Վիքիպեդիա

Հակահիստամինային դեղեր

Հակահիստամինային դեղեր, ալերգիկ ռինիտ և այլ ալերգիաներ բուժող դեղանյութեր[1]։ Մարդիկ սովորաբար ընդունում են հակահիստամինային դեղերը որպես էժան, ջեներիկ, ազատ վաճառքի դեղամիջոց, որը կարող է թեթևացնել ծաղկափոշուց կամ փոշու տզից առաջացած հարբուխը, փռշտոցը, եղնջացանը, կամ կենդանիներից ալերգիան և ունեն քիչ կողմնակի ազդեցություն[1]։ Հակահիստամինային դեղերը հիմնականում կարճաժամկետ բուժման համար են[1]։ Քրոնիկ ալերգիաները մեծացնում են առողջական խնդիրների՝ ասթմայի, սինուսիտի և ստորին շնչուղիների վարակի առաջացման հավանականությունը, որոնք չեն կարող բուժվել հակահիստամինային դեղերով[1]։ Հակահիստամինային դեղերը երկարատև օգտագործելուց առաջ՝ առաջարկվում է բժշկական խորհրդատվություն[1]։

Հակահիստամինային դեղեր
Հիստամինի կառուցվածք
Ազդեցության մեխանիզմ
Կենսաբանական թիրախՀիստամինային ընկալիչներ,

Մարդիկ «հակահիստամին» բառն օգտագործում են որպես ալերգիաներ բուժող դեղամիջոց, բժիշկները և գիտնականներն այն օգտագործում են որպես դեղերի խմբի բնութագրիչ, որն օրգանիզմում արգելակում է հիստամինային ընկալիչների ակտիվությունը[2]։ Սրանից ելնելով հակահիստամինային դեղերը դասակարգվում են կախված թե որ հիստամինային ընկալչի վրա են ազդում։ Հակահիստամինային դեղերի երկու խոշոր խմբերն են H1 հակահիստամինային և H2 հակահիստամինային դեղերը։

H1-հակահիստամինային դեղերն ազդում են պարարտ բջիջների, հարթ մկանի, էնդոթելի և ուղեղի տուբերոմամիլյար կորիզի H1 հիստամինային ընկալիչների վրա։ Հակահիստամինային դեղերը, որոնք կապվում են H1 հիստամինային ընկալիչների հետ օգտագործվում են ալերգիկ ռինիտի բուժման նպատակով (օրինակ՝ քոր, քթահոսություն և փռշտոց)։ Կարող են նաև օգտագործվել անքնության, ծովային հիվանդության կամ ներքին ականջի հետ կապ ունեցող գլխապտույտի ժամանակ։ H2-հակահիստամինային դեղերը կապվում են ստամոքսաղիքային ուղու վերին հատվածի՝ առաջին հերթին ստամոքսի H2 հիստամինային ընկալիչների հետ։ Հակահիստամինային դեղերը կապվում են H2 հիստամինային ընկալիչների հետ և օգտագործվում են ստամոքսահյութի արտադրման հետ կապված խնդիրների բուժման ժամանակ (օրինակ՝ պեպտիկ խոցեր, գաստրոէզոֆագեալ ռեֆլյուքս)։

Հիստամինային ընկալիչները ցուցաբերում են կոնստիտուտիվ ակտիվություն, այսպիսով հակահիստամինային դեղերը հիստամինային ընկալիչների վրա կարող են ունեալ չեզոք ընկալչային անտագոնիստի կամ հակադարձ ագոնիստի ազդեցություն[2][3][4][5]։ Շուկայում H1-հակահիստամինային դեղերից ընդամենը մի քանիսն են, որ ունեն հակադարձ ագոնիստի ազդեցություն[2][5]։

Բժշկական կիրառումներ խմբագրել

Հիստամինը մեծացնում է անոթի թափանցելիությունը, բերելով մազանոթներից դեպի հյուսվածք հեղուկի արտահոսքի, որի արդյունքում էլ առաջանում են ալերգիկ ռեակցիաների դասական ախտանիշները՝ քթահոսություն և արցունքահոսություն։ Հիստամինը խթանում է նաև անգիոգենեզը[6]։

Հակահիստամինային դեղերը, խոչընդոտելով նյարդերում, անոթի հարթ մկաններում, գեղձային բջիջներում, էնդոթելում և պարարտ բջիջներում հիստամինի կապումը ընկալիչների հետ, ընկճում են հիստամինային ընկալիչների ակտիվությունը և ճնշում հիստամինով խթանված այտուց առաջացնող և անոթալայնիչ պատասխանները։

Քորը, փռշտոցը և բորբոքային պատասխանները ճնշվում են հակահիստամինային դեղերով, որոնք ազդում H1 ընկալիչների վրա[2][7]։ 2014 թվականին, հայտնաբերվել է որ հակահիստամինային դեղերից դեզլորատադինը իր հակաբորբոքային ազդեցության և ճարպի արտադրանքը ճնշելու հաշվին արդյունավետ է որպես ադյուվանտ՝ ակնեի հիմնական բուժման համար[8][9]։

Տեսակներ խմբագրել

H1-հակահիստամինային դեղեր խմբագրել

H1-հակահիստամինային դեղերը արգելակում են H1 ընկալիչները[4][5]։ Քանի որ H1 ընկալիչները ցուցաբերում են կոնստիտուտիվ ակտիվություն, H1-հակահիստամինային դեղերը կարող են ազդել որպես ընկալչային անտագոնիստ կամ հակադարձ ագոնիստ[4][5]։ Նորմայում հիստամինը կապվում է H1 ընկալիչներին և բարձրացնում նրանց ակտիվությունը, ընկալչային անտագոնիստը գործում է կապվելով ընկալչին և արգելակում հիստամինով միջնորդված ակտիվացումը, ի տարբերություն հակադարձ ագոնիստների, որոնք ունեն հիստամինին հակառակ ազդեցություն, կապվում են ընկալիչներին և նվազեցնում նրանց ակտիվությունը[4]։

Շուկայում առկա H1-հակահիստամինային դեղերի մեծամասնությունը ընկալչային անտագոնիստներ են։ Դրանց միայն փոքր մասն է հակադարձ ագոնիստ[2][5]։ Հիվանդանոցում H1-հակահիստամինային դեղերը կիրառվում են ալերգիկ ռեակցիաների և պարարտ բջիջների հետ ասոցացված հիվանդությունների բուժման համար։ Սեդացիան արյուն-ուղեղային պատնեշը հեշտությամբ անցնող H1-հակահիստամինային դեղերի հաճախ հանդիպող կողմնակի ազդեցություն է, ուստի այս դեղերից մի քանիսը, օրինակ՝ դիմեդրոլը և դօքսիլամինը, կարող են օգտագործվել անքնության բուժման համար։ H1-հակահիստամինային դեղերը կարող են նաև նվազեցնել բորբոքումը, քանի որ բորբոքային գործընթացները կարգավորող տրանսկրիպցիայի գործոն NF-κB-ի էքսպրեսիան ակտիվանում է ընկալչի կոնստիտուտիվ ակտիվությամբ, ինչպես նաև, երբ ագոնիստը (օրինակ՝ հիստամինը) կապվում H1 ընկալչին[2]։

Վերոնշյալներից բացի, որոշ դեպքերում նյութափոխանակային էֆեկտների համակցման արդյունքում առաջին սերնդի հակահիստամինային դեղերը օփիոիդային, որոշ չափով նաև ոչ օփիոիդային ցավազրկողների վրա ունենում են ցավազրկում պոտենցող ազդեցություն։ Այս նպատակով օգտագործվող ամենահայտնի հակահիստամինային դեղերն են հիդրօքսիզինը, պրոմեթազինը (ֆերմենտի խթանումը հատկապես օգնում է կոդեինի և նման օփիոիդ նախադեղերի օգտագործման ժամանակ), ֆենիլտոլոքսամինը, օրֆենադրինը և տրիպելենամինը, նշվածներից մի քանիսը օրինակ՝ օրֆենադրինը, կարող են ունենալ առանձին ցավազրկող ազդեցություն։

Երկրորդ սերնդի հակահիստամինային դեղերն անցնում են արյուն-ուղեղային պատնեշը, բայց ավելի քիչ քանակով, քան առաջին սերնդի հակահիստամինային դեղերը։ Հիմնականում ծայրամասային հիստամինային ընկալիչների վրա ազդեցություն ունենալու հաշվին՝ երկրորդ սերնդի հակահիստամինային դեղերն ունեն ավելի նվազ քնաբեր ազդեցություն։ Սակայն երկրորդ սերնդի հակահիստամինային դեղերը մեծ դեղաչափերով օգտագործելիս կարող են ազդել կենտրոնական նյարդային համակարգի վրա՝ առաջացնելով քնկոտություն։ Որոշ երկրորդ սերնդի հակահիստամինային դեղեր, մասնավորապես ցետիրիզինը, կարող են փոխազդել ԿՆՀ հոգեակտիվ դեղերի հետ, ինչպիսիք են օրինակ բուպրոպիոնը և բենզոդիազեպինները[10]։

H1 անտագոնիստներ խմբագրել

H1 անտագոնիստների օրինակներն են

H1-ի հակադարձ ագոնիստ խմբագրել

H1 ընկալչի հակադարձ ագոնիստներն են[2][5]

H2-հակահիստամինային դեղեր խմբագրել

Ինչպես H1-հակահիստամինային դեղերը, այնպես էլ H2-հակահիստամինային դեղերը նույնպես գործում են ինչպես հակադարձ ագոնիստ և չեզոք անտագոնիստ։ Նրանք ազդում են H2 հիստամինային ընկալիչների վրա, որոնք հիմնականում հանդիպում են ստամոքսի, ստամոքսահյութի սեկրեցիայի ներքին ազդանշանային համակարգի մաս կազմող լորձաթաղանթի պարիետալ բջիջներիում։ Նորմայում հիսատամինը ազդում է H2 հիստամինային ընկալիչների վրա, որը խթանում է ստամոքսահյութի սեկրեցիան, այսպիսով դեղերը որոնք արգելակում են H2 ընկալչի ազդանշանի փոխանցումը նվազեցնում են ստամոքսահյութի սեկրեցիան։

H2-հակահիստամինային դեղերը ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդությունների՝ պեպտիկ խոցերի և գաստրոէզոֆագեալ ռեֆլյուքս հիվանդության բուժման առաջին ընտրության պրեպարատներ են։ Որոշ դեղաձևերը առկա են ազատ վաճառքի համար։ Կողմնակի ազդեցություննրի մեծամասնությունը տեղի է ունենում չնախատեսված ընկալիչների վրա դեղերի խաչաձև ակտիվության պատճառով։ Օրիինակ հայտնի է, որ ցիմետիդինը մեծ դեղաչափերով օգտագործելու ժամանակ ունի ԴՀՏ (դիհիդրոտեստոստերոն) ընկալիչների և անդրոգենային տեստոստերոնը հակազդելու, ազդեցություն։

Օրինակներ

H3-հակահիստամինային դեղեր խմբագրել

H3-հակահիստամինայինները դեղեր են, որոնք ընկճում են H3 ընկալիչների վրա հիստամինի ազդեցությունը։ H3 ընկալիչները հիմանականում հանդիպում են ուղեղում և ինհիբիտոր աուտոընկալիչները տեղակայված են հիստամիներգիկ նյարդի ծայրերում, որը կարգավորում է հիստամինի ձերբազատումը։ Ուղեղում հիստամինի ձերբազատումը, ուղեղի կեղևում H1 ընկալիչները խթանելով բերում են գրգռիչ նեյրոտրանսմիտորների գլյուտամատի և ացետիլխոլինի երկրորդային ձերբազատմանը։ Հետևաբար, ի տարբերություն H1-հակահիստամինային դեղերի, որոնք առաջացնում են սեդացիա, H3-հակահիստամինային դեղերն ունեն հոգեխթանիչ և ճանաչողկան գործընթացները կարգավորող ազդեցություն։

Ընտրողական H3-հակահիստամինային դեղերի օրինակներ

H4-հակահիստամինային դեղեր խմբագրել

H4-հակահիստամինային դեղերն ընկճում են H4 ընկալչի ակտիվությունը

Օրինակներ

Ատիպիկ հակահիստամինային դեղեր խմբագրել

Հիստիդին դեկարբօքսիլազի ինհիբիտորներ խմբագրել

Ընկճում է հիստին դեկարբօքսիլազի աղդեցությունը

Պարարտ բջիջների կայունացնողներ խմբագրել

Պարարտ բջիջների կայունացնողները դեղեր են, որոնք կանխում են պարարտ բջիջների դեգրանուլյացիան։

Պատմություն խմբագրել

Ներկայումս մարդկանց մեծամասնությունը ովքեր ալերգիաների բուժման համար օգտագործում են հակահիստամինային դեղեր՝ օգտվում են երկրորդ սերնդի դեղերից[1]։

Առաջին սերնդի հակահիստամինային դեղերը հասանելի են դարձել 1930-ական թվականներից[15]։ Այսպես սկսվեց քթային ալերգիաների բուժումը[15]։ Այս դեղերի հետազոտության արդյունքում պարզ դարձավ, որ կան H1 անտագոնիստներ և H2 անտագոնիստներ, որտեղ H1 հակահիստամինային դեղերը գործում են քթում, իսկ H2 հակահիստամինային դեղերը՝ ստամոքսում[16]։ Ժամանակակից հետազոտությունների արդյունքում հայտնաբերվել է, որ կան H3 ընկալչի անտագոնիստ և H4 հիստամինային ընկալչի վրա ազդող դեղեր[16]։

Հասարակություն և մշակույթ խմբագրել

Հակահիստամինային դեղերն ունեն տարբեր գներ[1]։ Որոշ հիվանդներ դեղի արժեքի վերաբերյալ խորհրդակցում են իրենց բժշկի հետ՝ դեղամիջոցի ընտրությունը որոշելու համար[1]։ Շատ հակահիստամինային դեղեր ավելի հին են և առկա են ջեներիկ ձևով[1]։ Մնացածներն ավելի նոր են, դեռ արտոնագրման տակ և հիմնականում թանկարժեք[1]։ Նոր դեղերը պարտադիր չէ, որ լինեն ավելի անվտանգ կամ ավելի արդյունավետ[1]։ Բազմաթիվ հակահիստամինային դեղերի առկայության պատճառով հիվանդները կարող են խորհրդակցել իրենց բժշկի հետ, որպեսզի ընտրեն իրենց համար ավելի հարմար դեղ[1]։

ԱՄՆ-ի կառավարությունը որոշ ապացույցների հիման վրա շուկայից հանել է երկրորդ սերնդի երկու հակահիստամինային դեղեր՝ տերֆենադինը և աստեմիզոլը, քանի որ նրանք կարող են հանգեցնել սրտի խնդիրների առաջացման[1]։

Հետազոտություն խմբագրել

Տարբեր հակահիստամինային դեղերի արդյունավետությունը և անվտանգությունը համեմատող քիչ հետազոտություններ են առկա[1]։ Առկա հետազոտությունները հիմանականում կարճաժամկետ են, կամ ընդհանուր ենթադրություններ անելու համար ընդգրկում են սակավաթիվ մարդկանց[1]։ Հետազոտության մեջ մեծ բաց է այն, որ չկա տեղեկություն հիվանդների առողջական վիճակի մասին, ովքեր ունեն երկարատև ալերգիաներ և երկար ժամանակ ընդունում են հակահիստամինային դեղեր[1]։ Նոր հակահիստամինային դեղերը եղնջայտուցի բուժման համար ավելի արդյունավետ են[1]։ Այնուամենայնից դեղերի արդյունավետությունը համեմատող հետազոտություններ չկան[1]։

Հատուկ խմբեր խմբագրել

Հակահիստամինային դեղերի հետազոտությունների մեծամասնությունը արվել են երիտասարդների շրջանում, դրա հետևանքով 65 տարեկանից բարձր մարդկանց շրջանում դեղերի ազդեցությունները, այդքան էլ լավ բացատրված չեն[1]։ Մեծահասակները ավելի հավանական է, որ հակահիստամինային դեղերից կունենան քնկոտություն քան երիտասարդները[1]։ Հետազոտությունները հիմնականում արվել են սպիտակամորթ մարդկանց շրջանում և այլ էթնիկ խմբեր չեն ներգրավվել[1]։ Չկան նաև փաստեր թե ինչ տարբերությամբ են հակահիստամինային դեղերը ազդում տղամարդկանց և կանաց վրա[1]։ Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ են գրանցվել երեխաների շրջանում հակահիստամինային դեղերի օգտագործման վերաբերյալ, տարբեր ուսումնասիրություններ պարզել են, որ որոշ հակահիստամինային դեղեր կարող են կիրառվել 2 տարեկան երեխաների շրջանում, իսկ որոշները երիտասարդ և ավելի մեծ տարիքի երեխաների շրջանում[1]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 Consumer Reports (2013), Using Antihistamines to Treat Allergies, Hay Fever, & Hives - Comparing Effectiveness, Safety, and Price (PDF), Yonkers, New York: Consumer Reports, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 17-ին, Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 29-ին {{citation}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Canonica GW, Blaiss M (2011). «Antihistaminic, anti-inflammatory, and antiallergic properties of the nonsedating second-generation antihistamine desloratadine: a review of the evidence». World Allergy Organ J. 4 (2): 47–53. doi:10.1097/WOX.0b013e3182093e19. PMC 3500039. PMID 23268457. «The H1-receptor is a transmembrane protein belonging to the G-protein coupled receptor family. Signal transduction from the extracellular to the intracellular environment occurs as the GCPR becomes activated after binding of a specific ligand or agonist. A subunit of the G-protein subsequently dissociates and affects intracellular messaging including downstream signaling accomplished through various intermediaries such as cyclic AMP, cyclic GMP, calcium, and nuclear factor kappa B (NF-κB), a ubiquitous transcription factor thought to play an important role in immune-cell chemotaxis, proinflammatory cytokine production, expression of cell adhesion molecules, and other allergic and inflammatory conditions.1,8,12,30–32 ... For example, the H1-receptor promotes NF-κB in both a constitutive and agonist-dependent manner and all clinically available H1-antihistamines inhibit constitutive H1-receptor-mediated NF-κB production ...
    Importantly, because antihistamines can theoretically behave as inverse agonists or neutral antagonists, they are more properly described as H1-antihistamines rather than H1-receptor antagonists.15»
  3. ↑ Panula P, Chazot PL, Cowart M, և այլք: (2015). «International Union of Basic and Clinical Pharmacology. XCVIII. Histamine Receptors». Pharmacol. Rev. 67 (3): 601–55. doi:10.1124/pr.114.010249. PMC 4485016. PMID 26084539.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Leurs R, Church MK, Taglialatela M (2002 թ․ ապրիլ). «H1-antihistamines: inverse agonism, anti-inflammatory actions and cardiac effects». Clinical and Experimental Allergy. 32 (4): 489–98. doi:10.1046/j.0954-7894.2002.01314.x. PMID 11972592.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 «H1 receptor». IUPHAR/BPS Guide to Pharmacology. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  6. ↑ Norrby K (1995). «Evidence of a dual role of endogenous histamine in angiogenesis». Int J Exp Pathol. 76 (2): 87–92. PMC 1997159. PMID 7540412.
  7. ↑ Monroe EW, Daly AF, Shalhoub RF (1997 թ․ փետրվար). «Appraisal of the validity of histamine-induced wheal and flare to predict the clinical efficacy of antihistamines». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 99 (2): S798–806. doi:10.1016/s0091-6749(97)70128-3. PMID 9042073.
  8. ↑ Lee HE, Chang IK, Lee Y, Kim CD, Seo YJ, Lee JH, Im M (2014). «Effect of antihistamine as an adjuvant treatment of isotretinoin in acne: a randomized, controlled comparative study». J Eur Acad Dermatol Venereol. 28 (12): 1654–60. doi:10.1111/jdv.12403. PMID 25081735.
  9. ↑ Layton AM (2016). «Top Ten List of Clinical Pearls in the Treatment of Acne Vulgaris». Dermatol Clin. 34 (2): 147–57. doi:10.1016/j.det.2015.11.008. PMID 27015774.
  10. ↑ «Drug Interaction Report». drugs.com. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 28-ին.
  11. ↑ Yoneyama H, և այլք: (2008 թ․ մարտ). «Efficient approaches to S-alkyl-N-alkylisothioureas: syntheses of histamine H3 antagonist clobenpropit and its analogues». The Journal of Organic Chemistry. 73 (6): 2096–104. doi:10.1021/jo702181x. PMID 18278935.
  12. ↑ Fox GB, Esbenshade TA, Pan JB, Radek RJ, Krueger KM, Yao BB, Browman KE, Buckley MJ, Ballard ME, Komater VA, Miner H, Zhang M, Faghih R, Rueter LE, Bitner RS, Drescher KU, Wetter J, Marsh K, Lemaire M, Porsolt RD, Bennani YL, Sullivan JP, Cowart MD, Decker MW, Hancock AA (2005 թ․ ապրիլ). «Pharmacological properties of ABT-239 [4-(2-{2-[(2R)-2-Methylpyrrolidinyl]ethyl}-benzofuran-5-yl)benzonitrile]: II. Neurophysiological characterization and broad preclinical efficacy in cognition and schizophrenia of a potent and selective histamine H3 receptor antagonist». The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 313 (1): 176–90. doi:10.1124/jpet.104.078402. PMID 15608077.
  13. ↑ Ligneau X, Lin J, Vanni-Mercier G, Jouvet M, Muir JL, Ganellin CR, Stark H, Elz S, Schunack W, Schwartz J (1998 թ․ նոյեմբեր). «Neurochemical and behavioral effects of ciproxifan, a potent histamine H3-receptor antagonist». The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 287 (2): 658–66. PMID 9808693. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 29-ին.
  14. ↑ Esbenshade TA, Fox GB, Krueger KM, Baranowski JL, Miller TR, Kang CH, Denny LI, Witte DG, Yao BB, Pan JB, Faghih R, Bennani YL, Williams M, Hancock AA (2004 թ․ սեպտեմբեր). «Pharmacological and behavioral properties of A-349821, a selective and potent human histamine H3 receptor antagonist». Biochemical Pharmacology. 68 (5): 933–45. doi:10.1016/j.bcp.2004.05.048. PMID 15294456.
  15. ↑ 15,0 15,1 Ostrom, NK (2014). «The history and progression of treatments for allergic rhinitis». Allergy and Asthma Proceedings. 35 Suppl 1 (3): S3–10. doi:10.2500/aap.2014.35.3758. PMID 25582156.
  16. ↑ 16,0 16,1 Jones, AW (2016 թ․ հունվար). «Perspectives in Drug Development and Clinical Pharmacology: The Discovery of Histamine H1 and H2 Antagonists». Clinical Pharmacology in Drug Development. 5 (1): 5–12. doi:10.1002/cpdd.236. PMID 27119574.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակահիստամինային_դեղեր&oldid=9524379» էջից