Սարգիս Հովհաննիսյան (նկարիչ)

նկարիչ

Սարգիս Հարությունի Հովհաննիսյան (Սաքո Իոաննեսյան) (1884, Քարին տակ, Ելիզավետպոլի գավառ, Ռուսական կայսրություն - 1940, Տաշքենդ, Ուզբեկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ նշանավոր նկարիչ, գրաֆիկական դիզայներ, ծաղրանկարիչ, դասախոս։ Երևանի գեղարվեստական ուսումնարանի կազմակերպիչներից մեկը՝ Մարտիրոս Սարյանի ու Սեդրակ Առաքելյանի հետ միասին։

Սարգիս Հովհաննիսյան
Ծնվել է1884
ԾննդավայրՔարին տակ, Ելիզավետպոլի գավառ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել է1940
Մահվան վայրՏաշքենդ, Ուզբեկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա և Ներսիսյան դպրոց
Մասնագիտություննկարիչ, գրաֆիկական դիզայներ, ծաղրանկարիչ և ուսուցիչ
ԱզգականներՍարգիս Հովհաննիսյան
 Sargis Hovhannisyan (artist) Վիքիպահեստում

Վաղ տարիները խմբագրել

Սարգիս Հովհաննիսյանը ծնվել է Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշիի շրջանի Քարին տակ գյուղում։ Հայրը՝ Հարություն Տեր-Հովհաննիսյանը (մահ․ 1923 թվականին) եղել է տեղի քահանա Գրիգոր ՏերՀովհաննիսյանի որդին։ Հարությունը եղել է տաղանդավոր երաժիշտ՝ հայտնի իր խմբի՝ դաստայի հետ համատեղ կատարումներով, որի մեջ էին մտնում ժողովրդական երգիչ-սազանդարներ Գերասիմը, Սանդրոն, Արշակ Օհանովը՝ Սաշա Օգանեզիշվիլիի հայրը։ Մայրը՝ տիկին Աննան եղել է տաղանդավոր ասեղնագործ։ Չորրորդ երեխային սպասելիս՝ նա անզգուշաբար վայր է ընկել ու լուրջ վնասել ողնաշարը, կորցրել երեխային ու հետագա տարիները ապրել է շեղված մեջքով։

Ընտանիքում ծնվել է երեք որդի՝ Արսենը, Սարգիսն ու Հայկը։

Կրթության տարիները խմբագրել

 
Ինքնադիմանկար, 1910 թվական

Սարգսին ուղարկում են սովորելու Երևանի հոգևոր ճեմարան, որն ավարտում է 1904 թվականին։ Այս տարիներին նրա մոտ արտահայտվում է նկարչական տաղանդը ու հենց նրան են վստահում ձևավորել ավարտական խմբանկարը[1]։ Այնուհետև Սարգիս Հովհաննիսյանը մեկնում է Թիֆլիս, որտեղ տեղափոխվել էր իր հայրը ընտանիքով։ Ըստ նրա քրոջ Օլգա Ալթունյանի հիշատակությունների՝ հաշմանդամություն ձեռք բերած կնոջ հորդորով Հարությունը կրկին ամուսանանում է մեծահարուստ վրացի Եֆիմիա Զախարովնայի հետ, ում հետ միասին ունենում են ևս 5 երեխա։

1907 թվականին Թիֆլիսում Սարգիսը ավարտում է Գեղարվեստական դպրոցը ու ընդունվում է Ներսիսյան դպրոցի ավարտական դասարան[2]։ Այստեղ նա ընկերանում է Հովհաննես Թումանյանի, Դերենիկ Դեմիրճյանի, Անաստաս Միկոյանի, Ազատ Մանուկյանի, Արամայիս Երզնկյանի ու այլ նշանավոր գործիչների հետ։

Դպրոցն ավարտելուց հետո 1908 թվականին նա մեկնում է Բաքու, որտեղ մինչև 1910 թվականը աշխատում է որպես մաթեմատիկայի ու նկարչության դասատու իգական՝ Հռիփսիմյան ու արական Մեսրոպյան դպրոցներում։ Այդ տարի նա երեք ամսվա դասախոսական դասընթացների է մասնակցում Սանկտ-Պետերբուգրի արվեստների ակադեմիայում։ Վերադառնալուց հետո նասախոսում է իգական գիմնազիայում ու Քալանթարյան կոմերցիոն վարժարանում[1]։

Հեղափոխական տարիները խմբագրել

1917 թվականին նա Բաքվում միանում Բոլշևիկյան կուսակցությանը՝ միանալով Ստեփան Շահումյանի ղեկավարած ջոկատներին՝ անդամակցելով Արմենիքենդ խմբին։ Մասնակցել է զինված բախումներին։ 1918 թվականին նրան գործուղում են Աստրախան՝ որպես տեղի հայ համայնքի կրթության կոմիսարի տեղակալ։ Այստեղ նա դասավանդում է նկարչություն մինչև 1920 թվականը։ Անդրկովկասի խորհրդայնացումից հետո նա մեկնում է Մոսկվա՝ դասավանդելու Լազարյան ճեմարանում, բայց մեկ տարի անց վերադառնում է Թբիլիսի։

Կարճ ժամանակ անց նա ենթարկվում է դաժան ծեծի տեղի հակակոմունիստական խմբերից մեկի կողմից, երբ դուրս էր գալիս Կոմունիստական ներկայացուցչության շենքից, որտեղ Կիրովի առաջադրանքով մնացել էր մինչ ուշ երեկո։ Նրա հետ կապվել էին նաև Հայաստանի ղեկավարները՝ Ալեքսանդր Մյասնիկյանը, Մռավյանը ու Եղիազարյանը՝ հրավիրելով Երևան զարգացնելու նորաստեղծ խորհրդային հանրապետությունը[1]։ 1921 թվականին ճնշումներից խուսափելու ու Հայաստանին օգտակար լինելու նպատակով Սարգիս Հովհաննիսյանը տեղափոխվում է Երևան։

Կյանքը Հայաստանում խմբագրել

Հայաստանում Սարգիս Հովհաննիսյանը սկսում է դասավանդել գծագրություն նորաստեղծ երեք՝ Մյասնիկյանի, Շահումյանի ու Գորկու դպրոցներում։ Աշխատում է «Խորհրդային Հայաստան», «Կարմիր մոծակ», «Անաստված» թերթերում ու մանկական «Հոկտեմբերիկ» ամսագրում՝ որպես նկարազարդող ու ծաղրանկարիչ։ Նրան են պատվիրում բազմաթիվ պիտակների, բանկային կտրոնների ու այլ ձևավորումների աշխատանքներ։

1921 թվականին հայտարարվում է Հայաստանի զինանշանի ու մի շարք շքանշանների ձևավորման մրցույթ։ Զինանշանի իր ներկայացրած տարբերակները չեն հաղթում, ու Հայաստանի զինանշան է ընտրվում Մարտիրոս Սարյանի ներկայացրած տարբերակը, իսկ Հովհաննիսյանի ներկայացրած՝ Կարմիր աստղի շքանշանի ու Աշխատանքային կարմիր դրոշի տարբերակները ընդունվում են կիրառության։

Նույն թվականին նաև իր,Մարտիրոս Սարյանի ու Սեդրակ Առաքելյանի ջանքերով հիմնադրվում է Երևանի գեղարվեստական ուսումնարանը, որտեղ նա սկսվում է դասավանդել նկարչություն։ Դասավանդում է նաև Փորձնական-կիրառական գեղարվեստական դպրոցում, որը հիմնադրվում է Ակադեմիայի հետ միասին։ Նրա աշակերտների թվում են եղել վաստակավոր նկարիչ Բաբկեն Քոլոզյանը, Ազգային պատկերասրահի տնօրեն Ալեքսանդր Տեր-Գաբրիելյանը, և այլք։

Ու նույն թվականին նա Թբիլիսիում իր ընկերներ Ռոմանոս Մելիքյանի, Ազատ Մանուկյանի ու Հովհաննես Թումանյանի հետ մասնակցում է արվեստով հետաքրրվածների համար Հայարտուն կենտրոնի բացմանը։

1923 թվականին մահանում է Սարգիս Հովհաննիսյանի հայրը, ում կինը երեխաների հետ վերադառնում է Թբիլիսի, թողնելով մի դստերը՝ Օլյային, Սարգիսի հովանու ներքո։

Այս տարիներին նա նաև մասնակցում է Հայաստանում նախադպրոցական հաստատությունների, մանկապարտեզների հիմնադրմանը ու կայացմանը, դասավանդում է նկարչություն, կավի ու պլաստիլինի քանդակ, մասնակցում է մանկական դասագրքերի, գունազարթման գրքերի ստեղծմանը, մանկական ներկայացումների դեկորացիների կառուցմանը, կազմակերպում է կենդանի անկյուններ։ Այս աշխատանքների ընթացքում նա ծանոթանում է իր ապագա կնոջ՝ Թամարա Գաբրիելյանի հետ, ում հետ 1924 թվականին ամուսնանում են։ Հաջորդ տարի հունիսի 15-ին ծնվում է նրանց որդի Էմիլը։

Հարաբերությունները ընկերների հետ խմբագրել

Սարգիս Հովհաննիսյանի մտերիմ ընկերների մեջ էին Եղիշե Չարենցը, Ալեքսանդր Թամանյանը, Ռոմանոս Մելիքյանը, Ազատ Մանուկյանն ու Միքայել Միրզայանը, Արամայիս Երզնկյանը, գրականագետներ Արսեն Տերտերյանը ու Ռուբեն Զարյանը, նախակրթական մեթոդաբան Մարուքե Դուրգարյանը, և այլք։

Սարգիս Հովհաննիսյանը ու Ալեքսանդր Թամանյանը վաղեմի ընկերներ են եղել։ Երևանի գլխավոր հատակագծի կառուցմանը մասնակցել է նաև Հովհաննիսյանը, ով կողմնակից է եղել Երևանի ընդլայնմանը դեպի Կոտայքի բարձրավանդակ։ Ըստ նրա Կոտայքի օդը, ջուրը ու կլիման առհասարակ ավելի նպաստավոր են քաղաքի համար։ Նաև դեմ էր Երևանի կենտրոնի վերակառուցմանը, ինչի արդյունքում բազմաթիվ խաղողի այգիներ քաղաքի տարածքում ոչնչանալու էին։ Թամանյանը իր հերթին կողմ էր Երևանի կենտրոնական հատվածի արմատական վերաձևավորմանը։ Վեճի արդյունքում նրանք օրեր շարունակ չէին շփվում։

Մի օր փողոցում հանդիպելիս՝ Թամանյանը դիմավորել է Հովհաննիսյանին ժպիտով՝ ասելով․ «Սաքո ջան, այստեղ՝ Աբովյան փողոցի վրա ես մի շենք եմ նախագծել, որտեղ իմ տունն է լինելու, իսկ դիմացը կլինի քոնը»։ Հովհաննիսյանը պատասխանել է․ «Ալեքսանդր Իվանովիչ, սիրելիս, եթե մենք մի հարցի շուրջ ընդհանուր հայտարարի չենք կարող գալ, պատկերացնում ես՝ ինչ կլինի, եթե ապրենք դեմ դիմաց»[3]։

Ձերբակալությունն ու մահը խմբագրել

Սարգիս Հովհաննիսյանը աքսորվել է Տաշքենդի մոտակայքում գտնվող համակենտրոնացման ճամբար։ Նրա սկեսուր ագրոտնտես Հասմիկ Գաբիրիելյանը Ուզբեկստան կատարած գործուղման ընթացքում հանդիպել է նրան 1939 թվականին ու նշել է, որ նա կենդանի կմախք էր դարձել․ «Նախկինից միայն աչքերն էին մնացել»։ Ճամբարում նա կատարում էր միջոցառումների կազմակերպիչի գործ, նկարում էր քարոզչական պաստառներ։ Հույս ուներ շուտ վերադառնալ ու արդարությունը վերականգնելու։ 1940 թվականին Սարգիս Հովհաննիսյանը մահացել է լեյկեմիայի սրացման ու արյունոտ դիզենտերիայի պատճառով[3]։

Աշխատանքները խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 «САРГИС АРУТЮНОВИЧ ОГАНЕСЯН (1884-1940)». hayazg.info. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 14-ին.
  2. «Оганесян Саргис Арутюнович». Վերցված է 2020 թ․ մարտի 14-ին.
  3. 3,0 3,1 «Жизнь, отданная искусству - Саргис Оганесян». stihi.ru. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 15-ին.