Վիքիպեդիա

Մասնակից:Anush Sargsyan17/Ավազարկղ


Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը 102 հարկանի[Ն 1] Արտ-Դեկո ոճին պատկանող երկնաքեր է, որը գտնվում է Նյու Յորք քաղաքում, Կենտրոնական Մանհեթենում։ Նախագիծն իրականացվել է «Շրիվ, Լամբ և Հարմոն» (անգլ.՝ Shreve, Lamb & Harmon) ճարտարապետական ընկերության կողմից և ավարտին է հասցվել 1931 թվականին։ Շինության տանիքի բարձրությունը կազմում է 1,250 ֆուտ (380մ), ամբողջական բարձրությունը 1,454 ֆուտ (443․2 մ) է՝ ներառյալ ալեհավաքը։ Շինության անվանումը ծագում է անգլերեն "Empire State" (Կայսերական նահանգ) անվանումից, որը եղել է  Նյու Յորք քաղաքի տարբերակային անվանումը, որի ծագումը, սակայն, անհայտ է։ 2017 թվականին շինությունը համարվում էր 5-րդ ամենաբարձր, hամալիր երկնաքերը Միացյալ Նահանգներում և բարձրությամբ 28-րդն աշխարհում: Այն համարվում է նաև 6-րդ ամենաբարձր, ինքնուրույն կառույցն Ամերիկայում։

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի այն հատվածը, որը գտնվում է Հարավային Միդթաունի Հինգերորդ պողոտայի արևմտյան մասում՝ Արևմտյան 33-րդ (անգլ. West 33rd) և 34-րդ (անգլ. 34th Street) փողոցների միջև, 18-րդ դարի սկզբին տեղակայված է եղել մի ագարակում: Ավելի ուշ այն գնել է Ասթորների ընտանիքը, որը 1890-ական թվականներին այդ տարածքում կառուցեց «Վալդորֆ-Ասթորիա» հյուրանոցը։ Հյուրանոցը գործել է մինչև 1920-ական թվականների վերջը, երբ այն 20 միլիոն դոլարով վաճառվեց «Բեթղեհեմ» ինժեներական կազմակերպությանը: Այս վաճառքից հետո սեփականությունը ևս մեկ անգամ ձեռքից ձեռք անցավ՝ այս անգամ դառնալով Էմփայր Սթեյթի (անգլ. Empire State Inc.) սեփականությունը: Վերջինս մի կազմակերպություն էր, որը պատկանում էր հայտնի գործարար և «Ջեներալ Մոթորս»-ի նախկին ղեկավար Ջոն Ջ. Ռասկոբին, Դյու Պոն ընտանիքին, Նյու Յորքի նախկին կառավարիչ Ալ Սմիթին, ում հանձնարարված էր ղեկավարել ընկերությունը:[6] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի սկզբնական նախագիծը ենթադրում էր կառուցել 50 հարկանի գրասենյակային շինություն: Սակայն նախագիծը 15 անգամ վերանայելուց հետո որոշվեց կառուցել 86 հարկանի և 1,250 ֆութ բարձրությամբ մի շինություն՝ ամենավերևում դիրիժաբլի տեսք ունեցող կայմով: Դա վկայում էր, որ այն լինելու էր ամենաբարձր շինությունն աշխարհում՝ գերազանցելով Քրայսլեր Բիլդինգին (անգլ. Chrysler Building) և Ուոլլ Սթրիթ 40-ին (անգլ. 40 Wall Street),  ինչպես նաև Մանհեթենում տվյալ ժամանակահատվածում կառուցվող  երկու այլ երկնաքերերի, որոնք նույնպես մրցակցում էին այդ կոչման համար:

Վալդորֆ-Ասթորիայի քանդումը սկսվեց 1929 թվականի հոկտեմբերին, և Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի հիմքն արդեն  փորված էր՝ մինչ քանդումը կավարտվեր: Շինության կառուցումը սկսվեց 1930 թվականի մարտի 17-ին: Շինարարական աշխատանքներն  ընթանում էին միջին արագությամբ՝  չորս ու կես հարկ ամեն շաբաթ: Ճիշտ համակարգված ժամանակացույցի շնորհիվ՝ 86 հարկերի հիմնասյուները կանգնեցվեցին  սեպտեմբերի 19-ին, շինարարությունը սկսելուց 6 ամիս անց, իսկ կայմի աշխատանքները ավարտվեցին նոյեմբերի 21-ին: Այդ պահից սկսած  ներքին աշխատանքները շարունակվեցին արագ քայլերով ընթացանալ, և բացումը տեղի ունեցավ 1931 թվականի մայիսի 1-ին՝ պողպատե հեծանը կանգնեցնելուց տասներեք ու կես ամիս հետո: Վաշինգտոնում (Կոլումբիայի շրջան) տեղի ունեցած արարողության ժամանակ նախագահ Հերբերթ Հուվերըհանրության առաջ պաշտոնապես հայտարարեց Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը բացումը՝ հեռվից սեղմելով շինության խորհրդանշական լույսերը միացնող կոճակը: Չնայած շինությանը շրջապատող հրապարակայնությունը՝ սեփականատերերին չհաջողվեց շահույթ ստանալ մինչև 1950-ական  թվականների սկիզբը: Սակայն բացման օրվանից սկսած՝ ճարտարապետական Արտ-Դեկո ոճի և բացօթյա դիտարանի շնորհիվ շինությունը եղել է հայտնի զբոսաշրջության վայր. ամեն տարի շուրջ 4 միլիոն այցելուներ ողջ աշխարհից այցելում են շինության 86-րդ և 102-րդ հարկերի դիտարաններ:[7] 2010 թվականի կեսերից Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում վերակառուցման աշխատանքներ են ընթանում հանրության առաջների մուտքերը բարեկարգելու համար:[8]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը եղել է աշխարհի ամենաբարձր շինությունը շուրջ 40 տարի՝ մինչ Ստորին Մանհեթենում Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի Հյուսիսային Աշտարակի կառուցապատման ավարտը որը տեղի ունեցավ 1970 թվականի վերջին: 2001 թվականի Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներից հետո այն կրկին համարվում էր Նյու Յորքի ամենաբարձր շինությունը, մինչև որ ավարտվեց նոր Առևտրի Համաշխարհային Կենտրոնի 1-ի կառուցումը 2012 թվականի ապրիլին:

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը Ամերիկյան մշակութային խորհրդանիշ է և ցուցադրվել է ավելի քան երկու հարյուր հիսուն հեռուստատեսային շոուներում և ֆիլմերում սկսած այն ժամանակից, երբ 1933 թվականին ցուցադրվեց  Քինգ Քոնգ ֆիլմը: Նյու Յորք քաղաքի խորհրդանիշ աշտարակը համարվել է Ժամանակակից Աշխարհի Յոթ Հրաշալիքներից մեկը Ամերիկյան Ճարտարապետների հիմնադրամի կողմից: Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը և նրա ստորին հարկը ճանաչվել են որպես քաղաքի ուղենիշ՝ Նյու Յորք Քաղաքի Հուշարձանների Պահպանման հանձնաժողովի կողմից, որը հաստատվել է նաև Նյու Յորք Քաղաքի Գնահատման Խորհրդի (անգլ. New York City Board of Estimate) կողմից: 1986 թվականին այն ճանաչվեց նաև որպես Ազգային պատմական հուշարձան, իսկ 2007 թվականին առաջին տեղը զբաղեցրեց Ամերիկյան Ճարտարապետների Ինստիտուտի կողմից՝ որպես ամերիկյան ճարտարապետության լավագույն լուծում:

Տարածքը խմբագրել

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը գտնվում է Մանհեթենում՝ Հինգերորդ պողոտայի արևմտյան հատվածում, 33-րդ և 34-րդ փողոցների միջև:[9] Վարձակալները մուտք են գործում շենք Արտ-Դեկո ոճի նախասրահով, որը գտնվում է Հինգերորդ պողոտա 350 հասցեում: 2018 թվականի օգոստոսից սկսած՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի դիտարան հասնելու համար այցելուներն օգտվում են  «Արևմտյան 34-րդ փողոց 20» հասցեում գտնվող մուտքից, որը փոխարինում է դիտարանի նախկին՝ Հինգերորդ պողոտայի  նախասրահում գտնվող մուտքին:[8] Չնայած աշխարհագրորեն  գտնվելով Սաութ Միդթաունում (անգլ.՝ South Midtown),[10] և լինելով տարաբնույթ բնակելի և առևտրական տարածք՝[11] շինությունն այնքան մեծ է, որ վերջինիս հատկացվել է անհատական ZIP Code, այն է՝ 10118,[12] [13]որը 2012 թվականի տվյալներով Նյու Յորք քաղաքի այն 43 շինություններից մեկն է, որն ունի անհատական ZIP Code:[14] [Ն 2] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի շրջակայքում են գտնվում Մանհեթենի այլ խոշոր ուղենիշեր ևս, որոնցից են՝ Վեցերորդ պողոտայի 34-րդ փողոցում՝ Հերալդ Հրապարակում (անգլ.՝ Herald Square)  գտնվող Macy's-ը,[17] Կորեաթաունը (անգլ.՝ Koreatown), որը գնվում է 32-րդ փողոցում՝ Հինգերորդ և Վեցերորդ պողոտաների միջև,[17][18] Փենսիլվանիայի կայարանը(անգլ.՝ Penn Station) և Մեդիսոն Սքուեր Գարդենը (անգլ.՝ Madison Square Garden), որոնք գտնվում են Յոթերորդ պողոտայում՝ 32-րդ և 34-րդ փողոցների միջև,[17] և Ֆլաուեր Դիսթրիքթը (անգլ.՝ Flower District)՝ տեղակայված 28-րդ փողոցում՝ Վեցերորդ և Յոթերորդ պողոտաների միջև:[19] Նյու Յորքի Մետրոպոլիտենի ամենամոտ կայարանները գտնվում են Յոթերորդ պողոտայում: Դրանք են՝ «34-րդ-փողոց Փենսիլվանիայի կայարան», երկու թաղամաս դեպի արևմուտք՝ «34-րդ փողոց-Հերալդի հրապարակ», մեկ թաղամաս դեպի արևմուտք, Park Avenue-ում գտնվող «33-րդ փողոց» հասցեում՝ երկու թաղամաս դեպի արևելք: Վեցերորդ պողոտա 33-րդ փողոցում է գտնվում  նաև PATH կայարանը:[20]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի արևելյան մասում է գտնվում Մուրրայ Հիլլը  (անգլ.՝ Murray Hill)՝ [20] մերձակա տարածք, որը միաժամանակ բնակելի, առևտրային և ժամանցային վայր է:[21] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից մեկ թաղամաս այն կողմ՝ դեպի արևելք, 34-րդ փողոց-Մեդիսոն պողոտայում է գտնվում Գիտության, Արդյունաբերության և Բիզնես գրադարանը՝ տեղակայված Նյու Յորքի Հանրային Գրադարանի ներսում: Այն գտնվում է միևնույն թաղամասում, ինչպես Նյու Յորքի Քաղաքային համալսարանի  Բարձրագույն ավարտական հաստատությունը: Բրայընթ Փարքը (անգլ.՝ Bryant Park) և Նյու Յորքի Հանրային Գրադարանի Գլխավոր մասնաճյուղը գտնվում են Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից վեց թաղամաս այն կողմ՝ դեպի հյուսիս, այն թաղամասում, որը հարակից է Հինգերորդ և Վեցերորդ պողոտաներին, 40-րդ և 42-րդ փողոցներին:[20]

Դիրքը խմբագրել

Տարածքը սկզբնապես եղել է Մյուրեյ Հիլլում՝ Մարի և Ջոն Մյուրեյներին պատկանող ագարակի մասը:[22][23] Այս տեղանքում գրանցված ամենավաղ և ամենանշանակալից գործողությունները տեղի են ունեցել Ամերիկյան Հեղափոխական պատերազմի ընթացքում, երբ Քիփս Բեյի ճակատամարտում (անգլ.՝ Kip's Bay) բրիտանացիները ստիպեցին գեներալ Ջորջ Վաշինգտոնի զորքերին նահանջել:[23] 1799 թվականին Ջոն Թոմփսոնը  (կամ Թոմսոն, քանի որ աղբյուրները տարբերվում են)[23] գնեց 20 ակր (8 հա) հողատարածք անմիջապես Կասպար Սամլերի ագարակի (անգլ.՝Caspar Samler farm) հյուսիսում, որը գրեթե հարակից է  ներկայիս Մեդիսոն պողոտային, 36-րդ փողոցին, Վեցերորդ պողոտային և 33-րդ փողոցին: Նա հողամասի համար վճարեց 482 բրիտանական Ֆունտ ստերլինգ, որն այդ ժամանակ համարժեք էր մոտավորապես 2,400 դոլարին կամ ներկայիս £38,226-ին (45,789 դոլար):[24][Ն 3] Ասում են՝ 1825 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Թոմփսոնը ագարակը վաճառել է  Չարլզ Լոութոնին 10,000 դոլարով (համարժեք է ներկայիս 264,656 դոլարին):[26] Վաճառքի վերաբերյալ ամբողջական մանրամասները պարզ չեն, քանզի գնման պայմանագրի այն հատվածները, որոնք վավերացնում էին վաճառքը, ավելի ուշ կորել են:[23] 1826 թվականին Ջոն Ջեյքոբ Ասթորը՝ նշանավոր Ասթոր ընտանիքից, Լոութոնից գնեց հողատարածքը 20,500 դոլարով:[27] Ասթորները հողատարածք գնեցին նաև Մյուրեյներից:[27] 1827 թվականի հուլիսի 28-ին Ջոն Ջեյքոբի որդին՝ ՈՒիլյամ Բեքհաուս Ասթորը  գնեց սեփականության բաժնեմասի կեսը 20,500 դոլարով[25] [28][26]` ձեռք բերելով հողատարածք Հինգերորդ պողոտայի 32-ից 35-րդ փողոցներում:[29]

1893 թվականի մարտի 13-ին Ջոն Ջեյքոբ Ասթորի թոռ Ուիլյամ Ուոլդորֆ Ասթորն այդ վայրում բացեց «Ուոլդորֆ» հյուրանցը[30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][30][34][34][34][34][34][34][34][34][34][34][34][34][34][31]՝ հյուրանոցատեր Ջորջ Բոլդթի օգնությամբ:[32] 1897 թվականի նոյեմբերի 1-ին Ուոլդորֆի զարմիկ Ջոն Ջեյքոբ Ասթոր IV-ը հարակից վայրում բացեց «Ասթորիա» հյուրանոցը:[33][30][34] Երկու հյուրանոցները միասին ունեին 1300 ննջասենյակ՝ համարվելով այդ ժամանակահատվածում աշխարհում ամենամեծ հյուրանոցը:[35] Բոլդթի մահից հետո՝ 1918 թվականի սկզբին հյուրանոցը վարձակալության է տրվում Քոլման դյու Պոնին:[36][37] 1920-ական թվականներին հյուրանոցը համարվում էր հնաոճ, և Նյու Յորքի շքեղ հասարակական կյանքը 34-րդ փողոցից տեղափոխվում էր դեպի հյուսիս:[38] Ասթոր ընտանիքը որոշեց մի նոր փոխարինող հյուրանոց կառուցել քաղաքի վերին մասում[30] և 1928 թվականին վաճառեց հյուրանոցը «Բեթլեհեմ» ինժեներական ընկերությանը 14-16 միլիոն դոլարով:[38][25] Ներկայիս Էմփայր Սփեյթ Բիլգինգի տարածքում գտնվող հյուրանոցը փակվեց 1929 թվականի մայիսի 3-ին:[33]

Նախագծումը խմբագրել

 
Շինության նախագիծը ենթարկվեց 15 անգամյա վերանայման, մինչ արժանացավ վերջնական հավանության:[39]

«Բեթլեհեմ» ինժեներական ընկերությունը սկզբնապես մտադիր էր Վալդորֆ-Ասթորիայի տեղում կառուցել 25 հարկանի գրասենյակային շինություն: Ընկերության նախագահ  Ֆլոյդ Դե Լ. Բրաունը պահանջվող 1 միլիոն դոլար արժեքից 100,000 դոլար կանխավճար է տվել աշտարակի շինարարությունը սկսելու համար՝ խոստանալով մնացած մասը վճարել հետո:[30] Բրաունը բանկից փոխ վերցրեց 900,000 դոլար, սակայն  չվճարեց փոխառությունը:[40][41]


Հողամասն այնուհետև վերավաճառվեց «Էմփայր Սթեյթ Միություն» ընկերությանը՝ հարուստ ներդրողների մի ընկերության, որի անդամներն էին Լուիս Գ. Քաուֆմանը, Էլլիս Փ. Էրլին, Ջոն Ջ. Ռասկոբը, Քոլեման դյու Պոնը և Պիերե Ս. Դյու Պոնը:[40] [41][6] Անվանումն առաջացել է Նյու Յորքի պետական տարբերակային անվանումից:[42] Նյու Յորքի նախկին կառավարիչ և ԱՄՆ նախագահական թեկնածու Ալֆրեդ Է. Սմիթը, որի 1928 թվականի քարոզարշավը ղեկավարում էր Ռասկոբը,[43] նշանակվեց ընկերության ղեկավար:[40][41][25] Խումբը գնեց նաև մոտակա հողատարածքը: Այսպիսով՝ նրանք ունեին 2ակր (1 հա), որքան անհրաժեշտ էր աշտարակի հիմքի համար, հողամասի հետ միասին, որն ուներ 425 ֆուտ (130մ) լայնություն և 200 ոտնաչափ (61մ) երկարություն:[44] «Էմփայր Սթեյթ Միությունը» հանրությանը ներկայացվեց 1929 թվականի օգոստոսին:[45][44]


«Էմփայր Սթեյթ Միությունը» շինության նախագիծը ստեղծելու համար պայմանագիր է կնքում Վիլիամ Ֆ. Լամբի հետ, ով «Շրիվ, Լամբ և Հարմոն» ճարտարապետական ընկերությունից էր:[46][47] Լամբը ստեղծեց շինության գծագրերը երկու շաբաթում՝ որպես հիմք օգտագործելով ընկերության նախկին՝ Ռեյնոլդ շինության համար, որը գտնվում էր Հյուսիսային Կարոլինայի Վինսթոն-Սալեմ քաղաքում, արված գծագրերը:[42] Միաժամանակ, Լամբի գործընկեր Ռիչմոնդ Շրեվը ստեղծեց  նախագծի համար անհրաժեշտ «գաղտնի գծագրերը»:[48]  1916 թվականի «Գոտիական բաժանման մասին»  ակտը ստիպեց Լամբին  նախագծել մի կառույց, որը միավորեր խութերը, որի արդյունքում ավելի ցածր հարկերը կլինեին ավելի լայն, քան ավելի բարձր հարկերը: Հետևաբար, աշտարակը նախագծվեց վերևից ներքև,[49] ստանալով «մատիտի» ձև  ունեցող կառուցվածք:[50]

Ըստ սկզբնական ծրագրի՝ նախատեսվում էր կառուցել 50 հարկանի շինություն,[39] սակայն ավելի ուշ այն ավելացավ՝ հասնելով 60, ապա՝ 80 հարկի:[44] Բարձրության չափումները տեղադրված էին մոտակա շինությունների վրա[44]՝ ապահովելով, որ նախագծված 1,000 ֆուտ (300 մ) բարձրությամբ 80 հարկանի շինության[51][52] վերին 50 հարկերի դիմաց ոչինչ չխոչընդոտի դեպի քաղաքի շուրջ բացվող տեսարանը:[44] «Նյու Յորք Թայմս» (անգլ.՝ The New York Times) ամերիկյան օրաթերթը գովաբանել է երթևեկության համար բարենպաստ վայրը, քանի որ այստեղ է գտնվում նաև  Բրուքլին-Մանհեթեն տարանցիկ ճանապարհի 34-րդ փողոցի կայանը (անգլ.՝ Brooklyn–Manhattan Transit's 34th Street), Հադսոն և Մանհեթեն երկաթգծի 33-րդ փողոցի (անգլ.՝ Hudson and Manhattan Railroad's 33rd Street) վերջին կայանը ՝ մեկ թաղամաս այն կողմ, ինչպես նաև Փենսիլվանիայի կայարանը (անգլ.՝ Penn Station) ՝ երկու թաղամաս այն կողմ և Գրանդ Սենթրալ Թերմինալը (անգլ.՝ Grand Central Terminal)  իր ամենամոտ հեռավորության վրա՝ 9 թաղամաս այն կողմ: Այն նաև գովաբանել է հատակի համար նախատեսված հարակից  3,000,000 ֆուտ քառակուսի (280,000 մ2) տարածքը որպես «աշխարհի ամենամարդաշատ հատվածներից մեկը»:[44]

Մինչ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի նախագծերը վերջնական տեսքի էին բերվում, Նյու Յորքում բուռն մրցակցություն էր ընթանում աշխարհի ամենաբարձր շինություն կոչման համար: Ուոլլ Սթրիթ 40-ը (անգլ.՝ 40 Wall Street) (հետագայում՝ Մանհեթեն շինության Բանկը) և Քրայսլեր Բիլդինգը (անգլ.՝ Chrysler Building) Մանհեթենում մրցակցում էին այդ կոչման համար և արդեն ընթանում էր նրանց  կառուցումը, երբ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում սկսվեցին շինարարական աշխատանքները: [51] «Մրցավազքը երկնքում», ինչպես հայտնի լրատվամիջոցներն անվանում այն այդ ժամանակ, 1920-ական թվականներին երկրի օպտիմիզի օրինակ էր հանդիսանում՝ բռնկված մեծ քաղաքներում շինությունների մեծ պահանջարկով:[53] Ուոլլ Սթրիթ 40-ում գտնվող աշտարակը բարենորոգվեց 1929 թվականի ապրիլին՝ 840 ֆուտ(260 մ) բարձրությունից դառնալով 925 ֆուտ(282 մ) և դառնալով աշխարհում ամենաբարձրը:[54] 1929 թվականի հոկտեմբերին Քրայսլեր Բիլդինգը տանիքին ավելացրեց իր 185 ֆուտ (56 մ) բարձրությամբ պողպատյա գագաթը: Այսպիսով, այն ուներ 1,046 ֆուտ (319 մ) բարձրություն, որով  մեծապես գերազանցում էր  Ուոլլ Սթրիթ 40-ին:[51] Քրայսլեր Բիլդինգի ծրագրային մշակող Ուոլթեր Քրայսլերը հասկացավ, որ իր աշտարակի բարձրությունը կարող է գերազանցել նաև Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի բարձրությունը և  կարգադրեց իր ճարտարապետ ՝ Վիլիամ Վան Ալենին փոխարինել Քրայսլերի սկզբնական տանիքի կարճ և հաստ Ռոմանական ոճի գմբեթը նեղ, պողպատյա սրաձողով:[54] Ցանկանալով, որ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը լինի աշխարհի ամենաբարձր շինությունը, Ռասկոբը վերանայեց նախագծերը և  ևս 5 հարկ ավելացրեց՝ որպես սրաձող: Սակայն նոր հարկերի կառուցումը պետք էր կասեցնել կանխատեսվող քամու ճնշման ընդլայնման պատճառով:[55]1929 թվականի նոյեմբերի 18-ին Սմիթը ձեռք բերեց  Արևմտյան 33-րդ փողոցի մեծ հատված՝ 27-31-ը, այդպիսով 75 ֆուտ(23 մ) ավելացնելով նախատեսված գրասենյակային շինության տարածքին:[56][57] Երկու օր անց, Սմիթը հայտարարեց երկնաքերի թարմացված ծրագրի մասին, որը ներառում էր դիտարան՝ 86-րդ հարկի տանիքում 1,050 ֆուտ (320 մ) բարձրությամբ՝ ավելի բարձր, քան Քրայսլերի 71-րդ հարկի դիտարանը:[55]

1,050 ֆուտ բարձրությամբ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը ընդամենը 4 ֆուտ (1.2 մ) բարձրությամբ էր գերազանցում Քրայսլեր Բիլդինգին,[55][58] և Ռասկոբը վախեցավ, որ Քրայսլերը  կարող է փորձել խորամանկության դիմել, ինչպես օրինակ՝ գագաթի տակ մի ձող թաքցնել և կանգնեցնել այն վերջին պահին:[39][59][58] Ծրագրերը վերջին անգամ վերանայվեցին 1929 թվականի դեկտեմբերին՝ ներառելով 16 հարկանի, 200 ֆուտ (61 մ) բարձրությամբ մետաղյա «գագաթ» և  լրացուցիչ 222 ֆուտ (68 m) բարձրությամբ հենարան կայմ՝ նախատեսված դիրիժաբլերի համար: Տանիքի բարձրությունն արդեն 1,250 ֆուտ (380 մ) էր, որն այն իսկապես դարձնում էր աշխարհի ամենաբարձր շինությունը, նույնիսկ առանց ալեհավաքի:[60][39][61] Դիրիժաբլի կայանի ավելացումը նշանակում էր, որ մեկ այլ հարկ՝ ներկայիս ներփակված 86-րդ հարկը, պետք է կառուցվեր թագի ներքևում,[61] սակայն ի տարբերություն Քրայսլերի սրաձողի՝ Էմփայր Սթեյթի կայմը գործնական նպատակներով էր ծառայելու:[59] Վերջնական նախագիծը հանրությանը ներկայացվեց 1930 թվականի հունվարի 8-ին՝ անմիջապես շինարարական աշխատանքները սկսելուց առաջ: Նյու Յորք Թայմսը հաղորդեց, որ սրաձողի հետ որոշ տեխնիկական խնդիրներ կան, սակայն դրանք այնքան լուրջ չեն, ինչպիսիք կարող են առաջանալ նման արտասովոր նախագծի շրջանակներում:[62] Այդ ժամանակ շինության հատակագծերի 15 տարբերակ էր քննվել՝ մինչ վերջնական հավանության արժանանալը:[39][63][64] Լամբը նկարագրեց իրեն հանձնարարված՝ վերջնական, հավանություն ստացած նախագծի այլ մանրամասնությունները հետևյալ կերպ՝

  Ծրագիրը բավական կարճ էր՝ սահմանափակ բյուջե, պատուհանից՝ միջանցք ոչ ավելի էր, քան 28 ֆուտ, այդպիսի տարածքի համար որքան հնարավոր է շատ հարկեր, կրաքարե արտաքին  տեսք,  իսկ  ավարտի  վերջնաժամկետը՝ 1931 թվականի մայիսի 1-ը, այսինքն՝ մեկ տարի և 6 ամիս՝ սկսած էսքիզներից:[65][39]  


Կապալառուներ էին Սթարրեթ Եղբայրները և էքենը, Պաուլը, Ուիլյամ Ա. Սթարրեթը և Անդրեյ Ջ. Էքենը,[66] ովքեր կառուցել էին Նյու Յորք քաղաքի այլ շինություններ ևս, ինչպես օրինակ՝ Սթայվեսանթ Թաունը (անգլ.՝ Stuyvesant Town), Սթարրեթ Սիթին (անգլ.՝ Starrett City) և Թրամփ Թաուերը (անգլ.՝ Trump Tower):[67] Նախագիծը հիմնականում ֆինանսավորվում էր Ռասկոբ և Պիերե դյու Պոնի կողմից,[68] իսկ Ջեյմս Ֆարլիի  «Ընդհանուր շինարարական մատակարար  ընկերությունը»  մատակարարեց շինության հումքը:[46] Ջոն Վ. Բոուսերը շինության կառուցապատման նախագծի ղեկավարն էր,[69] իսկ Հոմեր Գ. Բալքոմը՝ շինարական ինժեները: [47][70]Ավարտի սեղմ ժամանակացույցը անհրաժեշտություն էր առաջացնում սկսել շինարարությունը, չնայած որ նախագիծը դեռ վերջնական տեսք չէր ստացել:[71]

Կառուցումը խմբագրել

Հին Վալդորֆ-Ասթորիայի ապամոնտաժումն սկսվեց 1929 թվականի հոկտեմբերի 1-ին:[72] Շենքն ապամոնտաժելն ծանր աշխատանք էր, քանի որ հյուրանոցի կառուցման համար օգտագործվել էին ավելի կոշտ մետաղներ, քան նախկինում կառուցված շինությունների համար: Բացի այդ, հին հյուրանոցի գրանիտը, փայտե տաշեղները և «ազնիվ» մետաղները, ինչպիսիք են կապարը, արույրը և ցինկը, մեծ պահանջարկ չունեին, որը հանգեցրեց դրանց կուտակմանը:[73] Փայտի մեծ մասը օգտագործեցին որպես վառելիք մոտակա 30-րդ փողոցում կամ վառեցին մեկ այլ տեղ՝ ճահճում: Մնացած  նյութերից շատերը, որոնցից կառուցված էր հյուրանոցը, այդ թվում նաև գրանիտը և բրոնզը, նետեցին Ատլանտյան օվկիանոս՝  Նյու Ջերսի նահանգի Սանդի Հուք ծանծաղուտի մոտ:[74][75]

Երբ հյուրանոցի քանդումը սկսվեց, Ռասկոբն արդեն ապահովել էր շինության կառուցման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորումը:[76] Կառուցապատումը ծրագրել էին սկսել մեկ տարի անց, սակայն հոկտեմբերի 24-ին Նյու Յորքի ֆոնդային բորսան հանկարծակի սնանկացավ՝ սկիզբ դնելով տասնամյակներ տևած Մեծ Ճգնաժամին: Չնայած տնտեսական անկմանը՝ Ռասկոբը հրաժարվեց չեղարկել նախագիծը, քանի որ այդ առումով առաջընթաց էր գրանցվել:[45] Ոչ Ռասկոբը, ով նախորդ տարի դադարեցրել էր ֆոնդային բորսայում շահարկումները, և ոչ էլ Սմիթը, ով ոչ մի ֆոնդային ներդրում չէր կատարել, ֆինանսապես չտուժեցին սնանկացման հետևանքով:[76] Սակայն ներդրողներից շատերը տուժեցին, և արդյունքում՝ 1929 թվականի դեկտեմբերին Էմփայր Սթեյթ ընկերությունը ձեռք բերեց 27.5 միլիոն դոլար փոխառություն «Մետրոպոլիտան Լայֆ ապահովագրական ընկերություն»-ից (անգլ.՝ Metropolitan Life Insurance Company), հետևաբար՝ շինարարությունը կարող էր սկսվել:[77] Ֆոնդային բորսայի սնանկացման հետևանքով նոր գրասենյակային տարածքում պահանջարկ չառաջացավ, այնուամենայնիվ, Ռասկոբը և Սմիթը սկսեցին կառուցումը,[78] քանի որ նախագծի դադարեցման հետևանքով ներդրողներն ավելի մեծ կորուստներ կարող էին ունենալ:[45]

 
Կառուցման ընթացքում բանվորն ամրացնում է գերանները. ետնամասում կարելի է տեսնել Քրայսրել Բինդինգը:

Շինարարության համար անհրաժեշտ պողպատի ձեռք բերելու համար պայմանագիր կնքվեց 1930 թվականի հունվարի 12-ին,[79] իսկ տեղանքի փորման աշխատանքները սկսվեցին հունվարի 22-ին,[80] մինչ հին հյուրանոցն ամբողջովին կքանդվեր:[81] Երկու 12 ժամյա հերթափոխերը, որոնցից յուրաքանչյուրին մասնակցում էր 300 մարդ, անդադար աշխատում էին 55 ֆուտ (17 մ) հիմքը փորելու համար:[80] Փոքր կամարակալ անցքեր արվեցին գետնի տակ՝ բետոնե ամրաններ տեղադրելու համար, որոնք կօգնեին պողպատագործական աշխատանքներին:[82] Փորման աշխատանքները գրեթե ավարտվեցին մարտի սկզբին,[83] իսկ շինության վրա աշխատանքները սկսվեցին մարտի 17-ին,[84][46] երբ կառուցողներն ավարտուն հիմքի վրա տեղադրեցին առաջին պողպատյա սյուները՝ մինչ հիմքի մնացած մասի  տեղադրումը կավարտվեր:[85] Մոտավորապես այս ժամանակահատվածում Լամբը շինության ծրագրերի շուրջ մամուլի կոնֆերանս հրավիրեց: Նա նկարագրեց անդրադարձող պողպատյա տախտակները՝ զուգահեռ պատուհաններին, լայն  բեկորներով Ինդիանական կրաքարե ֆասադին, որը մի փոքր ավելի թանկ էր, քան ավելի փոքր չափի աղյուսները, և աշտարակի չափերին ու բարձրությանը:[60] Չորս հսկայական սյուներ բերվեցին, որոնք նախատեսված էին շինության կենտրոնում տեղադրելու համար. դրանք հիմք էին դառնալու ամբողջովին 10,000,000 ֆունտ (4,500,000 կգ) կշռող ավարտուն շինությունը պահելու համար:[86]

Շինարարական աշխատանքների համար նախատեսված պողպատը նախապես պատվիրվել և պատրաստի մասերով հավաքվել էր նախապատրաստելու համար   քաղաքի շինության կոդը, որը թույլ կտար Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի պողպատե կառուցվածքին կրել 18,000 ֆունտ՝ յուրաքանչյուր քառակուսի մատնաչափ համար (124,106 կգ/Պա) ծանրություն, ընդհուպ մինչև 16,000 ֆունտ՝ յուրաքանչյուր քառակուսի մատնաչափի համար (110,316 կգ/Պա), այդպիսով կրճատելով շինության կառուցման համար անհրաժեշտ պողպատի քանակը: Չնայած որ 18,000 ֆունտ՝ յուրաքանչյուր քառակուսի մատնաչափի համար սահմանած կարգը հաջողությամբ իրագործվել է մյուս քաղաքներում, մայոր Ջիմմի Ուոլքերը  չի ստորագրել նոր օրենքները ուժի մեջ դնելու որոշումը՝ մինչ 1930 թվականի մարտի 26-ը, անմիջապես շինարարությունը սկսելուց առաջ:[84][87] Առաջին պողպատե հենքը տեղադրվեց 1930 թվականի ապրիլի 1-ին:[88] Այդ պահից սկսած շինարարությունը ընթացավ մեծ արագությամբ՝ 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում շինարարները կառուցեցին 14 հարկ:[89][46] Սա հնարավոր դարձավ շինության նախագծման  ճշգրիտ համակարգման միջոցով, ինչպես նաև անհրաժեշտ պարագաների, զանգվածային արտադրության շնորհիվ, ինչպիսիք են ՝ պատուհանները և  կամարների երկու կողմերի եռանկյունները:[90] Մի անգամ, երբ մատակարարը չկարողացավ ապահովել Հոյթեվիլլե (Hauteville) մարմարաքարի ճիշտ ժամանակին մատակարարումը, Սթարրեթը  փոխարինեց այն գերմանական քարհանքից բերված Ռոզե Ֆամոսա (Rose Famosa) մարմարաքարով, որը հատուկ գնվել էր նախագիծն անհրաժեշտ մարմարաքարով ապահովելու համար:[82]

Նախագծի մասշտաբը հսկայական էր. բեռնատար մեքենաներն ամեն օր 16,000 միջնորմի կղմինդր, 5,000 պարկ ցեմենտ, 450 խորանարդ յարդ [340 մ3] ավազ և 300 պարկ կիր էին փոխադրում շինարարական աշխատանքների վայր:[91] Դեռևս անավարտ հարկերից հինգում կային նաև սրճարաններ և  կրպակներ, հետևաբար բանվորները ստիպված չէին նախաճաշելու համար իջնել առաջին հարկ:[92][93] Տեղադրվել էին նաև ժամանակավոր  ջրի ծորակներ, որպեսզի նրանք ժամանակ չծախսեին ջուր գնելու և շշերը վերև բարձրացնելու վրա:[92][94] Բացի այդ, փոքրիկ երկաթուղային համակարգով անցնող սայլերը ներքնահարկից նյութերը տեղափոխում էին[92] վերելակների մոտ, որոնք բարձրացնում էին սայլերը անհրաժեշտ եղած հարկ, ապա դրանք բաշխվում էին տվյալ հարկբաժնում՝ օգտվելով մեկ այլ երկաթգծային շարքից:[91][95][93] Նախագծի համար 57,480 կարճ տոննա (51,320 երկար տոննա) պողպատ էր պատվիրվել, որը երբեմնի ամենամեծ անհատական պատվերն էր այդ ժամանակ և որն ավելի շատ էր, քան պատվիրվել էր Քրայսլեր Բիլդինգի և Ուոլլ Սթրիթ 40-ի համար միասին:[96][97] Ըստ պատմաբան Ջոն Տաուրանկի՝ շինության հումքը բերվել էր բազմաթիվ հեռավոր աղբյուրներից, ինչպես օրինակ՝ «կրաքարը՝ Ինդիանայից, պողպատյա ձուլակառույցները՝ Փիթսբուրգից, ցեմենտը և ցեմենտի շաղախը՝ վերին Նյու Յորք նահանգից, մարմարը՝ Իտալիայից, Ֆրանսիայից և Անգլիայից, փայտը՝ հյուսիսային և Խաղաղօվկիաիանոսյան կողմերի անտառներից, և երկաթեղենը՝ Նոր Անգլիայից:[89] Շինության ճակատային մասի համար նույնպես օգտագործել են բազմաթիվ նյութեր՝ մեծամասամբ Ինդիանա կրաքար, ինչպես նաև Շվեդական սև գրանիտ, թրծած կավ և աղյուս:[98]

Մինչ հունիսի 20-ը, երկնաքերի ամրանը բարձրացվեց մինչև 26-րդ հարկ, և մինչ հուլիսի 27-ը պողպատյա կառուցվածքի կեսը պատրաստ էր:[91] Սթարրեթ Բրոսը և Էքենը ջանացին կառուցել օրական մեկ հարկ՝ կառուցապատումն արագացնելու նպատակով՝ մի նպատակ, որին նրանք գրեթե հասել էին իրենց արագության շնորհիվ՝ կառուցելով 4 1⁄2 հարկ ամեն շաբաթ:[99][7] Նախքան այս, նույնքան բարձրություն ունեցող շինության ամենարագ կառուցումը եղել է 3 1⁄2 հարկ յուրաքանչյուր շաբաթ:[99] Մինչ կառուցումն ընթացքի մեջ  էր, կատարվում էր հարկերի վերջնական նախագիծը ՝ ստորին հարկերից դեպի վերև (հակառակ սովորական դիզայինին, որը կատարվում է տանիքից դեպի ներքև): Որոշ հարկաբաժինների վերաբերյալ դեռևս վերջնական քննարկումներ էին ընթանում, մեկ ժամում բազմաթիվ կարգադրություններ էին տրվում նախագծի վերջնական տեսքի վերաբերյալ ծրագրում:[99] Սեպտեմբերի 10-ին, երբ ամրանի աշխատանքները գրեթե ավարտվում էին, հանդիսավոր արարողության ժամանակ, որին մասնակցում էին հազարավոր մարդիկ, Սմիթը դրեց շինության հիմնաքարը: Քարի մեջ ժամանակակից մշակութային իրերից բաղկացած մի տուփ էր, որի մեջ դրված էր նախօրդ օրվա «Նյու Յորք Թայմս» ամսագիրը, ԱՄՆ տարադրամների հավաքածու՝ բաղկացած 1930 թվականին հատած բոլոր թղթադրամների և մետաղադրամների արժենիշերից, շինության և վայրի պատմությունը, կառուցմանը մասնակցած անձանց լուսանկարները:[100][101] Սեպտեմբերի 19-ին վեր խոյացավ 1048 ֆուտ (319 մ) բարձրությամբ ամրանը՝ ժամանակացույցից տասներկու օր առաջ և կառուցումը սկսելուց 23 շաբաթ հետո:[102] 86-րդ հարկի վերևում բանվորները դրոշ բարձրացրին՝ դարձնելով այն որպես ուղենիշ:[99][103]

Դրանից հետո սկսվեցին շինության ներքին և կայմի  աշխատանքները:[103] Հենարան  կայմը վեր խոյացավ նոյեմբերի 21-ին, ամրանի աշխատանքներն ավարտելուց երկու ամիս անց:[101][104] Միաժամանակ մեծ արագությամբ ընթանում էին պատերի և ներքին աշխատանքները: Արտաքին պատերը բարձրացվեցին մինչև 75-րդ հարկը, երբ ամրանի աշխատանքները հասել էին մինչև 95-րդ հարկ:[105] Նոյեմբերի կեսին շինության ճակատային մասի կառուցման  աշխատանքների մեծ մասն արդեն ավարտվել էր:[92] Շինության բարձրության պատճառով անիրագործելի թվում էր շատ վերելակներ կամ մեծ վերելակների խցիկներ ունենալը, այդ պատճառով կառուցողները պայմանագիր կնքեցին «Օթիս» վերելակների ընկերության հետ՝ պատրաստել մեկ րոպեում 1200ֆուտ (366 մ/րոպե) արագությամբ ընթացող 66 վերելակ, որն այդ ժամանակ  համարվում էր  վերելակների երբեմնի ամենամեծ պատվերը:[106]

Բանվորների համար սեղմ ժամկետներից բացի կային նաև տարածքի հետ կապված սահմանափակումներ, քանի որ շինարարական նյութերը պետք էր շտապ առաքել, և բեռնատարները պետք է բեռնաթփեին հումքն առանց երթևեկությունը գերծանրաբեռնելու: Այս խնդրին լուծում տրվեց բեռնատարների համար 33-րդ և 34-րդ փողոցների միջև ստեղծելով ժամանակավոր ճանապարհ, իսկ հումքը պահեստավորվեց շինության նկուղային և առաջին հարկերում: Շինության ներսում գտնվող  բետոնի խառնիչները, աղյուսի ձագարները և քարի ամբարձիչներն ապահովում էին հումքի արագ բարձրացումը՝ առանց հասարակությանը վտանգի տակ դնելու կամ անհանգստություն պատճառելու:[105] Երբեմն օրական ավելի քան 200 բեռնատարներ հումք էին առաքում շինարարության վայր:[92] Մի շարք ռելեներ և ամբարձիչ մեքենաներ՝ տեղադրված շինության հարևանությամբ կառուցված սանդղահարթակների վրա, բարձրացնում էին պողպատը ներքևում գտնվող բեռնատարներից և անհրաժեշտ դիրքերով տեղադրում գերանները:[107] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի կառուցապատումն ավարտվեց 1931 թվականի ապրիլի 11-ին, ժամանակացույցից 12  օր առաջ և շինարարությունը սկսելուց 410 օր անց:[92] Ալ Սմիթը տեղադրեց վերջին դուրգամը, որը պատրաստված էր կարծր ոսկուց:[108]

 
Ճոպանի վրա աշխատող բանվորի լուսանկարը, որի հեղինակն է Լևիս Հայնը:

Նախագծում ներգրավված էին առավելագույն՝ 3500 բանվորներ,[46] այդ թվում՝ 3439 բանվոր՝ 1930 թվականի օգոստոսի 14-ին:[109] Բանվորներից շատերը իռլանդացի և իտալացի ներգաղթյալներ էին, կային նաև բավական մեծ թվով երկաթագործներ ՝ փոքրաթիվ Մոհաք ցեղից, որոնք Մոնրեալի մոտակայքում գտնվող Կահնավաքե արգելավայրից էին:[110][111][112] Պաշտոնական գրառումների համաձայն՝ 5 բանվոր է մահացել շինարարության ժամանակ,[113][114] թեպետ Նյու Յորք Դեյլի լրատվականը հաղորդում է 14 մահացածների մասին,[92] իսկ «Նյու Մեսսիզ» (անգլ.՝ The New Masses) սոցիալիստական ամսագրի վերնագիրը անհիմն լուրեր է տարածել՝ մինչև 42 մահացածների մասին:[115][114] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի կառուցումն արժեցավ 40,948,900 դոլար, ներառյալ  Վալդորֆ-Ասթորիայի քանդումը  (համարժեք  533,628,800 դոլարի՝ 2016 թվականին): Սա ավելի քիչ էր, քան շինարարության համար նախատեսված 60 միլիոն դոլար բյուջեն:[116]

Լևիս Հայնը մի շարք լուսանկարներ է արել կառուցման ընթացքում, հիմնավորելով ոչ միայն բուն աշխատանքը, այլ նաև լուսաբանելով այդ դարաշրջանի աշխատավորների առօրյա կյանքը:[80][117][118] Լրատվամիջոցները լայնորեն օգտագործել են  Հայնի նկարները՝ ամենօրյա մամուլի լույս ընծայման համար:[119] Ըստ գրող Ջիմ Ռասենբերգերի՝ Հայնը երկաթագործների հետ միասին բարձրացել էր ամրանի վրա, ճոճվելով ամբարձիչ մեքենաների ճոպանների վրա՝ քաղաքից հարյուրավոր ֆուտ բարձրության վրա, ինչը դեռ ոչ ոք չէր արել դրանից առաջ (կամ այդ պահից սկսած արել էր), պատկերելու երկնաքերերի կառուցման գլխապտույտ աշխատանքը: Ռեզենբերգի խոսքով՝ Հայնը այն, ինչը կարող էր «ընդհանուր սուր քննադատության առիթ» դառնալ, վերածել է «ներշնչող արվեստի»:[120] Այս նկարներից հետագայում կազմվեց անհատական հավաքածու:[121] Ականատեսները հիացած էին ուղղաձիգ բարձրությամբ, որի վրա երկաթագործներն աշխատում էին: «Նյու Յորք» ամսագիրը երկաթագործների մասին գրել է. «Փոքրիկ սարդերի նման նրանք դժվարությամբ առաջ էին շարժվում՝ պողպատյա կտորը հյուսելով երկնքի շուրջ»:[107]

Բացումը և սկզբնական տարիները խմբագրել

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի պաշտոնական բացումը տեղի ունեցավ 1931 թվականի մայիսի1-ին, նախատեսված բացման օրից 45 օր առաջ:[46] Բացումը նշվեց հատուկ միջոցառմամբ՝ Միացյալ Նահանգների նախագահ Հերբերտ Հուվերի գլխավորությամբ, ով միացրեց շինության լույսերը՝ հանդիսավորությամբ սեղմելով կոճակը Վաշինգտոնից (Կոլումբիայի շրջան):[122][123][124] 350-ից ավել հյուրեր էին ներկա բացման արարողությանը և դրան հաջորդող հանդիսավոր նախաճաշին, որը մատուցվեց 86-րդ հարկում: Ներկա էին նաև Ջիմմի Ուոքերը, կառավարիչ Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտը և Ալ Սմիթը:[124]  Այդ օրվա վերաբերյալ գրառումներում նշվում է, որ հանդիսավոր նախաճաշի վայրից բացվող տեսարանը պատված էր մառախուղով, այլ հուշարձանները ևս, ինչպես  օրինակ Ազատության արձանը,  «կորել էին մշուշի մեջ»՝  ծածկելով Նյու Յորք քաղաքը:[125] Շինությունը պաշտոնապես բացվեց հաջորդ օրը:[125][69] Շինության դիտարանի գովազդները տեղադրվել էին տեղային թերթերում, միաժամանակ մոտակա հյուրանոցները ևս օգտագործում էին այդ իրադարձությունները՝ տեղադրելով գովազդներ, որտեղ գովաբանում էին իրենց և նորաբաց աշտարակի միջև մոտ տարածությունը:[126]

Ըստ «Նյու Յորք Թայմս» ամսագրի՝ կառուցողները և անշարժ գույքի բորսայի գործակալները կանխատեսել էին, որ 1250 ֆուտ(380 մ) բարձրությամբ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը «երկար տարիներ շարունակ» կլինի աշխարհի ամենաբարձր շինությունը, այդպիսով ավարտին հասցնելով Նյու Յորք քաղաքի ամենաբարձր երկնաքերի համար մրցապայքարը: Այդ ժամանակ շատ ինժեներներ համաձայնեցին, որ դժվար կլինի կառուցել մի շինություն, որն ավելի քան 1200 ֆուտ(370 մ) բարձրություն ունի, նույնիսկ Մանհեթենի դիմացկուն հիմնաժայռերը որպես հիմք օգտագործելու դեպքում:[127] (Տեխնիկապես հնարավոր էր թվում կառուցել մինչև 2000 ֆուտ (610 մ) բարձրությամբ աշտարակ, սակայն դա տնտեսապես ոչ շահավետ կհամարվեր, հատկապես Մեծ Ճգնաժամի ընթացքում):[95][128] Որպես այդ ժամանակահատվածի աշխարհի ամենաբարձր շինություն և առաջինը, որ գերազանցում էր 100 հարկը՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը դարձավ քաղաքի, այնուհետև ազգի խորհրդանիշ:[129]

 
Տեսարանը հյուսիսից

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի բացումը համընկավ Միացյալ Նահանգներում Մեծ Ճգնաժամի հետ, որի արդյունքում շինության գրասենյակային տարածքի մեծ մասն ազատ էր:[121] Առաջին տարվա ընթացքում տարածքի միայն 23%-ն էր վարձակալությամբ տրամադրվել,[130][131] համեմատած 1920-ական թվականների սկզբի հետ, երբ ընդհանուր շինության 52%-ը զբաղեցվում էր բացմանից ի վեր, և 90%-ը վարձակալությամբ էր տրվում 5 տարվա ընթացքում:[132] Վարձակալներ չունենալու պատճառով Նյու Յորքի բնակիչները ծաղրում էին այն անվանելով «Դատարկ շինություն» անգլ.՝ ("Empty State Building"):[130][121][133]

Ջեք Բրոդը՝ շինության մշտական երկարաժամկետ վարձակալներից մեկը,[134][134] 1931 թվականի կեսերին շինության ներսում իր հոր հետ համատեղ հիմնեց «Էմփայր Դայմոնդ» ընկերությունը (անգլ.՝ Empire Diamond Corporation)[135]՝ վարձակալելով շինության  ներսում  գտնվող տարածքը մինչև իր կյանքի վերջը՝ 2008 թվականը:[135] Ինչպես վերհիշում է Բրոդը, բացման պահից  սկսած  շինությունն ուներ ընդամենը 20 վարձակալ,  այդ  թվում  և  ինքը,  և  Ալ  Սմիթը, ով  70-րդ  հարկից  վերև  գտնվող  տարածքի  միակ իրական վարձակալն էր:[134] Իրականում՝ 1930-ական թվականների սկզբին հազվադեպ էր պատահում շինության տարածքում մեկից ավելի գրասենյակային տարածքի վարձակալությունը՝ չնայած Սմիթի և Ռասկոբի՝ թերթերում և ծանոթների շրջանակներում գործադրած եռանդուն մարքեթինգային ջանքերին:[136] Շինության լույսերը մշտապես միացված էին, նույնիսկ վարձակալությմբ չտրված տարածքներում՝ բնակեցված լինելու տպավորություն թողնելու նպատակով: Այս իրավիճակն ավելի բարդացավ Ռոքֆելլեր կենտրոնի կողմից մրցակցության պատճառով,[130] ինչպես  նաև 42-րդ փողոցում գտնվող շինությունների, որոնք, Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի հետ միասին, դանդաղ զարգացող շուկայում հանգեցրին գրասենյակային տարածքների մնացորդի:[137]

Մարքեթինգային եռանդուն ջանքերը ծառայեցին Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի՝ որպես աշխարհի ամենաբարձր շինության կարգավիճակի ամրապնդմանը:[138] Դիտարանը գովազդվում էր տեղային թերթերում, ինչպես նաև երկաթուղու տոմսերում:[139] 1931 թվականին շինությունը դարձավ հայտնի զբոսաշրջային վայր. մեկ միլիոն այցելուներից յուրաքանչյուրը 1 դոլար էր վճարում վերելակներով դեպի դիտարան բարձրանալու համար:[140] Շահագործման առաջին տարվա ընթացքում դիտարանը մոտավորապես 2 միլիոն եկամուտ գրանցեց, նույնքան, որքան  սեփականատերերն այդ տարվա ընթացքում ձեռք էին բերել վարձակալությունից:[130][121] 1936 թվականից սկսած դիտարանն օրեցօր ավելի մարդաշատ էր դառնում, վերևում կարելի էր գնել ուտելիք և խմիչք:[141] 1944 թվականին շինությունն ունեցավ իր 5 միլիոներորդ այցելուն:[142] 1931 թվականին Ազգային Հեռարձակող Ընկերությունը (անգլ.՝ NBC) 85-րդ հարկում վարձակալեց տարածք՝ ռադիո հեռարձակման համար:[143] [144] Սկզբից շինությունը պարտքեր ուներ, տարեկան կորցնելով 1 միլիոն դոլար, որը տևեց մինչ 1935 թվականը: Անշարժ գույքի գործակալ Սեյմուր Դարսթը  վկայում է, որ 1936 թվականին շինությունն այնքան քիչ էր շահագործվել, որ 45-րդ հարկից վերև վերելակը չէր սպասարկում, քանի որ 41-րդ հարկից վերև շինությունը դատարկ էր, բացառությամբ Ազգային Հեռարձակող ընկերության գրասենյակների և 81-րդ հարկում Ռասկոբ-Դյուպոն գրասենյակների:[145]

Ըստ նախնական ծրագրերի՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի սայրաձողը նախատեսված էր դիրիժաբլի միացման կայան դարձնելու համար: Ռասկոբը և Սմիթն առաջարկում  էին դիրիժաբլի տոմսարկղեր և ուղևորների սպասասրահներ կառուցել 86-րդ հարկում, իսկ դիրիժաբլերը կկապվեին սայրաձողին, որը  հավասար էր  շինության 106-րդ հարկին:[146][147] 86-րդ հարկում ստուգում անցնելուց հետո[148] վերելակն ուղևորներին կփոխադրեր 86-րդից 101-րդ հարկ,[Ն 4] որից հետո նրանք կբարձրանային սանդուղքով՝ դիրիժաբլ նստելու համար:[146] Գաղափարը, սակայն, կիրառելի չէր և վտանգավոր էր  շինության վրա հզոր վերընթաց շարժումների պատճառով.[150] քամու հոսանքներն անցնում են Մանհեթենի[146] և մոտակա երկնաքերերի սայրաձողերի միջով:[151] Ավելին, նույնիսկ եթե դիրիժաբլերը հաջողությամբ անցնեին այս խոչընդոտները, անձնակազմը ստիպված էր լինելու դեն նետել որոշակի բալաստ՝ թափելով ջուրը ներքևում գտնվող փողոցներին՝ հավասարակշռություն պահպանելու նպատակով: Ապա դիրիժաբլի առջևի մասն ամրացնեին սայրաձողին չճոճվող պարաններով՝ պաշտպանելով օդանավի ետնամասը:[5] [146] [151]1931 թվականի սեպտեմբերի 15-ին առաջին և միակ անգամն էր, որ շինության կայմն օգտագործվեց դիրիժաբլի համար. Միացյալ Նահանգների Ռազմածովային նավատորմին պատկանող փոքր առևտրային դիրիժաբլը մեկ ժամում 25 պտույտ կատարեց 45մղոն/ժամ (72 կմ/ժ) շրջապտույտով:[152] Ապա դիրիժաբլը փորձեց մոտենալ կայմին, սակայն բալաստը թափվեց, և ինքնաթիռը ճոճվեց անկանխատեսելի ջրապտույտներից:[153][154] Դեպքը կարող էր աղետի պատճառ հանդիսանալ և խափանեց շինության սայրաձողը դիրիժաբլի վերջնակայան դարձնելու ծրագրերը, չնայած փոքր դիրիժաբլին դրանից հետո հաջողվեց թերթերում հայտնվել:[146]

1932 թվականին Հինգերորդ Պողոտա Ասոցիացիան աշտարակին հանձնեց իր 1931թվականի «ոսկե մեդալը» ճարտարապետական կատարելության համար, նշելով, որ Էմփայր Սթեյթը եղել է 1931 թվականին Հինգերորդ պողոտայում բացված ամենալավ նախագծված շինությունը:[155] Մեկ տարի անց՝ 1933 թվականի մարտի 2-ին ցուցադրվեց Քինգ-Քոնգ ֆիլմը: Ֆիլմում պատկերվում է Քոնգ անունով մի մեծ կապիկ՝ նկարված Ստոպ-կադր անիմացիայով, որը բարձրանում է Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի վրայով: Այսպիսով՝ դեռևս նորաստեղծ շինությունը դարձավ կինոնկարային պատկեր:[156] [157]

1945 թվականի հուլիսի 28-ին Բ-25 Միթչել (անգլ.՝ B-25 Mitchell) ռմբակոծիչն ընկավ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի հյուսիսային կողմում՝ 79-րդ և 80-րդ հարկերի միջև:[158] Մի շարժիչն ամբողջովին շինության ներս էր անցել և ընկել մոտակա թաղամասում, մինչդեռ մյուս շարժիչը և վայրեջքի մեխանիզմի մի մասն ընկել էին վերելակի առանցքի վրա: Պատահարի հետևանքով զոհվեց 14 մարդ,[159][64] սակայն շինությունը խուսափեց լուրջ վնասներից և վերաբացվեց երկու օր անց:[159][160]

Շահույթը խմբագրել

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը եկամտաբեր դարձավ 1950-ական թվականներին, երբ այն վերջապես կարողացավ հավասարեցնել շահույթը և ծախսերը:[121][161] Այդ ժամանակ զանգվածային տարանցիկ հնարավորությունները շինության մոտակայքում սահմանափակ էին՝ ներկայիս հետ համեմատած: Չնայած այս մարտահրավերին՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը սկսեց գրավել վարձակալներին իր համբավի շնորհիվ:[162] 1950 թվականին աշտարակի գագաթին կանգնեցվեց 222 ֆուտ (68 մ) բարձրությամբ ռադիո ալեհավաք,[163] որի շնորհիվ տարածքում գտնվող հեռուստատեսային կայանները կարող էին հեռարձակել շինությունից:[164]

Սակայն, չնայած շինության ճակատագրի վայրիվերումներին, 1951 թվականին Ռասկոբը վաճառքի հանեց աշտարակը[165]՝ նվազագույն 50 միլիոն դոլար արժեքով:[166] Սեփականությունը գնվեց բիզնես գործընկերներ Ռոջեր Լ. Սթիվենսի, Հենրի Քրոունի, Ալֆրեդ  Ռ. Գլենսիի և Բեն Թոբինի կողմից:[167][168][169] Վաճառքն իրականացնելու համար միջնորդ հանդիսացավ Չարլզ Ֆ. Նոյես ընկերությունը, որը հայտնի անշարժ գույքի ձեռնարկություն էր վերին Մանհեթենում,[166] 51 միլիոն դոլար վաճառքի գնով, որն այդ ժամանակահատվածում շինության համար տրվող ամենաբարձր արժեքն էր:[170] Ըստ Քորթլանդ Ստանդարտի (անգլ.՝ Cortland Standard) մինչ այդ Էմփայր Սթեյթը մի քանի տարի շարունակ ամբողջությամբ վարձակալությամբ էր տրվել, միաժամանակ մի շարք ընկերակցություններ հերթագրվել էին՝ շինության ներսում տարածք վարձակալելու ակնկալիքով:[171] Այդ տարի վեց ընկերություններ բաժնետիրություն հիմնեցին՝ վճարելու միասնական տարեկան վճարը, որը կազմում էր 600,000 դոլար՝ աշտարակի ալեսարքն օգտագործելու  համար,[166] որը ավարտին հասցվեց 1953 թվականին:[164] 1954 թվականին Քրոունը գնեց իր գործընկերների  սեփականության մասը՝ դառնալով ընկերության միակ սեփականատերը:[172] Հաջորդ տարի Ճարտարագետների  Ամերիկյան Ճարտարապետների հիմնադրամն անվանեց «Արդի Ճարտարագիտական Յոթ Հրաշալիքներից» մեկը:[173][174]       

1961 թվականին Լոուրենս Ա. Վիենը ստորագրեց Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը 65 միլիոն դոլարով գնելու պայմանագիրը: Հարրի Բ. Հելմսլին հանդես եկավ որպես գործընկեր՝ շինության ընթացիկ վարձակալության մեջ:[175][167] Սա դարձավ շինության համար տրվող նոր, ամենաբարձր գինը:[175] 3000-ից ավել անձանցից յուրաքանչյուրը 10,000-ական դոլար  վճարեց «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ» կոչվող ընկերությունում մեկ բաժնետոմս գնելու համար: Ընկերությունն իր հերթին շինությունը ենթավարձակալության հանձնեց մեկ այլ ընկերության, որը ղեկավարում էին Հելմսլին և Վիենը, դրանով իսկ 33 միլիոն դոլարով ավելացնելով վաճառքի գինը վճարելու համար անհրաժեշտ դրամական միջոցները:[175] Առանձին գործարքով  շինության ներքևում գտնվող հողատարածքը 29 միլիոն դոլարով վաճառվել  էր «Փրուդենշըլ Ինշուրանս» (անգլ.՝ Prudential Insurance) ընկերությանը:[176][167] 1962 թվականին Հելմսլին, Վիենը և Մալքինը արագորեն սկեցին  փոքրածավալ բարեփոխումների  նախագծեր իրականացնել, որոնք  ներառում էին  սկզբնական, ամբողջական շինության ճակատային մասի վերանորոգումը և պատուհանների լվացումը,[177][178] 1964 թվականին՝ 72-րդ հարկում նոր լուսարձակների տեղադրումը,[179][180] 1966 թվականին՝ ձեռքով կառավարվող վերելակների փոխարինումը ավտոմատ մասերով:[181] Երկրորդ հարկի արևմտյան հատվածի վերջնամասը, որը  քիչ  էր օգտագործվում, ծառայում էր որպես պահեստարան մինչ 1964 թվականը, երբ  այնտեղ առաջին հարկից սկսվող շարժասանդուղքներ տեղադրվեցին՝ վերածելով  այն  մեծ պահանջարկ ունեցող մանրածախ տարածքի:[182][183]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը կորցնում է «Ամենաբարձր շինություն» տիտղոսը խմբագրել

1961թվականին, նույն տարում, երբ Հելմսլին, Վիենը և Մալքինը գնեցին Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը, Նյու Յորքի և Նյու Ջերսիի Նավահանգստի վարչությունը (անգլ.՝ Port Authority of New York and New Jersey) աջակցեց Ստորին Մանհեթենում  նոր  Համաշխարհային Առևտրի կենտրոն (անգլ.՝ World Trade Center)  ստեղծելու ծրագրին:[184] Սկզբնական նախագիծը ներառում էր 66 հարկանի զույգ աշտարակներ առանց սյուների՝ ազատ տարածքներով: Էմփայր Սթեյթի սեփականատերերը և անշարժ գույքի գործակալները անհանգստացած էին, որ զույգ աշտարակների 7,600,000 քառակուսի ֆուտ (710,000 մ2) գրասենյակային տարածքը Մանհեթենում կառաջացնի վարձությամբ տրվող տարածքների գերաճ, ինչպես նաև կնվազեցնի Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի՝ վարձակալներից ստացվող շահույթը:[185] Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի նախագծի վերանայման արդյունքում զույգ աշտարակներից յուրաքանչյուրը դարձավ  1,370 ֆուտ (420 մ) կամ 110 հարկ, որը գերազանցում է 7 Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի բարձրությանը:[186] Նոր նախագծին դեմ էին հայտնի անշարժ գույքի գործակալ Ռոբերտ Թիշմանը, ինչպես նաև Վիենի՝ Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի վերաբերյալ հանձնաժողովը:[186] Ի պատասխան Վիենի ընդդիմությանը Նավահանգստի վարչության գործադիր տնօրեն Օսթին Ջ. Թոբինը հայտարարեց, որ Վենը դեմ է նախագծին միայն այն պատճառով, որ այն ստվեր կգցի իր Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի՝ որպես աշխարհի ամենաբարձր շինության վրա:[187]

 
1970 թվականին Համաշխարհային Առևտրի կենտրոնի Զույգ աշտարակները գերազանցեցին Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգին[188][189]

Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի զույգ աշտարակների կառուցումը սկսվեց 1966 թվականին:[190] Հաջորդ տարի Օստանկինո հեռուստաաշտարակը երկրորդ տեղում էր Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից հետո՝ որպես աշխարհում ամենաբարձր ինքնուրույն կառույց:[191] 1970 թվականի հոկտեմբերի 19-ին Էմփայր Սթեյթը զիջեց իր՝ որպես աշխարհի ամենաբարձր շինության դիրքերը,[192] երբ դեռ կառուցման ընթացքում գտնվող Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի Հյուսիսային Աշտարակը գերազանցեց նրան:[188][189] 1970 թվականի դեկտեմբերի 23-ին վեր խոյացավ Հյուսիսային Աշտարակը:[189][193]

1975 թվականի դեկտեմբերին Զույգ աշտարակների 110-րդ հարկում բացվեց դիտարանը, որը նկատելիորեն ավելի բարձր էր, քան Էմփայր Սթեյթի 86-րդ հարկում գտնվող դիտարանը:[64] Այս շրջանում Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը կորցնոււմ էր նաև իր եկամտուտը, հատկապես այն պատճառով, որ 1971 թվականին հաղորդակայաններից շատերը տեղափոխվել էին Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոն, չնայած որ  մինչ 1984 թվականը  Նավահանգստի վարչությունը շարունակում էր հեռարձակման համար վարձ վճարել Էմփայր Սթեյթին:[194]

Մինչ 1980 թվականը՝ տարեկան գրեթե երկու միլիոն այցելուներ էին գալիս,[140] չնայած շինությունը նախապես պաշտոնապես հայտնել էր տարեկան 1.5-ից 1.75 միլիոն այցելուների մասին:[195] 1980 թվականին շինությունը ստացավ իր ZIP ծածկագիրը՝ հայտնվելով Մանհեթենի 63 նոր փոստային ծածկագրերի մեջ: Այդ ժամանակ աշտարակի վարձակալները միասին ստանում էին օրական 35,000 փոստային հաղորդագրություն:[16] 1981 թվականի մայիսի 1-ին  Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը տոնեց իր 50-րդ տարեդարձը մեծ հրապարակայնությամբ, բայց և ոչ լավ կազմակերպված, լազերային լույսերով ցուցադրությամբ,[196] ինչպես նաև «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Շաբաթը», որը տևեց մինչև մայիսի 8-ը:[197][198]

1981 թվականի մայիսի 19-ին Նյու Յորք Քաղաքի Հուշարձանների Պահպանման հանձնաժողովը (անգլ.՝ New York City Landmarks Preservation Commission) քվեարկեց նախասրահը քաղաքային հուշարձան դարձնելու օգտին, մեջբերելով առաջին և երկրորդ հարկերի պատմական նշանակությունը, ինչպես նաև  վերին հարկերի «ամրակցված գույքը և ներքին բաղադրիչ մասերը»:[198] 1986 թվականին շինությունը դարձավ  Ազգային պատմական հուշարձան[199]՝ հավասարվելով Նյու Յորքի քաղաքի հուշարձանների հռչակին:[200] Այդ տարի քաղաքի վերին հատվածից հեռու գտնվող Պլազա հյուրանոցը (անգլ.՝ Plaza Hotel) և Մետրոպոլիտան արվեստի թանգարանը (անգլ.՝ Metropolitan Museum of Art)  ևս նշանակվեցին ազգային պատմական հուշարձաններ:[201] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգն իր նշանակալի ճարտարապետության շնորհիվ ավելացվեց ԱՄՆ-ի պատմական վայրերի ազգային գրանցամատյանում:[202]

1990-ական թվակաների սկզբից մինչ կեսերը շինությունը ենթարկվեց 55 միլիոն դոլար կազմող մի շարք բարեկարգումների[203]՝ փոխարինվեցին տագնապի ազդանշանային համակարգերը, վերելակները, պատուհանները, օդափոխության համակարգերը, 86-րդ հարկում գտնվող դիտարանը հասանելի դարձավ հաշմանդամ այցելուների համար, շոնքի ճակատային մասը նույնպես վերանորոգվեց:[204]1991 թվականին «Փրուդենշըլ»-ը 42 միլիոն դոլարով վաճառեց շինության ներքևում գտնվող հողատարածքը: Գնորդ հանդիսացավ հյուրանոցատեր Հիդեկի Յոկոին, որն այդ ժամանակ բանտարկված էր՝ մեղադրվելով Տոկիոյի «Նոր Ճապոնիա» հյուրանոցում (անգլ.՝ Hotel New Japan)   տեղի ունեցած մահացու պայթյունի հետ առնչություն ունենալու մեջ:[205] 1994 թվականին Դոնալդ Թրամփը համարձակվեց Յոկոիի հետ համատեղ գործարքի մեջ մտնել: Նրանց երկուսի նպատակն էր դադարեցնել Էմփայր Սթեյթ Բիլինգի հողատարածքի վարձակալությունը՝ ջանալով ձեռք բերել շինության ամբողջական սեփականատիրությունը, որը հաջողությամբ իրականանալու դեպքում, երկուսն էլ հավանական շահույթ կստանային շինության սեփականատիրությունից և ստորին հողատարածքից միասին: [206]Հողատարածքի նկատմամբ կիսով չափ սեփականություն իրավունք ունենալով՝ Թրամփը ծրագրեր էր կազմել շինության սեփականությունը վերցնելու համար, հետևաբար նա կարող էր  վերանորոգել այն, չնայած որ Հելմսլին և Մալքինն արդեն սկսել էին բարեկարգումների ծրագիրը:[203] 1995 թվականի փետրվարին նա դատական գործ հարուցեց «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ» ընկերության դեմ՝ պնդելով, որ վերջինս շինությունը դարձրել է «բարձր ետնախորշ»[203] և «երկրորդ կարգի, կրծողներով լցված» գրասենյակային շինություն:[207] Թրամփը մտադիր էր վռնդել տալ  «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ» ընկերությանը՝ վարձակալության պայմանները խախտելու համար,[207] որը սակայն մերժվեց:[208] Այս ամենի հետևանքով մայիսին Հելմսլիի ընկերությունները   հակացուցեցին Թրամփին:[209] Սա բազմաթիվ դատական գործերի և  հակացույցների առիթ հանդիսացավ, որոնք մի քանի տարի տևեցին,[167] մասամբ համընկնելով Թրամփի ցանկություններին, այն է ՝ տնօրինել շինության վարձակալությունը՝ վերցնելով այն «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ»[204] ընկերությունից: 1997 թվականին, Հարրի Հելմսլիի մահից հետո, Մալքինսը դատական գործ հարուցեց Հելմսլիի այրու՝ Լեոնա Հելմսլիի նկատմամբ՝ շինությունը ղեկավարելու համար:[210]

9/11-ից հետո խմբագրել

 
Տեսարան շինության դիտարանից՝ հարվային կողմից


2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումների հետևանքով կործանվեց Համախարհային Առևտրի Կենտրոնը, և Էմփայր Սթեթ Բիլդինգը կրկին դարձավ Նյու Յորքի քաղաքի ամենաբարձր շինությունը, սակայն Ամերիկայի երկրորդ ամենաբարձ շիինությունն էր Չիկագոյում գտնվող Վիլլիս Թաուերից (անգլ.՝ Willis Tower) հետո: Ահաբեկչական հարձակումերից հետևանքով քաղաքի գրեթե բոլոր հաղորդումները  հեռուստատեսային և FM ռադիո կայանների միջոցով կրկին  հեռարձակվում էին Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից: Հարձակումները հանգեցրին անվտանգության ուժեղացմանը՝ Նյու Յորք քաղաքի ուղենիշերի դեմ մշտական սպառնալիքների հետևանքով:

2002 թվականին Թրամփը և Յոկոին վաճառեցին իրենց հողատարածքը պահանջելով «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ» ընկերությունից, որը հիմա ղեկավարում է Մալքինը, 57.5 միլիոն դոլար: Սա կես դարաշրջանի ընթացքում առաջին անգամ միավորեց շինության սեփականության իրավունքն ու վարձակալությունը: Չնայած 9/11-ի երկարատև հարձակումներին, Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը շարունակեց մնալ հայտնի. 2004 թվականին Դիտարաններն ունեին 3,5 մլն այցելուներ, համեմատած 2003 թվականի 2,8 միլիոն այցելուների հետ:

Չնայած Լեոնա Հելմսլին պահպանեց շինության՝ իր սեփականության մասը մինչ 2013 թվականի հոկտեմբերի կոնսոլիդացիան, 2006 թվականին նա  շինության ամենօրյա աշխատանքները հանձնեց Փիթեր Մալքինի ընկերությանը:[211][167] 2008 թվականին «Նյու Յորք Դեյլի Նյուզ» օրաթերթը ժամանակավորապես «կողոպտել» էր շինությունը՝ ցույց տալու համար, թե որքան հեշտ է գործարքից ունեցվածք ստանալ, քանի որ քաղաքի գործակատարներից չէր պահանջվում հաստատել նշված տեղեկությունը, ինչպես նաև օգնել ապացուցել, թե նենգ գործարքներն ինչպես կարող են օգագործվել են մեծ վարկեր ձեռք բերելու համար, և որից հետո անհատները գումարները վերցնելով կանհետանան: Թղթային աշխատանքները քաղաքին ներկայացվեցին, որտեղ նշված էին  Ֆեյ Ռեյի՝ Քինգ Քոնգի հայտնի աստղի և Վիլլի Սաթոնի` Նյու Յորքի  հայտնի բանկային կողոպտիչի անունները: Ապա թերթը փաստաթղթերը ետ հանձնեց օրինական սեփականատերերին, որոնք այդ ժամանակ «Էմփայր Սթեյթ Լենդ» ընկերության գործընկերներն էին:[212]

2009 թվականին սկսվեց շինության հանրային տարածքներում բարելավումների իրականացումը, որը ներառում էր օդափոխության համակարգերի նորացում, դիտարաններում և հիմնական նախասրահում շինությունն անջրանցիկ դարձնելու  և այլ հիմնական վերակառուցումներ:[213][214] Սա ներառում էր 120 միլիոն դոլարի էներգիայի արդյունավետ օգտագործման աճ,[214][215][216] որի շնորհիվ 2011 թվականի սեպտեմբերին շինությունը ձեռք բերեց ոսկե վարկանիշ` Էներգիայի և Շրջակա Միջավայրի Առաջնորդության  ծրագրի (ԼԵԵԴ) (անգլ.՝ Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) համար:[217][218] 2014 թվականին բացվեց նոր «Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոն 1-ը», որը գերազանցեց Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգին՝ որպես ամենաբարձր ԼԵԵԴ (LEED) որակավորում ունեցող շինություն:[216]

2014 թվականի դրությամբ շինությունը պատկանում էր «Էմփայր Սթեյթ Ռեալթի Թրասթ» ընկերությանը, որի նախագահ և գործադիր տնօրենն էր Անտոնի Մալքինը:[219] Իր՝ հրապարակայնորեն վաճառք իրականացնող ընկերության համբավի շնորհիվ, հիմնարկության եկամտին վերաբերող մանրամասները հանրությանը հասանելի և մատչելի էին իրենց  վեբ կայքում: 2016 թվականի օգոստոսին «Քաթարի Ներդրումային Հիմնարկությունը» (անգլ.՝ Qatar Investment Authority (QIA) թողարկեց ընկերության 9.9%-ին համարժեք նոր, ամբողջովին տարրաբաշխված բաժնետոմսեր: Այս ներդրումը նրանց մասնակի սեփականության իրավունք տվեց «Էմփայր Սթեյթ Ռեալթի Թրասթ»  ողջ  բաժնեթղթերի նկատմամբ, և արդյունքում  Էմփայր Սթեյթ  Բիլդինգի մասնակի սեփականատիրության:[220] Տրեստի նախագահ Ջոն Քեսսլերը անվանեց դա «ընկերության չվերականգնվող ակտիվների փոխանցագիր»:[221] Ներդրումը բնութագրվեց անշարժ գույքի «Իրական Գործարք» (անգլ.՝The Real Deal ) ամսագրի կողմից որպես՝ «անսովոր շարժում գերագույն հարստության ֆոնդի համար», քանի որ այս ֆոնդերը սովորաբար շինություններում ավելի շատ առանց միջնորդի բաժնեմասեր գնում են, քան  անշարժ գույքի ընկերությունները:[222] Այլ օտարազգի իրավական անձիք, ովքեր բաժնեմաս ունեն «Էմփայր Սթեյթ Ռեալթի Թրասթ» ընկերությունում, ներդրողներ են Նորվեգիայից, Ճապոնիայից և Ավստրալիայից:[221]

Ճարտարապետությունը խմբագրել

 
Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը ՝ Բրուքլինից՝Արևելյան գետից:


Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի բարձրությունը մինչև 102-րդ հարկը կազմում է 1250 ֆուտ (381մ), 1,453 ֆուտ 8 9⁄16 մատնաչափ (443.092 մ)՝ ներառյալ 203 ֆուտ (61.9 մ) բարձրությամբ սրածայր գագաթը: Կառույցն ունի  առևտրային և գրասենյակային տարածքների 85 հարկ, որն ամբողջությամբ կազմում է  վարձակալության տարածքի 2,158,000 քառակուսի ֆուտ (200,500 մ2) մասը: Այն ունի ներսի և դրսի  դիտարաններ 86-րդ հարկում, որն աշտարակի ամենաբարձր հարկն է: Մնացած 16 հարկերը Արտ-դեկո ոճի սայրաձողի մասն են կազմում, որն ավարտվում է 102-րդ հարկում գտնվող դիտարանով: Սայրաձողը դատարկ է՝ 86-ից 102-րդ հարկերի միջև հարկաբաժիններ չկան: Աշտարակի վերևում 203 ֆուտ (61.9 մ) բարձրությամբ սրածայր գագաթն է, որի մեծ մասը ծածկված է հեռարձակող ալեսարքերով և շանթարգելով:

Թերթերի պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ կառույցի բարձրությունը կազմում է 1,860 քայլ՝ առաջինից մինչև 102-րդ հարկ, կշիռը՝ 365,000 կարճ տոննա (331,122 տ), ներքին ծավալը՝ 37,000,000 խոր. ֆուտ է (1,000,000 մ3), արտաքին ծավալը՝ 200,000 խ. Ֆուտ (5,700 մ3) կրաքար և գրանիտ: Աշտարակի արտաքին մասի կառուցման համար պահանջվել է 10 միլիոն աղյուս, 730 կարճ տոննա (650 երկար տոննա) ալյումին և չժանգոտվող պողպատ: Ներքին աշխատանքների համար պահանջվել է 1,172 մղոն (1,886 կմ) վերելակի երկաթալար և 2,000,000 ֆուտ (609,600 մ) էլեկտրալար: Շինությունը կարող է ընդունել 20,000 վարձակալ և 15,000 այցելու:

Շինությունը ստացել է Ժամանակակից Աշխարհի Յոթ Հրաշալիքներից մեկը անվանումը Ճարտարագետների Ամերիկյան Կազմակերպության կողմից:[223] Կառույցը  և հիմնահարկի ներքին մասը համարվել են հուշարձաններ Նյու Յորք Քաղաքի Հուշարձանների Պահպանման հանձնաժողովի կողմից, որը հաստատվել է նաև Նյու Յորք Քաղաքի Գնահատման Խորհրդի կողմից:[224] 1986 թվականին շինությունը ճանաչվել է Ազգային պատմական հուշարձան:[199][200][225] 2007 թվականին այն առաջին շարքում է դասվել Ամերիկյան Ճարտարապետների Ինստիտուտի (անգլ.՝ AIA)կողմից՝ որպես «Ամերիկայան Ճարտարապետության լավագույն լուծում» ցուցակում:[226]

Արտաքին տեսքը խմբագրել

 
Խութերի առկայությունը թույլ է տալիս շինությանը կոնաձև տեսք ստանալ՝ բարձրությանը զուգընթաց:


Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի Արտ-դեկո ճարտարապետական ոճը բնորոշ է Նյու Յորքի՝ նախքան 2-րդ համաշխարհային պատերազմի ճարտարապետությանը: 33-րդ և 34-րդ փողոցների մուտքերի մոդեռնիստական, չժանգոտվող պողպատից կամարները տանում են դեպի երկհարկանի բարձրությամբ միջանցքներ՝ վերելակից ոչ հեռու, անցնելով 2-րդ հարկի բարձրությանը հավասար, չժանգոտվող պողպատից և ապակեպատ կամուրջներով:[224] Շինության դուրգամված ամրանը սկզբնապես նախագծված էր այնպես, որ կարողանա պահել շինության ձգողական լարումը և քամու ճնշումը:[227] Շինության արտաքին կողմը պատված է Ինդիանական կրաքարե միջատախտակներով, որոնք բերվել էին Ինդիանա նահանգի Սանդերս համայնքում գտնվող Էմփայր Միլլից,[228] և որոնք շինությանը հաղորդել են  շիկագույն երանգ:[42] Շինության կառուցման համար օգտագործված հումքի արդյունքում ստացվել է մի ամրակուռ կառույց, որը, համեմատած այլ երկնաքերերի հետ, 42 ֆունտ՝ յուրաքանչյուր քառակուսի ֆուտի համար (2.0 կգ/Պա) կառուցվածքային կարծրություն ունի՝ ի հակադրություն Վիլլիս Թաուերի՝ 33 ֆունտ յուրաքանչյուր քառակուսի ֆուտի համար (1.6 կգ/Պա) կարծրությամբ, և Ջոն Հանքոք կենտրոնի (անգլ.՝ John Hancock Center)` 26 ֆունտ յուրաքանչյուր քառակուսի ֆուտի համար (1.2 կգ/Պա):[229] «Հայտնի մեխանիկներ» ամսագրի 1930 թվականի դեկտեմբերի հոդվածը հաշվարկել է, որ Էմփայր Սթեյթի ծավալներին համապասխան  շինությունը կանգուն կմնան նույնիսկ 50 կարճ տոննա (45 երկար տոննա) ներգործությամբ հարվածի դեպքում:[230]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի նախագծին բնորոշ են մի վիթխարի և բազմաթիվ ավելի փոքր խութերը, որոնք կրճատում են հորիզոնական չափերը՝ բարձրության ավելացմանը զուգահեռ, այդպիսով վերին 81 հարկերը դարձնելով ավելի փոքր, քան ստորին հինգ հարկերը: Սակայն այս նախագծի շնորհիվ արևի լույսը լուսավորում է վերին հարկերի  ներսը, ավելին՝  այս հարկերը  հեռու են մնում ներքևում գտնվող աղմկոտ փողոցներից:[50][231] Այս նախագիծը վավերացված էր՝ համաձայն 1916 թվականի «Գոտիական բաժանման մասին»  որոշման, որը կանխամտածված էր այնպես, որ արևի լույսին ընկնի նաև փողոցների վրա:[Ն 5]Սովորաբար Էմփայր Սթեյթի ծավալներին համապատասխան շինությանը Հինգերորդ պողոտայի կողմից  թույլատրվում էր կառուցել մինչև 12 հարկ, 33-րդ և 34-րդ փողոցների կողմից՝ մինչև 17 հարկ, մինչև որ այն սկսեց օգտագործելուց խութերը:[235] Սակայն դրանք այնպիսի դասավորություն ունեին, որ ամենամեծ խութը 6-րդ հարկում էր՝ 5-րդ հարկի «հիմքից» վերև,[235] որով շինության մնացած մասը՝ 6-րդ հարկից վերև կունենար միատեսակ շենքի ճակատ:[230][236][39]


Ներքին աշխատանքները խմբագրել

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը առաջին շինությունն էր, որն ուներ ավելի քան 100 հարկ:[129] Այն ուներ 6,500 պատուհան, 73 վերելակ,[215] և ամբողջական տարածքը կազմում էր 2,768,591 քառ. ֆուտ (257,211 մ2), հիմքը՝  2 ակր (8,094 մ2):[237] Սկզբնական 64 վերելակները, որոնք կառուցվել էին «Օթիս» վերելակներ կառուցող ընկերության կողմից, տեղադրված են կենտրոնական՝ ներքին մասում և տարբեր բարձրություններ ունեն. վերելակներից ամենաբարձրը նախասրահից հասնում է մինչև 80-րդ հարկ:[235][238] Ինչպես որ ի սկզբանե կառուցվել էին, 4 «ճեպթաց» վերելակները կապում էին նախասրահը, 80-րդ հարկը և դրանց միջև գտնվող բամաթիվ աստիճանավանդակներ: Մնացած 60 «տեղային» վերելակները միացնում էին աստիճանավանդակները հարկերին՝ միջանկյալ  աստիճանավանդակներից դեպի վերև:[236] Ընդհանուր 64 վերելակներից  58-ը մարդատար էին (բաղկացած 4 ճեպընթաց և 54 տեղային վերելակներից), մնացած ութը նախատեսված էին բեռնափոխադրման համար:[39] Վերելակները նախագծված էին 1 րոպեում 1200 ֆուտ (366 մ/րոպե) արագությամբ  տեղաշարժվելու համար: Երկնաքերի կառուցման ժամանակ նրանց փաստացի արագությունը սահմանափակ էր՝ 700 ֆուտ 1 րոպեում (213 մ/ր)՝ համաձայն  քաղաքային օրենքի, սակայն  այս սահմանափակումը վերացվեց շինության բացման պահից կարճ ժամանակ անց:[237][39] Լրացուցիչ վերելակները 80-րդ հարկը միացնում են նրանից վերև գտնվող 6 հարկերին, քանի որ հավելյալ 6 հարկերը կառուցվել են սկզբնական 80 հարկերը կառուցելուց հետո:[51][239] Վերելակներն աշխատում էին մեքենաբար մինչև 2011 թվականը, երբ փոխարինվեցին թվային վերելակներով՝ շինության 550 միլիոն դոլար կազմող վերակառուցման ընթացքում:[240] Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգն ունի ընդհանուր 73 վերելակ՝ ներառյալ սպասարկման համար նախատեսված վերելակները:[227]

Սպասարկման ծառայությունները դասակարգված են կենտրոնական սյուներում:[235] 6-ից 86-րդ հարկերից յուրաքանչյուրում կենտրոնական սյուները բոլոր չորս կողմերից շրջապատված են գլխավոր միջանցքով:[39] Ըստ շինության վերջնական դասակարգումների` միջանցքն իր հերթին շրջապատված է 28 ֆուտ (8.5 մ) խորությամբ   գրասենյակային տարածքով:[65] Հարկերից յուրաքանչյուրն ունի իր միջով անցնող 210 կառուցվածքային սյուն, որոնք ապահում են կառուցվածքային կայունությունը, բայց սահմանափակում են տվյալ հարկերի  ազատ տարածքը:[39] Սակայն շինության քարերի հարաբերական պակասության շնորհիվ ընդհանուր առմամբ Էմփայր Սթեյթում ստացվել է ավելի մեծ տարածք՝ 1:200 քար-շինություն հարաբերակցությամբ` ի տարբերություն նմանատիպ շինությունների 1:50 հարաբերակցությանը:[95]

Նախասրահը խմբագրել

 
Շինության այլումինե բարձրաքանդակը


Սկզբանական գլխավոր նախասրահի մուտքը Հինգերորդ պողոտայի կողմից է` շինության արևմտյան մասից: Մուտքը երկդռնանի է՝ զույգ պտտվող դռներով: Յուրաքանչյուր դռան շեմքին բրոնզե զարդանախշ կա, որը պատկերում է շինության կառուցման համար օգտագործված երեք «արհեստներից կամ արդյունաբերություներից» մեկը` էլեկտրականություն, որմնադրություն և ջեռուցում:[198] Նախասրահն ունի երկու մարմարյա հարկաշարք. բաց գույնի մարմարը վերևում` ցուցափեղկերից վերև, իսկ մուգը՝ ներքևի հարկաշարքում՝ ցուցափեղկերին համահավասար:Նախասրահի հատակին կան զիգզագաձև նախշազարդերով տերրացցոյի հախճասալիկներ, որը արևելյան մուտքից տանում է դեպի շենքի արևմտյան հատվածում գտնվող  ալյումինե բարձրաքանդակը: [198] Մատուռի տեսք ունեցող երեք հարկանի նախասրահը, որը զուգահեռ է 33-րդ և 34-րդ փողոցներին, հյուսիսային և  հարավային կողմերում ունի ցուցափեղկեր:[198] Ըստ Նյու Յորք Քաղաքի Հուշարձանների Պահպանման Հանձնաժողովի՝ այս ցուցափեղկերը բոլոր կողմերից շրջանակված են մուգ, «մոդեռնիստական ոճով կլորավուն մարմարյա» խողովակներով, իսկ  մարմարի մեջ ուղղահայաց ակոսներ կային:[198] Անմիջապես նախասրահի ներսում կա  հսկիչ անցագրային կետ՝  ինչպես օդանավակայաններում:[241]

Նախասրահի հյուսիսային և հարավային կողմի պատերին տեղադրված են ցուցափեղկեր, շարժասանդուղքները՝ ընհուպ մինչև միջնահարկը:[198][Ն 6] Նախասրահի արևմտյան կողմի վերջնամասում երկնաքերի այլումինե բարձրաքանդակն է, ինչպես որ այն սկզբնապես կառուցվել էր (այսինքն՝ առանց ալեսարքի):[242] Բարձրաքանդակը, որը նախատեսված էր հյուրընկալ տպավորություն գործելու նպատակով,[198] կազմված էր  շինության ուրվագծի բարձրաքանդակներից, որն ուղեկցվում էր, ինչպես նկարագրում է Հոուշարձանների Պահպանման Հանձնաժողովը, «արևի ճառագայթներով, որոնք փայլում էին ետևում (աշտարակի) և միախառնվելով այլումինե ճառագայթների հետ՝ սկիզբ էին առնում Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի սրաձողից»: Հիմքում Նյու Յորքի պետական քարտեզն է, որտեղ շինության գտնվելու վայրը նշված է «մեդալիոնով»` ուրվագծի հարավ- արևելյան մասում: Ստորին աջ հատվածում տեղադրված է կողմնացույց, իսկ ստորին ձախ հատվածում՝ աշտարակի հայտնի կառուցողներին նվիրված հուշատախտակ:[198]

Նախասրահի արևմտյան վերջնամասի հուշատախտակը տեղադրված է միհարկանի բարձրությամբ ուղղանկյունաձև միջանցքի արևելյան պատին, որը շրջապատում  է շարժասանդուղքների շարքերը նույն զարդանկարներով, ինչպիսիք որ կան  նախասրահում:[198] Ուղղանկյունաձև միջանցքն իրականում կազմված է երկու երկար նախասենյակներից՝ ուղղանկյունու հյուսիսային և հարավային մասերում,[198] ավելի փոքր միջանցքից` արևմտյան կողմում և մեկ այլ երկար միջանցքից՝ արևմտյան հատվածում: Հյուսիսային և հարավային միջանցքների վերջամասում` երկու միջանցքների մեջտեղում չորս բարձր-ցածր վերելակներ  կան:[198] Վերելակաշարքերով ուղղանկյունաձև միջանցքի արևմտյան կողմը տարածվում է հյուսիս՝ դեպի 34-րդ փողոցի մուտքը և հարավ` դեպի 33-րդ փողոցի մուտքը: Այն հարակից է երեք մեծ ցուցափեղկերին և ուղղորդում է դեպի շարժասանդուղքները, որոնք շարժվում են երկրորդ հարկ և  ներքնահարկ: Գնալով արևմուտքից արևելք` կան  երկրորդական մուտքեր դեպի 33-րդ և 34-րդ փողոցներ թե´ հյուսիսային թե´ հարավային միջանցքներից, համապատասխանաբար՝ կազմելով մոտավորապես  յուրաքանչյուր միջանցքի երկու երրորդ մասը:[198][Ն 6]

Մինչ 1960-ական թվականները՝ Արտ-դեկո ոճին պատկանող որմնանկարը՝ ոգեշնչված երկնքից և Մեխանիկայի դարաշրջանից, տեղադրվել է նախասրահի առաստաղին:[242] Հետագայում այս որմնանկարների վնասման հետևանքով արվեստագետ Լեիֆ Նեանդրոսի կողմից դրանք վերարտադրվեցին և կրկին տեղադրվեցին: 2009 թվականին նախասրահի  վերակառուցումը,  այն   է` Հինգերորդ պողոտայի նախասրահի տեղեկատվական բաժնի ժամացույցի փոխարինումը հողմաչափով և երկու ջահերի տեղադրումը, որոնք ի սկզբանե նախատեսված էին  շինության բացման պահից, բավականաչափ վերականգնեցին շինության սկզբնական շքեղությունը: [243]Հյուսիսային  միջանցքում կային ութ գունազարդած  լուսանկարներ, որոնք ստեղծվել էին 1963 թվականին Ռոյ Սփարքիայի և Ռենե Նեմերովի կողմից՝ 1964 թվականի Համաշխարհային ցուցահանդեսի համար, և պատկերում էին  շինությունը որպես Աշխարհի ութերորդ հրաշալիք` մնացյալ յոթի հետ միասին:[198][244] Կառույցի սեփականատերերը գլխավոր սրահում տեղադրել էին նյույորքցի արվեստագետ Քիսա Ջոնսոնի մի շարք զարդանկարներ: Ջոնսոնն ավելի ուշ՝ 2014 թվականի հունվարին դատական գործ հարուցեց «Կերպարվեստագետների իրավունքների մասին» ակտի հիման վրա` հայտարարելով զարդանկարների անփույթ ոչնչացման և իր` որպես արվեստագետի  համբավը վնասելու մասին:[245] Շինության 2010 թվականի վերակառուցման ընթացքում Դենիս Ամսեսը հանձնարարեց նախասրահում տեղադրել 15,000 աստղերից և 5,000 շրջանակներից բաղկացած և նշանագծված 13/5 ֆուտ (4.0/ 1.5 մ) ապակի:[246]

Խոշոր բարենորոգումները խմբագրել

 
Շինությունը մթնշաղին


Էմփայր Սթեյթ Բիլդիինգի գլխավոր բարենորոգումները կատարվեցին 1990-ական թթ. սկզբից կեսերը՝ 55 միլիոն դոլար արժողությամբ: [203]Այս բարենորոգումների հետևանքով փոխարինվեցին տագնապային ազդանշանի համակարգերը, վերելակները, պատուհանները և օդափոխության համակարգերը, դիտարանը համապատասխանեցվեց  «1990 թվականի Հաշմանդամություն ունեցող ամերիկացիների մասին» ակտի (անգլ.՝ Americans with Disabilities Act of 1990 (ADA) պահանջներին, վերանորոգվեց շինության կրաքարե ճակատամասը:[204] Դիտարանի վերանորոգումն իրականացվեց այն ժամանակ, երբ հաշմանդամների իրավունքները պաշտպանող խմբերը և Միացյալ Նահանգների Արդարադատության նախարարությունը 1992 թվականին դատական գործ հարուցեցին շինության դեմ, որը կազմակերպության կողմից առաջին դատական հայցն էր նոր օրենսդրությամբ:[247] Հարցին  լուծում  տրվեց  1994 թվականին, երբ «Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ Գործընկերներ»  Ասոցիացիան համաձայնեց բավարարել ակտի (ADA) պահանջները, որոնք էին՝ նոր վերելակներ, շարժասանդուղքներ,  ինքնաշխատ դռներ արդեն իսկ ընթացող բարենորոգումների ընթացքում:[248]

2009 թվականին շինության հանրային տարածքները ստացան 550 միլիոն դրամի բարեկարգում, ներառյալ՝ օդափոխության, շինության անջրանցիկության հետ կապված վերանորոգումները,[243] դիտարանի և գլխավոր նախասրահի բարեկարգումները, նվերների խանութի տեղափոխումը 80-րդ հարկ:[213][214] 120 միլիոն արժողությամբ բյուջե ծախսվեց շինության էներգախնայողությունը բարելավելու համար, որի նպատակն էր հինգ տարվա ընթացում 38%-ով կրճատել էներգիայի արտահոսքը:[214][215] Օրինակ` բոլոր պատուհանները վերափոխվեցին ցանցաթաղանթով պատված «բարձրորակ» պատուհաններով, որոնք թույլ են տալիս լույսի ներթափանցում, բայց ոչ ջերմության արտահոսք:[249] [215][216] Օդափոխության աշխատանքի ծախսերը շոգ օրերին կրճատվեցին՝ խնայելով 17 մլն դոլար նախագծի հիմնական ծախսերից և մասամբ կուտակելով որոշ այլ վերափոխումների համար:[249] 2011 թվականի սեպտեմբերին Էմփայր Սթեյթ Բիդինգը ստացավ ոսկե վարկանիշ` Էներգիայի և Շրջակա Միջավայրի Առաջնորդության  ծրագրի (ԼԵԵԴ) համար,[218][217] ինչպես նաև Համաշխարհային Ֆեդերացիայի Ամենաբարձր Աշտարակների կատարելություն կոչումը՝ 2010 թվականի Շրջակա միջավայրի մրցանակաբաշխության ժամանակ:[216]

2010 թվականին շինությունը սկսեց տասը տարի ժամկետով վերակառուցում` բարելավելու էներգախնայողությունը, հասարակական տարածքները և սարքավորումները:[8] 2018 թվականի օգոստոսին այցելունելի հոսքը կարգավորելու նպատակով նրանց  համար նախատեսված գլխավոր մուտքը տեղափոխվեց Արևմտյան 20՝ 34-րդ փողոց, որը դարձավ  դիտարանի նախասրահի գլխավոր բարեկարգումների մի մասը:[250] Նոր նախասրահը ուներ  բազմաթիվ տեխնոլոգիական աձանձնահատկություններ, այդ թվում` լայն ԼԵԴ (LED) վահանակներ, ինը լեզուներով թվային տոմսարկղեր, շինության երկհարկանի ճարտարապետական նմուշ՝  շրջապատված էր երկու մետաղյա սանդուղքներով:[250] [8]Վերանորոգման առաջին փուլը, որը  կավարտվի 2019 թվականին, կներառի թարմացված արտաքին լուսային համակարգ և թվային հաղորդողներ:[250]

Առանձնահատկությունները խմբագրել

102-րդ հարկից վերև խմբագրել

Շինության վերջին հենահարթակը դատարկ կայմի տեղակայման համար էր՝ 158 ֆուտ (48 մ) պողպատյա սյունով՝ ամրացված վերելակներին և սարքավորումներին, 86-րդ հարկիրց վերև: Գագաթին պետք է լիներ կոնաձև տանիքը և 102-րդ հարկի միացման կայանը:[251] Վերելակները 86-րդ հարկի տոմսարկղերից պետք է բարձրանային 167 ֆուտ (51 մ) դեպի 33 ֆուտ լայնությամբ (10 մ) 101-րդ հարկի[Ն 4] սպասասրահ:[148][146] Այդտեղից աստիճանները տանում են դեպի 102-րդ հարկ,[Ն 4] որտեղ այցելուները պետք է բարձրանային դիրիժաբլը:[251] Դիրիժաբլերը պետք է կապվեին սայրաձողին, որը համարժեք է շինության 106-րդ հարկին:[146][147]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի 102-րդ հարկում ( նախկինում 101-րդ հարկ) կա մի դուռ, որը տանում է դեպի 103-րդ հարկ ( նախկինում՝ 102-րդ հարկ): Այն կառուցվել է որպես դիրիժաբլերի իջեցման կայան, որը կապված էր շինության սայրաձողին և դրսից ուներ շրջանաձև պատշգամբ: Ներկայումս դա այն մուտքն է, որով կարելի հասնել սայրաձողին վերանորոգման նպատակով: Սենյակը ներկայումս բաղկացած է էլեկտրական սարքավորումներից: Նշանավոր մարդկանց և բարձրաստիճան պաշտոնյաներին նույնպես թույլ է տրվում լուսանկարել այնտեղ: 103-րդ հարկից վերև աստիճաններ կան և սանդուղք՝ տեխնիկակն աշխատանքների նպատակով սայրաձողին հասնելու համար: Կայմի 480 պատուհանները ամբողջովին վերանորոգվել են 2015 թվականին:  

Հաղորդակայանները խմբագրել

1931 թվականին դեկտեմբերի 22-ին սկսվեց հեռարձակումը Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից, երբ Ազգային Հեռուստատեսային ընկերությունը (անգլ.՝ NBC) և ՌԿԱ-ն(անգլ.՝ RCA),սկսեցին փոքր ալեսարքից փորձնական հեռուստատեսային հեռարձակումներ կատարել: Վերջինս կանգնեցված էր սրաձողի գաագթին՝ երկու առանձին հաղորդիչներով, որոնք նախատեսված էին տեսողական և ձայնային տեղեկատվության համար: Նրանք վարձակալել էին 85-րդ հարկը և այնտեղ կառուցել լաբորատորիա:1934 թվականին ՌԿԱ-ն միավորվեց Էդվին Հովարդ Արմսթրոնգի կողմից համատեղ ձեռնարկության հիմքերով՝ շինության ալեսարքից փորձարկելու իր FM համակարգը:.[136][137] Կարգը, որը ենթադրում էր աշխարհում առաջին FM հաղորդիչի տեղադրում,[137] շարունակվեց մինչև հաջորդ տարվա հոկտեմբեր ամիսը՝  ՌԿԱ-ի և Արմսթրոնգի հետ  վիճաբանության պատճառով:[50][136] Մասնավորապես՝ Ազգային Հեռարձակող ընկերությունը ցանկանում էր սենյակում ավելի շատ հեռուստատեսային սարքավորումներ տեղադրել, որտեղ  տեղադրված էր Արմսթրոնգի հաղորդիչը:[137]

Որոշ ժամանակ անց 85-րդ հարկը դարձավ ՌԿԱ-ի Նյու Յորքի հեռուստատեսային աշխատանքների վայր, ինչպես նախկինում W2XBS կայանի 1-ին հեռուստաալիքը, ապա 1940 թվականից սկսած նաև առևտրային WNBT-ի 1-ին կայանը(ներկայիս  WNBC-TV 4 հեռուստաալիքը):Ազգային Հեռուստատեսային Կենտրոնի FM կայանը՝ W2XDG-ը, սկսեց ալեսարքից հեռարձակում կատարել 1940 թվականին:[50][138] Մինչ 1950 թվականը Ազգային Հեռուստատեսային ընկերությունը օգտագործում էր շինության գագաթը, երբ Դաշնային Հաղորդակցման Կոմիտեն (անգլ.՝ FCC) պահանջեց դադարեցնել այդ բացառիկ գործարքը: Կոմիտեի նման հրահանգը հիմնված էր հաճախորդների բողոքների վրա, քանի որ հեռարձակման համար ընդհանուր տարածք էր անհրաժեշտ Նյու Յորքի մնացած յոթ տարածքային հեռուստատեսային կայանների համար, հետևաբար  ալեհավաքներ ստանալը չէր կարող մշտապես արդարացված լինել: Այլ հեռուստատեսային հեռարձակողները ավելի ուշ միացան ՌԿԱ-ին՝ շինության 81-ից 83-րդ հարկերը, հաճախ ռադիոկայանների հետ միասին:[50] Հեռարձակման համար հատկացված աշտարակի կառուցումը սկսվեց 1950 թվականի հուլիսի 27-ին,[59] իսկ ռադիո և հեռուստատեսային հաղորդումները սկսվեցին 1951 թ.-ին: Հեռարձակող աշտարակի կառուցումն ավարտվեց 1953 թվականին:[46][24][60] 1951 թվականից սկսած վեց հեռարձակող ընկերություններ համաձայնեցին միացյալ վճարել տարեկան 600,000 դոլար՝ ալեսարքն օգտագործելու համար:[62] 1965 թվականին կառուցվեց առանձին ալեսարք՝ շրջապատելով 103-րդ հարկի դիտարանի տարածքը՝ որպես հիմնական ալեսարք:[50]

Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում կայանների տեղադրումը դարձավ մեծագույն խնդիր՝ 1960-ական թվականների վերջին և 1970-ական թվականների սկզբին Համաշխարհային Առևտրի կենտրոնի Զույգ աշտարակների կառուցման պատճառով: Քանի որ Զույգ աշտարակներն ավելի բարձր էին, դա ազդեցություն կունենար Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից ռադիոալիքների հաղորդման վրա, որը ի վերջո կհանգեցներ նրան, որ որոշ հեռարձակող ընկերություններ կփոխադրվեին նոր աշտարակներ՝ Նյու Յորքի և Նյու Ջերսիի Նավահանգստային վարչության դեմ դատական գործ հարուցելու փոխարեն:[271] Չնայած Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից հեռարձակող 9 կայանները մինչ 1984 թվականը շարունակեցին այստեղ տարածք վարձակալել, այդ կայաններից շատերը անմիջապես փոխադրվեցին Համաշխարհային Առևտրի կենտրոն, երբ 1971 թվականին ավարտվեց վերջինիս կառուցումը: Հեռարձակող ընկերությունները դատական հայց ստացան՝ պայման դնելով Նավահանգստային վարչության առաջ, որպիսի վերջինս Հյուսիսային Աշտարակում կառուցի կայմ և հաղորդիչ սարքավորումներ, ինչպես նաև մինչև 1984 թվականը վճարի հեռարձակող ընկերությունների՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում վարձակալության համար:[199] Միայն մի քանի հեռարձակող ընկերություններ վերսկսեցին Էմփայր Սեյթ Բիլդինգում  վարձակալությունը:[272]

2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումները կործանեցին Համաշխարհային Առևտրի կենտրոնը և նրա վերևում գտնվող հեռարձակման կենտրոնները՝ 10 օր շարունակ քաղաքը թողնելով առանց կայանների, մինչև որ Նյու Ջերսի նահանգի Ալպին շրջանում կառուցվեց ժամանակավոր աշտարակ:[273] Մինչ 2001 թվականի հոկտեմբերը քաղաքի գրեթե բոլոր առևտրային հաղորդակայանները (ռադիո և հեռուստատեսային) կրկին հաղորդում էին Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից: Կոնգրեսի ներկայացրած՝ անալոգային հեռուստատեսությունից թվային հեռուստատեսության անցում կաատարելու վերաբերյալ զեկույցում նշվում է, որ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում հաղորդակայանների տեղադրումը համարվում էր «խնդրահարույց» այլ մոտակա աշտարակների խոչընդոտման պատճառով: Կոնգրեսի զեկույցը պնդում էր, որ Զույգ աշտարակների մոտակայքում այդչափ բարձրություն ունեցող շատ քիչ շինություններ կային, հետևաբար ազդանշանների համար շատ քիչ արգելքներ կային:[218] 2003 թվականին մի քանի ռադիոկայաններ տեղափոխվեցին մոտակա Կոնդե Նասթ շինություն՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգից օգտվող հաղորդակայնները կրճատելու նպատակով:[139] 2003 թվականի մայիսին 11  հեռուստակայաններ և 22 ռադիոկայաններ կնքեցին շինությունում 15 տարվա վարձակալության պայմանագիր: Նախատեսվում էր, որ Նյու Ջերսի նահանգի Բեյոուն քաղաքում կամ Գովերնորս կղզում ավելի բարձր հեռուստաաշտարակ կկառուցվի՝ միաժամանակ օգտագործելով Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը որպես «փոխարինող», քանի որ շինությունից ազդանշանային հեռարձակումները սովորաբար ավելի վատ որակ ունեին:[140]


Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոն 1-ի ավարտից հետո որոշ հեռուստակայաններ սկսեցին իրենց հեռարձակման սարքավորումները տեղափոխել այնտեղ, մինչ մյուսները, ներառյալ WABC-TV -ն, շարունակեցին մնալ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգում՝ նոր աշտարակ տեղափոխումը համարելով ոչ անհրաժեշտ:

2018 թվականի դրությամբ՝ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինից հեռարձակվում են հետևյալ կայանները.՝ [141]



Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Most sources state that there are 102 floors,[1][2][3] but some give a figure of 103 floors due to the presence of a balcony above the 102nd floor.[4][5] See Մասնակից:Anush Sargsyan17/Ավազարկղ § Notes and Մասնակից:Anush Sargsyan17/Ավազարկղ § Notes for a detailed explanation.
  2. ↑ The Empire State Building is located within the 10001 zip code area,[15] but 10118 has been assigned as the building's own zip code by the United States Postal Service[12][13] since 1980.[16]
  3. ↑ Some sources say that this purchase was made for $2,600.[25][26]
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 The 101st floor was later renamed the 102nd floor and is 101 floors above ground. The former 102nd floor, now the 103rd floor, is now a balcony that is off-limits to the public, and is 102 floors above ground.[149]
  5. ↑ As per the 1916 Zoning Act, the wall of any given tower that faces a street could only rise to a certain height, proportionate to the street's width, at which point the building had to be set back by a given proportion. This system of setbacks would continue until the tower reaches a floor level in which that level's floor area was 25% that of the ground level's area. After that 25% threshold was reached, the building could rise without restriction.[39][232][233] This law was modified in 1961.[234]
  6. ↑ 6,0 6,1 See Landmarks Preservation Commission 1981, PDF page 26, for a diagram of the lobby.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ "Empire State Building" The Skyscraper Center Council on Tall Buildings and Urban Habitat website
  2. ↑ Emporis GmbH. «Empire State Building, New York City – 114095 – EMPORIS». emporis.com.
  3. ↑ "Empire State Building" SkyscraperPage
  4. ↑ William Branigin (August 24, 2012). «Gunman shoots former co-worker near Empire State Building, is shot by police». Washington Post. Վերցված է October 30, 2013-ին. «The 103-floor Empire State Building draws»
  5. ↑ 5,0 5,1 Edward Rothstein (July 15, 2011). «A View Inside King Kong's Perch». The Times. The New York Times Company. Վերցված է May 27, 2013-ին. «The walkway circles around the building's narrow spire, which, in 1930, was envisioned as a mooring mast for dirigibles.»
  6. ↑ 6,0 6,1 Reuters. «FACTBOX-History of New York's Empire State Building». chicagotribune.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-11-27-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
  7. ↑ 7,0 7,1 Library, CNN. «Empire State Building Fast Facts». CNN. Վերցված է 2018-11-27-ին. {{cite news}}: |first= has generic name (օգնություն)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «Empire State Building unveils new entrance, lobby». am New York. August 22, 2018. Վերցված է October 11, 2018-ին.
  9. ↑ Jackson, 2010, էջ 414
  10. ↑ Tarquinio, J. Alex (September 9, 2009). «South of Midtown Manhattan, Bargain Commercial Rents». The New York Times. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  11. ↑ Kravitz, Derek (October 23, 2015). «Midtown South: Living Where the Action Is». Wall Street Journal. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Verrill, Courtney (May 1, 2016). «14 weird facts that you probably didn't know about the Empire State Building». Business Insider. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «The plane crash of '45, more Empire State Building secrets». am New York. Newsday. April 25, 2016. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  14. ↑ Sederstrom, Jonathan (September 18, 2012). «One World Trade Center Won't Get an Exclusive Zip Code: USPS Officials». Commercial Observer. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  15. ↑ «Manhattan Zip Code Map». nyc.gov. New York City Department of Housing Preservation and Development.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Manhattan Adding 63 ZIP Codes; Empire State Gets Own Code» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). May 1, 1980. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 31, 2017-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Կաղապար:Cite NYCS map
  18. ↑ Baldwin, Deborah (October 17, 2008). «Living In Koreatown Exotic Flavor, Beyond Just the Food». The New York Times. Վերցված է September 25, 2011-ին.
  19. ↑ See:
    • Buckley, Cara (February 17, 2015). «Midtown's Lush Passage». The New York Times. Վերցված է October 22, 2017-ին.
      The location is five blocks from the Empire State Building.[17]
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 «MTA Neighborhood Maps: Herald Square / Murray Hill» (PDF). mta.info. Metropolitan Transportation Authority. 2015. Վերցված է December 11, 2015-ին.
  21. ↑ Jackson, 2010, էջ 866
  22. ↑ McCarthy and Rutherford, 1931, էջեր 6, 7
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 «TOWER SITE PART OF $2,400 FARM; 20-Acre Tract in 1799 Was the Scene of Fights With British-- Sold for $10,000 in 1805» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). May 2, 1931. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  24. ↑ McCarthy and Rutherford, 1931, էջ 5
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 «Historical Timeline». Empire State Building. Վերցված է October 21, 2017-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Sperling, L.J. (2003). Famous Works of Art in Popular Culture: A Reference Guide. Greenwood Press. էջ 124. ISBN 978-0-313-31808-5. Վերցված է October 21, 2017-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 Craven, Wayne (2009). Gilded Mansions: Grand Architecture and High Society. W.W. Norton & Company. էջ 35. ISBN 978-0-393-06754-5.
  28. ↑ «NATIONAL HISTORIC LANDMARK NOMINATION: EMPIRE STATE BUILDING». nps.gov. United States Department of the Interior; National Park Service. April 26, 1985. Վերցված է October 21, 2017-ին.
  29. ↑ Morehouse, 1991, էջ 20
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Douglas, 2004, էջ 108
  31. ↑ McCarthy and Rutherford, 1931, էջ 23
  32. ↑ McCarthy and Rutherford, 1931, էջեր 31–32
  33. ↑ 33,0 33,1 «Hotel history». Waldorfnewyork.com. Արխիվացված է օրիգինալից November 27, 2013-ին. Վերցված է May 30, 2014-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  34. ↑ McCarthy and Rutherford, 1931, էջ 77
  35. ↑ The American Architect and Building News Company (1898). American Architect and Architecture. Vol. 59–62 (Public domain ed.). Boston, Massachusetts: The American Architect and Building News Company. էջ 3.
  36. ↑ Tauranac, 2014, էջ 117
  37. ↑ «Coleman Du Pont Purchases The Waldorf–Astoria; Sale of Hotel Announced by George C. Boldt, Who Relinquishes Control Today» (PDF). The New York Times. February 3, 1918. Վերցված է October 24, 2017-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 Tauranac, 2014, էջ 118
  39. ↑ 39,00 39,01 39,02 39,03 39,04 39,05 39,06 39,07 39,08 39,09 39,10 39,11 Langmead, 2009, էջ 81
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Douglas, 2004, էջ 109
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Willis, Friedman, էջեր 85–87
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Al-Kodmany, 2017, էջ 72
  43. ↑ Langmead, 2009, էջ 79
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 «SMITH TO HELP BUILD HIGHEST SKYSCRAPER; Ex-Governor Heads Group That Will Put 80-Story Office Building on Waldorf Site. COST PUT AT $60,000,000 He Will Be President and Have Executive Control of Concern Yet to Be Incorporated. Directors of New Company. To Be Nearly 1,000 Feet High. SMITH TO HELP BUILD HIGH SKYSCRAPER» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). August 30, 1929. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Langmead, 2009, էջ 80
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 46,5 Jackson, 2010, էջ 413
  47. ↑ 47,0 47,1 Langmead, 2009, էջ 89
  48. ↑ Bascomb, 2004, էջեր 246–247
  49. ↑ Wagner, 2003, էջ 12
  50. ↑ 50,0 50,1 Tauranac, 2014, էջ 157
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Willis, Friedman, էջ 14
  52. ↑ Tauranac, 2014, էջ 129
  53. ↑ Rasenberger, 2009, էջեր 388–389
  54. ↑ 54,0 54,1 Tauranac, 2014, էջ 130
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 Tauranac, 2014, էջ 131
  56. ↑ Bascomb, 2004, էջ 230
  57. ↑ «ENLARGES SITE FOR 1,000-FOOT BUILDING; Empire State Adds 75 Feet in 33d Street to the Waldorf Hotel Plot» (PDF). The New York Times. November 19, 1929. Վերցված է October 24, 2017-ին.
  58. ↑ 58,0 58,1 Goldman, 1980, էջեր 31–32
  59. ↑ 59,0 59,1 Bascomb, 2004, էջ 235
  60. ↑ 60,0 60,1 Bascomb, 2004, էջ 247
  61. ↑ 61,0 61,1 Tauranac, 2014, էջ 185
  62. ↑ «SMITH SKYSCRAPER HAS A NOVEL DESIGN; Setbacks of the Empire State Building Will Begin With the Sixth Story. LIFTS IN CENTRE CYLINDER Plan Will Save Space and Assure Light, and Air to Neighbors-- Mooring Mast Offers Problems» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). 1930. ISSN 0362-4331. Վերցված է December 8, 2017-ին.
  63. ↑ Dupre, Judith (2013). Skyscrapers: A History of the World's Most Extraordinary Buildings. Hachette Books. էջեր 38–39. ISBN 978-1-57912-942-2. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 Bartlett, Kay (March 14, 1976). «Empire State Building Challenged» (PDF). Utica Observer. Utica, New York: Associated Press. էջ 9E. Վերցված է October 23, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  65. ↑ 65,0 65,1 Willis, 1995, էջ 95
  66. ↑ Langmead, 2009, էջ 90
  67. ↑ Jackson, 2010, էջ 1230
  68. ↑ Flowers, 2001, էջ 17
  69. ↑ 69,0 69,1 Willis, Friedman, էջ 46
  70. ↑ «Homer G. Balcom, Engineer, Is Dead» (PDF). The New York Times. July 5, 1938. Վերցված է August 8, 2011-ին.
  71. ↑ Langmead, 2009, էջ 84
  72. ↑ «RAZING OF WALDORF STARTED BY SMITH; Ceremony on Roof Marks the Beginning of Demolition of Historic Hotel. ITS EARLY DAYS RECALLED Former Governor Tells of "Digging Out" Fashionable Guests to Serve on Juries» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). October 2, 1929. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  73. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 198–199
  74. ↑ Tauranac, 2014, էջ 200
  75. ↑ Douglas, 2004, էջ 111
  76. ↑ 76,0 76,1 Tauranac, 2014, էջ 268
  77. ↑ «APPROVES $27,500,000 FOR SMITH PROJECT; Metropolitan Life Grants Loan to the Empire State Building Company» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). December 14, 1929. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  78. ↑ Rasenberger, 2009, էջեր 394–395
  79. ↑ «STEEL CONTRACT LET.; Empire State Building to Require Total of 50,000 Tons» (PDF). The New York Times. January 12, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 Langmead, 2009, էջ 85
  81. ↑ Tauranac, 2014, էջ 203
  82. ↑ 82,0 82,1 Tauranac, 2014, էջ 205
  83. ↑ «EXCAVATING FINISHED FOR SMITH BUILDING; Steel Construction on Empire State Structure Here Will Begin on March 15» (PDF). The New York Times. March 6, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  84. ↑ 84,0 84,1 Tauranac, 2014, էջ 207
  85. ↑ Tauranac, 2014, էջ 206
  86. ↑ Bascomb, 2004, էջ 248
  87. ↑ «STANDARDS FOR STEEL EASED IN NEW CITY LAW; Bill Signed by Walker Allows 18,000-Pound Stress to the Square Inch» (PDF). The New York Times. March 26, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  88. ↑ «Start Empire State Building Frame» (PDF). The New York Times. April 1, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  89. ↑ 89,0 89,1 Tauranac, 2014, էջ 204
  90. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 204–205
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 Poore, C.G. (July 27, 1930). «GREATEST SKYSCRAPER RISES ON A CLOCKWORK SCHEDULE; The Empire State Building Soars Upward, as a Modern Army Daily, Defeats Time, Far Above the Throngs on Fifth Avenue Some Staggering Figures. Preliminary Considerations. The Order of Progress. Design Speeds Erection. The Factors of Success» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 92,3 92,4 92,5 92,6 Langmead, 2009, էջ 86
  93. ↑ 93,0 93,1 Tauranac, 2014, էջ 222
  94. ↑ Tauranac, 2014, էջ 223
  95. ↑ Bascomb, 2004, էջ 246
  96. ↑ Rasenberger, 2009, էջ 396
  97. ↑ Tauranac, 2014, էջ 149
  98. ↑ 99,0 99,1 99,2 99,3 Tauranac, 2014, էջ 212
  99. ↑ «SMITH LAYS STONE FOR TALLEST TOWER; 5,000 Witness Ceremony as Former Governor Wields Trowel at Empire State Building. RECORDS SEALED IN BLOCK Head of Company Traces History of Site on Which 85-Story Office Structure is Being Erected» (PDF). The New York Times. September 10, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  100. ↑ 101,0 101,1 Tauranac, 2014, էջ 213
  101. ↑ Willis, Friedman, էջ 164
  102. ↑ 103,0 103,1 «Workers Raise Flag 1,048 Feet Above Fifth Av. As Steel Frame of Smith Building Is Finished» (PDF). The New York Times. September 20, 1930. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  103. ↑ «Empire State Tower Mast Up; Steel Workers Raise Flag» (PDF). The New York Times. November 22, 1930. Վերցված է October 28, 2017-ին.
  104. ↑ 105,0 105,1 Tauranac, 2014, էջ 214
  105. ↑ Tauranac, 2014, էջ 215
  106. ↑ 107,0 107,1 Tauranac, 2014, էջ 208
  107. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 213–214
  108. ↑ Willis, Friedman, էջեր 130–133
  109. ↑ Willis, Friedman, էջ 204
  110. ↑ Rasenberger, 2009, էջեր 390–391
  111. ↑ Weitzman, D. (2014). Skywalkers: Mohawk Ironworkers Build the City. Roaring Brook Press. էջեր 85, 87–88. ISBN 978-1-4668-6981-3. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  112. ↑ Rasenberger, 2009, էջ 398
  113. ↑ 114,0 114,1 Tauranac, 2014, էջ 221
  114. ↑ Flowers, 2001, էջ 72
  115. ↑ Fodor's; Sinclair, M. (1998). Exploring New York City. Fodor's Exploring Guides. Fodor's Travel Publications. էջ 101. ISBN 978-0-679-03559-6. Վերցված է October 25, 2017-ին.
  116. ↑ «Lewis Wickes Hine: The Construction of the Empire State Building, 1930–31 (New York Public Library Photography Collection)». New York Public Library. Արխիվացված է օրիգինալից February 21, 2009-ին. Վերցված է October 11, 2010-ին.
  117. ↑ Tauranac, 2014, էջ 283
  118. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 283–284
  119. ↑ Rasenberger, 2009, էջեր 398–399
  120. ↑ 121,0 121,1 121,2 121,3 121,4 Young, William H.; Young, Nancy K. (2007). The Great Depression in America: A Cultural Encyclopedia. The Great Depression in America: A Cultural Encyclopedia. Greenwood Press. էջեր 144–145. ISBN 978-0-313-33522-8. Վերցված է October 25, 2017-ին.
  121. ↑ Langmead, 2009, էջ 87
  122. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 227–228
  123. ↑ 124,0 124,1 «EMPIRE STATE TOWER, TALLEST IN WORLD, IS OPENED BY HOOVER; THE HIGHEST STRUCTURE RAISED BY THE HAND OF MAN» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). May 2, 1931. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  124. ↑ 125,0 125,1 «EMPIRE STATE BUILDING OPEN» (PDF). Cortland Standard. Cortland, New York. May 2, 1931. էջ 1. Վերցված է October 23, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  125. ↑ Tauranac, 2014, էջ 231
  126. ↑ «RIVALRY FOR HEIGHT IS SEEN AS ENDED» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). May 2, 1931. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  127. ↑ «75-STORY BUILDINGS FOUND ECONOMICAL; Advisable Where Land is $400 a Foot, Says W.C. Clark, S.W. Straus Economist. TESTS MADE BY ENGINEERS Skyscrapers of 150 Stories, 2,000 Feet in Height, Are Held to Be Structurally Possible» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). September 22, 1929. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  128. ↑ 129,0 129,1 Willis, Friedman, էջ 56
  129. ↑ 130,0 130,1 130,2 130,3 Willis, Friedman, էջ 48
  130. ↑ Tauranac, 2014, էջ 273
  131. ↑ Tauranac, 2014, էջ 271
  132. ↑ * «NYT Travel: Empire State Building». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից October 19, 2010-ին. Վերցված է October 11, 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  133. ↑ 134,0 134,1 134,2 Winters, Patricia (July 17, 1994). «To Oldest Tenant, Empire State A Jewel». New York Daily News. Վերցված է October 31, 2017-ին – via Chicago Tribune.
  134. ↑ 135,0 135,1 Martin, Douglas (January 13, 2008). «Jack Brod, Early Tenant of Skyscraper, Dies at 98». The New York Times. Վերցված է October 31, 2017-ին.
  135. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 273–274, 276, 279–280
  136. ↑ Tauranac, 2014, էջ 311
  137. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 286–289
  138. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 290–291
  139. ↑ 140,0 140,1 Jackson, 2010, էջ 1326
  140. ↑ Tauranac, 2014, էջ 291
  141. ↑ «British Flier, on Wedding Trip, Gets Bond As 5,000,000th Empire State Tower Visitor» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). September 9, 1944. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 24, 2017-ին.(չաշխատող հղում)
  142. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 294–295
  143. ↑ Haskett, Thomas R. (August 1967). «BROADCAST ANTENNAS ON THE EMPIRE STATE BUILDING». Broadcast Engineering magazine: 24–31.
  144. ↑ Tauranac, 2014, էջ 295
  145. ↑ 146,0 146,1 146,2 146,3 146,4 146,5 146,6 Langmead, 2009, էջ 82
  146. ↑ 147,0 147,1 Jackson, 2010, էջեր 1344
  147. ↑ 148,0 148,1 Hearst Magazines (May 1931). Popular Mechanics. Hearst Magazines. էջ 812.
  148. ↑ Tauranac, 2014, էջ 237
  149. ↑ Goldman, 1980, էջ 44
  150. ↑ 151,0 151,1 Reingold, Lester A. (July 2000). «Airships and the Empire State Building—Fact and Fiction». Air & Space/Smithsonian.
  151. ↑ «Throng Strains Necks as Blimp Tries to Kiss Empire State Mast». Brooklyn Daily Eagle. September 15, 1931. էջ 3. Վերցված է October 26, 2017-ին – via Newspapers.com.
  152. ↑ «Blimp Moored to Tower of Empire State Building» (PDF). Daily Sentinel. Rome, New York: Associated Press. September 15, 1931. էջ 1. Վերցված է October 23, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  153. ↑ «MOORS TO EMPIRE STATE.; Small Dirigible Makes Brief Contact While Traffic Is Jammed Below» (PDF). The New York Times. September 16, 1931. Վերցված է October 24, 2017-ին.
  154. ↑ «EMPIRE TOWER WINS 1931 FIFTH AV. PRIZE; Association Gives Its Medal and Diploma for Building's Architectural Excellence. SMITH PRAISES BACKERS Calls Structure Their Expression of Confidence in the Continued Growth of the City» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). February 24, 1932. ISSN 0362-4331. Վերցված է October 25, 2017-ին.
  155. ↑ Tauranac, 2014, էջ 25
  156. ↑ Langmead, 2009, էջ 72
  157. ↑ Jackson, 2010, էջեր 413–414
  158. ↑ 159,0 159,1 Berman, Museum of New York City, էջ 86
  159. ↑ «Army Pushes Bomber Crash Investigation». Brooklyn Daily Eagle. July 30, 1945. էջ 1. Վերցված է October 26, 2017-ին – via Newspapers.com.
  160. ↑ Tauranac, 2014, էջ 332
  161. ↑ Jackson, 2010, էջեր 1188
  162. ↑ «O'Dwyer Starts TV Tower Work» (PDF). Buffalo Courier-Express. Associated Press. July 28, 1950. Վերցված է October 27, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  163. ↑ 164,0 164,1 Kinney, Harrison; Gill, Brendan (April 1, 1953). «The Talk of the Town». The New Yorker: 19. {{cite journal}}: Unknown parameter |subscription= ignored (|url-access= suggested) (օգնություն)
  164. ↑ «Empire State Tower Reported Near Sale». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). December 18, 1951. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  165. ↑ 166,0 166,1 166,2 «Appraiser's 'Inside' Helped Sell Empire State Building» (PDF). Jamestown Journal. Jamestown, New York: Associated Press. June 22, 1951. էջ 1. Վերցված է October 23, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  166. ↑ 167,0 167,1 167,2 167,3 167,4 Bagli, Charles V. (April 28, 2013). «Empire State Building Has a Tangled History». The New York Times. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  167. ↑ Saxon, Wolfgang (June 16, 1996). «Ben Tobin, 92, Investor in Hotels And in Real Estate». The New York Times. Վերցված է January 16, 2019-ին.
  168. ↑ Nitkin, David (June 9, 1996). «BEN TOBIN, BOUGHT OR BUILT NOTABLE BROWARD BUILDINGS». Sun-Sentinel.com. Վերցված է January 16, 2019-ին.
  169. ↑ Tauranac, 2014, էջ 366
  170. ↑ «EMPIRE STATE BUILDING WILL CHANGE HANDS» (PDF). Cortland Standard. Cortland, New York: Associated Press. May 26, 1951. էջ 1. Վերցված է October 23, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  171. ↑ «DEAL IS CLOSED ON EMPIRE STATE; Col. Henry Crown Increases His Ownership to 100% in Famed Office Structure». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). October 15, 1954. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  172. ↑ «Empire State Building Given Special Award». Chicago Tribune. December 29, 1955. էջ 28. Վերցված է October 26, 2017-ին – via Newspapers.com.
  173. ↑ «Empire State Building». ASCE Metropolitan Section. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  174. ↑ 175,0 175,1 175,2 «Empire State Sold; Price Is 65 Million; Empire State Building Bought By Syndicate for $65,000,000» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). August 23, 1961. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  175. ↑ «New Buyer to Sell Empire State To Prudential in Leaseback Deal» (PDF). The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). August 24, 1961. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  176. ↑ Tauranac, 2014, էջ 351
  177. ↑ «Tower at Empire State Getting First Cleaning» (PDF). The New York Times. August 3, 1962. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  178. ↑ Tauranac, 2014, էջ 353
  179. ↑ * «Top of the Empire State To Get New Floodlights». The New York Times. January 21, 1964. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  180. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 352–353
  181. ↑ Tauranac, 2014, էջ 352
  182. ↑ «THE EMPIRE STATE GETS ESCALATORS». The New York Times. December 24, 1964. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  183. ↑ «355 Million World Trade Center Backed by Port Authority Study; 355 Million World Trade Center Backed by Port Authority Study» (PDF). The New York Times. March 12, 1961. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  184. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 353–354
  185. ↑ 186,0 186,1 Tauranac, 2014, էջ 354
  186. ↑ Ennis, Thomas W. (February 15, 1964). «CRITICS IMPUGNED ON TRADE CENTER». The New York Times. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  187. ↑ 188,0 188,1 «World Trade Center Becomes World's Highest Building By 4 Feet». The New York Times. October 20, 1970. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  188. ↑ 189,0 189,1 189,2 «Trade Center 'Topped Out' With Steel Column 1,370 Feet Above Street». The New York Times. December 24, 1970. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  189. ↑ «Jackhammers Bite Pavement to Start Trade Center Job» (PDF). The New York Times. August 6, 1966. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  190. ↑ «World Trade Center tower surpasses Empire State». CBS News. April 30, 2012. Վերցված է October 22, 2017-ին.
  191. ↑ Berman, Museum of New York City, էջեր 105–106
  192. ↑ «Timeline: World Trade Center chronology». PBS – American Experience. Արխիվացված է օրիգինալից May 2, 2007-ին. Վերցված է May 15, 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  193. ↑ Tauranac, 2014, էջեր 356–357
  194. ↑ Mouat, Lucia (November 28, 1979). «No Longer The Tallest, 'Most Famous' Building In World» (PDF). Olean Times-Herald. Monitor News Service. էջ 14. Վերցված է October 29, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  195. ↑ Phelps, Timothy M. (May 1, 1981). «LIGHT SHOW MORE LIKE A FLICKER». The New York Times. Վերցված է October 29, 2017-ին.
  196. ↑ «Empire State celebrates 50th year» (PDF). Auburn Citizen-Advertiser. United Press International. April 30, 1981. էջ 1. Վերցված է October 29, 2017-ին – via Fultonhistory.com.
  197. ↑ 198,00 198,01 198,02 198,03 198,04 198,05 198,06 198,07 198,08 198,09 198,10 198,11 198,12 198,13 Landmarks Preservation Commission, 1981
  198. ↑ 199,0 199,1 «Empire State Building». National Historic Landmark summary listing. National Park Service. September 11, 2007. Արխիվացված է օրիգինալից August 28, 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  199. ↑ 200,0 200,1 Pitts, Carolyn (April 26, 1985). [[[:Կաղապար:NHLS url]] «Empire State Building»] (PDF). National Historic Landmark Nomination. National Park Service. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  200. ↑ Heller Anderson, Susan; Dunlap, David W. (July 1, 1986). «NEW YORK DAY BY DAY; 3 New U.S. Landmarks». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է October 26, 2017-ին.
  201. ↑ Կաղապար:NRISref See also:
  202. ↑ 203,0 203,1 203,2 203,3 Dunlap, David W. (July 8, 1994). «Trump Plans Revitalization Of Empire State Building». The New York Times. Վերցված է October 31, 2017-ին.
  203. ↑ 204,0 204,1 204,2 Oser, Alan S. (July 21, 1996). «PERSPECTIVES;The Empire State Building's Two-Front Campaign». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  204. ↑ «COMPANY NEWS; Empire State Buyer Found». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). November 1, 1991. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  205. ↑ «Donald Trump's Failed and Fraught Attempt to Own the Empire State Building». 6sqft (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-01-29-ին.
  206. ↑ 207,0 207,1 Gilpin, Kenneth N. (February 17, 1995). «COMPANY NEWS; Trump Sues Empire State Building Management Company». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  207. ↑ «Trump Loses Round in Empire State Suit». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). March 22, 1995. ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  208. ↑ Johnston, David Cay (May 31, 1995). «Helmsley, in a Countersuit Against Trump, Alleges a Conspiracy as Big as the Empire State». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  209. ↑ Bagli, Charles V. (1997). «With Helmsley Death, Wife Faces Battle for Empire». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  210. ↑ «HELMSLEY CAVES IN – EMPIRE STATE BLDG. WAR ENDS». New York Post (ամերիկյան անգլերեն). August 30, 2006. Վերցված է September 21, 2017-ին.
  211. ↑ «It took 90 minutes to 'steal' the Empire State Building». NY Daily News. December 2, 2008. Վերցված է June 16, 2017-ին.
  212. ↑ 213,0 213,1 Cortese, Amy (October 5, 2008). «The Empire State Building Gets a Makeover». The New York Times. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  213. ↑ 214,0 214,1 214,2 214,3 «2009 ULI Fall Meeting & Urban Land Expo — Green Retrofit: What Is Making This the Wave of the Future?» (PDF). Վերցված է October 11, 2010-ին.
  214. ↑ 215,0 215,1 215,2 215,3 Navarro, Mireya (April 7, 2009). «Empire State Building Plans Environmental Retrofit». The New York Times. Վերցված է October 27, 2017-ին.
  215. ↑ 216,0 216,1 216,2 216,3 Tauranac, 2014, էջ 368
  216. ↑ 217,0 217,1 «Empire State Building Achieves LEED Gold Certification | Inhabitat New York City». Inhabitat.com. Վերցված է October 12, 2011-ին.
  217. ↑ 218,0 218,1 Bloomfield, Craig (September 13, 2011). «Empire State Building Achieves LEED Gold» (Press release). U.S. Green Building Council. Վերցված է October 29, 2017-ին.
  218. ↑ «Empire State Realty Trust». Վերցված է March 7, 2014-ին.
  219. ↑ «Empire State Realty Trust Announces $622 Million Investment by Qatar Investment Authority». Empire State Realty Trust - ESRT (անգլերեն). Վերցված է 2019-01-29-ին.
  220. ↑ 221,0 221,1 Egan, Matt (August 24, 2016). «Qatar buys chunk of Empire State Building». CNNMoney. Վերցված է January 18, 2017-ին.
  221. ↑ Putzier, Konrad (August 25, 2016). «Qatar's Empire State Building investment is rare move for foreign fund». The Real Deal New York. Վերցված է January 18, 2017-ին.
  222. ↑ «American Society of Civil Engineers Seven Wonders». Asce.org. July 19, 2010. Արխիվացված է օրիգինալից August 2, 2010-ին. Վերցված է August 30, 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  223. ↑ 224,0 224,1 Կաղապար:Cite AIA4
  224. ↑ [[[:Կաղապար:NHLS url]] «Empire State Building—Accompanying 7 photos, exterior and interior, from 1978»] (PDF). National Register of Historic Places Inventory. National Park Service. April 26, 1985. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  225. ↑ «America's FavoriteArchitecture» (PDF). NPR. The American Institute of Architects; Harris Interactive. 2007. Վերցված է October 21, 2017-ին.
  226. ↑ 227,0 227,1 Taranath, 2016, էջ 459
  227. ↑ Peterson, Iver (November 10, 1981). «LIMESTONE CENTER TURNS TO TOURISM». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից May 24, 2015-ին. Վերցված է September 5, 2016-ին.
  228. ↑ Taranath, 2016, էջ 527
  229. ↑ Kayden, Municipal Art Society, էջեր 8–9
  230. ↑ Kayden, Municipal Art Society, էջ 8
  231. ↑ Willis, 1995, էջ 67
  232. ↑ Kayden, Municipal Art Society, էջեր 11–12
  233. ↑ 235,0 235,1 235,2 235,3 «SMITH SKYSCRAPER HAS A NOVEL DESIGN; Setbacks of the Empire State Building Will Begin With the Sixth Story. LIFTS IN CENTRE CYLINDER Plan Will Save Space and Assure Light, and Air to Neighbors-- Mooring Mast Offers Problems» (PDF). The New York Times. January 8, 1930. Վերցված է October 24, 2017-ին.
  234. ↑ 236,0 236,1 Willis, 1995, էջ 96
  235. ↑ 237,0 237,1 Tauranac, 2014, էջ 183
  236. ↑ Bonnier Corporation (April 1931). Popular Science. Bonnier Corporation. էջ 44.
  237. ↑ «Empire State Building To Get Modernized Elevators». CBS (անգլերեն). June 16, 2011. Վերցված է December 16, 2017-ին.
  238. ↑ Fodor's, 2010, էջ 153
  239. ↑ 242,0 242,1 Lepik, Andres (2008). Skyscrapers. Prestel. էջեր 53–54. ISBN 978-3-7913-3992-4. Վերցված է October 23, 2017-ին.
  240. ↑ 243,0 243,1 Barron, James (September 22, 2009). «Overhead, a Lobby Is Restored to Old Glory». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից March 6, 2014-ին. Վերցված է September 10, 2011-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  241. ↑ Bosworth, Patricia (1984). Diane Arbus: A Biography (անգլերեն). W. W. Norton & Company. էջ 215. ISBN 9780393326611.
  242. ↑ «Artist Files Suit Over Missing Empire State Building Paintings». New York Times. January 31, 2014. Վերցված է February 1, 2014-ին.
  243. ↑ Barron, James (February 13, 2011). «Restored Lobby's Crowning Touch». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է November 6, 2017-ին.
  244. ↑ Andrews, Edmund L. (January 28, 1992). «Advocates of Disabled File Complaint About the Empire State Building». New York Times. Վերցված է October 31, 2017-ին.
  245. ↑ «US v. Empire State Building of NYC» (TXT file) (Press release). United States Department of Justice. March 3, 1994. Վերցված է October 31, 2017-ին.
  246. ↑ 249,0 249,1 Lovins, Amory (March–April 2012). «A Farewell to Fossil Fuels». Foreign Affairs.
  247. ↑ 250,0 250,1 250,2 «New York's Empire State Building Gets a Surprising Upgrade». Վերցված է October 10, 2018-ին.
  248. ↑ 251,0 251,1 Tauranac, 2014, էջ 186

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Anush_Sargsyan17/Ավազարկղ&oldid=6217196» էջից