Աբադան (Իրան)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աբադան (այլ կիրառումներ)
Աբադան[4][5] (պարսկերեն՝ آبادان), նավահանգստային քաղաք Իրանի հարավ-արևմուտքում՝ Խուզեստան նահանգում, Աբադանի շահրեստանի վարչական կենտրոնը։ Գտնվում է Իրաքի հետ սահմանին՝ Շատ ալ-Արաբ գետի դելտայի համանուն կղզում (68 կմ երկարություն և 3-19 կմ լայնություն), Պարսից ծոցից դեպի հյուսիս՝ 50 կմ հեռավորության վրա։ Օվկիանոսային նավերի համար մատչելի նավահանգիստ է։ Հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, նավթավերամշակման ու նավթաքիմիական արդյունաբերության կենտրոն[6]։
| Քաղաք | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Աբադան | ||||||
| պարսկերեն՝ آبادان | ||||||
| ||||||
| Երկիր |  Իրան | |||||
| Օսթան | Խուզեստան | |||||
| Շահրեստան | Աբադան | |||||
| Քաղաքապետ | Մահմուդ Ռեզա Շիրազի[1] | |||||
| ԲԾՄ | 6 մետր | |||||
| Պաշտոնական լեզու | պարսկերեն | |||||
| Բնակչություն | 231,476[2] մարդ (2016) | |||||
| Տեղաբնականուն | աբադանցի, աբադանցիներ[3] | |||||
| Ժամային գոտի | UTC+3:30 | |||||
| Հեռախոսային կոդ | 0631 | |||||
| Պաշտոնական կայք | abadan.ir(պարս.) | |||||
| ||||||
ՊատմությունԽմբագրել
Ըստ ավանդության՝ քաղաքը հիմնադրվել է 8-9-րդ դարերում իսլամական սուրբ Աբբադի կողմից։ Աբբասյանների օրոք այն զարգացել է որպես նավահանգստային քաղաք, աղի աղբյուր և խսիրների արտադրության վայր։ Իբն Բատուտան Աբադանը նկարագրում է որպես փոքրիկ քաղաք աղի հովտում։ Այն հաճախ վեճերի առարկա էր դառնում հարևան պետությունների միջև։ 1847 թվականից դարձել է Պարսկաստանի մաս։ 1935 թվականին վերանվանվել է Աբադան։
20-րդ դարի սկզբին քաղաքի շրջանում հայտնաբերվել են նավթի հարուստ հանքավայրեր։ 1909-1913 թվականներին անգլո-պարսկական նավթային ընկերությունը այստեղ կառուցում է նավթավերամշակման գործարան, որը 1938 թվականին դարձավ այս ուղղության ամենամեծ ձեռնարկությունն աշխարհում։ Գործարանը պատկերված է եղել իրանական 100 ռիալ արժողությամբ թղթադրամների հակառակ կողմում՝ թողարկված 1965 և 1971-1973 թվականներին։
Քաղաքը մեծ վնաս է կրել Իրանա-իրաքյան պատերազմի ժամանակ և գրեթե լքվել է խաղաղ բնակիչների կողմից։ Նավահանգիստը և նավթավերամշակման գործարանը վերսկսել են աշխատանքը 1993 թվականին։
ԿլիմաԽմբագրել
 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Աբադանում
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | տարին |
| բացարձակ առավելագույնը (°C) | 25 | 28 | 34 | 43 | 47 | 53 | 55 | 54 | 58 | 43 | 36 | 29 | 58 |
| միջին առավելագույնը (°C) | 17 | 20 | 28 | 33 | 40 | 42 | 47 | 47 | 43 | 36 | 27 | 20 | 40 |
| միջին ջերմաստիճանը (°C) | 12 | 13 | 20 | 26 | 35 | 38 | 40 | 40 | 36 | 29 | 22 | 15 | 29 |
| միջին նվազագույնը (°C) | 7 | 9 | 13 | 18 | 23 | 26 | 28 | 27 | 23 | 18 | 14 | 9 | 17 |
| բացարձակ նվազագույնը (°C) | −3 | −3 | 2 | 7 | 16 | 19 | 23 | 22 | 16 | 12 | 1 | −4 | −4 |
| տեղումների քանակը (մմ) | 38 | 43 | 15 | 20 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 25 | 46 | 193 |
| Աղբյուր՝ BBC Weather[7] | |||||||||||||
ԲնակչությունԽմբագրել
| Տարի | Բնակչություն |
|---|---|
| 1910 | 400 |
| 1949 | 173,000[8] |
| 1956 | 220,000[9] |
| 1967 | 270,700 |
| 1980 | 300,000 |
| 1986 | 6 |
| 1991 | 84,774[10] |
| 2001 | 206,073 |
| 2006 | 217,988[11] |
| 2016 | 231,476[2] |
ՏնտեսությունԽմբագրել
Աբադանը նավթամշակման խոշոր կենտրոն է (տարեկան ավելի քան 30 մլն․ տոննա)։ Նավթատարներով կապված է նավթահանքերի հետ։ Դեպի Թեհրան և Սպահան գնացող խողովակաշարերի սկզբնակետն է։ Արտահանում է նավթամթերքներ և հում նավթ։ Առկա է Ամոնիակի, ծծմբի, էթիլենի արտադրություն։
ՏրանսպորտԽմբագրել
Աբադան քաղաքն ունի միջազգային օդանավակայան և նավահանգիստ, որը հասանելի է օվկիանոսային նավերին։
ՄշակույթԽմբագրել
Քաղաքում է գտնվում Աբադանի տեխնոլոգիական ինստիտուտը, որը հիմնադրվել է 1939 թվականին։ Ունի նավթի թանգարան։
ՍպորտԽմբագրել
Քաղաքում հիմնված է «Սանաթ Նավթ» ֆուտբոլային ակումբը։
Նշանավոր մարդիկԽմբագրել
- Նասսեր Թաղվայի (ծն․ 1941), իրանցի կինոռեժիսոր և սցենարիստ։
- Ամիր Նադերի (ծն․ 1946), իրանցի կինոռեժիսոր, սցենարիստ և լուսանկարիչ։
- Ահմեդ Ռեզա Աբեդզադե (ծն․ 1966), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Նաջաֆ Դարյաբանդարի (1929-2020), իրանցի գրող և թարգմանիչ։
- Համիդ Ֆարրոխնեժադ (ծն․ 1969), իրանցի դերասան, կինոռեժիսոր և սցենարիստ։
- Բահման Գոլբարնեժադ (1968–2016), իրանցի հեծանվորդ և ծանրամարտիկ։
- Էյբի Նաթան (1927–2008), հրեա ակտիվիստ։
- Ղոլամ Հոսեյն Մազլումի (1950–014), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Ֆիրուզե Դումաս (ծն․ 1965), իրանա-ամերիկյան գրող։
- Զոյա Փիրզադ (ծն․ 1952), իրանահայ վիպասան, թարգմանչուհի։
- Մարտիկ (ծն․ 1949), իրանահայ երգիչ, երգահան, կոմպոզիտոր։
- Փարվիզ Դեհդարի (1935–1992), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Սիմա Զարղամի (ծն․ 1962), իրանա-ամերիկյան գործարար, ձեռնարկատեր։
- Պատրիկ Բաբումյան (ծն․ 1979), գերմանահայ ծանրորդ, բոդիբիլդեր, համաշխարհային ռեկորդակիր, «Գերմանիայի ամենաուժեղ մարդը»(2011)[12]։
- Բիժան Էմկանիան (ծն․ 1953), իրանցի դերասան։
- Հոսեյն Վաֆայի (ծն․ 1994), իրանցի սնուկերիստ։
- Մեհդի Հաշեմինասաբ (ծն․ 1973), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Մանուչեհր Մոհամմադի (ծն․ 1956), իրանցի կինոռեժիսոր։
- Նասրոլլահ Ռադեշ (ծն․ 1966), իրանցի դերասան։
- Սյուզան Բաբայե (ծն․ 1954), իրանցի արվեստագետ։
- Հոսեյն Նասսիմ (ծն․ 1952), իրանցի լողորդ։
- Մոհսեն Բայաթինիա (ծն․ 1980), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Հոսեյն Քանաանիզադեգան (ծն․ 1994), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Մոջահեդ Խազիրավի (ծն․ 1980), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Աբդոլհասան Քազեմի (ծն․ 1960), իրանցի ֆուտբոլիստ։
- Փարվիզ Մազլումի (ծն․ 1954), իրանցի ֆուտբոլիստ, ֆուտբոլային մարզիչ։
- Ֆարհադ Հասանզադե (ծն․ 1962), իրանցի բանաստեղծ, գրող, մանկագիր։
- Համիդ Ռաշիդի (1961–2020), իրանցի քաղաքական գործիչ, փաստաբան և գրող։
- Սիրուս Մողադդամ (ծն․ 1954), իրանցի կինոռեժիսոր, սցենարիստ։
- Յադոլահ Դոջ (ծն․ 1944), իրանա-շվեյցարացի վիճակագրագետ։
Հայերը ԱբադանումԽմբագրել
Աբադանում հայ համայնք գոյություն ունի 1909 թվականից, երբ անգլո-իրանական նավթային ընկերությունում ծառայության անցան Թեհրանում և Թավրիզում բնակվող մի խումբ հայեր։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին նրանց միացան Արևմտյան Հայաստանից, հատկապես Վանից գաղթած հայեր։ 1923 թվականին համայնքն ուներ 400 մարդ, 1928 թվականի սկզբին հայերի թիվը 610 էր, իսկ 1938 թվականին՝ մոտ 2000 մարդ։ 1928 թվականին, Ռիզա Շահ Փահլավին երբ այցելել է Աբադան, հայերին ոսկե գավազան է նվիրել[13]։ 1969 թվականին Աբադանի հայերի թիվը հասնում էր 5000-ի։ Նրանք հիմնականում զբաղված են նավթարդյունաբերությամբ, ինչպես նաև առևտրով։ Համայնքն ունի վարժարան, եկեղեցի, մարզական ակումբ, «Գուսան» երգչախումբ։
ԱղբյուրներԽմբագրել
- ↑ «به پرتال شهرداری آبادان خوش آمدید»։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 February 2020-ին։ Վերցված է 26 February 2020
- ↑ 2,0 2,1 «Statistical Center of Iran > Home»։ amar.org.ir
- ↑ Городецкая И.Л., Левашов Е.А. Русские названия жителей: Словарь-справочник. — Москва: АСТ, 2003. — С. 19. — 363 с. — ISBN 5-17-016914-0
- ↑ Иран, Афганистан, Пакистан // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 122—123. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 7.
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987)։ Աշխարհագրական անունների բառարան։ Երևան: Լույս։ էջ 7
- ↑ «Average Conditions Abadan, Iran»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2006-02-12-ին։ Վերցված է 5 декабря 2009
- ↑ Hein, Sedighi
- ↑ Hoiberg 2010, էջ. 7
- ↑ Lagassé 2000, էջ. 2
- ↑ Vadahti, 2006
- ↑ Body-Xtreme Publishing UG։ «Deutsche Strongman Meisterschaft — Flashreport»։ www.body-xtreme.de (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-10-15-ին։ Վերցված է 2020-10-17
- ↑ Մկրտիչ Պոտուրյան, Հայ հանրագիտակ, 1938, գիրք Ա, էջ 9։
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Աբադանի տեխնոլոգիական համալսարան
- Abadan Oil Refinery – Գլխավոր էջ (պարսկերեն)
- Աբադանի պատկերասրահ Archived 2005-04-27 at the Wayback Machine.
- Աբադան․ ճամփորդական ակնարկ
- Abadan Սոցիալական ցանցեր
- Աբադանի ցանցեր Archived 2017-07-10 at the Wayback Machine.
|
Աբադան (Իրան) Վիքիպահեստում |
|---|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 12)։ 
|