Զ, զ, հայկական այբուբենի վեցերորդ տառը, անվանումը զա. սերում է հունական նախատիպարից։ Այբբենական համակարգում (հին և նոր) Զ-ի դերն է առաջնալեզվային (ատամնային) ձայնեղ շփական (սուլական) պարզ բաղաձայն հնչույթի արտահայտումը։ Թվային արժեքը՝ վեց, վեցերորդ։

Զ, զ
ՏեսակՀայկական այբուբենի տառ
ՄեծատառԶ
Փոքրատառզ
Մասն էՀայոց գրեր
Այբուբեն(ներ)Հայերեն այբուբեն
Տեղը այբուբենում6-րդ
Հայերենի այբուբեն
Ա ա Ծ ծ Ջ ջ
Բ բ Կ կ Ռ ռ
Գ գ Հ հ Ս ս
Դ դ Ձ ձ Վ վ
Ե ե Ղ ղ Տ տ
Զ զ Ճ ճ Ր ր
Է է Մ մ Ց ց
Ը ը Յ յ Ւ ւ
Թ թ Ն ն Փ փ
Ժ ժ Շ շ Ք ք
Ի ի Ո ո և
Լ լ Չ չ Օ օ
Խ խ Պ պ Ֆ ֆ

Զ բաղաձայնի արտաբերման ժամանակ լեզուն առաջամասով մոտենում է վերին ատամնաշարի հիմքերը երիզող շերտին (վերին լնդերքին, ալվեոլներին), առաջ բերելով նեղվածք՝ կլորավուն անցքի տեսքով. օդի որոշ տևողությամբ արտամղումը այդ անցքով թողնում է սուլոցի տպավորություն։ Ձայնալարերը թրթռում են։ Նվազագույն հնչույթաբանական հակադրություն է կազմում (մերձավոր լծորդական հարաբերակցության մեջ է) մի կողմից՝ ս-ի հետ (ձայնեղություն-խլություն. զուր-սուր, զուտ-սուտ), մյուս կողմից՝ ժ-ի հետ (սուլականություն-շչականություն. զանգ-ժանգ, խազ-խաժ

Գրությունը հիմնականում համապատասխանում է արտասանությանը։ Կայուն է հնչյունափոխության նկատմամբ. մասնակիորեն, դիրքով պայմանավորված, ապաձայնեղանում է։

Պատմական շրջանում (գրաբար, ետգրաբարյան հայերեն) զ+հպաշփական, զ+հպապայթական և այլ որոշ կապակցություններից առաջ հիմնականում առկա է (ը) ձայնավորում. զգույշ-(ը) զգույշ։ Այսպիսի ձայնավորում ունի նաև զ նախդիրը բաղաձայնից առաջ. զտուն-(ը) զտուն։

Ձևակազմական պլանում զ-ով է արտահայտվում զ նախդիրը. զտուն, զնմանէ, զքեզ (գրաբարում), որ ետգրաբարյան հայերենի առանձին տարածքներում ևս մասնակիորեն հանդիպում է։

Կրկնակ զ-ով գոյականներից են՝

զզվանք
բզզոց
տզզոց։

Հանդիպում է նաև բառակազմական պլանում՝ անվանական, նաև բայական բաղադրություններում. զգեստ, զբոսնել, գույզգույն, զառնել, զանց անել և այլն[1]։

Բրայլով ներկայացում խմբագրել

   
Արլ. Արմ.
Dots
2346
Dots
1356

Աղբյուրներ խմբագրել

  1. Հ. Զ. Պետրոսյան, Հայրենագիտական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1987, էջ 211-212