Սուրբ Համբարձման եկեղեցի (Բերձոր)

Սուրբ Համբարձման եկեղեցի;
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	Եկեղեցի
Երկիր	Արցախի Հանրապետություն
Տեղագրություն	Քաշաթաղի շրջան, Բերձոր
Դավանանք	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Թեմ	Արցախի թեմ
Ներկա վիճակ	Չգործող
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման սկիզբ	1996
Կառուցման ավարտ	1998
Գմբեթ	1
Շինանյութ	Սրբատաշ բազալտ
	Church of the Holy Resurrection (Lachin) Վիքիպահեստում

Սուրբ Համբարձման եկեղեցի, հայկական առաքելական եկեղեցի Արցախի Հանրապետության Քաշաթաղի շրջանի Բերձոր քաղաքում^{[Ն 1]}^[1]։ Ներառված է Հայ առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի իրավասության մեջ^[2]։

2022 թվականի օգոստոսի 26-ին Բերձոր քաղաքը, այդ թվում՝ Սուրբ Համբարձման եկեղեցին, հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո^[3]։

Տեղադրություն խմբագրել

Բերձորի հարավարևմտյան ծայրամասում, Մ-12 մայրուղու հարևանությամբ։ Գտնվում է Հակարի գետի ձախափնյա ժայռոտ ձորալանջին (գետի հոսանքից 150 մետր վերև)։

Պատմություն խմբագրել

Բերձորի Սուրբ Համբարձման եկեղեցին՝ կառուցված 1996-1999 թվականներին, որի նախաձեռնությունը Քաշաթաղի շրջանի վարչակազմի ղեկավար Ալեքսան Հակոբյանինն է։ 1996 թվականի մարտի 3-ին եկեղեցու հիմքը դրվել է փոքրիկ բարձրության վրա։ Գմբեթի խաչի օծումը կատարվել է 1998 թվականի մայիսի 31-ին։ Եկեղեցու կառուցման աշխատանքները ավարտվել է 1998 թվականին։ Նախագծի հեղինակ և վերահսկող ճարտարապետ՝ Հրաչյա Գասպարյան, քանդակագործ՝ Արտաշես Հովսեփյան, սրբապատկերների նկարիչ՝ Կարո Մկրտչյան։

Եկեղեցու բացման առաջին օրից շրջանի հոգևոր հովիվն է եղել Հայր Աթանաս վարդապետը, իսկ 2019 թվականից հոգևոր հովիվն էր Տ. Բենիամին քհն Ծատուրյանը։

Հետագա ճակատագիր և մզկիթի վերածում խմբագրել

44-օրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանի նախագահը Հադրութ քաղաք այցի ընթացքում հայտարարել էր, որ Բերձորի Սուրբ Համբարձման եկեղեցին պետք է դարձնել մզկիթ^[4]։

Նախքան Բերձոր քաղաքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելն արդեն շրջանառվում էին տեղեկություններ, որ Սուրբ Համբարձման եկեղեցին վերածվելու է ադրբեջանական մզկիթի։ Մասնավորապես, 2022 թվականի օգոստոսին «Ադրբեջանի հուշարձանների պաշտպանության հասարակական միավորում» կազմակերպությունը հայտարարել էր նման ծրագրի և նախագծի առկայության մասին^[5]։ Նախագծի համաձայն նախատեսվել է քանդել գմբեթի վեղարն ու զանգակատունը, որոնց փոխարեն պիտի կառուցվի երկու մինարեթ^[4]։

2023 թվականի հունիսի 23-ին Արցախի Հանրապետության Պատմական միջավայրի պահպանության պետական ծառայությունը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը Սուրբ Համբարձման եկեղեցին վերածում է ադրբեջանական մզկիթի^[4]^[6]

Ճարտարապետություն խմբագրել

Եկեղեցու ճարտարապետը ճանաչված եկեղեցաշինարար Հրաչյա Գասպարյանն է, շինարարների ղեկավարը՝ Գեորգի (Մենուշ) Առաքելյանը։ Հիմնական քանդակազարդերի հեղինակը հայ անվանի քանդակագործ Արտաշես Հովսեփյանն է (մուտքի բարավորի Աստուածածինը Մանկան հետ, արևելյան ճակատի՝ յաթաղան կոտրող արծիվը, որի տակ գրված է Գրիգոր Նարեկացու խոսքը՝

Թաղեցեալք լինիմք, եւ ո՛չ խոնարհիմք

գմբեթի թմբուկի 12 նիստերի վրա տեղադրված վարդեակներից երեքը։ Զարդաքանդակներ են կատարել նաև Հովհաննես Մկրտչյանը և այլ քանդակագործներ։ Սուրբ սեղանի Տիրամոր առաջին սրբանկարի հեղինակը գեղանկարիչ Կարո Մկրտչյանն է։ Տաճարի երեք դռների հեղինակը փայտագործ վարպետ Վանո Դադոյանն է։

Ջահը և խաչերը պատրաստել են ՀՀ Հուշարձանների պահպանության վարչության Աշտարակի արվեստանոցի դարբինները։ Երկու զանգերը նվիրաբերված են Լիբանանի հայ համայնքի կողմից։

Եկեղեցին կառուցված է Սիսիանի Շաքի գյուղի հանքավայրերի կապտավուն բազալտ քարով (սրբատաշ), ցեմենտի շաղախով։

Իր ճարտարապետական հորինվածքով կենտրոնագմբեթ կառույց է, երկու ավանդատներով, մկրտության ավազանով և փոքր զանգակատնով։

Ներքին պատերին ունեն որմնանկարներ, իսկ արտաքին պատերին փորագրված են նաև արևի ժամացույց, նվիրատվական խաչքարեր և երկու ընդարձակ արձանագրություն։ Դրանցից մեկը շինարարական արձանագրությունն է, որը փորագրված է 6 տողով հյուսիսային պատի արևմտյան հատվածում, իսկ երկրորդը փորագրված է հարավային պատի արևելյան վերին հատվածում և ներկաացնում է է բոլոր երեք տասնյակ շինարարների անունները (ճարտարապետից մինչև բանվորներ)։

Եկեղեցու բարեկարգված բակում կանգնեցված են մի քանի խաչքարեր և հուշակոթողներ։ Ոչ հեռու դեպի արևմուտք կառուցված են մոմավաճառի կրպակը և երկհարկանի երիցատունը։

Արձանագրություններ խմբագրել

Սուրբ Համբարձում եկեղեցու Արձանագրութեան խմբագրուած բնագիրն է, (որը 1998 թվականի մայիսի վերջին օրերին եկեղեցու հիւսիսային պատի արեւմտեան հատուածում փորագրեց մեր գիւմրեցի-բերձորցի քանդակագործ Յովհաննէս Մկրտչեանը՝ Հովոն).

«Յուսովն Աստուծոյ՝ Քաշաթաղի նորաբնակ ժողովուրդս շինեցաք զՍուրբ Համբարձման եկեղեցիս (ի յիշատակ վասն Հայրենեաց նահատակեալ բիւր եղբարց մերոց։ Հիմնարկեցաւ տաճարս Սուրբ) Համբարձում անուն յաւանս Բերձոր յամի Տեառն ՌՋՂԶ (1996) եւ օծեցաւ յամի ՌՋՂԸ (1998) յաւուր Սուրբ Հոգոյ (Գալստեան ի հայրապետութեանն Տէր Տէր Գարեգին Ա կաթողիկոսին ամենայն Հայոց, յառաջնորդութեանն) Արցախ աշխարհիս Տէր Պարգեւ եպիսկոպոսին եւ ի հովւութեանն գաւառիս Տէր Աթանաս վարդապետին։ Եղեւ ի թուին Հայոց ՌՆԽԷ (1447 = 1998)-ի փառս ամենագութ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի յաւիտեանս. ամէն»։