջ են մտնում հակահիստամինային դեղամիջոցները և ստերոիդները[3]։ Անաֆիլաքսիայի կրկնակի դեպքերի կանխարգելման համար պացիենտը կրթվում է ախտանիշների ճանաչման վերաբերյալ և պահում է իր մոտ էպինեֆրինի ինքնաներարկիչ[3]։

Ամբողջ աշխարհում անաֆիլաքսիան հանդիպում է մարդկանց 0․05-1 %-ի մոտ՝ կյանքի որոշակի փուլում և այդ ցուցանիշներն, ըստ ամենայնի, աճում են[6]։ Այն ավելի հաճախ հանդիպում է երիտասարդների և կանանց մոտ[5][7]։ Միացյալ Նահանգներում անաֆիլաքսիայով հինանդանոց ընդունվածների մահացությունը կազմում է 0․3 %[8]:

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

 
Անաֆիլաքսիայի նշանները և ախտանիշները:

Անաֆիլաքսիան սովորաբար դրսևորվում է տարբեր ախտանիշներով՝ րոպեների և ժամերի ընթացքում[9][10], վերջիններս ի հայտ են գալիս միջինում 5-ից 30 րոպեների ընթացքում, եթե անաֆիլաքսիայի առաջացման պատճառը ներմուծվել է ներերակային ճանապարհով, և 2 ժամ հետո, եթե այն առաջացել է սննդամթերքի ընդունումից[11][12]։ Անաֆիլաքսիայի պատճառով սովորաբար ախտահարվում է մաշկը (80–90%), շնչառական օրգանները (70%), ստամոքսաղիքային (30–45%), սիրտանոթային (10–45%) և կենտրոնական նյարդային համակարգերը, (10–15%)[10], ընդ որում, հիվանդությունը սովորաբար ներառում է վերը նշվածներից երկուսը կամ ավելին[13]։

Մաշկային ախտանիշեր խմբագրել

 
Եղնջացան և կարմրություն անաֆիլաքսիայով հիվանդի մեջքին

Բնորոշ են հետևյալ ախտանիշները՝ տարածուն եղնջացան, քոր, կարմրություն կամ շրթունքների այտուց[14]։ Հիվանդները, որոնց մոտ առկա է անգիոէդեմա (անոթային ծագման այտուց), ավելի հաճախ գանգատվում են մաշկի այրոցի զգացողությունից, քան քորից[11]։ Լեզվի կամ կոկորդի այտուցը հանդիպում է անաֆիլաքսիայի մինչև 20% դեպքերում[15]։ Այլ բնորոշ նշանները ներառում են քթահոսությունը և շաղկապենու բորբոքումը[16]։ Մաշկի վրա կարող է առաջանալ կապտավուն երանգ՝ թթվածնի անբավարարության պատճառով[16]։

Շնչառական համակարգի ախտանիշեր խմբագրել

Հնարավոր շնչառական ախտանիշները և նշանները հետևյալն են՝ հևոց, սուլող շնչառություն կամ ստրիդոր[14]։ Սուլող շնչառության պատճառը սովորաբար բրոնխային մկանների սպազմն է[12], իսկ ստրիդորը պայմանավորված է այտուցի հետևանքով զարգացած վերին շնչուղիների խցանմամբ[16]։ Կարող է դրսևորվել նաև ձայնի խռպոտություն, կուլ տալու ժամանակ ցավ կամ հազ[11]։

Սիրտանոթային ախտանիշեր խմբագրել

Չնայած նրան, որ ցածր զարկերակային ճնշման պատճառով հիմնականում զարգանում է հաճախասրտություն[16], 10 % դեպքերում հնարավոր է Բեցոլդ-Յարիշի ռեֆլեքսի առաջացումը, որի դեպքում ցածր զարկերակային ճնշումն ուղեկցվում է հազվասրտությամբ[17]։ Արյան ճնշման անկումը կամ շոկը (տեղաբաշխական կամ կարդիոգեն), կարող է հանգեցնել գլխապտույտի կամ գիտակցության կորստի[12]։ Հազվադեպ դեպքերում արյան ցածր ճնշումը կարող է լինել անաֆիլաքսիայի միակ նշանը[18]։

Կարող է զարգանալ պսակաձև զարկերակների սպազմ, որը կարող է հանգեցնել սրտամկանի ինֆարկտի, առիթմիայի կամ սրտի կանգի[10][13]։ Պսակաձև զարկերակների հիվանդություն ունեցողների մոտ ավելի մեծ է անաֆիլաքսիայի հետևանքով սրտային բարդությունների առաջացման ռիսկը[12]։ Պսակաձև զարկերակների սպազմը պայմանավորված է սրտում հիստամին ձերբազատող բջիջների առկայությամբ[19]։

Այլ ախտանիշեր խմբագրել

Ստամոքսաղիքային ախտանիշերից են կծկանքանման որովայնային ցավը, փորլուծությունը և փսխումը[14]։ Կարող է առաջ գալ խուճապ, մեզը պահելու անկարողություն կամ կոնքային ցավ՝ նման արգանդի կծկանքային ցավերին[14][16]։ Գլխուղեղը շրջապատող արյունատար անոթների լայնացումը կարող է առաջացնել գլխացավեր[11]։ Բնորոշ են նաև տագնապի զգացողությունը կամ «ապագայի նկատմամբ անբացատրելի տագնապի» զգացողությունները[13]։

Պատճառներ խմբագրել

Անաֆիլաքսիա կարող է առաջանալ գրեթե ցանկացած օտարածին նյութի ներթափանցման հետևանքով[20]։ Ամենատարածված պատճառներից են՝ միջատների խայթոցների հետևանքով օրգանիզմ ներթափանցած թույնը, սննդամթերքը և դեղորայքը[17][21]։ Երեխաների և երիտասարդների մոտ ամենատարածված պատճառը հանդիսանում է սննդամթերքը, իսկ չափահաս անձանց մոտ՝ դեղորայքը և միջատների խայթոցները[13]։ Առավել քիչ տարածված պատճառներից են ֆիզիկական, կենսաբանական գործոնները, ինչպես օրինակ՝ սերմնահեղուկը, լատեքսը, հորմոնային փոփոխությունները, սննդային հավելումները, ինչպես օրինակ՝ նատրիումի գլուտամատը, սննդային ներկերը և մաշկային քսուք-դեղամիջոցները[16]։ Ֆիզիկական գործոնները, օրինակ՝ ջերմաստիճանը (շոգ կամ ցուրտ), մարզանքները (հայտնի է որպես մարզանքներից առաջացած անաֆիլաքսիա) նույնպես կարող են դրդապատճառներ հանդիսանալ՝ պայմանավորված պարարտ բջիջների վրա իրենց ունեցած ուղղակի ազդեցությամբ[13][22]։ Ֆիզիկական վարժությունների հետևանքով առաջացած դեպքերը սովորաբար ուղեկցվում են որոշակի սննդամթերքի ընդունման հետ[11]։ Անզգայացման ժամանակ հիմնական պատճառներ են դառնում նյարդամկանային հաղորդականության արգելակիչ դեղամիջոցները, հակաբիոտիկները և լատեքսը[23]։ 32 - 50 % դեպքերում պատճառը մնում է անհայտ, որը կոչվում է իդիոպաթիկ անաֆիլաքսիա[24]։ 6 պատվաստանյութերը (ԿԿԽ, ջրծաղիկ, գրիպ, հեպատիտ B, փայտացում, մենինգոկոկ), ինչպես նաև մարդու պապիլոմավիրուսը ճանաչվել են անաֆիլաքսիայի հնարավոր պատճառներ[25]։ Ֆիզիկական մարզանքները անաֆիլաքսիայի հազվադեպ պատճառներից են[26]․ այդ դեպքերի մոտ 1/3-ում առկա է մեկ այլ ուղեկցող գործոն, օրինակ՝ ոչ ստերոիդային հակաբորբոքայինների ընդունումը կամ մարզանքից առաջ որոշակի սննդատեսակներ ուտելը[27]։

Սնունդ խմբագրել

Անաֆիլաքսիա կարող է առաջանալ բազմաթիվ սննդամթերքներից. այն կարող է դրսևորվել առաջին անգամ ընդունելուց հետո[17]։ Վերջինիս պատճառ հանդիսացող սննդամթերքները տարբեր են աշխարհի տարբեր մասերում։ Արևմուտքում հաճախակի պատճառներ են հանդիսանում պիստակի, ցորենի, ընկույզի, խեցեմորթների, ձկան, կաթի և ձվի ընդունումը[10][13]։ Մերձավոր Արևելքում տարածված պատճառ է քնջութը, իսկ Ասիայում անաֆիլաքսիայի առաջացման աղբյուր կարող են հանդիսանալ բրինձը և սիսեռը[13]։ Այն սովորաբար ավելի ծանր ընթացք է ունենում այն ժամանակ, երբ հիվանդն ալերգենը ընդունել է ներքին ճանապարհով[17], չնայած որոշ մարդկանց մոտ կարող է ուժեղ ռեակցիա առաջանալ ընդամենը ալերգենի հպումից հետո։ Երեխաների մոտ սննդի նկատմամբ ալերգիան կարող է անցնել տարիքի հետ։ Կաթի կամ ձվի հանդեպ անաֆիլաքսիայով երեխաների 80%-ը, պիստակի հանդեպ՝ 20%-ը մինչև 16 տարեկան դառնալը դառնում են տոլերանտ այս սննդամթերքների հանդեպ[20]։

Դեղորայք խմբագրել

Ցանկացած դեղամիջոց կարող է անաֆիլաքսիայի պատճառ դառնալ։ Դրանցից ամենատարածվածներն են բետա-լակտամային հակաբիոտիկները, (ինչպես օրինակ՝ պենիցիլինը), որին հաջորդում է ասպիրինը և ՈՍՀԲԴ-ները՝ ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղամիջոցները[10][28]։ Մնացած հակաբիոտիկներն ավելի հազվադեպ են ալերգիկ ռեակցիա առաջացնում, և ՈՍՀԲԴ-ների նկատմամբ ռեակցիան կախված է կոնկրետ դեղամիջոցից, այսինքն՝ եթե հիվանդը ալերգիկ է մի ՈՍՀԲԴ-ի նկատմամբ, ապա, ամենայն հավանականությամբ, կարող է ընդունել մեկ այլ խմբի ՈՍՀԲԴ[28]։ Այլ հարաբերականորեն հաճախակի պատճառներից են քիմիոթերապևտիկ դեղամիջոցները, պատվաստանյութերը, պրոտամինը և բուսական պատրաստուկները[13][28]։ Որոշ դեղամիջոցներ (այդ թվում՝ վանկոմիցին, մորֆին, ռենտգենկոնտրաստային նյութեր) դառնում են անաֆիլաքսիայի պատճառ՝ ուղղակիորեն առաջացնելով պարարտ բջիջների ապահատիկավորում[17]։

Կոնկրետ դեղամիջոցի նկատմամբ հակազդեցությունը մասամբ պայմանավորված է դրա օգտագործման հաճախականությամբ, իսկ մասամբ՝ դրան բնորոշ հատկություններով[29]։ Պենիցիլինները կամ ցեֆալոսպորինները անաֆիլաքսիա են հարուցում միայն այն դեպքում, երբ դրանք օրգանիզմի մեջ կապվում են սպիտակուցներին, և որոշ դեղամիջոցներ ավելի հեշտությամբ են կապվում վերջիններիս հետ, քան մյուսները[11]։ Պենիցիլինի նկատմամբ անաֆիլաքսիա է առաջանում 1։2000-10000 դեպքում, իսկ մահվան պատճառ դառնում 1։50000-ից պակաս դեպքում[11]։ Ասպիրինի և ՈՍՀԲԴ-ների նկատմամբ անաֆիլաքսիա է առաջանում 50000-ից մոտավորապես 1 դեպքում[11]։ Եթե օրգանիզմը ռեակցիա է ցուցաբերում պենիցիլինների նկատմամբ, ապա հավանակությունը, որ այն կհակազդի նաև ցեֆալոսպորիններին, ավելի մեծ է, բայց չնայած դրան՝ այն հանդիպում է 1։1000-ից ավելի հազվադեպ[11]։ Նախկին ռենտգենկոնտրաստային նյութերը ալերգիկ ռեակցիա էին առաջացնում 1% դեպքերում, սակայն նոր, ցածր օսմոտիկ նյութերը ալերգիկ ռեակցիա են առաջացնում 0.04% դեպքում[29]։

Թույներ խմբագրել

Որոշ խայթող միջատներից, ինչպես օրինակ՝ թաղանթաթևավորներ (մեղուներ և կրետներ) կամ Triatominae ընտանիքի միջատներ, օրգանիզմ ներթափանցած թույնը կարող է անաֆիլաքսիա հարուցել դրա նկատմամբ զգայուն անձանց մոտ[10][30]։ Նախկինում կծած տեղի շուրջ առաջացած տեղային ռեակցիան հետագայում անաֆիլաքսիայի զարգացման ռիսկի գործոն է[31][32], այնուամենայնիվ, հիվանդությունից մահվան դեպքերի կեսում նախկինում չի գրանցվել համակարգային ռեակցիա[33]։

Ռիսկի գործոններ խմբագրել

Ատոպիկ հիվանդություններ, ինչպիսիք են ասթման, էկզեման կամ ալերգիկ ռինիտը, ունեցող անձինք ունեն սննդից, լատեքսից և ռենտգենկոնտրաստային նյութերից անաֆիլաքսիայի զարգացման ավելի բարձր ռիսկ, սակայն ոչ դեղորայքից կամ խայթոցներից[13][17]։ Երեխաների շրջանում կատարված մի հետազոտություն ցույց է տվել, որ նրանց 60%-ը նախկինում ունեցել է ատոպիկ հիվանդություններ, իսկ անաֆիլաքսիայի պատճառով մահացած երեխաների 90%-ից ավելին ունեցել է ասթմա[17]։ Մաստոցիտոզով տառապող հիվանդները կամ բարձր սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակ ունեցողները այս վիճակի զարգացման ավելի մեծ հավանականություն ունեն[13][17]։ Որքան երկար ժամանակ է անցել ենթադրյալ գործոնի հետ առնչվելուց հետո, այնքան ավելի փոքր է ռիսկը[11]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

Անաֆիլաքսիան ծանր ալերգիկ ռեակցիա է, որն ունի արագ սկիզբ և ախտահարում է բազմաթիվ օրգան - համակարգեր[2][34]։ Դրա առաջացման պատճառը պարարտ բջիջներից և բազոֆիլներից բորբոքային միջնորդանյութերի և ցիտոկինների ձերբազատումն է, սովորաբար իմունաբանական ռեակցիայի հետևանքով, սակայն երբեմն նաև ոչ իմունաբանական մեխանիզմներով[34]։

Իմունաբանական մեխանիզմ խմբագրել

Իմունաբանական մեխանիզմի դեպքում իմունոգլոբուլին E-ն (IgE) կապվում է անտիգենի (հակածին)(օրգանիզմի համար օտար նյութ, որն առաջացնում է ալերգիկ ռեակցիա) հետ։ Անտիգենին կապված IgE-ն այնուհետև ակտիվացնում է պարարտ բջիջների և բազոֆիլների FcεRI ընկալիչները։ Այն հանգեցնում է բորբոքային միջնորդանյութերի, օրինակ՝ հիստամինի, ձերբազատման։ Այս միջնորդանյութերն այնուհետև առաջացնում են բրոնխների հարթ մկանների կծկում, խթանում են անոթալայնացումը, մեծացնում են արյան պլազմայի արտահոսքը դեպի միջբջջային տարածություն և հանգեցնում սրտամկանի կծկողականության ընկճման[11][34]։ Առկա է նաև այլ իմունաբանական մեխանիզմ, որը միջնորդավորված չէ IgE-ով, սակայն հայտնի չէ, արդյոք այն տեղի է ունենում նաև մարդու օրգանիզմում, թե ոչ[34]։

Ոչ իմունաբանական մեխանիզմ խմբագրել

Ոչ իմունաբանական մեխանիզմները ներառում են այնպիսի նյութեր, որոնք ուղղակիորեն առաջացնում են պարարտ բջիջների և բազոֆիլների ապահատիկավորում (դեգրանուլացիա)[34]։ Դրանք ներառում են բազմատեսակ գործոններ, ինչպես օրինակ՝ կոնտրաստ նյութեր, օփիոիդներ, ջերմաստիճանային գործոններ (տաք կամ սառը) և վիբրացիա[22][34]։ Սուլֆիտները կարող են առաջացնել ռեակցիա և՛ իմունաբանական, և՛ ոչ-իմունաբանական մեխանիզմներով[35]։

Ախտորոշում խմբագրել

Անաֆիլաքսիան ախտորոշվում է կլինիկական ախտանիշերի և նշանների հիման վրա[13]։ Եթե որևէ ալերգենի հետ շփումից կամ առնչությունից հետո, րոպեների կամ ժամերի ընթացքում զարգացել են ներքոհիշյալ երեք ախտանիշներից մեկը, ապա կա անաֆիլաքսիայի բարձր հավանականություն[13]։

  1. Մաշկի կամ լորձաթաղանթների ընդգրկում, գումարած դժվարացած շնչառություն կամ կամ ախտանիշերով ուղեկցվող ցածր արյան ճնշում
  2. Հետևյալ ախտանիշներից երկուսը կամ ավելին՝ հավանական ալերգենի հետ կոնտակտից հետո.
    • Մաշկի կամ լորձաթաղանթի ախտահարում
    • Դժվարացած շնչառություն
    • Արյան ցածր ճնշում
    • Ստամոքսաղիքային ախտանիշեր
  3. Արյան ցածր ճնշում՝ հայտնի ալերգենի հետ շփումից կամ առնչությունից հետո

Մաշկային ախտանիշերից են եղնջացանը, քորը, կարող է լինել լեզվի այտուց։ Շնչառական խանգարումներից լինում են հևոց, ստրիդոր կամ թթվածնաքաղց։ Արյան ցածր ճնշումը սահմանվում է մարդու սովորական արյան ճնշման նվազում՝ 30 %-ից ավելի։ Չափահասների դեպքում կիրառական է սիստոլիկ զարկերակային ճնշման՝ 90 մմ ս․ս․-ից ցածր ցուցանիշը։

Անաֆիլաքսիայի նոպայի ընթացքում կատարված արյան հետազոտությունը՝ տրիպտազի կամ հիստամինի (ձերբազատված պարարտ բջիջներից) վերաբերյալ կարող են օգնել ախտորոշմանը, եթե դրա առաջացման պատճառը միջատների խայթոցներն են կամ դեղորայքը[13]։ Սակայն այդ հետազոտությունների կիրառությունը սահմանափակվում է, եթե պատճառը սննդամթերքն է կամ եթե հիվանդը նորմալ արյան ճնշում ունի[13], և դրանք սպեցիֆիկ չեն ախտորոշման համար[20]։

Դասակարգում խմբագրել

Կան անաֆիլաքսիայի երեք հիմնական դասակարգումներ։ Անաֆիլակտիկ շոկը կապված է համակարգային վազոդիլատացիայի (անոթալայնացման) հետ, որը բերում է արյան ցածր ճնշման (ճնշման նվազում 30 %-ով և ավելի կամ ստանդարտ արժեքներից ցածր թվեր)[36]։ Երկֆազ անաֆիլաքսիան անաֆիլաքսիայի կրկնությունն է 1-72 ժամվա ընթացքում՝ առանց ալերգենի հետ կրկնակի կոնտակտի պարագայում[13]։ Վերջինիս հաճախականության մասին հաղորդումները տարբերվում են, որոշ հետազոտությունների տվյալներով այն հասնում է դեպքերի մինչև 20 %-ը[37]։ Կրկնակի ռեակցիան սովորաբար զարգանում է 8 ժամվա ընթացքում[17]։ Այն բուժվում է նույն կերպ, ինչ անաֆիլաքսիան[5]։ Պսևդոանաֆիլաքսիան կամ անաֆիլակտոիդ ռեակցիաները անաֆիլաքսիայի տարատեսակներ են, երբ ընդգրկված չէ ալերգիկ ռեակցիան, բայց պատճառը պարարտ բջիջների ապահատիկավորումն է՝ դրանց վրա ուղղակի ազդեցության մեխանիզմով[17][38]։ Ալերգիայի համաշխարհային կազմակերպությունը ներկայումս կիրառում է ոչ-իմուն անաֆիլաքսիա եզրույթը[38] և խորհուրդ է տրվում այլևս չօգտագործել հին տերմինաբանությունը[17]։

Ալերգիկ թեստեր խմբագրել

 
Մաշկային ալերգիկ թեստի իրականացում աջ նախաբազկի վրա
 
Փաթչ-թեստ

Ալերգիկ թեստերը կարող են օգնել, որպեսզի որոշվի ալերգենը։ Մաշկային ալերգիկ թեստերը հասանելի են որոշ սննդատեսակների և թույների հանդեպ ալերգիայի վերաբերյալ հետազոտության համար[20]։ Արյան հետազոտությունը սպեցիֆիկ իմունոգլոբուլին E-ի հայտնաբերման համար կարող է կիրառվել՝ հաստատելու համար կաթի, ձվի, գետնանուշի, ընկույզի և ձկան հանդեպ ալերգիան[20]։

Պենիցիլինի հանդեպ ալերգիան հաստատող մաշկային թեստը հասանելի է, բայց մյուս դեղերի համար այդպիսի թեստեր չկան[20]։ Ոչ-իմուն անաֆիլաքսիան հնարավոր է տարբերակել միայն կասկածելի ալերգենի հետ առնչության հուշերի օգնությամբ[38]։

Տարբերակիչ ախտորոշում խմբագրել

Անաֆիլաքսիան երբեմն դժվար է տարբերակել ասթմայից, ուշաթափությունից և տագնապային գրոհներից[13]։ Ասթման սովորաբար չի ուղեկցվում քորով կամ ստամոքսաղիքային ախտանիշերով, ուշագնացության ժամանակ դիտվում է մաշկի գունատություն և ոչ թե ցանավորում, իսկ տագնապային գրոհի ժամանակ մաշկի կարմրությունը չի ուղեկցվում քորով[13]։ Այլ նմանատիպ վիճակներ են սկրոմբրոիդոզը և անիսակիազը[17]։

Հետմահու նշաններ խմբագրել

Անաֆիլաքսիայից մահացած մարդու դիահերձման ժամանակ առկա է «դատարկ սիրտ», որը վկայում է անոթալայնացման և ներանոթային ծավալի՝ կենտրոնական կոմպարտմենտից դեպի ծայրամասային կոմպարտմենտ վերաբաշխման հետևանքով դեպի սիրտ երակային արյունահոսքի նվազման մասին[39]։ Մյուս նշաններից են կոկորդի այտուցը, թոքերում, սրտում և մյուս հյուսվածքներում էոզինոֆիլիան, և սրտամկանի հիպոպերֆուզիայի վերաբերյալ նշաններ[40]։ Լաբորատոր հետազոտություններով հայտնաբերվում է շիճուկային տրիպտազի մակարդակի բարձրացում, ընդհանուր և սպեցիֆիկ IgE-ի մակարդակի բարձրացում[40]։

Կանխարգելում խմբագրել

Խորհուրդ է տրվում խուսափել անաֆիլաքսիա առաջացնող գործոններից։ Այն դեպքերում, երբ դա հնարավոր չէ, հնարավոր է իրականացնել դեսենսիտիզացիա։ Hymenopetra թույներով իմունոթերապիան արդյունավետորեն դեսենսիտիզացնում է մեծահասակների 80-90 %-ին և երեխաների 98 %-ին մեղուների, կրետների, ձիաբոռերի, հրե մրջյունների, գիշատիչ կրետների հանդեպ ալերգիայի դեպքում։ Ներքին ընդունման իմունոթերապիան կարող է արդյունավետ լինել կաթի, ձվի, ընկույզի և գետնանուշի հանդեպ ալերգիկ մարդկանց համար՝ դեսենսիտիզացիայի հարցում, այնուամենայնիվ կարող են առաջանալ կողմնակի ազդեցություններ[13]։ Օրինակ, շատերի մոտ իմունոթերապիայի ընթացքում կարող է զարգանալ ըմպանի քոր, հազ, շրթունքերի այտուց[41]։ Դեսենսիտիզացիա հնարավոր է նաև շատ դեղամիջոցների հանդեպ, սակայն խորհուրդ է տրվում ուղղակի խուսափել դրանք ընդունելուց։ Լատեքսի հանդեպ ալերգիկ մարդկանց համար կարևոր է խուսափել խաչաձև ռեակցիա առաջացնող սննդատեսակներից, ինչպիսիք են ավոկադոն, բանանը և կարտոֆիլը[13]։

Վարում խմբագրել

Անաֆիլաքսիան բժշկական անհետաձգելի իրավիճակ է, որի դեպքում հնարավոր է վերակենդանացման միջոցառումների անհրաժեշտություն, ինչպիսիք են շնչուղիների մենեջմենթը, հավելյալ թթվածին, մեծածավալ ներերակային հեղուկներ և խիստ հսկողություն[5]։ Էպինեֆրինի նշանակումը ընտրության միջոց է՝ լրացուցիչ կերպով կիրառվող հակահիստամինային և ստերոիդային (օրինակ՝ դեքսամետազոն) դեղամիջոցների հետ[5]։ Խորհուրդ է տրվում հիվանդի վիճակի նորմալացումից հետո 2-24 ժամյա ներհիվանդանոցային հսկողություն՝ կապված երկֆազ անաֆիլաքսիայի զարգացման հնարավորության հետ[11][17][37][42]։

Էպինեֆրին խմբագրել

 
EpiPen ինքնաներարկիչի հին տարբերակ

Էպինեֆրինը (ադրենալին) հանդիսանում է անաֆիլաքսիայի առաջնային բուժում և չունի կիրառման ոչ մի բացարձակ հակացուցում[5]։ Խորհուրդ է տրվում ախտորոշման ենթադրությունից անմիջապես հետո ազդրի առաջակողմնային շրջանում միջմկանային ճանապարհով ներարկել էպինեֆրինի լուծույթ։ Եթե առկա է էպինեֆրինի հանդեպ անբավարար պատասխան, ապա ներարկումը կարող է կրկնվել ամեն 5-15 րոպեն մեկ[5]։ Դեպքերի 16-35 % դեպքերում անհրաժեշտ է լինում էպինեֆրինի երկրորդ դեղաչափ, երկուսից ավել դեղաչափերի անհրաժեշտություն հազվադեպ է լինում[5]։ Միջմկանային ճանապարհը ավելի նախընտրելի է ենթամաշկայինից, քանի որ վերջինիս դեպքում հնարավոր է ներծծման ուշացում[5][43]։ Էպինեֆրինի կիրառման նվազագույն կողմնակի ազդեցություններից են տրեմորը (դող), տագնապը, գլխացավերը և սրտխփոցը[13]։

β-ադրենապաշարիչներ ստացող մարդիկ կարող են էպինեֆրինի նկատմամբ ցուցաբերել կայունություն [17]։ Այսպիսի դեպքերում, երբ ներերակային էպինեֆրինը անարդյունավետ է, կարող է նշանակվել ներերակային գլյուկագոն, որի ազդեցության մեխանիզմը β-ադրենընկալիչների հետ կապ չունի[17]։

Անհրաժեշտության դեպքում էպինեֆրինը կարող է նաև տրվել ներերակային ճանապարհով՝ կիրառելով վերջինիս նոսր լուծույթը։ Ներերակային էպինեֆրինի կիրառումը, այնուամենայնիվ, կարող է զուգակցվել առիթմիաների և սրտամկանի ինֆարկտի զարգացմամբ[5]։

Էպինեֆրինի ինքնաներարկիչները կիրառվում են ինքնուրույն, սովորաբար թողարկվում են 2 դեղաչափերով, մեկը՝ մեծահասակների կամ 25 կգ-ից ավել քաշով երեխաների համար, մյուսը՝ 10-25 կգ քաշով երեխաների համար[44]։

Հավելյալ միջոցներ խմբագրել

Հակահիստամինային դեղամիջոցները (հիստամինային և՛ H1, և՛ H2 ընկալիչների ներհակորդներ), չնայած նրան, որ հաճախակի կիրառվում են և տեսական տրամաբանությամբ գնահատվում են արդյունավետ, սակայն նրանց արդյունավետությունը չի հիմնվում բավարար ապացուցողական տվյալների վրա[45][46]։ 2007 թվականի Կոքրանի վերանայումը չգտավ ոչ մի որակյալ հետազոտություն, որի հիման վրա տրվեին հանձնարարականներ[46] և նրանց ազդեցությունը շնչուղիների այտուցի կամ սպազմի դեմ հիմնավորված չէ[17]։ Կորտիկոստերոիդները անաֆիլաքսիայի ընթացիկ դրվագի ժամանակ ոչինչ չեն փոխում, սակայն կարող են կիրառվել երկֆազ անաֆիլաքսիայի ռիսկը նվազեցնելու նպատակով։ Նրանց կանխարգելիչ արդյունավետությունը այսպիսի վիճակներում դեռ պարզ չէ[37]։ Սալբուտամոլի նեբուլայզերը կարող է լինել արդյունավետ էպինեֆրինի հանդեպ կայուն բրոնխասպազմի դեմ[17]։ Մեթիլեն կապույտը կիրառվում է այլ միջոցների նկատմամբ պատասխանի բացակայության պարագայում՝ նրա՝ հարթ մկանները թուլացնելու ենթադրյալ ազդեցության համար[17]։

Նախնական պատրաստվածություն խմբագրել

Անաֆիլաքսիային հակված մարդկանց խորհուրդ է տրվում ունենալ «ալերգիայի դեպքում գործողությունների պլան»։ Ծնողներին խորհուրդ է տրվում դպրոցներին տեղեկացնել իրենց երեխաների ալերգիաների վերաբերյալ և անաֆիլաքսիայի ժամանակ կատարվող գործողությունները։ Գործողությունների պլանը սովորաբար ներառում է էպինեֆրինի ինքնաներարկիչի կիրառումը, բժշկական զգոնության թևկապ կրելը, և ալերգիան դրդող գործոնների բացառմանն ուղղված խորհրդատվությունը[47]։ Որոշ տրիգերների դեպքում հետագա անաֆիլաքսիայի դեպքերի կանխման համար հասանելի է իմունաթերապիան։ Տարիներ տևող ենթամաշկային դեսենսիտիզացիան գտնվել է արդյունավետ միջատների խայթոցների դեմ, իսկ ներքին ընդունման եղանակով դեսենսիտիզացիան արդյունավետ է շատ սննդատեսակների դեմ ալերգիաների դեպքում[10]։

Կանխատեսում խմբագրել

Այն դեպքերում, երբ պատճառը հայտնի է և անհետաձգելի բուժումը հնարավոր է, կանխատեսումը բարենպաստ է[48]։ Եթե անգամ պատճառը հայտնի չէ, եթե համապատասխան կանխարգելիչ դեղամիջոցը հասանելի է, ապա կանխատեսումը հիմնականում բարենպաստ է[49]։ Մահը վրա է հասնում սովորաբար շնչառական (հիմնականում ասֆիքսիա) կամ սիրտանոթային (շոկ) պատճառներից[17][34], դեպքերի 0․7-20 %-ը բերում են մահվան[49][50]։ Գրանցվել են նաև րոպեների ընթացքում զարգացած մահվան դեպքեր[13]։ Ֆիզիկական մարզանքներից առաջացած անաֆիլաքսիայի ելքերը սովորաբար բարենպաստ են, այդպիսի դրվագները տարիքի հետ դառնում են հազվադեպ և ավելի թեթև ընթացքով[24]։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Անաֆիլաքսիայի դեպքերը տարեկան կազմում են 4-100՝ 100․000 բնակչի հաշվով[17][51], ամբողջ կյանքի ընթացքում ռիսկը կազմում է 0․05-2 %[52]: Նշված դեպքերի մոտ 30 %-ում մարդիկ ունենում են մեկից ավելի դրվագներ[51]։ Ֆիզիկական մարզանքներից առաջացած անաֆիլաքսիան հանդիպում է 2000 երիտասարդից մեկի մոտ[27]։

Հանդիպման հաճախականությունը կարծես թե ավելանում է․ 1980-ականներին 100․000 բնակչի հաշվով լինում էր 20 դեպք, իսկ 1990-ականներին՝ 100․000-ի հաշվով՝ 50 դեպք[10]։ Այդ հաճախացումը հիմնականում պայմանավորված է սննդից առաջացած անաֆիլաքսիայի դեպքերի շատացմամբ[53]։ Բարձր ռիսկի մեջ են գտնվում երիտասարդները և կանայք[5][17]։

Միացյալ Նահանգներում անաֆիլաքսիայից տարեկան գրանցվում են 500-1000 մահվան դեպք (1 միլիոն բնակչին՝ 2․7 դեպք), Միացյալ Թագավորությունում՝ տարեկան 20 մահվան դեպք (1 միլիոն բնակչին՝ 0․33 դեպք), Ավստրալիայում՝ տարեկան 15 մահվան դեպք (1 միլիոն բնակչին՝ 0․64 դեպք)[17]։ Ըստ մեկ այլ գնահատականի, Միացյալ Նահանգներում 1 միլիոն բնակչին բաժին է ընկնում 0․7 մահվան դեպք[54]։ 1970-ականներից մինչև 2000-ականները մահացության հաճախականությունը նվազել է[55]։ Ավստրալիայում սննդային պատճառով առաջացած անաֆիլաքսիան հանդիպում է հիմնականում կանանց, իսկ միջատների խայթոցներից առաջացածը՝ հիմնականում տղամարդկանց մոտ[17]։ Անաֆիլաքսիայի պատճառով առաջացած մահվան հիմնական պատճառային գործոնը դեղորայքն է[17]։

Պատմություն խմբագրել

Աֆիլաքսիս եզրույթը ներդրվել է Շառլ Ռիշեի կողմից 1902 թվականին և հետագայում փոխվել անաֆիլաքսիայով, քանի որ վերջինս ավելի գեղեցիկ է հնչում[20]։ Շառլ Ռիշեն իր փորձերում շանը ներարկել է ծովային անեմոնի (Actinia) թույնը՝ փորձելով շանը դարձնել այդ թույնի նկատմամբ դիմադրունակ։ Չնայած առաջին անգամ այդ թույնը շան վրա չազդեց, սակայն 3 շաբաթ անց թույնի նույն չափաքանակի կրկնակի ներմուծումը հանգեցրեց շան մոտ անաֆիլաքսիայի զարգացման՝ մահացու ելքով։ Այսպիսով, երբ նախկին տանելի չափաքանակները հետագա ներմուծման դեպքում բերում էին մահացու ելքի, անվանվեց աֆիլաքսիա եզրույթով՝ a (առանց) և phylaxis (պաշտպանություն) բառերից։ Հետագայում, 1913 թվականին, նա ստացավ Ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում Նոբելյան մրցանակ[11]։ Այնուամենայնիվ, այս երևույթը նկարագրվել է դեռևս հին ժամանակներում[38]։ Այս եզրույթը ծագում է հունարեն ἀνά (անա)՝ ընդդեմ և φύλαξις (ֆիլաքսիս)՝ պաշտպանություն բառերից[56]։

Հետազոտություններ խմբագրել

Կան ընթացիկ աշխատանքներ՝ անաֆիլաքսիայի բուժման համար էպինեֆրինի ենթալեզվային դեղաձևի զարգացման ուղղությամբ[17]։ Որպես կրկնվող դեպքերի կանխման մեթոդ՝ ուսումնասիրվում է հակա-իմունոգլոբուլին-E օմալիզումաբի ենթամաշկային ներարկման եղանակը։ Վերջինս սակայն դեռ տեղ չի գտել հանձնարարականներում[13][57]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Gylys Barbara (2012)։ Medical Terminology Systems: A Body Systems Approach։ F.A. Davis։ էջ 269։ ISBN 9780803639133։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-02-05-ին 
  2. ↑ 2,0 2,1 Tintinalli, Judith E. (2010)։ Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli))։ New York: McGraw-Hill Companies։ էջեր 177–182։ ISBN 0-07-148480-9 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 «Anaphylaxis»։ National Institute of Allergy and Infectious Diseases։ April 23, 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից մայիսի 4, 2015-ին։ Վերցված է փետրվարի 4, 2016 
  4. ↑ Khan BQ, Kemp, SF (August 2011)։ «Pathophysiology of anaphylaxis»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 11 (4): 319–25։ PMID 21659865։ doi:10.1097/ACI.0b013e3283481ab6 
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 The EAACI Food Allergy and Anaphylaxis Guidelines Group (August 2014)։ «Anaphylaxis: guidelines from the European Academy of Allergy and Clinical Immunology.»։ Allergy 69 (8): 1026–45։ PMID 24909803։ doi:10.1111/all.12437 
  6. ↑ Simons FE, Ardusso LR, Bilò MB, El-Gamal YM, Ledford DK, Ring J, Sanchez-Borges M, Senna GE, Sheikh A, Thong BY, World Allergy Organization. (February 2011)։ «World allergy organization guidelines for the assessment and management of anaphylaxis.»։ The World Allergy Organization journal 4 (2): 13–37։ PMC 3500036։ PMID 23268454։ doi:10.1097/wox.0b013e318211496c 
  7. ↑ Lee JK, Vadas, P (July 2011)։ «Anaphylaxis: mechanisms and management»։ Clinical and Experimental Allergy 41 (7): 923–38։ PMID 21668816։ doi:10.1111/j.1365-2222.2011.03779.x 
  8. ↑ Ma L, Danoff TM, Borish L (April 2014)։ «Case fatality and population mortality associated with anaphylaxis in the United States.»։ The Journal of Allergy and Clinical Immunology 133 (4): 1075–83։ PMC 3972293։ PMID 24332862։ doi:10.1016/j.jaci.2013.10.029 
  9. ↑ Oswalt ML, Kemp SF (May 2007)։ «Anaphylaxis: office management and prevention»։ Immunol Allergy Clin North Am 27 (2): 177–91, vi։ PMID 17493497։ doi:10.1016/j.iac.2007.03.004։ «Clinically, anaphylaxis is considered likely to be present if any one of three criteria is satisfied within minutes to hours» 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Simons FE (October 2009)։ «Anaphylaxis: Recent advances in assessment and treatment»։ The Journal of Allergy and Clinical Immunology 124 (4): 625–36; quiz 637–8։ PMID 19815109։ doi:10.1016/j.jaci.2009.08.025։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-27-ին։ Վերցված է 2014-09-13 
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 Marx John (2010)։ Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition։ Philadelphia, PA: Mosby/Elsevier։ էջ 15111528։ ISBN 978-0-323-05472-0 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Triggiani M, Patella, V, Staiano, RI, Granata, F, Marone, G (September 2008)։ «Allergy and the cardiovascular system»։ Clinical and experimental immunology։ 153 Suppl 1 (s1): 7–11։ PMC 2515352։ PMID 18721322։ doi:10.1111/j.1365-2249.2008.03714.x 
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 Simons FE; World Allergy, Organization (May 2010)։ «World Allergy Organization survey on global availability of essentials for the assessment and management of anaphylaxis by allergy-immunology specialists in health care settings»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 104 (5): 405–12։ PMID 20486330։ doi:10.1016/j.anai.2010.01.023։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-26-ին։ Վերցված է 2014-09-13 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Sampson HA, Muñoz-Furlong A, Campbell RL և այլք: (February 2006)։ «Second symposium on the definition and management of anaphylaxis: summary report-Second National Institute of Allergy and Infectious Disease/Food Allergy and Anaphylaxis Network symposium»։ J. Allergy Clin. Immunol. 117 (2): 391–7։ PMID 16461139։ doi:10.1016/j.jaci.2005.12.1303 
  15. ↑ Limsuwan T, Demoly, P (July 2010)։ «Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock)»։ The Medical clinics of North America 94 (4): 691–710, x։ PMID 20609858։ doi:10.1016/j.mcna.2010.03.007։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-26-ին։ Վերցված է 2014-09-13 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 Brown SG; Mullins, RJ, Gold, MS (սեպտեմբերի 4, 2006)։ «Anaphylaxis: diagnosis and management»։ The Medical journal of Australia 185 (5): 283–9։ PMID 16948628 
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 17,19 17,20 17,21 17,22 17,23 17,24 Lee JK, Vadas, P (July 2011)։ «Anaphylaxis: mechanisms and management»։ Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology 41 (7): 923–38։ PMID 21668816։ doi:10.1111/j.1365-2222.2011.03779.x 
  18. ↑ Limsuwan T, Demoly, P (July 2010)։ «Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock)»։ The Medical clinics of North America 94 (4): 691–710, x։ PMID 20609858։ doi:10.1016/j.mcna.2010.03.007։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-26-ին։ Վերցված է 2014-09-13 
  19. ↑ Triggiani M, Patella, V, Staiano, RI, Granata, F, Marone, G (September 2008)։ «Allergy and the cardiovascular system»։ Clinical and experimental immunology։ 153 Suppl 1 (s1): 7–11։ PMC 2515352։ PMID 18721322։ doi:10.1111/j.1365-2249.2008.03714.x 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 Boden SR; Wesley Burks, A (July 2011)։ «Anaphylaxis: a history with emphasis on food allergy»։ Immunological reviews 242 (1): 247–57։ PMC 3122150։ PMID 21682750։ doi:10.1111/j.1600-065X.2011.01028.x 
  21. ↑ Worm M (2010)։ «Epidemiology of anaphylaxis.»։ Chemical immunology and allergy 95: 12–21։ PMID 20519879։ doi:10.1159/000315935 
  22. ↑ 22,0 22,1 editors Marianne Gausche-Hill, Susan Fuchs, Loren Yamamoto, (2007)։ The pediatric emergency medicine resource (Rev. 4. ed. ed.)։ Sudbury, Mass.: Jones & Bartlett։ էջ 69։ ISBN 978-0-7637-4414-4 
  23. ↑ Dewachter P; Mouton-Faivre, C, Emala, CW (2009 Nov)։ «Anaphylaxis and anesthesia: controversies and new insights.»։ Anesthesiology 111 (5): 1141–50։ PMID 19858877։ doi:10.1097/ALN.0b013e3181bbd443 
  24. ↑ 24,0 24,1 editor Mariana C. Castells, (2010)։ Anaphylaxis and hypersensitivity reactions։ New York: Humana Press։ էջ 223։ ISBN 978-1-60327-950-5։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-23-ին 
  25. ↑ «Adverse Effects of Vaccines: Evidence and Causality» (PDF)։ U.S. Institute of Medicine։ 2011։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-09-08-ին։ Վերցված է 2014-01-16 
  26. ↑ Feldweg AM (May 2015)։ «Exercise-Induced Anaphylaxis»։ Immunology and Allergy Clinics of North America (Review) 35 (2): 261–75։ PMC 4542991։ PMID 25841550։ doi:10.1016/j.iac.2015.01.005 
  27. ↑ 27,0 27,1 Pravettoni V, Incorvaia C (2016)։ «Diagnosis of exercise-induced anaphylaxis: current insights.»։ Journal of asthma and allergy 9: 191–198։ PMC 5089823 ։ PMID 27822074։ doi:10.2147/JAA.S109105 
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Volcheck Gerald W. (2009)։ Clinical allergy : diagnosis and management։ Totowa, N.J.: Humana Press։ էջ 442։ ISBN 978-1-58829-616-0 
  29. ↑ 29,0 29,1 Drain KL; Volcheck, GW (2001)։ «Preventing and managing drug-induced anaphylaxis.»։ Drug safety : an international journal of medical toxicology and drug experience 24 (11): 843–53։ PMID 11665871 
  30. ↑ Klotz JH; Dorn, PL, Logan, JL, Stevens, L, Pinnas, JL, Schmidt, JO, Klotz, SA (2010 Jun 15)։ «"Kissing bugs": potential disease vectors and cause of anaphylaxis.»։ Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America 50 (12): 1629–34։ PMID 20462351։ doi:10.1086/652769 
  31. ↑ Bilò MB (2011 Jul)։ «Anaphylaxis caused by Hymenoptera stings: from epidemiology to treatment.»։ Allergy։ 66 Suppl 95: 35–7։ PMID 21668850։ doi:10.1111/j.1398-9995.2011.02630.x 
  32. ↑ Cox L; Larenas-Linnemann, D, Lockey, RF, Passalacqua, G (2010 Mar)։ «Speaking the same language: The World Allergy Organization Subcutaneous Immunotherapy Systemic Reaction Grading System.»։ The Journal of allergy and clinical immunology 125 (3): 569–74, 574.e1–574.e7։ PMID 20144472։ doi:10.1016/j.jaci.2009.10.060 
  33. ↑ Bilò BM; Bonifazi, F (2008 Aug)։ «Epidemiology of insect-venom anaphylaxis.»։ Current opinion in allergy and clinical immunology 8 (4): 330–7։ PMID 18596590։ doi:10.1097/ACI.0b013e32830638c5 
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 Khan BQ; Kemp, SF (2011 Aug)։ «Pathophysiology of anaphylaxis.»։ Current opinion in allergy and clinical immunology 11 (4): 319–25։ PMID 21659865։ doi:10.1097/ACI.0b013e3283481ab6 
  35. ↑ Lewis Julius M. Cruse, Robert E. (2010)։ Atlas of immunology (3rd ed.)։ Boca Raton, FL: CRC Press/Taylor & Francis։ էջ 411։ ISBN 9781439802694։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-03-20-ին 
  36. ↑ Limsuwan T, Demoly, P (July 2010)։ «Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock)»։ The Medical Clinics of North America 94 (4): 691–710, x։ PMID 20609858։ doi:10.1016/j.mcna.2010.03.007։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-26-ին։ Վերցված է 2014-09-13 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Lieberman P (September 2005)։ «Biphasic anaphylactic reactions»։ Ann. Allergy Asthma Immunol. 95 (3): 217–26; quiz 226, 258։ PMID 16200811։ doi:10.1016/S1081-1206(10)61217-3 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Ring J, Behrendt, H, de Weck, A (2010)։ «History and classification of anaphylaxis»։ Chemical Immunology and Allergy։ Chemical Immunology and Allergy 95: 1–11։ ISBN 978-3-8055-9441-7։ PMID 20519878։ doi:10.1159/000315934 
  39. ↑ 135065, բաժին Anaphylaxis(անգլ.) EMedicine կայքում
  40. ↑ 40,0 40,1 Da Broi U, Moreschi, C (Jan 30, 2011)։ «Post-mortem diagnosis of anaphylaxis: A difficult task in forensic medicine»։ Forensic Science International 204 (1–3): 1–5։ PMID 20684869։ doi:10.1016/j.forsciint.2010.04.039 
  41. ↑ Simons FE, Ardusso LR, Dimov V, Ebisawa M, El-Gamal YM, Lockey RF, Sanchez-Borges M, Senna GE, Sheikh A, Thong BY, Worm M, World Allergy Organization. (2013)։ «World Allergy Organization Anaphylaxis Guidelines: 2013 update of the evidence base.»։ International Archives of Allergy and Immunology 162 (3): 193–204։ PMID 24008815։ doi:10.1159/000354543 
  42. ↑ «Emergency treatment of anaphylactic reactions – Guidelines for healthcare providers» (PDF)։ Resuscitation Council (UK)։ January 2008։ Արխիվացված օրիգինալից 2008-12-02-ին։ Վերցված է 2008-04-22 
  43. ↑ Simons KJ, Simons, FE (August 2010)։ «Epinephrine and its use in anaphylaxis: current issues»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 10 (4): 354–61։ PMID 20543673։ doi:10.1097/ACI.0b013e32833bc670 
  44. ↑ Halbrich M, Mack DP, Carr S, Watson W, Kim H (2015)։ «CSACI position statement: epinephrine auto-injectors and children < 15 kg.»։ Allergy, Asthma, and Clinical Immunology 11 (1): 20։ PMC 4485331։ PMID 26131015։ doi:10.1186/s13223-015-0086-9 
  45. ↑ Nurmatov UB, Rhatigan E, Simons FE, Sheikh A (February 2014)։ «H2-antihistamines for the treatment of anaphylaxis with and without shock: a systematic review.»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 112 (2): 126–31։ PMID 24468252։ doi:10.1016/j.anai.2013.11.010 
  46. ↑ 46,0 46,1 «H1-antihistamines for the treatment of anaphylaxis: Cochrane systematic review»։ Allergy 62 (8): 830–7։ August 2007։ PMID 17620060։ doi:10.1111/j.1398-9995.2007.01435.x 
  47. ↑ Martelli A, Ghiglioni, D, Sarratud, T, Calcinai, E, Veehof, S, Terracciano, L, Fiocchi, A (August 2008)։ «Anaphylaxis in the emergency department: a paediatric perspective»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 8 (4): 321–9։ PMID 18596589։ doi:10.1097/ACI.0b013e328307a067 
  48. ↑ Head and Neck Manifestations of Systemic Disease։ CRC Press։ 2007-07-26։ էջեր 325–։ ISBN 978-1-4200-1756-4 
  49. ↑ 49,0 49,1 Marx John (2010)։ Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition։ Philadelphia, PA: Mosby/Elsevier։ էջ 15111528։ ISBN 978-0-323-05472-0 
  50. ↑ Triggiani M, Patella, V, Staiano, RI, Granata, F, Marone, G (September 2008)։ «Allergy and the cardiovascular system»։ Clinical and Experimental Immunology։ 153 Suppl 1 (s1): 7–11։ PMC 2515352։ PMID 18721322։ doi:10.1111/j.1365-2249.2008.03714.x 
  51. ↑ 51,0 51,1 Tejedor-Alonso M A, Moro-Moro M, Múgica-García MV (2015)։ «Epidemiology of Anaphylaxis: Contributions From the Last 10 Years.»։ Journal of investigational allergology & clinical immunology 25 (3): 163–75; quiz follow 174–5։ PMID 26182682 
  52. ↑ Leslie C. Grammer (2012)։ Patterson's Allergic Diseases (7 ed.)։ ISBN 9781451148633։ Արխիվացված օրիգինալից 2015-06-20-ին 
  53. ↑ Koplin JJ, Martin, PE, Allen, KJ (October 2011)։ «An update on epidemiology of anaphylaxis in children and adults»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 11 (5): 492–6։ PMID 21760501։ doi:10.1097/ACI.0b013e32834a41a1 
  54. ↑ Fromer L (December 2016)։ «Prevention of Anaphylaxis: The Role of the Epinephrine Auto-Injector.»։ The American Journal of Medicine 129 (12): 1244–1250։ PMID 27555092։ doi:10.1016/j.amjmed.2016.07.018 
  55. ↑ Demain JG, Minaei, AA, Tracy, JM (August 2010)։ «Anaphylaxis and insect allergy»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 10 (4): 318–22։ PMID 20543675։ doi:10.1097/ACI.0b013e32833a6c72 
  56. ↑ «anaphylaxis»։ merriam-webster.com։ Արխիվացված օրիգինալից 2010-04-10-ին։ Վերցված է 2009-11-21 
  57. ↑ Vichyanond P (September 2011)։ «Omalizumab in allergic diseases, a recent review»։ Asian Pacific Journal of Allergy and Immunology 29 (3): 209–19։ PMID 22053590 

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 377)։  
 
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անաֆիլաքսիա&oldid=8668466» էջից