Փսիխոզ

Փսիխոզ (հուն․՝ .ψύχωσις- հոգեկան խանգարում: ψυχή- հոգի, գիտակցություն և -ωσις վիճակի խանգարում ), վառ արտահայտված հոգեկան գործունեության խանգարում, որի ժամանակ հոգեկանի հակազդեցությունը հակասում է իրականությանը (ըստ Ի. Պ. Պավլովի), որն արտացոլվում է իրական աշխարհի ընկալման և վարքի խանգարումներով.

Փսիխոզ
Վան Գոգ Աստղազարդ գիշեր 1889 թվական:
Տեսակ	հիվանդություն
Հետևանք	Զառանցանք
Բժշկական մասնագիտություն	հոգեբուժություն և կլինիկական հոգեբանություն
ՀՄԴ-9	290-299
ՀՄԴ-10	F20; F21; F22; F23; F24; F25; F26; F27; F28; F29
Բուժում	Հոգեթերապիա
Psychosis Վիքիպահեստում

Դասակարգում

Փսիխոզները դասակարգվում են ըստ ծագման (պատճառի) և պատճառի (զարգացման ախտաբանական մեխանիզմների) էնդոգեն (այդ թվում էնդոգեն փսիխոզներին պատկանում են շիզոֆրենիան, շիզոաֆեկտիվ խանգարումը, աֆեկտիվ խանգարումների որոշ հոգեբանական ձևեր), օրգանական, սոմատոգեն, փսիխոգեն (ռեակտիվ, իրադրային), թունավորական, զրկանքի:

Բացի դրանից փսիխոզները դասակարգվում են ըստ առաջատար կլինիկական պատկերի, գերակշռող ախտանշանի (ախտանշանային դասակարգում) պարանոյիդ, հիպոխոնդրիկ, դեպրեսիվ, մոլագարի և այլն, այդ թվում (դեպրեսիվ-պարանոյիդ, դեպրեսիվ-հիպոխոնդրիկ և այլն) համակցություններ:

Հոգեվերլուծության մեջ

Ըստ Զիգմունդ Ֆրոյդի փսիխոզը հոգեկան կառույցի երեք հնարավոր խախտումներից մեկն է, նեվրոզի և այլասերվածության հետ միասին:

Ի սկզբանե Ֆրոյդը հակադրում էր նեվրոզն ու փսիխոզը, 1923 թվականի հոդվածում ասելով, որ «Նեվրոզը Ես-ի և Այն-ի միջև կոնֆլիկտի արդյունքն է, այն դեպքում, երբ փսիխոզը Ես-ի և արտաքին աշխարհի միջև նման խանգարման արդյունք է »: (Տես նրա աշխատանքը՝ «Իրականության կորուստը նեվրոզի և փսիխոզի դեպքում»):

Իր գործունեության վերջին տասնամյակում Ֆրոյդը հասկացավ, որ հոգեկանի կառուցվածքի ձևավորումը ոչ այնքան չնչին է, և չի համարվում պարզապես կոնֆլիկտի տեսակի ածանցյալ, իսկ Ֆրոյդի կլինիկական փորձը հանգեցրել է նրան հոգեկանի երեք կառույցների նկարագրության անհրաժեշտությանը, 1938 թվականին խոսելով երեք մեխանիզմների մասին՝ մերժում, ժխտում, հրաժարվել: Ժակ Լականը զարգացնում է Ֆրոյդի գաղափարները, նկարագրելով փսիխոզը որպես հատուկ (նեվրոզից և այլասերումից տարբերվող) սուբյեկտի լեզուն մտնելու հնարավորություն:

Վերլուծական հոգեբանության մեջ

Կարլ Գուստավ Յունգի տեսանկյունից, փսիխոզը անհատական գիտակցության խորտակումն է արքետիպ անգիտակցության բովանդակության մեջ: Ժամանակակից վերլուծական հոգեբանության մեջ ախտանշանները դիտվում են ոչ որպես հիվանդության ապացույց, կամ էլ նորմայից շեղում, այլ որպես խորհրդանշական լեզվով անգիտակցության ուղերձ, որը պահանջում է լուծել անհատի համար արդիական խնդիրները:

Հաճախ հենց ախտանշանները մատնանշում են խնդրի էությունը, խնդրի լուծման կամ զարգացման հնարավոր ուղիները: Ախտաբանական դրսևորումները այդ դեպքում նպատակ ունեն լրացնել ինչ-որ սահմանափակ կամ խանգարված գիտակցական կողմնորոշումը մինչև ամբողջականություն:

Որոշ փսիխոզների գենետիկական պայմանավորվածություն

Բժշկության զարգացումը հանգեցրել է այն գիտակցությանը, որ բազմաթիվ հազվագյուտ գենետիկական ախտանշաններ և հիվանդություններ կարող են սխալմամբ ընդունվել որպես բացառապես հոգեկանի խանգարում: Ավելի ճշգրիտ դիֆերենցիալ ախտորոշում կատարելու համար կատարվում են կուտակված տեղեկատվությունը համակարգելու փորձեր: Այսպես 2008 թվականին մի հոդվածում ներկայացված է 62 գենետիկական հիվանդություններ, որոնց դեպքում կարող է փսիխոզ զարգանալ մանկության կամ վաղ հասունության տարիքում: Դրանցից 18-ը կարելի է ախտորոշել անմիջապես, հիվանդների վառ ֆենոտիպից, 17-ը զուգորդված են մտավոր հետամնացության հետ:

45-ը բնութագրվում են վառ արտահայտված նյարդաբանական նշաններով: Այնուամենայնիվ նշվում է, որ այդ ցուցակից 34 հիվանդություն կարող են առաջանալ առանց վառ արտահայտվող հատկանիշների, որն էլ սխալ ախտորոշում կատարելու վտանգ է առաջացնում:

Գեներ, կապված փսիխոզի հետ

ZNF804A:

Փսիխզներ, մարմնական և նյարդաբանական հիվանդությունների դեպքում

Ախտաբանական վիճակների և հիվանդությունների ցուցակ, որոնց դեպքում կարող է երբեմն փսիխոզ նկատվել:

• Ուղեղի ուռուցք
• Ուղեղի վնասվածքներ,
• Էպիլեպսիա,
• Մտացրիվ սկլերոզ,
• Սարկոիդոզ,
• Լայմի հիվանդություն,
• Սիֆիլիս,
• Տուբերկուլոզ,
• Մենինգիտ, մենինգոէնցեֆալիտ,
• Ցիստիզերկոզ,
• Ալցհայմերի հիվանդություն,
• Պարկինսոնյան հիվանդություն,
• Գենտինգտոնի հիվանդություն,
• Ֆրիդրեյխի ատաքսիա,
• Կաթված,
• Հիպերտոնիկ հիվանդության ուղեղային ձևը,
• Աթերոսկլերոզ,
• Բարդ մասնակի նոպաներ,
• Վիլսոն_ Կոնովալովի հիվանդություն,
• Գլխուղեղի հոդացավ,
• Համակարգային կարմիր գայլախտ,
• Բրոնխային հեղձուկ,
• ՍՊԻԴ,
• Բոր (հիվանդություն),
• Մալարիա,
• Ադրենոլեյկոդիստրոֆիա,
• Լեյկոէնցեֆալոպաթիայի ուշ ձև, անհետացող սպիտակ նյութով,
• Կարծրամաշկություն,
• Հիպօքսիային էնցեֆալոպիա,
• Լյարդային էնցեֆալոպաթիայի նախնական փուլ,
• Տերմինալ երիկամային անբավարարություն,
• Արյան մեջ շաքարի մակարդակի նվազում,
• Պանկրեատիտ,
• Քաղցկեղ,
• Շաքարային դիաբետ,
• Հաշիմոտոյի թիրեոիդիտ,
• Հիպոթիրեոզ
• Իցենկո-Կուշինգի հիվանդություն,
• Ադդիսոնի հիվանդություն,
• Գրիպ,
• Էպիդեմիկ պարօտիտ,
• Կարմրուկ,
• Նիման-Պիկի հիվանդություն,
• Հիպոգլեկիմիա,
• Նիկոտինային թթվի սակավություն,
• Թիամինի սակավություն,
• Թունավորում ծանր մետաղներով,
• Վիտամինային անբավարարվածություն,

Հոգեակտիվ նյութեր և դեղորայք

Որոշ հոգեակտիվ նյութերի չարաշահումը (ալկոհոլ, կոկաին, NMDA-անտագոնիստներ և այլն ) կարող է փսիխոզ առաջացնել: Մասնավորապես NMDA-անտագոնիստները երկարաժամկետ օգտագործման դեպքում առաջացնում է շիզոֆրենիյա հիշեցնող վիճակ:

Որպես կանոն փսիխոզները, որոնք առաջացել են այս կամ այն հոգեակտիվ նյութերի ընդունումից, կոդավորվում են հիվանդությունների միջազգային դասակարգման համապատասխան բաժնում F10—F19 («Հոգեակտիվ նյութերի օգտագործմամբ պայմանավորված հոգեկանի և վարքի խանգարումներ»): Այսպես օրինակ, խթանիչ փսիխոզը (պայմանավորված խթանիչների կիրառմամբ) կոդավորվում է F15.5 МКБ-10 բաժնում:

Փսիխոզ կարող են առաջացնել որոշ դեղամիջոցներ: Մասնավորապես անտիխոլիներգեն դեղամիջողցներ, ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոնը(АКТГ), իզոնիազիդ, լեվոդոպա և այլ ագոնիստ դոֆամին, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղեր, սիմպատոմիմետիկներ, հակադեպրեսանտներ, նեյրոլեպտիկներ:

Փսիխոզի առաջացման հոգեսոցիալական գործոններ

Ըստ մի շարք հետազոտությունների փսիխոզի առաջացումը մեծապես պայմանավորված է այնպիսի գործոններով ինչպիսիք են աղքատությունը (ամենաանապահով խավի ներկայացուցիչների մետ ավելի հաճախ էախտորոշվում «շիզոֆրենիյա», քան ապահով խավի ներկայացուցիչների մոտ), ուրբանիզացիան, սոցիալական մեկուսացումը, ազգային խտրականությունը:

Պարզվել է, որ փսիխոզի առաջացման վտանգը հասուն տարիքում էականորեն բարձրացել է այն անձանց մոտ, ովքեր մանուկ հասակում ենթարկվել են սեռական կամ ֆիզիկական բռնության, զգացմունքային բռնության, ոչ պատշաճ ֆիզիկական կամ զգացմունքային վերաբերմունքի, լքվածության: Բացի դրանից հոգեկան խանգարման արտահայտվածության աստիճանը, հոսպիտալացման տևողությունը և հաճախականությունը, անդամախեղության հավանականությունը նույնպես կախված են մանկության տարիներին ֆիզիկական կամ սեռական բռնության առկայությունից կամ բացակայությունից: Մասնավորապես դրանից են կախված դիտարկվող ախտանշանների թիվը, արտահայտվածության աստիճանը, հալյուցինացիաների առկայությունը կամ բացակայությունը, դրանց արտահայտվածության աստիճանը, մեկնաբանող ձայների առկայությունը կամ բացակայությունը, իր ես-ին կամ ուրիշներին, վնաս պատճառելու հրաման տվող ձայնը, շոշափելի հալյուցինցիաները: Նշենք նաև, որ մասնավորապես 12 տարեկան երեխաների մոտ ովքեր վաղ անցյալում հասակակիցների կողմից ենթարկվել են հալածանքների կամ մեծահասակների կողմից դաժան վերաբերմունքի, փսիխոզի առաջացման վտանգն ավելի բարձր է:

Մանկության տարիքում բռնության ենթարկված անձանց մոտ փսիխոզի առաջացման վտանգը որոշող մեկ այլ գործոն է հանդիսանում վնասվածությունը հասուն տարիքում: Ըստ հետազոտությունների հոգեբուժական հիվանդների մեծամասնությունը հասուն տարիքում ենթարկվել են լուրջ ֆիզիկական հարձակումների, սեռական բնույթի հարձակումների, բռնաբարության: Ըստ երևույթին մանկության տարիներին ապրած տրավմատիկ ապրումների փորձը կարող է խթան հանդիսանալ հոգեկան խանգարումների առաջացման համար:

Տես նաև

• Շիզոֆրենիա
• Մանիակալ-դեպրեսիվ փսիխոզ
• Պսիխոպաթիա

Գրականություն

• Тиганов А. С., Снежневский А. В., и др. Общая психиатрия // Руководство по психиатрии / Под ред. академика РАМН А. С. Тиганова. — М.: Медицина, 1999. — Т. 1. — 712 с. — ISBN 5-225-02676-1
• Фрейд З. Невроз и психоз (1923)
• Фрейд З. Утрата реальности при неврозе и психозе (1924)
• Lacan J. De la psychose paranoïaque dans ses rapports avec la personnalité. Paris: Seuil, 1980
• Ольшанский Д. А. О психотическом языке (2007)
• Личко А.Е. Психозы в подростковом возрасте. // Подростковая психиатрия. — М.: Медицина, 1985. — 416 с.