Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ

Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ (հունվարի 10, 1920(1920-01-10)^[…], Բիրմինգհեմ - մարտի 27, 2014(2014-03-27), Բոստոն, ԱՄՆ), եղել է իրանյան և կենտրոնաասիական հետազոտող, նաև Արա Հանի Հարվարդի համալսարանի իրանյան հետազոտությունների վաստակավոր պրոֆեսոր Studies at։ Նրա մասնագիտական հետաքրքրությունների շրջանակը եղել է Իրանի և Կենտրոնական Ասիայի պատմության ուսումնասիրությունը մինչև 1000 թվականը։

Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ անգլ.՝ Richard Nelson Frye
Ծնվել է	հունվարի 10, 1920(1920-01-10)[…]
Ծննդավայր	Բիրմինգհեմ
Մահացել է	մարտի 27, 2014(2014-03-27) (94 տարեկան)
Մահվան վայր	Բոստոն, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ և  Շվեդիա
Մայրենի լեզու	անգլերեն
Կրթություն	Հարվարդի համալսարան և Ուրբանա-Շամպեյնի Իլինոյսի համալսարան
Գիտական աստիճան	գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	լեզվաբան, իրանագետ և համալսարանի դասախոս
Աշխատավայր	Հարվարդի համալսարան, Ռազմավարական ծառայությունների գրասենյակ, Համբուրգի համալսարան և Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարան
Ամուսին	Eden Naby?
Պարգևներ և մրցանակներ	Գուգենհայմի կրթաթոշակ
Անդամություն	Գերմանիայի հնագիտական ինստիտուտ և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Richard Nelson Frye Վիքիպահեստում

Ծնվել է Բիրմինգհեմում (Ալաբամա)` վտարանդիների ընտանիքում։ Նա ուներ չորս երեխա։ Երկրորդն ամուսնացել էր իրանա-ամերիկյան գիտնական Իդեն Նաբիի հետ, որը դասավանդում էր Կոլումբիայի համալսարանում։ Ֆրայը ազատ խոսում էր անգլերեն, գերմաներեն, արաբերեն, պարսկերեն, ֆրանսերեն, ուզբեկերեն և թուրքերեն։

Նա հիմնականում հայտնի է Իրանի մասին իր ուսումնասիրություններով (իրանի ժողովուրդների, իրանական Կենտրոնական Ասիայի), Ավեստայի, Սոգդիան և իրանական այլ լեզուների և բարբառների մասին ունեցած գիտելիքներով)։

Ամենաշատը հայտնի է Իրանի, իրանցիների, իրանական Կենտրոնական Ասիայի մասին աշխատություններով։ Նրա հետազոտությունների ծավալը շատ մեծ է և ներառում է Բյուզանդիան, Կովկասը և Օսմանյան կայսրությանն պատմությունը։ Հետազոտությունները վերաբերում են Արևելյան Թուրքմենստանին, Ասորեստանին և ասորական ժողովուրդներին, հին և միջնադարյան արաբական արվեստին, իսլամական արվեստին, սուֆիզմին, չինական և ճապոնական հնագիտությանը, նաև տարբեր իրանական և ոչ իրանական լեզուներին (պարթևերեն, սոգդիերեն, Խորաներեն լեզու, բակտրերեն, նոր պարսկերեն, արաբերեն, թուրքերեն և նույնիսկ չինարեն, բացի հետազոտվող լեզուներից, ներառյալ ֆրանսերենը, գերմաներենը, իտալերենը և ռուսերենը։

Վաղ կյանքը և կարիերան

Ֆրայը ծնվել է Բիրմինգամում` Ալաբամայում։ Սկզբում նա սովորել է Իլիոնի համալսարանում, որտեղ 1939 թվականին ստացել է պատմության և փիլիսոփայության բակալավրի աստիճան։ Նա 1940 թվականին Հարվարդի համալսարանում ստացել է մագիստրոսի աստիճան, իսկ 1946 թվականին՝ փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան (Փոքր Ասիայի պատմությամբ)։

Ֆրայը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կատարել է ստրատեգիական նշանակություն ունեցող ծառայություն։ Նա գտնվել է Աֆղանստանում և ճանապարհորդել է Մերձավոր Արևելքում, Կենտրոնական Ասիայում և Հարավային Ասիայում։ 1948 թվականին այցելել է Սար Մասհադ, և առաջին եվրոպացին է, որ գտել է դամբարան և հաղորդել Գուր -է-Դոխտարում գոյություն ունեցող դամբարանի մասին։ Նրա անվանումը (պարսկերերեն լեզվով նշանակում է Կույսերի գերեզման։

Նելսոն Ֆրայը վերադառնում է Հարվարդ, որպեսզի դասավանդի։ 1948-1990 թվական ները նա եղել է Հարվարդի ֆակուլտետի անդամ, հետո դարձել է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր, հրավիրված դասախոս և գիտնական։

• Հաբիբիա քոլեջ Քաբուլում (1942–44)
• Ֆրանկֆուրտի համալսարան (1959–60)
• Համբուրգի համալսարան (1968–69)
• Փահլավի համալսարան (1970–76)
• Տաջիկստանի համալսարան (1990–92).

Ֆրայը պարսկական մշակույթի կողմնակից

Գավան Հաուզ, որտեղ հիմադրվել է նշանավոր Շիրազի համալսարանի Ասիական ինստիտուտը։ Ֆրայը գլխավորել է ինստիտուտը 1969-1974 թվականը

Նելսոն Ֆրայը զգացել է, որ պարսկական քաղաքակրթությունը չի գնահատվում այլ մուսուլմանների կողմից, հատկապես` արաբների։ Նա գրում է.

Արաբները այլևս չեն հասկանում Իրանի և պարսկերենի դերը իսլամական մշակույթի ձևավորման գործում։ Հավանաբար նրանք ուզում են մոռանալ անցյալը, դրա համար էլ հեռացնում են իրենցից իրենց հոգևորը` բարոյական և մշակութային էությունը` առանց հետևելու անցյալին և ողջամտորեն հարգելու այն։ Առանց դրա կայունության և զարգացման քիչ հնարավորություն կա

1953 թվականի օգոստոսին Մուսադեղի անկումից ոչ շատ առաջ, ականավոր իրանցի լեզվաբան Ալի Աքբար Դեխոդան Ֆրային տվել է "Irandoost" (նշանակում է Իրանի բարեկամ) կոչումը։

Ֆրայը կողմնակից էր ժամանակակից ասուրացիների և հին մեսոպատամցիների (Միջագետքի բնակիչներ) միջև գոյություն ունեցող պատմական ժառանգական կապին։

2004 թվականի հունիսի 27 ին տեղի է ունեցել արարողություն` նվիրված իրանյան հետազոտությունների բնագավառում պրոֆեսոր Ֆրայի ներդրման վաթսունամյա վաստակին` պարսկական լեզվով հետազոտական աշխատանքին և Իրանի պատմության ու մշակույթի վերաբերյալ ներդրմանը։

Մատենագիտություն

• The Near East and the Great Powers, Harvard University Press, 1951
• Iran, George Allen and Unwin, London, 1960
• The Heritage of Persia: The pre-Islamic History of One of the World's Great Civilizations, World Publishing Company, New York, 1963. Reprinted by Mazda Publishers, 2004. www.mazdapublishers.com
• Bukhara: The Medieval Achievement, University of Oklahoma Press, 1965. Reprinted by Mazda Publishers, 1997. www.mazdapublishers.com
• The Histories of Nishapur, Harvard University Press, (Harvard Oriental Series, 45) 1965
• Corpus Inscriptionum Iranicarum, vol. III, Dura-Europos, London, 1968
• Persia (3rd edition) Allen and Unwin, London, 1969
• The United States and Turkey and Iran, Archon Books, 1971
• Sasanian Remains from Qasr-i Abu Nasr. Seals, Sealings, and Coins, Harvard University Press, 1973
• Neue Methodologie in der Iranistik, Wiesbaden, 1974
• The Golden Age Of Persia: The Arabs in the East, Weidenfeld & Nicolson, London, 1988
• The heritage of Central Asia from antiquity to the Turkish expansion Markus Wiener, Princeton, 1996
• Notes on the Early Coinage of Transoxania; Numismatic Notes, 113, American Numismatic Association, New York
• Greater Iran, Mazda Publishers, 2005, 1-56859-177-2
• Ibn Fadlan's Journey To Russia, 2005, Markus Wiener Publisher, 1-55876-366-X

Տես նաև

• Նշանավոր ամերիկացիներ Իրանում
• Իրանագետներ

Ուրիշ նշանավոր իրանագետ գիտնականներ

Մեհրդադ Բահար

Մերի Բոյսե

Ռոման Գրիսման

Միքայել Ռոաֆ

Ջեյմս Ռ.Ռուսել

Էրիխ Շմիդտ(հնէաբան)

Ալիրեզա Շափուր Շահբազ

Դավիդ Սթրոնաչ

Ահմադ Թաֆազոլի

Եհսան Յարշաթեր

Աբդուլհուսեյն Զարինկուբ

Արտաքին հղումներ

• Iranians pay tribute to Richard Nelson Frye, Mehr News Agency, July 5, 2004.
• Waghmar, Burzine. Obituary: Richard Nelson Frye (1920–2014). Societas Iranologica Europaea [1] Արխիվացված 2018-12-10 Wayback Machine.
• Professor Frye, a great American Iranologist wills to be buried in Iran Արխիվացված 2005-10-12 Wayback Machine another
• Dr. Frye's statements at UCLA in March 2005
• Photos of Dr. Frye's lecture at UCLA, March 13, 2005
• Dr. Frye criticized the architectural development of modern Tehran.
• Excerpts from The Greater Iran: A 20th-Century Odyssey, the memoirs of R. N. Frye
• Dr. Frye's page at the Iran Heritage website
• Dr. Frye's page at the Vohuman.org
• Former President of Iran Mr. Khatami praised Dr. Frye Արխիվացված 2017-02-02 Wayback Machine
• Ahmadinejad says 'Yes' to Prof. Frye Արխիվացված 2012-02-08 Wayback Machine
• Frye, R. N. Reforms of Khosrow Anoushirvan, the Sasanian Shahanshah of Iran Արխիվացված 2006-09-02 Wayback Machine, The History of Ancient Iran, 1983.
• Տեսանյութը ՅուԹյուբում Syria and Assyria
• Cover story on Dr. Frye in OCPC magazine
• Frye, R. N. "Ethnic Identity in Iran." 2002.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ» հոդվածին։