Ազիզբեկովի շրջան
Ազիզբեկովի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավոր այժմյան Վայոց ձորի մարզի արևմուտքում։ Գտնվել է ՀԽՍՀ հարավ-արևելքում։ Կազմավորվել է 1931 թվականի հոկտեմբերի 15-ին։ Սահմանակից է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին և Նախիջևանի Ինքնավար ԽՍՀ-ին։ Տարածությունը 1 173 քառ. կմ էր, բնակչությունը՝ 25 300 մարդ (1987), խտությունը՝ ավելի քան 21,5 մարդ քառ.կմ։
 | |
|---|---|
| Երկիր | .svg){kind=small} Հայկական ԽՍՀ |
| Կարգավիճակ | Շրջան |
| Մտնում է | Հայկական ԽՍՀ →  Հայաստան |
| Վարչկենտրոն | Ազիզբեկով |
| Խոշորագույն քաղաք | Ազիզբեկով |
| Հիմնական լեզու | Հայերեն |
| Բնակչություն (1987) | 25 300 |
| Խտություն | 21,5 |
| Ազգային կազմ | Հայեր, ադրբեջանցիներ |
| Տարածք | 1 174 |
.png) | |
| Հիմնադրված է | 1931-1995 թ. |
| Պատմական շրջան(ներ) | Սյունիք |
Բնակավայրեր խմբագրել
Վարչական կենտրոնն էր միակ քաղաք Ազիզբեկովը։ Ուներ քտա (Ազիզբեկով, 1956 թվականից), 1 ավանային և 11 գյուղական խորհուրդ։ Շրջանի տարածքում էր Ջերմուկ քաղաքը։ Բնակավայրերն են՝
Պատմություն խմբագրել
Ազիզբեկովի շրջանի տարածքը դեռ հնադարում եղել է Հայաստանի կազմում՝ Երվանդունիների (մ.թ.ա. 570-201) և Արտաշեսյանների (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ։ Ավելի ուշ Ազիզբեկովի շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Սյունիք նահանգի Վայոց ձոր գավառը, որը կոչվել է նաև Վայք։ IX դարի վերջից մտել է Բագրատունյաց թագավորության, 987-1170 թվականը՝ Սյունիքի թագավորության, ապա՝ Զաքարյան իշխանապետության մեջ։ XIV-XVI դարերում այն մտել է մոնղոլական, ապա՝ կարակոյունլու և ակկոյունլու թուրքմենական պետությունների մեջ։
Պարսկական տիրապետության ժամանակ եղել է Երևանի կուսակալության, ապա՝ Նախիջևանի խանության կազմում։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո կազմել է Հայկական մարզի, ապա՝ Երևանի նահանգի Շարուր-Դարալագյագի գավառի մեջ։ Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո մինչև շրջանի կազմավորվելը կազմել է Դարալագյազի գավառի Փաշալու գավառակը։ Մինչև շրջանի կազմավորումը Եղեգնաձորի շրջանի մասն էր կազմում։
Պատմական հուշարձաններից նշանավոր են Գնդեվանքը (936), Մարտիրոսի վիմափոր եկեղեցին (1280), Գոմուրի մատուռ-դամբարանը (1263)։ Կան կիկլոպյան կառույցների մնացորդներ։ Շրջանային կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել է 1931 թվականին։ 1987 թվականին շրջանում կար 74 սկզբնական կուսակցական, 110 կոմերիտական կազմակերպություն։ Լույս էր տեսնում «Ջերմուկ» շրջանային թերթը։
Ռելիեֆ և կլիմա խմբագրել
Ազիզբեկովի շրջանի տարածքն զբաղեցնում է Արփա գետի վերին ավազանը։ Մակերևույթը լեռնային է, հյուսիս-արևմուտքում Թեքսարն է, արևմուտքում՝ Վայոցսար հանգած հրաբուխը, արևելքում՝ Զանգեզուրի, հարավում՝ Վայքի լեռնաշղթաներն են։ Բարձրությունը 1500-3522 մ է (Վարդենիս լեռ)։ Կան լավային սարավանդներ։ Որոտանի լեռնանցքով միանում է Սիսիանի շրջանին։ Տիրապետում են չոր տափաստանային, լեռնաանտառային և լեռնամարգագետնային լանդշաֆտները։ Կան շինանյութերի, ծարիրի, մանգանի, բազմամետաղային հանքավայրեր։
Կլիման ցամաքային է, հունվարի միջին ջերմաստիճանը -6 °C-ից մինչև -14 °C է, հուլիսինը՝ 3-20 °C, տարեկան տեղումները՝ 400-850 մմ, վեգետացիայի շրջանը՝ 20-150 օր։ Խոշոր գետը Արփան է։ Գործում են Կեչուտի ջրամբարը, Ազիզբեկովի և Գնդեվազի ջրանցքները, Բարձրունու, Մերսի, Խնձորուտի և Հերհերի ջրհան կայանները։ Կառուցվել է Հերհերի ջրամբարը։
Տնտեսություն խմբագրել
Տնտեսության առաջատար ճյուղերն են մեքենաշինությունը, սննդի, շինանյութերի արդյունաբերությունը, անասնապահությունը։ Կար 12 արդյունաբերական ձեռնարկություն։ Արտադրանքի ծավալով առաջնակարգ են Երևանի էլեկտրալամպերի գործարանի Ազիզբեկովի մասնաճյուղը, շինարարական իրերի կոմբինատը, գլխավորող պանրագործարանը, «Ջերմուկ» և «Արփի» հանքային ջրերի լցման գործարանները։ Կար 1 կոլեկտիվ, 15 խորհրդային տնտեսություն, 1 թռչնաբուծական ֆաբրիկա։ Մշակում են հացահատիկ, ծխախոտ, կերային կուլտուրաներ։ Զբաղվում են նաև այգեգործությամբ, պտղաբուծությամբ ու մեղվաբուծությամբ։ Խճուղիների երկարությունը 282 կմ էր։ Երևանի հետ կա օդային երթուղի։ Գործում էր 2 կապի հանգույց։
1986-87 ուսումնական տարում կար 14 միջնակարգ, 9 ութամյա, 2 գեղարվեստի, 1 մարզական դպրոց, 1 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան, 12 մսուր-մանկապարտեզ։ 1987 թվականին գործում էր 23 գրադարան, 11 մշակույթի տուն, 11 ակումբ, 1 կինոթատրոն, 1 ժողովրդական թատրոն, 3 հիվանդանոց, 17 բուժկայան։
Պատկերասրահ խմբագրել
.JPG)
Տես նաև խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 116)։ 
|