Մասնակից:Nairaaghab-777/Ավազարկղ2
| Մամբա | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Սև մամբա | ||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||
| Dendroaspis | ||||||||||
| տեսակներ | ||||||||||
|
||||||||||
| Արեալ | ||||||||||
 | ||||||||||
|
|
Մամբաները(անգլ.՝ Mambas), Ասպիդների ընտանիքի Դենդրոասպիդ ցեղին պատկանող (որը բառացիորեն նշանակում է երեք ասպ) արագաշարժ թունավոր օձեր են: Ներկայումս հայտնի են չորս գոյություն ունեցող տեսակներ, որոնցից երեքը ծառաբնակ են ու կանաչ գույնի, մինչդեռ, այսպես կոչված սև մամբան՝ Դենդրոասպիս պոլիլեպիսը, հիմնականում հանդիպում է հողի վրա ու սովորաբար շագանակագույն կամ մոխրագույն է։ Այս չորս տեսակները տարածված են Ենթասահարական Աֆրիկայի տարբեր շրջաններում, և բոլորն էլ վախ են ներշնչում այս տարածքներում, հատկապես սև մամբան: Աֆրիկայում մամբաների մասին կան բազմաթիվ լեգենդներ ու պատմություններ[1][2][3]։
Վարք
խմբագրելՄամբաների երեք կանաչ տեսակները ծառաբնակ են, մինչդեռ սև մամբան հիմնականում հանդիպում է հողի վրա։ Սև մամբան Աֆրիկայի ամենամեծ ու ամենաթունավոր օձերից մեկն է։ Բոլոր չորս տեսակները ակտիվ ցերեկային որսորդներ են՝ որսալով թռչուններ, մողեսներ և մանր կաթնասուններ, իսկ գիշերային ժամերին որոշ տեսակներ, հատկապես հողային սև մամբան, թաքնվում են բնում: Մամբան կարող է տարիներ շարունակ պահել նույն բույնը:
Մամբաներն ու կոբրաները պատկանում են միևնույն ընտանիքին՝ ասպիդներին։ Կոբրաների նման մամբան կարող է վեր բարձրանալ ու գլխարկի տեսք ընդունել, սակայն մամբայի գլխարկն ավելի նեղ ու երկար է, քան կոբրայի որոշ տեսակների ավելի լայն գլխարկը, ինչպիսիք են, ասենք, Ասիայի որոշ շրջաններում հանդիպող ակնոցավոր օձերը։ Վտանգի դեպքում մամբաները սովորաբար բացում են իրենց բերանները․ սև մամբայի բերանի մեջ սև է, ինչը սպառնալիքն է՛լ ավելի արտահայտիչ է դարձնում: Բացի այդ, մամբան բավական առաջ ձգվելու սովորություն ունի՝ ի տարբերություն կոբրայի, որն ուղիղ կանգնում է։
Սև մամբաների շուրջ տարածված պատմությունները, որ նրանք հետապնդում ու հարձակվում են մարդկանց վրա՝ շատ տարածված են, բայց իրականում օձերը հիմնականում խուսափում են մարդկանցից[4]: Հետապնդման առավել ակնհայտ դեպքերը, հավանաբար, օրինակներ են այն բանի, երբ վկաներն օձի հարձակման փորձը շփոթում են նրանց՝ դեպի բույնը ետ նահանջելու հետ, երբ մարդը հայտնվում է հենց այդ ճանապարհին[5]։ Սև մամբան սովորաբար իր արագությունն օգտագործում է վտանգից խուսափելու համար, եւ մարդիկ նրանց աչքերով գիշատիչներ են, այլ ոչ թե զոհ[1]։
Թույն
խմբագրելԲոլոր մամբաները շատ թունավոր են։ Սև մամբայի չմշակված խայթոցների դեպքում մահացությունը կազմում է 100%[4][6]: Մամբայի մյուս տեսակները շատ ավելի քիչ են վտանգավոր. նրանց թույները պակաս թունավոր են (համաձայն LD50 ուսումնասիրությունների), և նրանց բարկացնելու դեպքում սովորաբար այնքան էլ ագրեսիվ ու բռնկվող չեն, և այդքան շատ թույն դուրս չեն տալիս։ Շնորհիվ հակաթույների լայն առկայության՝ մահվան դեպքերը շատ ավելի հազվադեպ են դարձել։
Մամբայի թույները հիմնականում բաղկացած են նեյրոտոքսիններից (հայտնի են որպես դենդրոտոքսիններ): Բացի նեյրոտոքսիններից, ունեն նաև կարդիոտոքսիններ[1][7] և ֆասիկուլիններ[8][9]։ Բաղադրիչները ներառում են նաև կալցիկլուդին, որը արևելյան կանաչ մամբայի թույնի ու կալցեպեպտինի հիմնական բաղադրիչ է, և որը հանդիսանում է նաև սեւ մամբայի թույնի բաղադրիչ։ նույն տեսակների և ենթատեսակների միջև տարբեր դեպքերի թունավորումը կարող է մեծապես տարբեր լինել՝ կախված մի քանի գործոններից, ներառյալ աշխարհագրական տարածաշրջանը: Նույնիսկ եղանակն ու օձի ընդունած դիրքը կարող են ազդել թունավորոման ատիճանի վրա։ Առանց համապատասխան առաջին բուժօգնության ու հակաթույնի կիրառման՝ խայթոցը կարող է մարդու համար մահացու լինել, քանի որ այն անջատում է թոքերն ու սիրտը։
Նախքան հակաթույների հասանելի լինելը, մամբաների կողմից թունավորումները մահացության բարձր ցուցանիշ են գրանցել:
Մամբայի թունավոր նյութեր
խմբագրելՄամբայի թունավոր նյութերը (կամ դենդրոտոքսին) բաղկացած է մի քանի բաղադրիչներից տարբեր նպատակներով․
- Դենդրոտոքսին 1, որն արգելակում է K+ ալիքները աղիքային հարթ մկանների նախնական ու հետսինապտական մակարդակում: Այն նաև արգելակում է Ca2± զգայուն K+ - ալիքները առնետների կմախքային մկաններից, որոնք ընդգրկված են հարթ երկշերտերում (Kd = 90 նմ 50 մմ KCl)
- Դենդրոտոքսին 3, որն արգելակում է ացետիլխոլին M4 ընկալիչները։
- Դենդրոտոքսին 7, որին սովորաբար անվանում են ուսկարինիկ տոքսին 7 (MT7), արգելակում է ացետիլխոլին M1 ընկալիչները։
Կարգաբանություն
խմբագրել«Dendroaspis» բառը ծագել է հին հունական déndron (δένδρον) բառից՝ բառացիորեն «ծառ»[10] և «ասպիս» (ασπίς), որը նշանակում է «վահան»[11] ։ Այն նաև նշանակում է կոբրա կամ պարզապես օձ, մասնավորապես օձ՝ գլխարկով (վահանով)[12]։ Այն անգլերեն «asp» բառի աղբյուրն է: Հին տեքստերում «ասպիսը» կամ «ասպը» հաճախ վերաբերում էին եգիպտական կոբրային (Naja haje)՝ նկատի ունենալով նրա՝ վահանի նման գլխարկը[12]։ Այսպիսով, «Դենդրոասպիս» բառացիորեն նշանակում է ծառի անցք`արտացոլելով դրանց ցեղի տարբեր տեսակների մեծ մասի ծառային բնույթը: Ցեղի մասին նկարագրությունն առաջին անգամ տվել է գերմանացի թռչնաբան և հերպետոլոգ Հերման Շլեգելը 1848 թվականին[13]։
Ներկայումս ճանաչված մամբայի տեսակներից երեքը կանաչ են, իսկ մյուսը կոչվում է սև մամբա՝ չնայած որ ընդհանուր առմամբ շագանակագույն կամ մոխրագույն մարմնին ունի:
Տարածում և բնութագիր
խմբագրելՍև մամբաները բնակվում են Հարավային ու Արևելյան Աֆրիկայի սավաննաներում ու քարքարոտ բլուրներում: Սրանք Աֆրիկայի ամենաերկար թունավոր օձերն են, որոնց երկարությունը հասնում է մինչև 14 ոտնաչափ, չնայած որ 8,2 ոտնաչափը միջինից ավելին է: Դասվում են նաև աշխարհի ամենաարագ օձերի շարքում, որոնք ժամում սողում են մինչեւ 12,5 մղոն արագությամբ[1][5]։
.jpg)
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «National Geographic (Black Mamba, Dendroaspis polylepis)». National Geographic Society. Վերցված է 17 October 2020-ին. «African myths exaggerate their capabilities to legendary proportions; Black mambas are shy and will almost always seek to escape when confronted.»
- ↑ Jan Knappert (1 January 1985). Myths and Legends of Botswana, Lesotho, and Swaziland. Brill Archive. էջեր 53–. ISBN 90-04-07455-4.
- ↑ Alfred Burdon Ellis (1887). South African Sketches. Chapman and Hall, Limited. also at: [1]
- ↑ 4,0 4,1 O'Shea, Mark (2005). VENOMOUS SNAKES OF THE WORLD. multiple places: US and Canada: Princeton University Press; Europe: New Holland (UK) Ltd. էջեր 78–79. ISBN 978-0-691-15023-9. «...in common with other snakes they prefer to avoid contact;...Of the three species of green mambas...;...from 1957 to 1963...including all seven black mamba bites - a 100 per cent fatality rate»
- ↑ 5,0 5,1 The new encyclopedia of Reptiles (Serpent). Time Book Ltd. 2002.
- ↑ Davidson, Terence. «Immediate First Aid». University of California, San Diego. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-11-02-ին. Վերցված է 2011-09-22-ին.
- ↑ «Putative cardiotoxicity of the venoms of three mamba species». Wilderness & Environmental Medicine. 7 (2): 115–21. May 1996. doi:10.1580/1080-6032(1996)007[0115:PCOTVO]2.3.CO;2. PMID 11990104.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն) - ↑ Fasciculin
- ↑ «Neurotoxins in Snake Venom». Վերցված է 2019-12-26-ին.
- ↑ «dendro-». Collins English Dictionary - Complete & Unabridged 10th Edition. HarperCollins Publishers. Վերցված է 4 March 2014-ին.
- ↑ «Definition of "aspis" - Collins English Dictionary». collinsdictionary.com. Վերցված է 15 February 2015-ին.
- ↑ 12,0 12,1 «aspis, asp». Dictionary.com Unabridged. Random House. Վերցված է 4 March 2014-ին.
- ↑ «Dendroaspis». Միավորված տաքսոնոմիական տեղեկատվական ծառայություն.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 «Dendroaspis». Integrated Taxonomic Information System. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2009-ին. Վերցված է 5 July 2013-ին.