Ստերոիդներ, օրգանական միացությունների դաս, ցիկլոպենտանապերհիդրաֆենանտրենի ածանցյալները (ընդհանուր բանաձևը՝

Տեստոստերոն

Քիմիական բնույթով դասվում են բնական միացությունների՝ իզոպրենոիդների շարքը։

Լայնորեն տարածված են բուսական և կենդանական աշխարհում։ Ստերոիդների մեծ մասն աստիճանաբար «մասնագիտացել» է որպես կենսաբանական կարգավորիչներ՝ հորմոններ։ Գրեթե բոլոր ստերոիդներ օրգանական լուծիչներում լավ (ջրում՝ համեմատաբար վատ) լուծվող, օպտիկապես ակտիվ բյուրեղներ են։ Ըստ մոլեկուլի քիմիական կառուցվածքի և ֆիզիոլոգիական ազդեցության մեխանիզմի տարբերում են․

  1. ստերիններ,
  2. D խմբի վիտամիններ, մասնակցում են Ca-ի փոխանակությանը և ողնաշարավորների կմախքի կազմավորմանը։
  3. Լեղասպիրտներ և լեղաթթուներ․ պարունակում են համապատասխանաբար հիդրօքսիլ և կարբօքսիլ խմբեր ունեցող կողմնային շղթաներ, նպաստում են ողնաշարավորների աղիքներում սննդի մարսման պրոցեսին։
  4. Ստերոիդային սապոնինների և գլիկոալկալոիդների ագլիկոններ (գենիններ)՝ ազոտ չպարունակող ոչ ածխաջրային մնացորդներ, որոնց ներկայացուցիչներն են դիոսգենինը (II, Х=Օ) և սոլասոդինը (II, X=NH)։2 խմբերն էլ բնորոշ են շուշանազգիներին և այլ բույսերին ու գլիկոզիդների ձեով ունեն մակերևութային ակտիվ, հեմոլիտիկ հատկություններ։
  5. Ստերոիդային ալկալոիդներմոդիֆիկացված ստերոիդային կմախքով․ C27 ալկալոիդները խթանում են միջաձիգ զոլավոր մկանների կծկումը, բուսական C21 ալկալոիդներն ունեն բակտերիան ամեոբասպան հատկություն, իսկ երկկենցաղների գեղձերից սատցվող C21 ալկալոիդները ուժեղ թունավոր ազդեցություն ունեն սրտի և կենտրոնական նյարդային համակարգի վրա։
  6. Սրտի գենիններ․ դրանցում կողմնային շղթաները չհագեցած հնգանդամանի (С23-կ արդենոլիդնևր) կամ վեցանդամանի (C24֊բուֆադիենոլիդներ) լակտոնային ցիկլերի ձեվով են։ Արագացնում են սրտամկանի կծկումը, սրտի բջիջների թաղանթում ադենոզին եոֆոսֆատազ ֆերմենտի (ԱԵՖ) ազդեցությունը ճնշելու միջոցով։
  7. Ստերոիդային սեռական հորմոններ և դրանց փոխարկումների արգասիքներ, պայմանավորում են կենդանիների և մարդու սեռական համակարգի զարգացումն ու ֆունկցիաները։ Դրանցից են ւցրոգեսաերոնը, անդրոգենները և էաորոգենները։
  8. Մակերիկամի կեղևի հորմոնները՝ կորաիկոաոերոիղներ (R=COCH2OH)։ Իրենց հատկություններով Ստերոիդներին մոտ են որոշ եռտերպենային անտիբիոտիկներ (ֆուզիդաթթու, ցեֆալոսպորին) և այլ եռտերպեններ։ Ստերոիդները կենսասինթեզելու հատկությամբ օժտված են բարձրակարգ ողնաշարավորները։ Պրոգեստերոնի ածանցյալները միջատների մի շարք տեսակների համար քիմիական պաշտպանության միջոց են։

Ստերոիդների քիմիան, կենսաքիմիան և ֆիզիոլոգիական ակտիվությունը լայնորեն ուսումնասիրվում են՝ կապված բժշկության, անասնաբուժության և անասնաբուծության մեջ դրանց կարևոր նշանակության հետ։ Յուրացված են բնական հումքից ստերոիդային հորմոնների արդյունաբերական սինթեզի քիմիական և մանրէաբանական մեթոդները։ Մեծ նշանակություն է ստանում նաև «արհեստական» ստերոիդային հորմոնների սինթեզը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 11, էջ 124