Ուրց
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ուրց (այլ կիրառումներ)
| Ուրց | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ուրց սովորական :. Ծաղկած ծառի ընդհանուր տեսքը | ||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
| Thymus
L., 1753
|
||||||||||||
| Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||||
Thymus vulgaris L., 1753 — Ուրց սովորական | ||||||||||||
|
|
Ուրց (լատին․՝ Thýmus), խուլեղինջազգիների (շրթածաղկավորների) ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի կամ կիսաթփերի ցեղ։ Հայաստանում շատ տարածված ու ժողովրդի կողմից լայնորեն գործածվող բույս է։ Հայտնի է մոտ 150 (այլ տվյալներով՝ 400) տեսակ։
Հայաստանում խմբագրել
Հայաստանում՝ 5 տեսակ՝
- Ուրց նոսրածաղիկ (Thýmus rarifloarm),
- Ուրց անդրկովկասյան (Thýmus transcaucasicus),
- Ուրց բլրակային (Thýmus collinus),
- Ուրց Կոչիի (Thýmus kotschyanus),
- Ուրց Ֆեդչենկոյի (Thýmus fedtschenkoi) և այլն։
Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերի ստորինից մինչև վերին լեռնային գոտու չոր, քարքարոտ լանջերին, անմշակ վայրերում, ենթալպյան մարգագետիններում և այլն։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Ցողունը գետնամերձ է, խիստ ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 10-30 սմ, հիմքում՝ փայտացած։ Տերևները հակադիր են, ամբողջական, կոթունավոր կամ նստադիր, ձվաձև կամ նշտարաձև։ Ծաղկաբույլը գլխիկանման է կամ ընդհատվող հասկանման, ծաղիկները՝ մանր, վարդագույն, մանուշակագույն կամ սպիտակ։
Ծաղկում է հունիս-սեպտեմբերին։ Պտուղը կազմված է 4 ընկուզանման մասերից (էրեմներից)։
Քիմիական կազմ խմբագրել
Ուրցը պարունակում է 0.5 - 1% եթերայուղ, որի բաղադրիչներն են՝ թիմոլը, կարվակրոլը, ցիմոլը, տերպինենը, բորնեոլը, ցինգիբերենը։ Պարունակում է նաև հետևյալ քիմիական տարրերը՝ կալիում, կալցիում, մագնեզիում։ Բուժման նպատակով օգտագործում են ուրցի վերգետնյա մասը, որը կտրում են բույսի ծաղկման ընթացքում, չորացնում բացօթյա պայմաններում։
Կիրառություն խմբագրել
Այն օգտագործում էին դեռևս հին Հունաստանում, և խորհրդանշում էր խիզախություն։ Հռոմեացի զինվորները խիզախություն և ուժ ավելացնելու համար լողանում էին ուրցի ջրով։
Դեղաբույսը բուժական առումով ունի կիրառման շատ հին պատմություն։ Հին Եգիպտացիները այն օգտագործում էին որպես կրծքային և մարսողությունը լավացնող միջոց։ Ավիցեննան բույսից ստացված եթերայուղը քսելու ձևով օգտագործել է գլխացավերի, իսկ ամբողջ բույսը բղկոցների, փսխման, ասթմայի, ողողումների ձևով՝ բերանի խոռոչի բորբոքումների և անգինայի ժամանակ։
Ամիրդովլաթը նշում է, որ դեղաբույսը առանձին կամ յուղի, գինու, մեղրի կամ այլ նյութերի հետ խառնած, բացում է օրգանների խցանումները, միզամուղ է, օգնում է դեղնուկին, զորություն է տալիս ուղեղին, ստամոքսին, կերակրի հետ ուտելուց օգնում է ատամնացավին, ասթմային, ուժեղացնում է տեսողությունը, մաքրում շնչուղիները խուխից, կանոնավորում է շնչառությունը, դուրս բերում կլոր և տափակ որդերը։
Դասակարգում խմբագրել
Տաքսոնոմիա խմբագրել
| ևս 21 ընտանիք | ևս 81 դաս | |||||||||||||||
| կարգ Շրթածաղկավորներ | ենթաընտանիք Կատվադաղձազգիներ | 214 տեսակ | ||||||||||||||
| բաժին Ծաղկավոր բույսեր կամ Ծածկասերմեր | ընտանիքԽուլեղինջազգիներ | դաս Ուրց | ||||||||||||||
| ծակավոր բույսերի 44 կարգ | ևս 7 ենթաընտանիք | Thymus alatauensis | ||||||||||||||
Տեսակներ խմբագրել
Հայտնի է 214 տեսակ, բաժանված 8 սեկցիաներում[1].
Որոշ տեսակներ
|
|
- Thymus cimicinus Blum ex Ledeb.
- Thymus ×citriodoarm (Pers.) Schreb. հիբրիդ Thymus pulegioides и Thymus vulgaris
- Thymus kalmiussicus Klokov & Des.-Shost.
- Thymus ladjanuricus Kem.-Nath.
- Thymus pseudolanuginosus Ronniger
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Morales R. et al. The history, botany and taxonomy of the genus Thymus // Thyme: The Genus Thymus / Elisabeth Stahl-Biskup und Francisco Sáez. — CRC Press, 2002. — P. 1—43. — ISBN 978-0-415-28488-2
Գրականություն խմբագրել
- Ребрик Е. Лишь запах чабреца, сухой и горьковатый… // Вестник цветовода : журнал. — 2003. — № 9.
- Аксёнова Л. Душистый веет фимиам… // Цветоводство : журнал. — 2007. — № 4.
- Корсакова С. П. и др. Интродукция и селекция видов рода Thymus L.. — Херсон, 2012. — 180 с. — ISBN 978-966-630-069-4
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Ուրցը հայկական հանրագիտարանում
- Тимьян на сайте USDA NRCS (անգլ.)
- Тимьян на сайте Энциклопедия декоративных садовых растений
- Дубовая Г. Тимьяны. на сайте Твой сад
|
Ընթերցե՛ք «ուրց» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|