Կազիմեժ Այդուկևիչ

Կազիմեժ Այդուկևիչ (լեհերեն՝ Kazimierz Ajdukiewicz, դեկտեմբերի 12, 1890(1890-12-12)[1][2][3][…], Տերնոպոլ, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա[4] - ապրիլի 12, 1963(1963-04-12)[1][2][3][…], Վարշավա, Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն[4]), 20-րդ դարի լեհ փիլիսոփա, տրամաբան, լեզվաբան-սեմանտիկ, տրամաբանության Լվով-վարշավյան դպրոցի ականավոր ներկայացուցիչ, տրամաբանա-վերլուծական ավանդույթների անվանի հետևորդ ու զարգացնող՝ փորձարարական ակնհայտ հակվածությամբ[7]: Ունեցել է փիլիսոփայական հետաքրքրությունների լայն շրջանակ, և նրա՝ որպես մտածողի ազդեցությունը եղել է զգալի: Իմացության տեսության ու տրամաբանության նրա կոնցեպցիան այսպես կոչված՝ արմատական կոնվենցիոնալիզմի բաղադրիչ մասն է կամում: Այդուկևիչը բազմաթիվ նոր գաղափարներ է առաջ քաշել նաև սեմանտիկայի (լեզվաբանական իմաստաբանության) բնագավառում: Դրանցից մեկն էլ կատեգորիալ քերականությունն է՝ մի հիրավի չափազանց ճկուն գործիքակազմ՝ բնական լեզուների շարահյուսությունը, անուղղակիորեն՝ նաև սեմանտիկան վերլուծության ենթարկելու համար: Դա մեծ ու տևական ազդեցություն է գործել ֆորմալ լեզվաբանության զարգացման վրա, մասնավորապես՝ կարևորագույն աղբյուր է հանդիսացել Ռիչարդ Մոնտեգյուի աշխատանքների համար[8]

Կազիմեժ Այդուկևիչ
լեհ.՝ Kazimierz Ajdukiewicz
Prof. Kazimierz Ajdukiewicz.jpg
Ծնվել էդեկտեմբերի 12, 1890(1890-12-12)[1][2][3][…]
Տերնոպոլ, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա[4]
Մահացել էապրիլի 12, 1963(1963-04-12)[1][2][3][…] (72 տարեկան)
Վարշավա, Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն[4]
ԳերեզմանՊովոնզկի գերեզմանատուն
ՔաղաքացիությունFlag of Poland (1928–1980).svg Լեհաստան
Մասնագիտությունփիլիսոփա, մանկավարժ, թարգմանիչ, համալսարանի պրոֆեսոր և մաթեմատիկոս
Հաստատություն(ներ)Վարշավայի համալսարան[5], Վարշավայի համալսարան[5], Պոզնանի Ադամ Միցկևիչ համալսարան և Լվովի համալսարան
Գործունեության ոլորտՏրամաբանություն[5], Գոյաբանություն[5] և վերլուծական փիլիսոփայություն[5]
Պաշտոն(ներ)ռեկտոր
ԱնդամակցությունԼեհական գիտությունների ակադեմիա[6]
Ալմա մատերFaculty of Philosophy in the Lviv University?, Գյոթինգենի համալսարան և Լվովի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինլեհերեն[1] և ֆրանսերեն
Գիտական ղեկավարKazimierz Twardowski?
ՊարգևներDecade of Independence Regained?
Kazimierz Ajdukiewicz Վիքիպահեստում
Այդուկևիչը նշանակալի հետազոտություններ է կատարել նաև մոդելային տեսության և գիտության փիլիսոփայության ասպարեզներում:

ԿենսագրությունԽմբագրել

Կազիմեժ Այդուկևիչը ծնվել է 1890 թվականին, Տերնոպոլ քաղաքում, որն այն ժամանակ, Լեհաստանի հերթական բաժանման հետևանքով, հայտնվել էր Ավստրո-Հունգարիայի կազմում (ներկայումս Տերնոպոլը գտնվում է Ուկրաինայի Հանրապետության կազմում): Հայրը բարձրաստիճան քաղծառայող էր: Կազիմեժը տարրական դպրոցն ավարտել է Կրակովում, գիմնազիան՝ Լվովում: 1908 թվականին ընդունվել է Լվովի համալսարան, որտեղ փիլիսոփայություն ուսումնասիրել է Կազիմեժ Տվարդովսկու, տրամաբանություն՝ Յան Լուկասևիչի, մաթեմատիկա՝ Վացլավ Սերպինսկու ղեկավարությամբ: 1912 թվականին պաշտպանել է Կանտի փիլիսոփայության մի քանի առանձնահատկությունների և դրանց կիրառության վերաբերյալ իր պատրաստած ատենախոսությունը (ղեկավարը Կազիմեժ Տվարդովսկին էր) և ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի գիտական աստիճան: Շարունակել է ուսումնառությունը Գյոտինգենի համալսարանում, որտեղ ունկնդրել է ֆենոմենոլոգիայի հիմնադիր Էդմունդ Գուսեռլի, նեոկանտականության կարկառուն ներկայացուցիչ Լեոնարդ Նելսոնի, ականավոր մաթեմատիկոս Դավիդ Հիլբերտի դասախոսությունները:

Երբ սկսվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմը, Այդուկևիչը զորակոչվել է ավստրոհունգարական բանակ, մարտերի մասնակցել իտալական ռազմաճակատում: 1918 թվականին՝ լեհական անկախ պետության կազմավորումից հետո, զինվորական ծառայությունը շարունակել է լեհական բանակում: Զորացրվել է 1920 թվականի վերջերին, հրետանու կապիտանի կոչումով: Այդ նույն տարում ամուսնացել է Կազիմեժ Տվարդովսկու դստեր՝ Մարիայի հետ (ունեցել են մեկական որդի ու դուստր):

1922—1925 թվականներին Այդուկևիչը դոցենտ էր Լվովի, 1925—1939 թվականներին՝ պրոֆեսոր՝ Վարշավայի և Լվովի համալսարաններում:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո նա ղեկավարել է Պոզնանի համալսարանի մեթոդաբանության և գիտության տեսության ամբիոնը (հետագայում անվանափոխվել է, դարձել տրամաբանության ամբիոն), իսկ 1948—1952 թվականներին պաշտոնավարել է որպես այդ համալսարանի ռեկտոր: 1953 թվականին հիմնադրել է «Studia logica» ամսագիրը, որի գլխավոր խմբագիրն է եղել մինչև իր մահը: 1955 թվականին տեղափոխվել է Վարշավա, աշխատել մայրաքաղաքի համալսարանում որպես տրամաբանության դասախոս, միաժամանակ գլխավորել է Լեհաստանի գիտությունների ակադեմիայի փիլիսոփայության և հասարակագիտության ինստիտուտի տրամաբանության բաժանմունքը:

Վախճանվել է 1963 թվականի ապրիլի 12-ին:

Աշխատությունների ընտրանիԽմբագրել

  • 1921 "Z metodologii nauk dedukcyjnych"
  • 1923 "Główne kierunki filozofii"
  • 1928 "Główne zasady metodologii nauk i logiki formalnej"
  • 1931 "O znaczeniu wyrażeń"
  • 1934 "Logiczne podstawy nauczania"
  • 1938 "Propedeutyka filozofii"
  • 1948 "Epistemologia i semantyka"
  • 1949 "Zagadnienia i kierunki filozofii"
  • 1952 "Zarys logiki"
  • 1964 "Zagadnienia empiryzmu a koncepcja znaczenia"
  • 1965 "Logika pragmatyczna"
  • 1960–1965 "Język i poznanie. Wybór pism"
  • 1966- Selected articles in "Logiczna Teoria Nauki" ( Logical Theory of Science) Ed. T.Pawłowski, Printed PWN, Warszawa.
  • Kazimierz Ajdukiewicz: Pragmatic Logic, Dordrecht, Reidel, 1974
  • Kazimierz Ajdukiewicz: Problems and Theories of Philosophy, Cambridge, Cambridge University Press, 1975
  • Kazimierz Ajdukiewicz: The Scientific World-Perspective and Other essays 1931–1963, Dordrecht, Reidel, 1977
  • (Գերմաներեն) « Die syntaktische Konnexität », Studia Logica[9] 1, Ksiegarnia Ziem Zachodnich, 1934, Կաղապար:Nb p.[10]
    • (անգլերեն) Syntactic connexion, trad. H. Weber, dans Storrs Mccall, Polish Logic 1920-1939. Papers by Ajdukiewicz, Chwistek, Jaśkowski, Jordan, Leśniewski, Lukasiewicz, Słupecki, Sobociński, and Wajsberg, Oxford, Clarendon Press, 1967, p. 207-231.

Անգլերեն աշխատություններԽմբագրել

  • Problems and theories of philosophy (1949), Londres, Cambridge Univ. Press, 1973.
  • Pragmatic logic (1965), Dordrecht-Boston, Reidel, 1974.
  • The scientific world-perspective and other essays (1931-1963), collection d'essais réunie par Jerzy Giedymin, Dordrecht, Reidel, 1978[11].

ՀամացանցումԽմբագրել

ՊարգևներԽմբագրել

  • «Վերածնված Լեհաստան» շքանշանի կոմանդորի խաչ (1954 թ.)[13],
  • «Վերածնված Լեհաստան» շքանշանի սպայական խաչ (1951 թ.)[14],
  • Անկախության տասնամյակի մեդալ (1928),
  • «Խիզախության համար» արծաթե նշան (Ավստրիա, 1915)

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Энциклопедия Брокгауз (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library, Austrian National Library Record #118501283 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Collinson D. Biographical Dictionary of Twentieth-Century Philosophers — 1996. — ISBN 978-0-415-06043-1
  6. ↑ http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=AJDUKIEWICZ,%20Kazimierz%20
  7. ↑ Stuart Brown; Diane Collinson; Robert Wilkinson. Biographical Dictionary of Twentieth-Century Philosophers. Taylor & Francis; 2003. ISBN 978-0-203-01447-9. p. 11.
  8. ↑ Thomas Mautner. Dicionário de filosofia, Edições 70, 2010
  9. ↑ Ajdukiewicz était le directeur de cette revue.
  10. ↑ Entrée de Google Livres.
  11. ↑ Liste des essais chez Springer Link.
  12. ↑ Mai 2019.
  13. ↑ |1954|112|1588}} „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
  14. ↑ |1951|74|1007}} „za wybitną działalność naukową”.

Գրականություն Կազիմեժ Այդուկևիչի մասինԽմբագրել

  • Anna Jedynak, Ajdukiewicz, seria Myśli i Ludzie, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003.
  • Ryszard Wójcicki - Ajdukiewicz. Teoria znaczenia, 1999, isbn = 83-7255-033-6, Warszawa, wydawca Prószyński i S-ka, oclc = 77334076
  • Pascal Engel, « Anti-irrationalisme logique de Kazimierz Ajdukiewicz », dans Critique, Numéros|440-441, t. 40 (1984), p. 42-51.
  • Frédéric Nef et Denis Vernant, Le formalisme en question : le tournant des années trente, Vrin, 1998, passim,

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կազիմեժ_Այդուկևիչ&oldid=7613898» էջից