Ֆաթհ Ալի շահ
Ֆաթհ Ալի շահ Ղաջար (1771[1], Դամղան, Սեմնան, Իրան - հոկտեմբերի 23, 1834, Սպահան, Իրան), Իրանի շահ 1797-1834 թթ., Ղաջարական հարստությունից Իրանի երկրորդ տիրակալը, հարստության հիմնադիր Աղա Մոհամմադ խան Ղաջարի զարմիկը։ Երիտասարդ տարիքում հայտնի է եղել որպես Բաբա խան[5]։
| Ֆաթհ Ալի շահ Ղաջար فتحعلی شاه | |
| |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ |
|---|---|
| Դավանանք | շիա իսլամ |
| Ծննդյան օր | 1771[1] |
| Ծննդավայր | Դամղան, Սեմնան, Իրան |
| Վախճանի օր | հոկտեմբերի 23, 1834 |
| Վախճանի վայր | Սպահան, Իրան |
| Թաղված | Ղոմ |
| Դինաստիա | Ղաջարիների դինաստիա |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Ղաջարական Պարսկաստան
|
| Հայր | Հոսեին Ղոլի Խան Ղազար |
| Ամուսին | Aghabeyim agha Javanshir?, Zibachehr Khanom? և Taj ol-Dowleh? |
| Զավակներ | Աբբաս-Միրզա[2][3][4], Dowlatshah?, Aliqoli Mirza Etezado-ol-Saltaneh?, Mohammad Taqi Mirza?, Hasan Ali Mirza?, Husayn Ali Mirza?, Mohammad Vali Mirza?, Soltan Ahmad Mirza Azod od-Dowleh?, Soleyman Mirza Qajar?, Omm Salmeh?, Parviz Mirza? և Saifullah Mirza? |
| Ինքնագիր | 
|
Երիտասարդ տարիքից եղել է Աղա Մոհամմադ շահի պաշտոնական ժառանգը։ 1797 թվականի հունիսի 17-ին Շուշիում վերջինիս սպանության լուրը ստացել է Շիրազում, որտեղից փոքր զորքով շարժվել է դեպի Թեհրան, որտեղ կարողացել է գալ իշխանության։ Գահի այլ հավակնորդներից Աղա Մոհամմադ շահի եղբայր Ալիղուլի խանն այդ ընթացքում կուրացվել է։ Պաշտոնապես թագադրվել է 1798 թվականի մարտի 19-ին։ Նոր շահի կողմից Թեհրանում և Շիրազում հատված առաջին դրամների վրա նրա անունը նշվել է որպես Սուլթան Բաբա խան, հետագայում՝ Ֆաթհ Ալի շահ[5]։
Արտաքին քաղաքականությունԽմբագրել
Ֆաթհ Ալի շահի օրոք Իրանը բախվեց Ռուսական կայսրության հետ, որը ձգտում էր նվաճել Անդրկովկասը։
1804-1813 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմԽմբագրել
Հիմնական հոդվածը` Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)
1801 թ. վրացական Քարթլի-Կախեթի թագավորությունը միացավ Ռուսաստանին։ 1803 թ. Ռուսաստանին միացվեցին նաև Մեգրելիան և Իմերեթական թագավորությունը։ Ռուսական զորքերի ակտիվ գործողությունները Գանձակի (որը նրանք գրոհով գրավեցին 1804 թ.սկզբին) և ապա Երևանի ուղղությամբ բերեցին 1804-1813 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի սկզբին։
Պատերազմն ուներ անբարեհաջող ընթացք պարսիկների համար; 1805 թ. Ռուսաստանին միացվեցին Ղարաբաղի, Շիրվանի և Շաքիի խանությունները, 1806 թ. ռուսները գրավեցին Դերբենտի, Ղուբայի և Բաքվի խանությունները։ Պատերազմի վերջին տարվա ընթացքում ռուսները ջախջախեցին թագաժառանք Աբբաս-Միրզայի բանակն Ասլանդուզի ճակատամարտում 1812 թ. և ապա 1813 թ. հունվարին գրոհով գրավեցին Լենքորանը։
Վախենալով ռուսների հետագա առաջխաղացումից` շահը ստիպված եղավ սկսել բանակցություններ և ապա կնքել Գյուլիստանի հաշտության պայմանագիրը, որով ընդունեց Վրաստանի և Դերբենտի, Ղուբայի, Բաքվի, Գանձակի, Ղարաբաղի, Շիրվանի, Շաքիի խանությունների անցումը Ռուսաստանին։
1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմԽմբագրել
Հիմնական հոդվածը` Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)
Այս պատերազմում ևս պարսիկները կրեցին ծանր պարտություն։ 1828 թ. ստորագրված Թուրքմենչայի հաշտւոթյան պայմանագրով շահը ստիպված եղավ ոչ միայն վերահաստատել Գյուլիստանի պայմանագրով ամրագրված տարածքային կորուստները, այլ նաև ընդունել Երևանի, Նախիջևանի և Թալիշի խանությունների միացումը Ռուսաստանին։
Երկու պատերազմների արդյունքում Իրանը կորցրեց Արաքս և Կուր դեպի հյուսիս ընկած ողջ տարածքը, ինչպես նաև Թալիշական խանությունը և Սուրմալուի գավառը։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 https://www.biografiasyvidas.com/biografia/f/fath.htm
- ↑ 14. 2. Аббас-Мирза (ռուս.) // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 1. — С. 13—15.
- ↑ Аббас-Мирза (ռուս.) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. I. — С. 14.
- ↑ Аббас-Мирза (ռուս.) // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1911. — Т. 1. — С. 5.
- ↑ 5,0 5,1 Encyclopædia Iranica, Vol. IX, pp. 407-421