Վիքիպեդիա

Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականություն

Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականություն, Ռուսաստանի հարաբերությունները այլ երկրների հետ։ Որոշվում է Ռուսաստանի նախագահի կողմից և իրականացվում է արտաքին գործերի նախարարության կողմից։

Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն

Ռուսաստանը միջազգային հարաբերությունների առանցքային մասնակիցներից է։ Որպես ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամներից մեկը՝ Ռուսաստանը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մյուս մշտական անդամների հետ միասին հատուկ պատասխանատվություն է կրում միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման համար։ Ռուսաստանը մտնում է նաև տնտեսապես զարգացած պետությունների «Մեծ քսանյակի» մեջ, ավելի վաղ նաև մտնում Էր «Մեծ ութնյակի» մեջ (2014 թվականից անդամակցումը դադարեցվել է), անդամակցում է բազմաթիվ այլ միջազգային կազմակերպությունների, այդ թվում՝ Եվրոպայի խորհրդի և ԵԱՀԿ-ի։ Հատուկ տեղ են զբաղեցնում նախկին ԽՍՀՄ տարածքում ստեղծված կազմակերպությունները հիմնականում Ռուսաստանի առաջատար դերակատարությամբ՝ ԱՊՀ, ԵԱՏՄ, ՀԱՊԿ, ՇՀԿ։

Ռուսաստանը Բելառուսի հետ միասին կազմում է Ռուսաստանի և Բելառուսի միութենական պետությունը։

Ռուսաստանի Դաշնությունը դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել ներկայումս գոյություն ունեցող ՄԱԿ-ի անդամ 190 պետությունների հետ[1]։

Ներկայումս Ռուսաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ է պահպանում ՄԱԿ-ի 189 անդամ պետությունների, ինչպես նաև ՄԱԿ-ին առընթեր դիտորդների հետ․

և մասամբ ճանաչված պետությունների հետ․

ՄԱԿ-ի անդամ պետություններից Ռուսաստանի Դաշնությունը դիվանագիտական հարաբերություններ չունի հետևյալ պետությունների հետ․

ՄԱԿ-ի անդամ պետություններից Ռուսաստանի Դաշնությունը դադարեցրել է դիվանագիտական հարաբերությունները հետևյալ պետությունների հետ․

  • Վրաստան Վրաստան (դադարեցվել է 2008 թվականի սեպտեմբերի 2-ին)

Միջազգային հանրությունը Ռուսաստանին ճանաչել է ԽՍՀՄ-ի հաջորդող պետություն։ Դա նշանակում է, որ միջազգային-իրավական տեսանկյունից Ռուսաստանն ու ԽՍՀՄ-ը նույն պետությունն են (ի տարբերություն «իրավահաջորդ» հասկացության, որը ենթադրում է մեկ պետության փոփոխություն մյուսին)։ Դրա շնորհիվ Ռուսաստանը շարունակեց միջազգային բոլոր իրավունքների իրականացումը և ԽՍՀՄ միջազգային պարտավորությունների կատարումը։ Դրանց թվում հատկապես կարևոր են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամի կարգավիճակը, անդամությունը այլ միջազգային կազմակերպություններին, միջազգային պայմանագրերով, ունեցվածքով և այլ պետությունների հանդեպ ունեցած պարտքերով իրավունքներն ու պարտավորությունները։

Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը ԽՍՀՄ փլուզումից հետո խմբագրել

1992-1996 խմբագրել

1980-ական թվականների վերջին Խորհրդային Միությունը ընդգրկած քաղաքական, գաղափարական և ազգամիջյան ճգնաժամը հանգեցրեց պետության փլուզմանը։ ԽՍՀՄ փլուզումը 1991 թվականի դեկտեմբերին (և դրան նախորդած սոցիալիստական համակարգի փլուզումը) ընդունված է համարել սառը պատերազմի ավարտ և Արևելքի ու Արևմուտքի միջև նոր հարաբերությունների սկիզբ։ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Ռուսաստանը միջազգային հանրության կողմից ճանաչվել է Խորհրդային Միության շարունակող պետություն, որի շնորհիվ, մասնավորապես, ժառանգել է մշտական տեղ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում։

Ինչպես իր «Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական դոկտրինների երեք սերունդները» (2007) հոդվածում գրում է Ալեքսեյ Բոգատուրովը, 1990-ական թվականների սկզբին ռուսական դիվանագիտության առջև բարդ խնդիր էր դրված՝ նոր Ռուսաստանը ներդնել կտրուկ փոխված միջազգային միջավայրում՝ փորձելով նվազագույնի հասցնել անխուսափելի կորուստները։ Ընդ որում, եթե Խորհրդային Միությունն աշխարհում հանդես էր գալիս որպես «համաշխարհային կապիտալիզմին» դիմակայող հիմնական ուժ, ապա նոր Ռուսաստանը պետք է տիրապետեր ժողովրդավարական երկրներից մեկի շարքային դերին[2]։ Հեղինակը ռուսական արտաքին քաղաքական գործունեության հիմնական հայեցակարգային կառուցումներին է դասում այն թեզը, որ արտաքին քաղաքականությունը կոչված է բարենպաստ միջազգային պայմաններ ապահովել Ռուսաստանում ժողովրդավարության կառուցման համար, և պատկերացում կազմել ինչ-որ «ժողովրդավարական համերաշխության» գոյության մասին, այսինքն՝ ենթադրություն, որ բոլոր ժողովրդավարական երկրները (Ռուսաստանի հետ միասին) իրենց համերաշխ կպահեն՝ հաշվի առնելով միմյանց հետ և ելնելով «աշխարհի ժողովրդավարացման» համամարդկային ձգտումից[2]։

Ռուսական պետության արտաքին քաղաքականությունը նրա գոյության առաջին տարիներին փաստացի դարձել է իր նախորդի՝ վերակառուցման շրջանի՝ Խորհրդային Միության արտաքին քաղաքականության շարունակությունը։ Հռչակելով հավատարմությունը ժողովրդավարական իդեալներին՝ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հրաժարվում էր ազգային շահերի գերակայությունից՝ հույս ունենալով մտնել արևմտյան ժողովրդավարությունների հանրություն։ 1990-ական թվականների սկզբին նախագահ Բորիս Ելցինի և արտաքին գործերի նախարար Անդրեյ Կոզիրևի կողմից ձևակերպված արտաքին քաղաքական ծրագրի հիմնարար սկզբունքով հայտարարվեց ռազմավարական գործընկերություն Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև, որոնք ընկալվում էին որպես նոր Ռուսաստանի բնական դաշնակից[3]։

Նոր ժողովրդավարական միջավայրում, որտեղ փորձում էր իր տեղը գտնել Ռուսաստանի Դաշնությունը, որը հրաժարվեց համաշխարհային կոմունիզմի առաջնորդի դերից, գոյություն ուներ իր ճանաչված առաջնորդը՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, որոնք ԽՍՀՄ փլուզումից հետո սկսեցին հավակնել գլոբալ առաջատարության։ 1990-ական թվականների սկզբին, հաշվի առնելով ուժերի իրական հարաբերակցությունը, ռուսական դիվանագիտության վարքագծի հիմնական գիծը միջազգային հարցերում ռուսական դիրքորոշումների «հավասարեցումն» էր ԱՄՆ-ի և Արևմտյան Եվրոպայի պետությունների դիրքորոշումների հետ, որոնք 1992 թվականին իրենց հռչակեցին Եվրոպական միություն[2]։ 1992 թվականի հունիսին Վաշինգտոնում ելույթ ունենալով ամերիկյան Կոնգրեսի առջև՝ Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը բազմիցս ընդգծել է «կոմունիստական կուռքի» անկման անշրջելիությունը։ Նրա խոսքում հստակ նշված էր առճակատումից դեպի ակտիվ փոխգործակցություն արևմտյան երկրների հետ։

1992-1993 թվականներին Ռուսաստանի ղեկավարությունը համառորեն արևմտյան գործընկերներին համոզում էր, որ Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին քաղաքականության գլխավոր նպատակը արևմտյան երկրների նախաձեռնություններին աջակցելն է՝ ի շահ «համաշխարհային դեմոկրատների հանրակցության»[2]։

Այսպես, Հարավսլավիայի փլուզման սկզբնական շրջանում (1991-1992) Ռուսաստանը հրաժարվեց աջակցել Հարավսլավիայի Դաշնության իշխանություններին և անվերապահորեն աջակցեց Սլովենիային և Խորվաթիային, իսկ հետո՝ Բոսնիայի և Մակեդոնիայի տարանջատմանը։ Ռուսաստանը հայտարարել է նախկին Հարավսլավիայի տարածքում նոր կառավարությունների դիվանագիտական ճանաչման մասին Եվրամիության երկրների հետ միաժամանակ և նույնիսկ ավելի վաղ, քան դա արել է ԱՄՆ-ը։ Ռուսաստանի իշխանություններն այդ կերպ առանց ափսոսանքի նպաստել են նախկին միջազգային կարգի կործանմանը, որը նրանք դիտարկում էին որպես Խորհրդային Միության ժառանգություն[2]։

Հրաժարվելով 1990-ական թվականների առաջին կեսին ակտիվ արտաքին քաղաքականություն վարելուց՝ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հանգիստ է ընդունել Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում և նախկին ԽՍՀՄ երկրներում ամերիկյան ներկայության աճը, ողջունել է 1993 թվականի սեպտեմբերին հռչակված «ժողովրդավարության ընդլայնման» ամերիկյան արտաքին քաղաքական հայեցակարգը, որն ուղղված է ժողովրդավարական բարեփոխումներին և Վարշավայի պայմանագրի նախկին կազմակերպության անդամ պետություններում ժողովրդավարության կառուցմանը (բացառությամբ Ռուսաստանի)[2]։

Այս հայեցակարգի կյանքի կոչումը նպաստեց Ռուսաստանի հետ Եվրոպայի նախկին սոցիալիստական պետությունների տնտեսական, մշակութային և այլ կապերի լիակատար խզմանը, տնտեսական առումով Եվրամիության հետ փոխգործակցության և քաղաքական ու ռազմական առումներով ԱՄՆ-ի հետ համագործակցության վերակողմնորոշմանը։ Իսկ Ռուսաստանը Արևելյան Եվրոպայում ԱՄՆ-ի ուժեղացված ակտիվության նկատմամբ լոյալ վերաբերմունքի շնորհիվ ստացել Է ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի երկրների աջակցությունը ԱՄՀ-ում և Համաշխարհային բանկում խոշոր վարկեր ստանալու դեպքում, որոնք անհրաժեշտ են նրա տնտեսական գոյատևման համար[2]։

1990-ական թվականների առաջին կեսին Ռուսաստանը, վկայակոչելով արտաքին քաղաքական սահմանափակ ռեսուրսների առավել ռացիոնալ օգտագործման անհրաժեշտությունը, դադարեցրել է հարաբերությունները ոչ միայն նախկին սոցիալիստական երկրների, այլև Մերձավոր Արևելքի, Հարավարևելյան Ասիայի, Աֆրիկայի, Լատինական Ամերիկայի բազմաթիվ պետությունների հետ, որոնք նախկին Խորհրդային Միության հետ կապում էին ռազմաքաղաքական համագործակցությունը[2]։

1992 թվականի հունիսին Բորիս Ելցինի ԱՄՆ կատարած այցի ընթացքում ստորագրվեց ռուս-ամերիկյան գործընկերության և բարեկամության Խարտիան։ Այդ փաստաթղթում, մասնավորապես, նշվում էին այն սկզբունքները, որոնցով ռուսական իշխանությունները պարտավորվել էին հետևել ներքին բարեփոխումների անցկացմանը, որոնք կոչված են նախապատրաստել այն Արևմուտքի հետ լիարժեք գործընկերության՝ ժողովրդավարություն, ազատություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն, փոքրամասնությունների իրավունքների հարգանք։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն այդ կերպ փաստորեն ԱՄՆ-ի օգտին ընդունում էր ռուսական բարեփոխումների գնահատման մեջ ոչ պաշտոնական արբիտր հանդես գալու իրավունքը[2]։ Պատահական չէ, որ ամերիկյան խորհրդականները ակտիվորեն մասնակցել են Ելցին Գայդարի կառավարության տնտեսական բարեփոխումների մշակմանը, որոնք նշանավորում էին պլանային տնտեսությունից անցում դեպի շուկայական տնտեսություն։

Արմատական ազատական բարեփոխումների կուրսը, որն ուղեկցվեց տնտեսական նեուրադիցներով, գների աճով, աշխատավարձերի զանգվածային ուշացումներով և բնակչության աղքատացմամբ, խիստ ժողովրդականություն չէր վայելում հասարակության մեջ։ Ձախ ընդդիմությունը Ելցինին մեղադրում էր ազգային շահերն անտեսելու և Արևմուտքին ձեռնտու քաղաքականություն վարելու մեջ։ Արևմուտքի հետ համագործակցությունից շահելու էնտուզիազմը թուլացել է։ Կասկածներ են աճել Ռուսաստանի նկատմամբ արևմտյան երկրների իրական նպատակների վերաբերյալ։ ԱՄՆ-ին մեղադրել են «Ռուսաստանի աղետալի վիճակից օգտվելու» ցանկության մեջ[2]։ 1993 թվականի հոկտեմբերին Ելցինն ուժով ճնշեց ընդդիմադիր Գերագույն Խորհուրդը, ինչն էլ ավելի խորացրեց իշխանության նկատմամբ բացասական վերաբերմունքը։ 1993 թվականի դեկտեմբերի Պետական դումայի ընտրությունների արդյունքները ցույց տվեցին ՊՐՈ-դեմոկրատական ուժերի ժողովրդականության կտրուկ անկում և ազգայնական տրամադրությունների աճ։ «Ռուսաստանի ընտրություն» դաշինքը, որը պաշտպանում էր Ելցինի կուրսը և գլխավորում էր Եգոր Գայդարը, հավաքել է ձայների միայն 15,5 %-ը՝ հավաքելով ընդամենը 64 տեղ նոր խորհրդարանում։ Կուսակցական ցուցակներով առաջին տեղում անսպասելիորեն հայտնվել Է ՌԼԴԿ-ն՝ Վլադիմիր Ժիրինովսկու գլխավորությամբ, որը նախընտրական արշավը կառուցել է պոպուլիստական և ազգայնական կարգախոսներով՝ ձայների 23 %-ը (59 տեղ խորհրդարանում)։ ՌԴԿԿ-ն Գենադի Զյուգանովի գլխավորությամբ զբաղեցրել է երրորդ տեղը (12 %, 32 պատգամավոր)[4]։

Հասարակական տրամադրությունների ճնշման տակ Անդրեյ Կոզիրևը 1994 թվականի սկզբին առաջին անգամ հիշատակեց հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանի «հատուկ շահերի» մասին։ Եվ չնայած ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի երկրների հետ արտաքին քաղաքական ակտիվության համակարգումը շարունակվել է, այդ համագործակցությունը ռուսական կողմից ուղեկցվել է որոշակի պայմանների առաջադրման փորձերով, Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև փոխգործակցության որոշակի կանոններ ձևակերպելու առաջարկներով, որոնք սահմանափակումներ են դնում երկու կողմերի վրա։ Այդ փորձերը, սակայն, Արևմուտքի կողմից չընդունվեցին։ 1995 թվականի սեպտեմբերին ՆԱՏՕ-ի երկրները ներխուժում սկսեցին Բոսնիայում, որից հետո ռուս հասարակությունը քննադատության ենթարկեց ոչ միայն արևմտյան տերություններին, այլ նաև Ելցինին Կոզիրյովի հետ նման գործողություններին խոչընդոտելու նրանց անկարողության համար։ Այդ ժամանակ Արևմուտքում սկսեցին բացահայտ քննարկել ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման հեռանկարները դեպի արևելք։ Մոսկվայում դա գնահատել են որպես Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու փորձ և Արևմուտքի կողմից քողարկված սպառնալիքի արտահայտություն։ Հաշվի առնելով 1996 թվականի ամռանը սպասվող նախագահական ընտրությունները՝ նախագահ Ելցինը տարեսկզբին պաշտոնանկ էր արել «չափազանց արևմտամետ» Կոզիրյովին՝ նրան փոխարինելով ուժեղ քաղաքական գործչի և չափավոր պետականի համբավ ունեցող Եվգենի Պրիմակովին[2]։

Ռուսաստանն ու նախկին ԽՍՀՄ միջուկային զենքը խմբագրել

Բելովեժյան համաձայնագրերի ստորագրման պահին, որոնք հանգեցրին ԽՍՀՄ-ի փլուզմանը, խորհրդային միջուկային զենքը տեղակայված էր չորս միութենական հանրապետությունների՝ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Բելառուսի և Ղազախստանի տարածքում։ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի համատեղ դիվանագիտական ջանքերը հանգեցրին նրան, որ Ուկրաինան, Բելառուսը և Ղազախստանը հրաժարվեցին միջուկային տերությունների կարգավիճակից և Ռուսաստանին փոխանցեցին իրենց տարածքում հայտնված ողջ ռազմական միջուկային ներուժը։

1996-2004 խմբագրել

Եվգենի Պրիմակովի օրոք Ռուսաստանի ազգային շահերի պաշտպանության անհրաժեշտության մասին թեզը դարձել է ինչպես նախարարի, այնպես էլ նրա ենթակաների ելույթների մշտական ռեֆրենը։ Շարունակելով ԱՄՆ-ի և Եվրամիության հետ նախընտրելի համագործակցության գիծը՝ նոր արտգործնախարարը, սակայն, հրաժարվեց Արևմուտքից բխող նախաձեռնություններով «անվերապահ համաձայնության» դիրքորոշումից։ Իր խնդիրը նա տեսել է ոչ թե արևմտյան շահերին հակադրելու, այլ Արևմուտքին Ռուսաստանի հետ բոլոր լուրջ որոշումները համաձայնեցնելու անհրաժեշտության մեջ, որոնք շոշափում են նրա շահերը[2]։

Պրիմակովն անհրաժեշտ է համարել հարաբերությունները զարգացնել ոչ միայն ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի, այլև Ճապոնիայի, Չինաստանի, Հնդկաստանի, արաբական երկրների, Լատինական Ամերիկայի հետ։ Պրիմակովի կարծիքով՝ միջազգային գործերում ԱՄՆ-ի ամենիշխանությունը կարելի էր հավասարակշռել բազմաբևեռության ձևակերպմամբ՝ որպես համաշխարհային կարգի, որտեղ բացակայում է ակնհայտ առաջնորդը[2]։

ԱՄՆ-ը, որպես փաստացիորեն, միակ գլոբալ առաջնորդը, ձգտում էր մյուս պետություններին պարտադրել իրենց ազգային շահը՝ որպես համաշխարհային։ Պրիմակովն անհրաժեշտ է համարել հակազդել դրան՝ ջանալով դուրս չգալ Վաշինգտոնի հետ գործընկերության շրջանակներից[2]։

1990-ական թվականների երկրորդ կեսին Ռուսաստանը հրաժարվեց իր արտաքին քաղաքականության մեջ «ժողովրդավարական համերաշխության» սկզբունքից, քանի որ Արևմուտքը հակառակ «համերաշխություն» չցուցաբերեց հենց Ռուսաստանի կարիքներին[2]։ Ռուսաստանի ղեկավարության արձագանքը Արևմուտքի գործողություններին, սակայն, երկակի և հակասական էր։ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման պլանների դեմ հուզական բողոքները չխանգարեցին 1997 թվականի մայիսի 27-ին Փարիզում Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հիմնարար ակտի ստորագրմանը[5], որը փաստացի ներկայացնում էր այդ ընդլայնմանը Ռուսաստանի Դաշնության ադապտացման ծրագիրը, որի առաջին փուլն իրականացվեց 1999 թվականին (ՆԱՏՕ-ում ընդունվեցին Չեխիան, Լեհաստանը և Հունգարիան)։ 1998-1999 թվականներին Կոսովոյում ՆԱՏՕ-ի ներխուժման հետ կապված դիվանագիտական սուր բախումները չեն հանգեցրել Բալկանների շուրջ դիվանագիտական տարաձայնությունների տեղափոխմանը Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերությունների այլ ոլորտներ[2]։

1997 թվականի մայիսի 31-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ Բորիս Ելցինը և Լեոնիդ Կուչման Կիևում ստորագրեցին բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև, այսպես կոչված «մեծ պայմանագիր»։

1999 թվականի օգոստոսի 9-ին Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության նախագահի պաշտոնակատար է նշանակվել Վլադիմիր Պուտինը[6]։ 1999 թվականի օգոստոսի 16-ին այն հաստատվեց կառավարության նախագահի պաշտոնում[7]։ 1999 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ռուսական մի շարք պարբերականներում հրապարակվեց Պուտինի «Ռուսաստանը հազարամյակների սահմանագծին» ծրագրային հոդվածը, որում նա ներկայացրեց իր պատկերացումը անցյալի և երկրի առջև ծառացած խնդիրների մասին։ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանին անհրաժեշտ է ուժեղ պետական իշխանություն և հասարակության համախմբում[8]։

1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Ելցինի վաղաժամկետ պաշտոնաթողության կապակցությամբ Պուտինը ձեռնամուխ եղավ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի պարտականությունների կատարմանը[9]։ 2000 թվականի մարտի 26-ին Պուտինն ընտրվել է Ռուսաստանի նախագահ[10], 2000 թվականի մայիսի 7-ին ստանձնել է պաշտոնը[11]։

2000 թվականի հունիսին Պուտինի հրամանագրով հաստատվեց «Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին քաղաքականության հայեցակարգը»[12]։ Այդ փաստաթղթի համաձայն՝ երկրի արտաքին քաղաքականության հիմնական նպատակներն են՝ երկրի հուսալի անվտանգության ապահովումը, համաշխարհային գործընթացների վրա ազդեցությունը կայուն, արդար և ժողովրդավարական աշխարհակարգի ձևավորման նպատակով, Ռուսաստանի առաջընթաց զարգացման համար արտաքին բարենպաստ պայմանների ստեղծումը, ռուսական սահմանների պարագծով բարիդրացիության գոտու ձևավորումը, օտարերկրյա երկրների և միջպետական միավորումների հետ համաձայնության և համընկնող շահերի որոնումը Ռուսաստանի ազգային գերակայությունների կողմից սահմանվող խնդիրների լուծման գործընթացում, պաշտպանել Ռուսաստանի քաղաքացիների և հայրենակիցների իրավունքներն ու շահերը արտերկրում, նպաստել դրական ընկալմանը Ռուսաստանի Դաշնության աշխարհում։

ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշի (կրտսերի) առաջին նախագահական ժամկետը, հատկապես Իրաքում պատերազմի սկսվելուց առաջ, որոշ փորձագետներ անվանում էին ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների «պատմական գագաթնակետ»՝ նկատի ունենալով «ահաբեկչության դեմ պատերազմի» շրջանակներում համագործակցության աննախադեպ բարձր աստիճանը և նախագահների անձնական սերտ կապերը[13]։

2001 թվականի հունիսին Պուտինն առաջին անգամ հանդիպել է Ջորջ Բուշի հետ Սլովենիայի մայրաքաղաք Լյուբլյանայում[14]։ Ջորջ Բուշը, ինչպես նա ասել է, «նայել է Վլադիմիր Պուտինի աչքերին», «զգացել է նրա հոգին» և դրանում տեսել է «մարդու ուղղակի և արժանավոր վստահությունը»։ Ռուսաստանի նախագահը գործընկերոջը «հաճելի զրուցակից» և «իրեն իրապես ընկալող նորմալ բացարձակ մարդ է համարել»[15]։ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև կտրուկ մերձեցումը կանխորոշած իրադարձությունը 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողությունն էր, երբ Ռուսաստանն առանց վարանելու ընդունեց ԱՄՆ-ի կողմը։ Այդ մերձեցման գագաթնակետը դարձավ Ռուսաստանի մասնակցությունը հակաահաբեկչական կոալիցիային, որը ստեղծվել է ԱՄՆ-ի կողմից Աֆղանստանում թալիբների ռեժիմի դեմ պատերազմ նախապատրաստելու և վարելու համար, և այսպես կոչված «Ռուսաստան-ՆԱՏՕ» հարաբերություններ։ 2002 թվականի մայիսի 28-ին ստեղծվել է Ռուսաստան-ՆԱՏՕ խորհուրդը («Քսանի խորհուրդ»), որից հետո սկզբունքորեն կարելի էր ակնկալել Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի հարաբերություններն ավելի բարձր մակարդակի անցնել՝ ՆԱՏՕ-ին Ռուսաստանի լիիրավ անդամակցության հեռանկարով[16][17][18]։ Ռուսաստանը ՆԱՏՕ-ին իր տարածքը տրամադրել է Աֆղանստան ռազմական բեռների և զինծառայողների տարանցման համար։

Պրոֆեսոր Անդրե Լիբիխը նշում է, որ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև մերձեցմանն այդ ժամանակաշրջանում խանգարել են հենց ԱՄՆ-ն՝ 2001 թվականի դեկտեմբերին հայտարարելով հակահրթիռային պաշտպանության համակարգերի սահմանափակման մասին պայմանագրից միակողմանի դուրս գալու մասին։ Ռուսաստանի տեսանկյունից, ԱՄՆ-ի դուրս գալը համաձայնագրից, որն ապահովում է կողմերի ռազմավարական հավասարությունը, ավերել է նոր գործընկերության հույսերը[19]։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն այդ քայլը գնահատել է որպես գլոբալ նշանակության ապակայունացնող գործոն[20]։ Ի պատասխան հակահրթիռային պաշտպանության պայմանագրից ԱՄՆ-ի դուրս գալու՝ Ռուսաստանը դուրս եկավ ՌՀՍ-II պայմանագրից, որը փոխարինվեց Ռազմավարական հարձակողական պոտենցիալների կրճատման մասին ավելի մեղմ պայմանագրով, որը ստորագրվել էր 2002 թվականի մայիսին։

2003 թվականի սկզբին Ռուսաստանը, Գերմանիան և Ֆրանսիան հանդես եկան սուր քննադատությամբ Իրաք ամերիկյան ներխուժման և, մասնավորապես, այն փաստի, որ ԱՄՆ-ն իր նպատակներին հասնելու համար շրջանցեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը։ Եվրոպական դաշնակիցները, սակայն, վերջին հաշվով աջակցել են ԱՄՆ-ի գործողություններին[19]։ Պուտինի գնահատմամբ, որը նա տվել էր 2012 թվականի դեկտեմբերի 20-ի մամուլի ասուլիսում, ռուս-ամերիկյան հարաբերությունները փչացան հենց 2003 թվականին ԱՄՆ զորքերի ներխուժումից և այդ հողի վրա ծագած տարաձայնություններից հետո[21]։

Մինչդեռ շարունակվել է ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը դեպի արևելք։ ՆԱՏՕ-ի և Եվրամիության ընդլայնման պլանները կառուցելիս, ուժեղացնելով ազդեցությունը հետխորհրդային պետությունների վրա, Արևմուտքի երկրները ուշադրություն չեն դարձրել այն բանին, որ դրանով շոշափվում են Ռուսաստանի շահերը[22][23]։

2004 թվականի վերջին ռուս-ամերիկյան հարաբերություններում «ցրտահարություն» էր սկսվել՝ կապված Ուկրաինայի իրադարձությունների հետ («նարնջագույն հեղափոխություն»)։ 2004 թվականի նախագահական ընտրություններում Ռուսաստանի իշխանություններն աջակցել են Վիկտոր Յանուկովիչին՝ Ուկրաինայի Ռեգիոնների կուսակցության թեկնածուին, որը հանդես է եկել միասնական տնտեսական տարածքի (ՄՏՏ) շրջանակներում Ռուսաստանի հետ տնտեսական համագործակցության և ռուսաց լեզվին երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ տալու օգտին։ Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Անդրեյ Իլարիոնովը, որը 2000-2005 թվականներին զբաղեցրել Է Վլադիմիր Պուտինի խորհրդականի պաշտոնը, «նարնջագույն կոալիցիայի» հաղթանակը «լրջորեն ցնցել է» և դաժանորեն հիասթափեցրել է Ռուսաստանի նախագահին։ Այդ իրադարձությունը, Իրաքում պատերազմի և Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի հետ դիմակայության ֆոնին, կարծում է Իլարիոնովը, «հանգեցրել է միջազգային ասպարեզում Վլադիմիր Պուտինի գիտակցության, աշխարհայացքի արմատական շրջադարձի»[24]։

Ուկրաինական ուղղությամբ ռուսական քաղաքականության պարտությունը համընկել Է Ուկրաինայի իշխանությունների կտրուկ կծվածքի հետ դեպի արևմուտք. Յուշչենկոն հայտարարել Է երկրի զարգացման եվրաատլանտյան վեկտորը՝ հրաժարվելով իր նախորդի՝ Լեոնիդ Կուչմայի «բազմավեկտոր» աշխարհաքաղաքական կուրսից, որն իր նախագահության բոլոր տարիները փորձում էր խուսանավել Մոսկվայի և Բրյուսելի միջև[25]։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը բացասաբար է գնահատել ինչպես «Նարնջագույն հեղափոխությունը», այնպես էլ Ուկրաինայի նոր նախագահի քաղաքականությունը, ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու նրա քաղաքականությունը[26][27]։ Այս ամենը քիչ է նպաստել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների զարգացմանը[24]։

2005-2013 խմբագրել

Ռուսաստանի և Արևմուտքի ռազմաքաղաքական դիմակայություն խմբագրել

2006 թվականի մայիսի 4-ին ԱՄՆ փոխնախագահ Ռիչարդ Չեյնին, գտնվելով Վիլնյուսում, ելույթ ունեցավ, որը շատերը հիմա անվանում են «Վիլնյուսի»՝ Չերչիլի «Ֆուլտոնական» ելույթի օրինակով։ Չեյնին հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ին ձեռնտու չէ «Ռուսաստանի կողմից իր հանքային ռեսուրսների օգտագործումը որպես ճնշման արտաքին քաղաքական զենք, Ռուսաստանում մարդու իրավունքների խախտում և Ռուսաստանի ապակառուցողական գործողությունները միջազգային ասպարեզում»։ Այդ ժամանակահատվածում Իրանի, Սիրիայի, ԿԺԴՀ-ի և ԱՄՆ-ի մոտ «տագնապ առաջացնող» այլ պետությունների հետ ռազմական համագործակցությունը դադարեցնելուց Ռուսաստանի հրաժարումը սկսել է հանգեցնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում ռուս-ամերիկյան կանոնավոր հակամարտությունների։

2000-ական թվականների երկրորդ կեսից Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն իր հրապարակային ելույթներում, այդ թվում՝ Մյունխենում կայացած միջազգային համաժողովում (2007 թվականի փետրվար), դժգոհություն է հայտնել ամերիկյան արտաքին քաղաքականության ռազմական ասպեկտներից և մտավախություններ է հայտնել «ոչնչով զսպվող, հիպերտրոֆիկ ուժի կիրառման» և ԱՄՆ-ին այլ պետություններին աշխարհակարգի իր տեսլականն պարտադրելու կապակցությամբ։ Անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ Մյունխենի խորհրդաժողովում Պուտինը ձևակերպել է Արևելյան Եվրոպայում ամերիկյան հակահրթիռային պաշտպանության համակարգի տարրերի և զինծառայողների տեղակայման, ինչպես նաև տիեզերքի ռազմականացման վերաբերյալ առարկությունները։ Ռուսաստանի առաջնորդը հայտարարել Է, որ ԱՄՆ-ը փորձում է բոլոր համաշխարհային խնդիրները լուծել ռազմական ճանապարհով, և ՆԱՏՕ-ին և Եվրամիությանը մեղադրել Է ՄԱԿ-ին փոխարինելու ձգտման մեջ[28]։

ԱՄՆ-ի ղեկավարության խոսքով՝ Արևելյան Եվրոպայում ամերիկյան ՀՀՊ համակարգի տարրերի տեղակայումն ուղղված է հյուսիսկորեական և իրանական հրթիռներից Եվրոպայի պաշտպանությանը։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը կտրականապես մերժում է նման բացատրությունը։ Արդեն այն ժամանակ Ռուսաստանում հայտարարել էին, որ եթե ԱՄՆ-ի ՀՀՊ տարրերը Այնուամենայնիվ տեղակայվեն, Ռուսաստանը կարող է չեղյալ հայտարարել միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների ոչնչացման մասին պայմանագիրը[29]։ Չնայած ռուսական ղեկավարության բողոքներին՝ Ռուսաստանի սահմաններից ոչ հեռու ՀՀՊ տեղակայման ամերիկյան ծրագրերը հաջորդած տարիներին կասեցնել չհաջողվեց։ Պայմանավորված այն հանգամանքով, որ Արևելյան Եվրոպայում ամերիկյան ՀՀՊ համակարգի տեղակայումը սպառնում է զրոյացնել ռուսական հրթիռամիջուկային ներուժը[30], Ռուսաստանը պատասխան միջոցներ է ձեռնարկել՝ 2012 թվականի փետրվարին Կալինինգրադի մարզում սկսելով «Իսկանդեր» 9Կ720 հրթիռային համալիրների տեղակայման նախապատրաստական աշխատանքները, որոնք հագեցած են գործողության փոքր շառավղով բալիստիկ հրթիռներով (մինչև 500 կմ)[31][32]։

2007 թվականի հուլիսի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր ստորագրեց «Եվրոպայում սովորական սպառազինությունների մասին պայմանագրի և դրա հետ կապված միջազգային պայմանագրերի գործողությունը Ռուսաստանի Դաշնության կողմից դադարեցնելու մասին»։ Դիտորդները կարծում են, որ այդ որոշումը ռուսական ղեկավարության առաջին քայլն է եվրոպական մայրցամաքում ռազմաքաղաքական իրադրության արմատական փոփոխության ուղղությամբ, որը ձևավորվել է 1990-ական թվականների սկզբից ի վեր Ռուսաստանի օգտին չէ։

Ուղեկցող փաստաթղթում նշվում էր, որ այդ որոշումը պայմանավորված է «Ռուսաստանի Դաշնության անվտանգության վրա ազդող բացառիկ հանգամանքներով»։ Այդպիսիներին, մասնավորապես, դասվել են․

  1. ՆԱՏՕ-ին միացած ԵՍԶՈՒՊ-ի մասնակից արևելաեվրոպական պետությունների կողմից դաշինքի ընդլայնման արդյունքում ԵՍԶՈՒՊ-ի «խմբային» սահմանափակումների գերազանցումը
  2. ՆԱՏՕ-ի երկրների կողմից ԵՍԶՈՒՊ-ի ադապտացման մասին համաձայնագրի արագացված վավերացման մասին 1999 թվականին ընդունված քաղաքական պարտավորության չկատարումը
  3. ՆԱՏՕ-ին անդամակցած Լատվիայի, Լիտվայի և Էստոնիայի հրաժարումը ԵՍԶՈՒՊ-ին մասնակցելուց և, արդյունքում, ՌԴ հյուսիս-արևմտյան սահմանին սովորական սպառազինությունների, այդ թվում նաև այլ երկրների սպառազինությունների տեղակայման սահմանափակումներից «ազատ» տարածքի հայտնվելը
  4. ԱՄՆ-ի ռազմակայանների ծրագրվող տեղակայումը Բուլղարիայի և Ռումինիայի տարածքներում[33]։

2007 թվականի դեկտեմբերին ուժի մեջ է մտել ԵՍԶՈՒՊ-ի կատարման միակողմանի ռուսական մորատորիումը։

2008 թվականի սկզբին Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի միջև հարաբերությունների բարդացումը առաջացրել է ՆԱՏՕ-ին անդամակցության նախապատրաստման գործողությունների պլանին Ուկրաինայի և Վրաստանի դիմումների դաշինքի ղեկավարության քննարկումը)[34]։ ԱՄՆ-ն զգալի ջանքեր է գործադրել ՆԱՏՕ-ի իր դաշնակիցներին համոզելու համար, որ Վրաստանը և Ուկրաինան պետք է միանան ՆԱՏՕ-ին Բուխարեստի գագաթնաժողովում 2008 թվականի ապրիլին[35]։ Չնայած այն բանին, որ Վրաստանն ու Ուկրաինան չեն ստացել պաշտոնական հրավեր՝ մասնակցելու ԱԳ նախարարների խորհրդի նիստին, նրանց հասկացրել են, որ դեպի ՆԱՏՕ իրենց ճանապարհը մաքրված է և անհրաժեշտ է միայն մի փոքր սպասել։ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների պետությունների և կառավարությունների ղեկավարները Բուխարեստում հայտարարել են, որ Վրաստանն ու Ուկրաինան կդառնան ՆԱՏՕ-ի անդամներ[36], երբ կհամապատասխանեն այդ կազմակերպության անդամակցության պահանջներին[37]։ Այդ որոշումը հաստատվել է իշխանությունների կողմից հետագա հանդիպումների ժամանակ։

Ռուսաստանը, սակայն, շարունակում է ՆԱՏՕ-ի առաջխաղացումը դեպի արևելք դիտարկել որպես սպառնալիք Եվրոպայում իր ռազմավարական շահերին։ ՆԱՏՕ-ի ապրիլյան գագաթնաժողովի (2008) արդյունքներով ՌԴ գլխավոր շտաբի ղեկավար գեներալ Յուրի Բալուևսկին հայտարարել է, որ եթե Վրաստանն ու Ուկրաինան միանան ՆԱՏՕ-ին, Ռուսաստանը ստիպված կլինի «ռազմական և այլ միջոցներ» ձեռնարկել պետական սահմանների մոտ իր շահերն ապահովելու համար[38]։ Վլադիմիր Պուտինն իր կողմից հայտարարել Է Աբխազիային և Հարավային Օսիային «առարկայորեն աջակցելու» մտադրության մասին, որոնց ղեկավարները ուղերձներ են հղել իրեն՝ մտահոգություն հայտնելով ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում ընդունված որոշման կապակցությամբ[39]։

2008 թվականի օգոստոսին Ռուսաստանի և Արևմուտքի դիմակայության նոր շրջադարձը տվեց վրացական զորքերի ներխուժումը Հարավային Օսիա[40]։ Ռուսաստանի ղեկավարության որոշմամբ նրա զորքերը չճանաչված հանրապետության տարածքը մաքրել են վրացական բանակից և մի քանի օրվա ընթացքում շարունակել են ռազմական օբյեկտների ռմբակոծությունները Վրաստանի ողջ տարածքում, որից հետո Ռուսաստանը պաշտոնապես ճանաչել է Հարավային Օսիան և Աբխազիան անկախ պետություններ[41]։

Սիրիական ճգնաժամ խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուսաստանի դերը Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմում

2011 թվականի գարնանը Սիրիայում քաղաքացիական դիմակայության հենց սկզբից Ռուսաստանը դիվանագիտական աջակցություն էր ցուցաբերում Բաշար Ասադին՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում արգելափակելով (ՉԺՀ-ի հետ համատեղ) Արևմտյան և արաբական երկրների հակասիրիական բանաձևերի նախագծերը, որոնք ենթադրում էին պատժամիջոցների կիրառում կամ նույնիսկ ռազմական միջամտություն Բաշար Ասադի կառավարության դեմ։ Ռուսաստանը պաշտպանել Է Սիրիայի կառավարությանը զենքի, ռազմական տեխնիկայի և զինամթերքի մատակարարումներով, ինչպես նաև մասնագետների ուսուցման կազմակերպմամբ և ռազմական խորհրդականների տրամադրմամբ[42]։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը հստակ դիրքորոշում ուներ Սիրիայի հարցում՝ չնայած ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի հետ կտրուկ տարաձայնություններին։ Հրաժարվելով օգտագործել իր ազդեցությունը նախագահ Ասադի վրա ճնշում գործադրելու համար և կոչ անելով երկու հակամարտող կողմերին համատեղ հասնել ազգային հաշտեցման, ռուսական ղեկավարությունը համոզված էր, որ ելնում է հավասարակշիռ դիրքորոշումից[43]։

Սիրիայի հարցում Ռուսաստանի դիրքորոշումը որոշվում է աշխարհակարգի վերաբերյալ նրա պատկերացումներով, որոնց համաձայն ուժի կիրառումը պետք է իրականացվի ՄԱԿ-ի վերահսկողության ներքո, իսկ ռեժիմների փոփոխությունը դրսից միջամտության հաշվին անթույլատրելի է։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը վախենում էր Սիրիայում հակամարտության արմատականացումից և այլ երկրներ դրա տարածումից[43]։ 2013 թվականի սեպտեմբերի 11-ին The New York Times թերթում հրապարակվել Է Պուտինի «Ռուսաստանը զգուշության կոչ է անում» հոդվածը, որը գրված է ամերիկացի ժողովրդին ուղղված բաց նամակի տեսքով և պարունակում է ռուսական քաղաքական գծի պարզաբանում սիրիական հակամարտության վերաբերյալ։ Իր հոդվածում Ռուսաստանի նախագահը նախազգուշացրել Է ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի «ամերիկյան ազգի բացառիկության մասին» թեզի վտանգի մասին[44]։ Հոդվածն առաջացրել է համաշխարհային հանրության ոչ միակարծիք արձագանքը[45]։

2013 թվականի սեպտեմբերին ռուսական դիվանագիտության հաջողությունը սիրիական քիմիական զենքի հարցում միջնորդությունն էր։ Վլադիմիր Պուտինը կարողացել է կանխել Սիրիային ամերիկյան հարվածների սպառնալիքը սիրիական քիմիական զինանոցի ոչնչացման իր առաջարկությամբ[46]։

Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ

2012 թվականի վերջին և 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանի ղեկավարությունն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինային միանալ ԵՏՄ Մաքսային միությանը՝ պատճառաբանելով դա տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ Ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ԵՄ ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժեց Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման մասին, և գործը հանգեցրին ՄՄ-ին Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»[47]։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանն ինտեգրումն է[48]։ 2013 թվականի հոկտեմբերին, սակայն, Պուտինը հասկացրել էր, որ Եվրամիության հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարողանա Մաքսային միության շրջանակներում օգտվել արտոնություններից։ Վիկտոր Յանուկովիչը, ըստ որոշ տվյալների, այդ շրջանում ԵՄ-ի առաջնորդներին բողոքել է Մոսկվայի կոշտ ճնշումներից, Ռուսաստանի հետ ապրանքաշրջանառության աղետալի անկումից և Ուկրաինան սնանկացնելու ռուսական ղեկավարության սպառնալիքից[49]։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակն իսկապես չափազանց անկայուն էր։ Ինչ վերաբերում է 2013 թվականի նոյեմբերի վերջին երկրի ոսկու պաշարները նվազել են ավելի քիչ, քան 19 մ միլիարդ դոլար[50]։ Ուկրաինային խոստացված ԱՄՀ-ի վարկի պայմանների վերանայումը չի կայացել[51]։ Այս իրավիճակում Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով, ինչպես նաև խոստացել է գազի գնի նվազում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատից, մասնակցելու «չափազանց շահավետ նախագծերին»։ Այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» Յանուկովիչին համոզել են հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը[52]։ Այս որոշումը հանգեցրել է զանգվածային բողոքի ակցիայի Կիևի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում։

Ռուսաստանի ղեկավարության դիրքորոշումը իրադարձությունների սկզբում այն էր, որ ուկրաինական կառավարության որոշումը բացարձակ լեգիտիմ էր, Կիևի իրադարձությունները Ուկրաինայի ներքին գործն են, և դրսից միջամտությունն անթույլատրելի է[53][54]։ Ի տարբերություն Արևմուտքի երկրների, ռուս ներկայացուցիչների բոլոր հրապարակային շփումները սահմանափակվում էին Ուկրաինայի պաշտոնական իշխանությունների կողմից՝ նրա քաղաքացիական հասարակության պահանջների լիակատար անտեսմամբ։ Ռուսաստանի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշումը, որն ընդգծված տարանջատվել է Ուկրաինայի ներքաղաքական խնդիրներից, համապատասխանել է ռուսական ԶԼՄ-ներում ծավալված տեղեկատվական արշավին[55]։

Դեկտեմբերի 17-ին Մոսկվայում Յանուկովիչի հետ բանակցություններից հետո Պուտինը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի կառավարությունը որոշել է աջակցել Ուկրաինայի տնտեսությանը և ուկրաինական արժեթղթերում 15 միլիարդ դոլար ծավալով պահուստների մի մասը տեղակայել Ազգային բարեկեցության հիմնադրամից[56]։ Այդ օգնության ծրագրի շրջանակներում Իռլանդական բորսայում թողարկվել են եվրոբոնդեր՝ տարեկան 5% արժեկտրոնով 3 միլիարդ դոլար գումարի չափով[57]։ Բացի այդ, ստորագրվել է գազային պայմանագիր, որով Ռուսաստանը պարտավորվել է գազ մատակարարել Ուկրաինային 268,5 դոլար գնով։ 1000 խմ-ի համար (2013 թվականի երեք եռամսյակում Կիևի համար միջին գինը կազմում էր 404 դոլար հազար խորանարդ մետրի համար)[58]։

2014-2019 խմբագրել

Ուկրաինական ճգնաժամ խմբագրել

2014 թվականի հունվարի երկրորդ կեսին Կիևի կենտրոնում սրված ուժային դիմակայության, մայրաքաղաքում և մարզային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանության մարմինների գրավման, իշխանության զուգահեռ մարմինների ստեղծման, ուժային ոչ ֆորմալ կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան հայտնվել է արտակարգ դրության, տարածքային ամբողջականության և տնտեսական կոլապսի կորստի եզրին։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների միջև բանակցությունները, որոնք տևել են մի քանի օր, հանգեցրել են իշխանությունների կողմից զիջումների, այդ թվում՝ Նիկոլայ Ազարովի կառավարության հրաժարականի։ Փետրվարի 12-ին նախագահ Յանուկովիչը համաձայնել է գնալ կոալիցիոն կառավարության ձևավորմանը, ավելի ուշ համաներման շրջանակներում ազատ են արձակվել բողոքի ցույցերի բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները։ Փետրվարի 18-ին իրավիճակի կտրուկ սրում է տեղի ունեցել, որը հաջորդած օրերի ընթացքում զանգվածային արյունահեղություն է սկսվել Կիևի կենտրոնում։ Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման։

Փետրվարի 21-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան իշխանությունից հեռացրեց նախագահ Յանուկովիչին։ Ռուսաստանը կասկած է հայտնել այդ որոշման լեգիտիմության հարցում[59][60][61]։

Սիրիական ճգնաժամ խմբագրել

2014 թվականին Սիրիայի տարածքի մի մասը գրավվել Է «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորման կողմից, որը խալիֆայություն է հռչակել Իրաքի և Սիրիայի տարածքում[62]։ 2015 թվականի աշնանը Սիրիայում իրավիճակը աղետալի դարձավ՝ սպառնալով սիրիական կառավարական բանակի պարտությամբ և Դամասկոսի գրավմամբ, ինչը կհանգեցներ սիրիական պետականության կործանմանը։ Ահաբեկչական խմբավորումները և զինված ընդդիմության կազմավորումները ռազմավարական առավելություն ունեին և վերահսկում էին ամբողջ Նահանգներն ու նավթային հանքավայրերի մեծ մասը։ Կառավարական ուժերը փաստացի սեղմված են եղել Սիրիայի արևմտյան սահմանին[63]։

2015 թվականի սեպտեմբերի 30-ին Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադի խնդրանքով Ռուսաստանը ռազմական գործողություն սկսեց Սիրիայում «Իսլամական պետություն» և «Ջեբհաթ ան Նուսրա» խմբավորումների դեմ[64]։ Միևնույն ժամանակ Ռուսաստանը հրաժարվել է միանալ ԱՄՆ հովանու ներքո գործող միջազգային կոալիցիային՝ պատճառաբանելով, որ այդ կոալիցիան Սիրիայում գործում է առանց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մանդատի և չունենալով Սիրիայի օրինական կառավարության համաձայնությունը[65]։

Ռուսաստանի անդամակցությունը հակամարտությանը թույլ տվեց արմատական կերպով փոխել ռազմական գործողությունների ուղղվածությունն ու բնույթը։ 2017 թվականի հունվարին Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի նախաձեռնությամբ Աստանայում (Ղազախստան) սկսվեցին միջսիրիական խաղաղ բանակցությունները, որոնց մասնակիցները հակամարտության ընթացքում առաջին անգամ դարձան սիրիական կառավարության և զինված ընդդիմության ներկայացուցիչները[66]։ 2018 թվականի սկզբին պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանի (Սիրիա, Իրան և տեղի տարբեր աշխարհազորայիններ) ղեկավարած ուժերի կոալիցիան, ընդհանուր առմամբ, արդեն մոտ է իր գլխավոր ռազմա-ռազմավարական խնդիրների կատարմանը։ Այս ռազմական հաջողությունը հանգեցրեց քաղաքական առավելությունների ձեռքբերմանը և ռուսական պայմաններով քաղաքական համաձայնության հաստատմանը։ Բացի այդ, Թուրքիան և Սաուդյան Արաբիան համոզվել են, որ իրենց կողմից հովանավորվող խմբավորումներին չեն մասնակցի պատերազմին, իսկ ԱՄՆ-ն ստիպված է եղել հրաժարվել նախագահ Բաշար Ասադի իշխանությունը փոխելու մտադրությունից[67]։

2017 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Հմեյմիմ ավիաբազայում Պուտինը հայտարարել Է Սիրիայում գործողությունն ավարտելու, երկրից ռուսական զորքերի խմբավորման հիմնական մասի դուրսբերման մասին, որը ձեռք է բերվել գլխավոր արդյունքում՝ Սիրիայի՝ որպես ինքնիշխան, անկախ պետության պահպանման, ՄԱԿ-ի հովանու ներքո քաղաքական կարգավորման համար պայմանների ստեղծման մասին[68]։ Սիրիայի տարածքում շարունակում է գործել հակամարտող կողմերի հաշտեցման ռուսական կենտրոնը, Սիրիայում սկսվել է խաղաղ կյանքի վերականգնման և փախստականների վերադարձի ծրագրի իրականացումը։ Միջազգային պայմանագրերին համապատասխան Սիրիայում մշտական հիմունքներով մնացել են բազավորման երկու ռուսական կետեր՝ Հմեյմիմ ավիաբազան և Տարտուսում Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի նյութատեխնիկական ապահովման կետը[69]։ Բացի այդ, Ռուսաստանը քայլեր է ձեռնարկել Միջերկրական ծովում բարձր ճշգրտության զենքով ռազմանավերի և սուզանավերի մշտական ներկայությունն ապահովելու ուղղությամբ։

Ամփոփելով 2017 թվականի նոյեմբերին «Սիրիայում վերջին երկու տարվա աշխատանքի» արդյունքները՝ նախագահ Վ.Պուտինն ամենանշանակալի արդյունքը համարեց Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի ջանքերով ապաԷսկալացման գոտիների ստեղծումը։ Դրանց ստեղծման մասին պայմանավորվածությունները մշակվել են Աստանայում այդ երեք պետությունների նախաձեռնած բանակցային գործընթացի շրջանակներում։ Ինչպես ցույց է տվել իրադարձությունների հետագա զարգացումը, 2017 թվականի վերջին սիրիական կարգավորման նոր փուլին արագացված անցումը դարձել Է Մերձավոր Արևելքում ռուսական դիվանագիտության հիմնական խնդիրը։ Այս փուլը ենթադրում է մարտական գործողությունների ակտիվ փուլի ավարտ և միջսիրիական երկխոսության սկիզբ՝ դրանում ազգային և կրոնական խմբերի առավել լայն ներգրավմամբ[70]։

2017 թվականի սեպտեմբերի 29-ին, ամփոփելով Սիրիայում ռուսական գործողության երկու տարին, «Վեդոմոստի» թերթն իր մեկնաբանության մեջ նշել է, որ սիրիական արշավը Ռուսաստանի ղեկավարությանը օգնել է լուծել «արտաքին և ներքին քաղաքականության մի շարք մարտավարական հարցեր» Արևմուտքին փոխգործակցություն պարտադրել և ընդլայնել երկխոսությունը, որն էապես կրճատվեց Ղրիմի միանալուց և Դոնբասում ռազմական հակամարտության սկսվելուց հետո, Իրանի հետ համատեղ փրկել Բաշար Ասադի ռեժիմը կործանումից, համոզել ռուս ժողովրդին վերադառնալ մեծ տերության կարգավիճակին, որը միայնակ դիմակայում է իսլամիստներին և Արևմուտքին, և բարձրացնել բանակի և նավատորմի մարտունակությունը՝ ուսուցանելով նրանց իրական մարտական միջավայրում։ Ընդ որում, սակայն, Ռուսաստանը չկարողացավ վերադառնալ Արևմուտքի հետ լիարժեք համագործակցությանը և լուծել ներսիրիական հակամարտության մասնակիցների միջև հակասությունները։ Փորձագետների կարծիքով, սակայն, սիրիական հակամարտությանը Ռուսաստանի մասնակցության ռազմավարական նպատակը ձեռք չի բերվել. Ռուսաստանը պատժամիջոցների մեղմացում կամ Ուկրաինայի վերաբերյալ Արևմուտքի դիրքորոշման փոփոխություն չի ստացել։ Քաղաքացիական պատերազմի նոր սրման և պատերազմի մեջ ներգրավված արտաքին կողմերի միջև հակամարտության առաջացման հավանականությունը բարձր է եղել[71]։

Սիրիայում հակամարտության ռազմական փուլի ավարտը և քաղաքական կարգավորման փուլ անցնելը հանգեցրել են սիրիական հակամարտության հիմնական գործող անձանց հետ Ռուսաստանի դիվանագիտական շփումների ինտենսիվացմանը։ 2017 թվականի երկրորդ կեսին Վլադիմիր Պուտինն այցելել է Թուրքիա և Իրան, Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալման բեն Աբդել Ազիզը եղել է Մոսկվայում, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նոյեմբերին երկու անգամ այցելել է Սոչի, որտեղ նոյեմբերի 22-ին տեղի է ունեցել Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի նախագահների եռակողմ գագաթնաժողովը Սիրիայի հարցով։ Նոյեմբերի 11-ին Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նախագահները Սիրիայի վերաբերյալ համատեղ հայտարարություն են տարածել, իսկ նոյեմբերի 8-ին հուշագիր է ստորագրվել Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Հորդանանի միջև[72]։ Նոյեմբերի 20-ին Պուտինն իր Սոչիում ընդունել է նախագահ Ասադին, որից հետո նոյեմբերի 21-ին կայացել են նրա հեռախոսազրույցները Եգիպտոսի նախագահ Աբդելֆաթահ Սիսիի, Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի և Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալման բեն Աբդել Ազիզի հետ[73]։

 
Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին, Ռուսաստանի նախագահ Վ. Պուտինը, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը սիրիական ճգնաժամի կարգավորման բանակցություններից առաջ: Ռուսաստան, Սոչի, 2017 թվականի նոյեմբերի 22

Հայտարարելով իր ռազմական գործողության ավարտի մասին՝ Ռուսաստանն առաջարկել է Սոչիում անցկացնել Սիրիայի ժողովուրդների կոնգրեսը։ Նոյեմբերի 22-ին Սոչիում Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի նախագահների հանդիպման ժամանակ քննարկվել է ազգային երկխոսության միջսիրիական Կոնգրեսի ձևավորման հարցը[74]։

2018 թվականի հունվարի 29-30-ը Սոչիում տեղի է ունեցել սիրիական ազգային երկխոսության կոնգրեսը, որին մասնակցել են Սիրիայի տարբեր քաղաքական ուժերի շուրջ 1,4 հազար ներկայացուցիչներ, որոնք բնակվում են ինչպես Սիրիայում, այնպես էլ արտասահմանում, արհմիությունների անդամներ, ցեղախմբերի ավագներ, կրոնական գործիչներ, ակտիվիստներ և իրավապաշտպաններ և ուսանողական միությունների ներկայացուցիչներ, ինչպես ընդդիմադիր, այնպես էլ ներկա սիրիական վարչակարգին և երկրի նախագահ Բաշար Ասադին հավատարիմ, միջազգային դիտորդներ և ներկայացուցիչներ[75][75][76]։

Ֆորումին որոշում է կայացվել Սիրիայի պաշտոնական իշխանությունների, ընդդիմության և անկախ քաղաքական գործիչների ներկայացուցիչներից լիազոր մարմին ձևավորելու մասին՝ Ժնևում ՄԱԿ-ի հովանու ներքո Սիրիայի նոր Սահմանադրության նախապատրաստման համար[77][78][79]։

2018 թվականի դեկտեմբերի 18-ին «Աստանայի եռյակը» (Ռուսաստան, Թուրքիա և Իրան) ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչներին է փոխանցել նոր սահմանադրության մշակման հանձնաժողովի թեկնածությունների ցուցակը, սակայն ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հատուկ դեսպանորդ Ստաֆան դե Միստուրան հայտարարել է, որ լրացուցիչ կոնսուլտացիաներ են սպասվում «ներառական, վստահություն առաջացնող և հավասարակշռված սահմանադրական կոմիտեի» ստեղծման ճանապարհին[80]։

Ռուսաստան-ԱՄՆ խմբագրել

 
ԱՄՆ-ում Ռուսաստանի դեսպանատուն (Վաշինգտոն):
Հիմնական հոդված՝ Ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ

1930 թվականին ԱՄՆ-ն ճանաչել է ԽՍՀՄ-ը։ 1930-ական թվականներին երկրների միջև հարաբերությունները պրագմատիկ էին, ԱՄՆ-ն զգալի ներդրում է ունեցել ԽՍՀՄ ինդուստրացման գործում։ 1941 թվականի վերջում ԽՍՀՄ-ը և ԱՄՆ-ը դարձան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հակահիտլերյան կոալիցիայի դաշնակիցներ։ Պատերազմի ավարտից գրեթե անմիջապես հետո ԱՄՆ-ն և ԽՍՀՄ-ը, որպես երկու գերտերություն, դաժան ռազմավարական մրցակցության մեջ մտան աշխարհում ազդեցության համար (այսպես կոչված «սառը պատերազմ»), որը որոշեց համաշխարհային գործընթացների զարգացումը մինչև 1980-ականների վերջը։

1980-ական թվականների վերջից ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի, իսկ 1991 թվականից՝ Ռուսաստանի միջև հաստատվել են գործընկերային և բարեկամական հարաբերություններ, որոնք նկատելիորեն վատացել են 1999 թվականի գարնանից Հարավսլավիայի դեմ ՆԱՏՕ-ի ռազմական արշավի հետևանքով[81]։ Երկրների միջև լարվածության նոր փուլը պայմանավորված է եղել Ուկրաինայի իրադարձություններով և 2014 թվականին Ղրիմի միացմամբ Ռուսաստանի Դաշնությանը։

Ռուսաստան-Մեծ Բրիտանիա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-բրիտանական հարաբերություններ

Մեծ Բրիտանիան դարձել է առաջին ազդեցիկ եվրոպական երկիրը, որի հետ հարաբերությունները Վլադիմիր Պուտինի առաջին նախագահական ժամկետի սկզբում ճանապարհ են անցել «գրեթե բարեկամությունից» մինչև 2006-2007 թվականներին բացահայտ դիմակայություն, հատկապես այն բանից հետո, երբ Մեծ Բրիտանիան հրաժարվեց Ռուսաստանին հանձնել մի քանի անձանց, որոնք հետախուզման մեջ են հայտնվել Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազության կողմից, ինչը հանգեցրեց հետխորհրդային պատմության մեջ առաջին բաց դիվանագիտական դիմակայությանը համաշխարհային մասշտաբի տերության հետ։

Այն բանից հետո, երբ 2014 թվականին Մեծ Բրիտանիան, Եվրամիության մյուս երկրների հետ մեկտեղ, պաշտպանել Է Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանումը Ուկրաինայի իրադարձությունների պատճառով, ռուս-բրիտանական երկկողմ քաղաքական երկխոսության ուղղությունների մեծ մասը սառեցվել է։

Ռուսաստան-Գերմանիա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-գերմանական հարաբերություններ

Հետպատերազմյան Գերմանիայի անցումը սոցիալիստական ճամբարի երկրների հետ առճակատումից համագործակցության սկսվեց 1960-ականների վերջին՝ ԳՖՀ-ում իշխանության գալով սոցիալ-դեմոկրատների կողմից՝ Վիլլի Բրանդտի գլխավորությամբ։ 1970 թվականին ստորագրվեց ԽՍՀՄ-ի և ԳԴՀ-ի միջև կնքված Մոսկովյան պայմանագիրը, որը արձանագրեց սահմանների անխախտելիությունը և տարածքային պահանջներից հրաժարումը։ 1970-ական թվականների սկզբից Գերմանիան ամուր զբաղեցրել է ԽՍՀՄ գլխավոր առևտրային գործընկերոջ տեղը։ 1990 թվականի սեպտեմբերի 12-ին Մոսկվայում ստորագրվեց Գերմանիայի նկատմամբ վերջնական կարգավորման մասին պայմանագիրը։ 1990 թվականի հոկտեմբերի 3-ին ԳԴՀ-ն մտավ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության կազմի մեջ։ 1994 թվականի սեպտեմբերին բոլոր խորհրդային (ռուսական) զորքերը լքեցին Գերմանիայի տարածքը։

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Ռուսաստանը պահպանել է Գերմանիայի հետ կառուցողական բարիդրացիական հարաբերությունները։ 2014 թվականին այդ հարաբերությունները զգալիորեն վատացել են Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի միանալու և Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության պատճառով։ Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը բազմիցս Ռուսաստանին մեղադրել Է Ուկրաինայի ներքին գործերին միջամտելու և ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին աջակցելու մեջ[82]։

Ռուսաստան-Իտալիա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-իտալական հարաբերություններ

Իտալիան Եվրոպայում Ռուսաստանի ամենամոտ արտաքին քաղաքական գործընկերներից է։ Պաշտոնական Հռոմն առաջիններից մեկն է ճանաչել նոր Ռուսաստանը որպես ԽՍՀՄ իրավահաջորդ։ Փուլային իրադարձություն էր ՌԴ նախագահ Բորիս Ելցինի այցը Հռոմ 1991 թվականի դեկտեմբերի 19-20-ը, որի արդյունքում ընդունվեց համատեղ հայտարարություն երկկողմ հարաբերությունների հիմքերի մասին։ 1994 թվականի հոկտեմբերի 14-ին ստորագրվել է բարեկամության և համագործակցության մասին պայմանագիր։ 1994 թվականին վարչապետ Սիլվիո Բեռլուսկոնի Ելցինի նախաձեռնությամբ աշխարհի յոթ առաջատար պետությունների գագաթնաժողովին հրավիրվել էր Նեապոլ, ինչը սկիզբ դրեց Ռուսաստանի ինտեգրմանը «մեծ յոթնյակին» և այն «ութնյակի» վերածելուն, որից Ռուսաստանը դուրս մնաց 2014 թվականին[83]։

Իտալական արտաքին քաղաքականության ժամանակակից փուլը բնութագրվում է Ռուսաստանի հետ կառուցողական հարաբերություններով՝ ՆԱՏՕ-ի և Եվրամիության նկատմամբ Իտալիայի պարտավորությունների պահպանման դեպքում։ Նշանակալի իրադարձություն էր 2004 թվականի հունիսին ՌԴ և Իտալիայի Հանրապետության քաղաքացիներին վիզաների տրամադրման դյուրացման մասին միջկառավարական համաձայնագրի ստորագրումը, որը հեշտացրեց փոխադարձ շփումները երիտասարդների, գիտության, մշակույթի գործիչների, գործարարների, պետական ծառայողների համար[84]։

1969 թվականին ստորագրվել է Ապենիններին բնական գազի մատակարարման առաջին խորհրդա-իտալական պայմանագիրը, 2006 թվականին ENI-ի և Գազպրոմի միջև Իտալիայի գազի մատակարարման ռազմավարական համաձայնագիրը երկարացվել է մինչև 2035 թվականը։ 2016 թվականին Իտալիան Եվրոպայում նշանակությամբ երրորդ և աշխարհում չորրորդ տնտեսական գործընկերն էր Ռուսաստանի համար[85]։

Մերձբալթյան երկրներ խմբագրել

Ռուսաստանի և Մերձբալթյան երկրների միջև հարաբերությունների ամենասուր խնդիրը Բալթյան երկրների պահանջն է ճանաչել այն, ինչ նրանք անվանում են 1940-1991-ում մերձբալթյան պետությունների Խորհրդային Միության օկուպացիա։

1939 թվականի սեպտեմբերի 28-ին և հոկտեմբերի 10-ին այն բանից հետո, երբ Գերմանիան հարձակվեց Լեհաստանի վրա, իսկ ԽՍՀՄ-ն իր զորքերը մտցրեց Լեհաստանի տարածք և փաստացի մասնակցեց դրա բաժնին, ԽՍՀՄ-ն առաջարկեց Մերձբալթյան պետություններին կնքել փոխօգնության պայմանագրեր, այդ թվում՝ ռազմական օգնություն ցուցաբերելու, ռազմակայանների ստեղծման և դրանցում խորհրդային զորքերի տեղակայման մասին (25 հազարական մարդ Լատվիայում և Էստոնիայում և 20 հազարը՝ Լիտվայում)։ Ըստ մերձբալթյան երկրների հայտարարությունների, այդ պայմանագրերը նրանց պարտադրված էին խորհրդային ղեկավարության կողմից, իսկ հետագայում նրանց միացումը ԽՍՀՄ-ին պետք է դիտարկել որպես օկուպացիա։ Այսպիսով, Գերմանիայի և Խորհրդային Միության միջև չհարձակվելու մասին պայմանագիրը, որը ստորագրվել է 1939 թվականի օգոստոսի 23-ին՝ որպես Մյունխենյան դավադրության և Գերմանիայի հարձակման դեպքում ԽՍՀՄ-ի հետ փոխադարձ պաշտպանության մասին պակտի ստորագրումից Մեծ Բրիտանիայի հրաժարվելու արդյունք, փաստորեն կանխորոշեց մերձբալթյան պետությունների ճակատագիրը։

Փոխօգնության մասին պայմանագրի կնքման հետ մեկտեղ ԽՍՀՄ-ը Լիտվային է փոխանցել Վիլնյուսը և Վիլենի երկրամասը, որոնք Լեհաստանն անջատվել են ԽՍՀՄ-ին բաժանելուց հետո։ Ավելի քիչ, քան մեկ տարի անց ձևակերպվեց բոլոր երեք երկրների անդամակցությունը ԽՍՀՄ-ին որպես միութենական սոցիալիստական հանրապետություններ՝ խորհրդային զորքերի Մերձբալթիկա մտնելուց հետո 1940 թվականի հունիսին բոլոր երեք երկրներում ստեղծվեցին պրոսովետական կառավարություններ և անցկացվեցին ընտրություններ, 1940 թվականի հուլիսի 21-ին Լատվիայի Սեյմը հայտարարեց, որ Լատվիան դառնում է Սոցիալիստական Հանրապետություն, нույն օրը խորհրդային իշխանության հաստատման մասին հռչակեցին Լիտվայի Սեյմը և Էստոնիայի խորհրդարանը։

Հայրենական մեծ պատերազմի նախօրեին Մերձբալթյան Հանրապետությունից արտաքսվել է մի քանի տասնյակ հազար մարդ[86]։

Մեծ Հայրենական պատերազմի ընթացքում Լատվիայում և Էստոնիայում ձևավորվեցին ՍՍ զորքերի դիվիզիաներ, ինչպես նաև ոստիկանական գումարտակներ, որոնք կռվում էին խորհրդային-գերմանական ճակատում և ակտիվ մասնակցություն էին ունենում խաղաղ բնակչության դեմ պատժիչ գործողություններին։

Լիտվայի, Լատվիայի և Էստոնիայի՝ Կարմիր բանակի պարապմունքներից հետո նրանց տարածքում ակտիվ հակախորհրդային պարտիզանական շարժում է ծավալվել, որը վերջնականապես ճնշվել է միայն 1950-ականների կեսերին։

1945 թվականի փետրվարին Յալթայի համաժողովում ամրագրվել են հետպատերազմյան սահմանները։ Դաշնակից երկրների ղեկավարությունն այդ պահին չցանկացավ գնալ Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունների սրման։ Հետագայում դա չխանգարեց արևմտյան պետություններին աջակցել Մերձբալթյան հանրապետություններին անկախություն տրամադրելու մասին հանրության բազմաթիվ պահանջներին։ Միևնույն ժամանակ, նման պահանջների պաշտոնական ներկայացումը կարող էր հանգեցնել հետպատերազմյան միջազգային համաձայնագրերի ողջ համակարգի փլուզմանը։ Խնդիրն իր լուծումը գտավ միայն Խորհրդային Միության ներսում կենտրոնախույս գործընթացների շնորհիվ։ Արդյունքում անկախություն ստանալով՝ Մերձբալթյան պետություններն այժմ կցանկանային խորհրդային ղեկավարության գործողությունների մեղքը բարդել Ռուսաստանի վրա՝ որպես ԽՍՀՄ իրավահաջորդի։ Ռուսաստանը կտրականապես դեմ է նման մոտեցմանը։

«Անեքսիայի» և «օկուպացիայի» խնդրի հետ կապված են Ռուսաստանի, Էստոնիայի և Լատվիայի միջև սահմանային պայմանագրերի կնքման, ինչպես նաև այդ երկրներում ռուսալեզու փոքրամասնությանը ճնշելու մասին հարցերը, այդ թվում՝ հպատակագրման ոլորտում առաջընթացի բացակայությունը (ռուսական տվյալներով՝ մինչ այժմ Լատվիայի 450-480 հազար բնակիչներ և Էստոնիայի 160 հազար բնակիչներ դասվում են քաղաքացիություն չունեցող անձանց շարքին), ռուսաց լեզվի օգտագործման սահմանափակումները, խորհրդային իրավապահ մարմինների նախկին աշխատակիցների հետապնդումները և միևնույն ժամանակ պրոգերմանի ջոկատների վետերաններին Միայն Լիտվան է ընդունել այսպես կոչված «զրոյական տարբերակը»՝ ավտոմատ կերպով իր քաղաքացիությունը տրամադրելով անկախության հռչակման պահին իր տարածքում բնակվող ԽՍՀՄ բոլոր քաղաքացիներին։

Ռուսաստանը դժգոհ է Մերձբալթյան երկրների պահանջներից՝ ներողություն խնդրել «խորհրդային օկուպացիայի» համար և փոխհատուցել դրա համար կրած վնասը։ Ռուսական իշխանությունները նաև նրանց մեղադրում են ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին Ռուսաստանի նկատմամբ ավելի կոշտ քաղաքականություն հրահրելու մեջ։

Օրակարգում ևս մեկ չկարգավորված հարց է՝ Ռուսաստանի կողմից մշակութային արժեքները վերադարձնելու Բալթյան երկրների պահանջը։

Մերձբալթյան երկրները կտրուկ դեմ են արտահայտվել Հյուսիս-Եվրոպական գազատարի (Հյուսիսային հոսք)՝ Ռուսաստանի և Գերմանիայի միջև Բալթիկ ծովի հատակով գազատարի նախատեսվող կառուցմանը, որի մասին համաձայնագիրը ստորագրվել էր 2005 թվականի սեպտեմբերի սկզբին։ այսպես, Լիտվայի վարչապետը հայտարարել է, որ սեգ-ի շինարարությունը բնապահպանական աղետ կդառնա Բալթիկ ծովի համար այն պատճառով, որ Բալթիկ ծովի հատակին գտնվում են նացիստական Գերմանիայի քիմիական զենքի թաղման վայրերը, իսկ Եվրախորհրդարանի պատգամավոր Լիտվայից։ Լանդսբերգիս - որ «գերմանացիների և ռուսների այս նոր դաշինքը նախատեսված էր Եվրոպայի քաղաքական քարտեզի փոփոխության համար»։ Համանման արձագանք են ցուցաբերել Լեհաստանն ու Լատվիան։ 2005 թվականի նոյեմբերի 25-26-ին Տալլինում տեղի ունեցավ Բալթյան վեհաժողովի նախագահության նստաշրջանը, որի օրակարգի գլխավոր կետը դարձավ սեգ-ի կառուցման նախագծի քննարկումը։ Լիտվայի, Լատվիայի, Էստոնիայի և Լեհաստանի խորհրդարանականները բանաձև են ընդունել, որը պահանջում է Ռուսաստանից և Գերմանիայից հաշվի առնել նրանց բնապահպանական և տնտեսական շահերը։ 2009 թվականի սեպտեմբերին Էստոնիայի կառավարությունը, փորձելով խափանել նախագիծը, որոշեց բացասական պատասխան տալ Nord Stream AG-ի միջնորդությանը՝ գազատարի ենթադրյալ կառուցման վայրում երկրաբանահետախուզական աշխատանքներ իրականացնելու վերաբերյալ։

Նմանատիպ դիրքորոշում էր զբաղեցնում նաև Հյուսիսային հոսք - 2 նախագիծը։

Ռուսաստան-հետխորհրդային պետություններ խմբագրել

2009 թվականի նոյեմբերի 28-ին Ռուսաստանի նախագահ Դ. Ա.Մեդվեդևը, Բելառուսի նախագահ Ա. Գ. Լուկաշենկոն և Ղազախստանի նախագահ Ն. Ա. Նազարբաևը Մինսկում ստորագրեցին պայմանագիր Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի տարածքում 2010 թվականի հունվարի 1-ից միասնական մաքսային տարածք ստեղծելու մասին։ 2010 թվականի հուլիսին սկսել է գործել Բելառուսի, Ղազախստանի և Ռուսաստանի Մաքսային միությունը[87]։ Ըստ որոշ գնահատականների՝ Մաքսային միության ստեղծումը թույլ կտա խթանել տնտեսական զարգացումը և կարող է լրացուցիչ 15 % տալ մասնակից երկրների ՀՆԱ-ին մինչև 2015 թվականը[88][89][90]։

Ադրբեջան խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններ

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2006 թվականի փետրվարին Բաքու էր այցելել պաշտոնյաների, գործարարների և մշակույթի գործիչների մեծաթիվ պատվիրակության ուղեկցությամբ։ Այդ այցն արդեն երրորդն էր Պուտինի համար, 2001 թվականին նա արդեն բանակցություններ էր վարում Հեյդար Ալիևի հետ։

Ադրբեջանի կրոնական դավանանքների ղեկավարների հետ հանդիպման ընթացքում Կովկասի մուսուլմանների վարչության ղեկավար շեյխ ուլ-իսլամ Ալլահշուքյուր Փաշազադեն Պուտինին է հանձնել «Շեյխ ուլ-իսլամ» շքանշանը, որը հիմնվել է 2005 թվականին և պետական գործիչներին է շնորհվում պետականության ոլորտում ունեցած ակնառու ծառայությունների համար։ Վլադիմիր Պուտինը դարձել է այդ շքանշանի երրորդ ասպետ, որը մինչ այդ հանձնվել էր միայն Հեյդար Ալիևին (հետմահու) և նրա որդի Իլհամ Ալիևին։

2005 թվականի արդյունքներով Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև ապրանքաշրջանառությունը 2004 թվականի համեմատությամբ աճել է 41 %-ով և կազմել 924 միլիոն դոլար։ 2006 թվականի վերջին այն կարող է հասնել 1,5 միլիարդ դոլարի (ճիշտ է, մեծ մասամբ ռուսական գազի գնի բարձրացման հաշվին)։

Ռուսաստանը մասնակցում է Ադրբեջանի նավթագազային նախագծերին, ունի իր բաժինը միջազգային կոնսորցիումներում։ «Լուկօյլ» ընկերությանը է պատկանում «Ղարաբաղ» հանքավայրի շահագործման 30 %-ը և «Շահ Դենիզ» հանքավայրի շահագործման 10 %-ը։ Միևնույն ժամանակ, դա միակ խոշոր ռուսական ընկերությունն է, որն աշխատում է այստեղ, և ադրբեջանական տնտեսության մեջ ռուսական ներդրումների ծավալը բավականին համեստ է արևմտյան կապիտալ ներդրումների համեմատ։

2005 թվականին Ռուսաստանից մատակարարվել է 4,54 միլիարդ խորանարդ մետր գազ՝ 60 դոլարով՝ 1000 խմ-ի համար։ 2006 թվականի հունվարից ռուսական գազի գինն աճել է մինչև 110 դոլար՝ 1000 խմ-ի համար։ 2007 թվականի համար «Գազպրոմը» պնդում է գինը դարձնել 235 դոլար՝ հազար խորանարդ մետրի դիմաց։ Ադրբեջանն այդ գինն անհիմն է համարում։

2005 թվականին Բաքու-Նովոռոսիյսկ նավթամուղով արտահանվել է մոտ 4,4 միլիոն տոննա ադրբեջանական նավթ։ Այդ նավթատարի աշխատանքի կայունությունը և 1990-ական թվականներին նավթի մղման սակագների մակարդակը հիմք էին հանդիսանում Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև բազմաթիվ հակամարտությունների համար։ Նավթամուղն անցնում էր ապստամբ Չեչնիայի տարածքով, որտեղ նավթի զգալի մասը թալանվել է։ Ադրբեջանի հետ կորուստները կանխելու և տարաձայնությունները կարգավորելու համար Ռուսաստանը ստիպված է եղել նոր ճյուղ կառուցել՝ շրջանցելով Չեչնիան։

Հայաստան խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Հայ-ռուսական հարաբերություններ

Դիվանագիտական հարաբերությունները Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև հաստատվել են 1992 թվականի ապրիլի 3-ին։

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հայաստանն անդամակցեց Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ուկրաինայի ստեղծած Անկախ Պետությունների Համագործակցություն միջազգային կազմակերպությանը։ Հայաստանը և Ռուսաստանն անդամ են ընդհանուր տարածաշրջանային միջազգային ռազմական կառույցի՝ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությանը։

Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի ռազմավարական գլխավոր դաշնակիցը, սակայն վերջին 20 տարում մեծ քանակությամբ և գերժամանակակից հարձակողական զենքեր է վաճառում Ադրբեջանին, որը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության պատճառով պատերազմական դրության մեջ է գտնվում Հայաստանի հետ[91][92][93]։

Բելառուս խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-բելառուսական հարաբերություններ

Ռուսաստանը տնտեսական և քաղաքական ոլորտում Բելառուսի հիմնական գործընկերն է։ Ռուսաստանը և հետխորհրդային մյուս պետությունները Բելառուսի համար ներկայացնում են արտադրանքի իրացման չափազանց կարևոր շուկա և հումքի աղբյուր։ Փորձագետների կարծիքով՝ Բելառուսի զգալի տնտեսական աճը 2004-2006 թվականներին մեծապես կապված է եղել Ռուսաստանի հետ նրա հատուկ հարաբերությունների հետ։

Վրաստան խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-վրացական հարաբերություններ

2003 թվականի նոյեմբերին, այսպես կոչված «Վարդերի հեղափոխության» արդյունքում իշխանության եկած նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի օրոք ռուս-վրացական հարաբերություններն ամենացածր նշագծին են հասել Վրաստանի ողջ պատմության ընթացքում։ 2004 թվականի գարնանից սկսած՝ Սահակաշվիլին կտրուկ հայտարարություններ էր անում՝ Ռուսաստանին մեղադրելով Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իշխանությունների անջատողական նկրտումներին թողնելու մեջ, որոնք չեն ցանկանում կարգավորել Վրաստանի հետ հարաբերությունները։

2004 թվականի գարնանը սրվեց իրավիճակը վրաց-հարավօսական հակամարտության գոտում։ Հակամարտության էսկալացիան շարունակվել է ամռան բոլոր ամիսներին՝ փաստորեն տարածաշրջանը վերածելով ռազմական գործողությունների գոտու։ Վրաստանի իշխանությունները պահանջել են Հարավային Օսիայից դուրս բերել ռուս խաղաղապահներին[94]։ 2005 թվականի ձմռանը վրացական իշխանությունները պահանջել են անհապաղ դուրս բերել Ախալքալաքի շրջանում և Բաթումում տեղակայված ռուսական ռազմակայանները[94]։ 2006 թվականի մարտին «Ռոսպոտրեբնադզորը» արգելք էր դրել Ռուսաստան վրացական գինիների և հանքային ջրի ներկրման վրա։ 2006 թվականի սեպտեմբերին վրացական ոստիկանությունը ձերբակալել էր լրտեսության մեջ մեղադրվող չորս ռուս սպաների, որից հետո Ռուսաստանը հայտարարեց Վրաստանի տրանսպորտային շրջափակման մեկնարկի մասին։ Ռուսաստանի և Վրաստանի միջև սահմանի Կազբեգի-Վերին Լարս սահմանային միակ անցակետը փակվել է ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ և աշխատանքը վերսկսել է միայն 2010 թվականի մարտին[95]։ Հոկտեմբերի 3-ին արգելվել էր Ռուսաստանի հետ Վրաստանի ավիահաղորդակցությունը։ Ռուսաստանի իշխանությունները հայտարարել են, որ այդ գործողությունները Վրաստանի հակառուսական ուղղության պատասխանն են։

Այդ ընթացքում Թբիլիսիի և Մոսկվայի միջև հարաբերություններն էլ ավելի են բարդացրել Վրաստանի՝ ՆԱՏՕ-ին միանալուն ուղղված քայլերն արագացնելու Սահակաշվիլիի մտադրությունը։ 2008 թվականի փետրվարին Սահակաշվիլին նամակ էր հղել ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարին, որում արտահայտված էր ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու նախապատրաստման գործողությունների ծրագրին վրացական կողմի միանալու պատրաստակամությունը)[96]։ ՆԱՏՕ-ի ապրիլյան (2008) գագաթնաժողովում հայտարարվեց, որ Վրաստանը կդառնա ՆԱՏՕ-ի անդամ[36], երբ կհամապատասխանի այդ կազմակերպության անդամակցության պահանջներին[37]։ Վլադիմիր Պուտինն ի պատասխան հայտարարել Է Աբխազիային և Հարավային Օսիային «առարկայորեն աջակցելու» մտադրության մասին, որոնց ղեկավարները ուղերձներ են հղել իրեն ՝ մտահոգություն հայտնելով ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում ընդունված որոշման կապակցությամբ[97]։

2010 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին հրամանագիր է ստորագրել, որով Ռուսաստանի քաղաքացիների համար, որոնք գրանցված են Չեչնիայում, Ինգուշեթիայում, Հյուսիսային Օսիայում, Դաղստանում, Կաբարդինո-Բալկարիայում, Կարաչաևո-Չերկեսիայում և Ադիգեայում, 90-օրյա անայցագիր ռեժիմ է սահմանվել[98]։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Հյուսիսային Կովկասում բնակվող ՌԴ քաղաքացիների համար առանց վիզայի ռեժիմ սահմանելու մասին Վրաստանի իշխանությունների որոշումը որակել է որպես սադրանք[99]։

2012 թվականի փետրվարին Վրաստանը Վրաստան ռուսաստանցիների կարճաժամկետ ուղևորությունների համար անվիզա ռեժիմ է սահմանել (մինչև 90 օր)[100][101]։

Ուկրաինա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ

Պետությունների միջև հարաբերությունները կտրուկ սրվել են 2014 թվականին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանությունից հեռանալուց հետո։ Փետրվարի 23-ին Ռուսաստանը Կիևից հետ է կանչել իր դեսպան Միխայիլ Զուրաբովին, իսկ ավելի ուշ ապաստան է տրամադրել Վիկտոր Յանուկովիչին։ 2014 թվականի մարտի 17-ին Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի միանալու կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնությունում Ուկրաինայի դեսպան Վ. Յելչենկոն հետ էր կանչվել Կիև «խորհրդակցությունների համար»[102] և այլևս չէր վերադարձել, իսկ 2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի խորհրդարանն օրենք ընդունեց[103], որով Ղրիմի տարածքը ճանաչվում էր որպես Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածք[104][105]։ 2015 թվականի հունվարի 27-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան որոշում ընդունեց, որով Ղրիմում և Դոնբասում Ռուսաստանի գործողությունները որակվեցին որպես ագրեսիա Ուկրաինայի նկատմամբ, իսկ 2015 թվականի սեպտեմբերին հաստատված Ուկրաինայի նոր ռազմական դոկտրինում Ռուսաստանի Դաշնությունը հայտարարվեց նրա ռազմական հակառակորդ[106][107]։

Թուրքիա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուս-թուրքական հարաբերություններ

Ռուս-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1701 թվականին, երբ Կոստանդնուպոլսում բացվել է Ռուսաստանի դեսպանատունը։ Չնայած երկկողմ միջպետական կապերը հինգ դարից ավելի են, պատմաբանները հաշվարկում են արքայազն Իվան III-ի ծովային առևտրի վերաբերյալ ուղերձը, որն ուղղված է 1492 թվականի օգոստոսի 30-ին Օսմանյան Սուլթան Բայազետ II-ին։

2015 թվականի տվյալներով՝ Թուրքիան Ռուսաստանի՝ մեծությամբ հինգերորդ առևտրային գործընկերն է։ 2014 թվականին Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև ընդհանուր առևտրաշրջանառությունը կազմել է գրեթե 44 միլիարդ դոլար, այդ ցուցանիշով Թուրքիան գերազանցում է Բելառուսին, Ղազախստանին և Ուկրաինային։

Թուրքիան երկրորդ խոշորագույն (Գերմանիայից հետո) շուկան է վաճառքի համար ռուսական գազի և ռուս զբոսաշրջիկների շրջանում ամենատարածված հանգստի վայրն է։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «О дипломатических отношениях Российской Федерации с иностранными государствами (по состоянию на 18 февраля 2009 года)». МИД России. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 «Алексей Богатуров. Три поколения внешнеполитических доктрин России // «Международные процессы». Журнал теории международных отношений и мировой политики. Том 5. Номер 1 (13). Январь-апрель 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  3. ↑ «Гарусова Л. Н. Внешняя политика Соединённых Штатов Америки: основные тенденции и направления (1990—2000-е гг.) (Учебное пособие)». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  4. ↑ Выборы в Российской Федерации в 1993—2004 гг.
  5. ↑ Основополагающий акт о взаимных отношениях, сотрудничестве и безопасности между Российской Федерацией и Организацией Североатлантического договора nato.int, 27 мая 1997.
  6. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1012 «О Председателе Правительства Российской Федерации»
  7. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 16.08.1999 г. № 1052 «О Председателе Правительства Российской Федерации»
  8. ↑ Россия на рубеже тысячелетий Արխիվացված 2018-02-25 Wayback Machine // Независимая газета, 30 декабря 1999
  9. ↑ Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768
  10. ↑ Новости // putin2000.ru
  11. ↑ Вступление Владимира Путина в должность президента России Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine // Москва, Кремль, 7 мая 2000
  12. ↑ Концепция внешней политики Российской Федерации
  13. ↑ Рыбалко О. К. Вторая администрация Дж. Буша-мл. и американо-российские отношения
  14. ↑ Состоялись переговоры Владимира Путина и Президента США Джорджа Буша(չաշխատող հղում)
  15. ↑ «Я заглянул ему в глаза и увидел его душу» // «Коммерсантъ Власть» № 27 от 13.07.2009
  16. ↑ Алексей Богатуров. ТРИ ПОКОЛЕНИЯ ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКИХ ДОКТРИН РОССИИ // Международные процессы. Журнал теории международных отношений и мировой политики Արխիվացված 2016-08-01 Wayback Machine
  17. ↑ ФЕДЕРАЛЬНЫЙ ЗАКОН от 07.06.2007 N 99-ФЗ Արխիվացված 2011-11-07 Wayback Machine
  18. ↑ Госдуме пришлось помириться с НАТО
  19. ↑ 19,0 19,1 Андре Либих. Владимир Путин и 15 минут его славы // Le Temps, 07.11.2013
  20. ↑ Лавров: Выход США из Договора об ограничении ПРО дестабилизировал ситуацию в мире
  21. ↑ «ВЕДОМОСТИ - Путин не заметил «перезагрузки»». Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  22. ↑ «Это заколдованный круг. И мы в нём находимся». Американский дипломат Уильям Хилл — об ошибках Москвы и Вашингтона, которые привели мир к нынешней ситуации // Журнал «Огонёк» № 44 от 19.11.2018
  23. ↑ Крымская исповедь президента Путина
  24. ↑ 24,0 24,1 Заклятые соседи. Фиаско Кремля // Lenta.ru
  25. ↑ Усова Л. С. ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УКРАИНЫ: МЕЖДУ ВНЕБЛОКОВОСТЬЮ И ЕВРОАТЛАНТИЧЕСКОЙ ИНТЕГРАЦИЕЙ // «Власть», № 7, 2011
  26. ↑ «Что ждёт Крым и Севастополь?». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  27. ↑ Россия. Украина. НАТО. Крым // Известия
  28. ↑ «Мюнхенская речь Путина | ИноСМИ - Всё, что достойно перевода». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  29. ↑ Россия может выйти из Договора о ликвидации РСМД Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine 15 Февраль 2007
  30. ↑ «Путин: развёртывание системы ПРО США грозит обнулить российский ядерный потенциал - Интерфакс». Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  31. ↑ «Вся Польша под прицелом российских «Искандеров» | // ИноСМИ». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  32. ↑ «Польша обеспокоена информацией о размещении комплексов «Искандер» в Калининградской обл. // РосБизнесКонсалтинг». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 21-ին.
  33. ↑ Парламент Румынии дал добро на размещение военных баз США на территории страны // NEWSru.com
  34. ↑ Саакашвили вслед за Ющенко попросился в НАТО // LENTA.RU, 15.02.2008
  35. ↑ «Ю. А. Ляшук, Бухарестский саммит НАТО и трансформация альянса // Журнал международного права и международных отношений, № 2/2008». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 21-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 Заявление по итогам встречи в верхах в Бухаресте, 3 апреля 2008 г.
  37. ↑ 37,0 37,1 «Украина и Грузия в конечном счёте присоединятся к союзу». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  38. ↑ Российская армия угрожает военным вмешательством, если Грузия и Украина присоединяются к НАТО // Рейтер
  39. ↑ Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию // Известия, 03.04.2008
  40. ↑ Грузия не ожидала жесткой реакции России на удар по Южной Осетии 22 августа 2008 года
  41. ↑ Россия сообщила ООН о признании независимости Абхазии и Южной Осетии // Lenta.ru, 26.08.2008
  42. ↑ «Russia says U.N. Syria draft unacceptable: Itar-Tass» Արխիվացված 2012-01-28 Wayback Machine.
  43. ↑ 43,0 43,1 Дмитрий Тренин. Портрет сирийской войны // Россия в глобальной политике, № 3, 2017
  44. ↑ Маккейн хочет ответить Путину Интерфакс
  45. ↑ Статья Путина в New York Times вызвала резонанс в мировом сообществе // RT
  46. ↑ Сирия готова к уничтожению своего химоружия — Асад Интерфакс
  47. ↑ Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014
  48. ↑ «Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства» (Press release). Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича. 2011 թ․ հուլիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին. {{cite press release}}: Invalid |url-status=404 (օգնություն)
  49. ↑ «Мы не ищем столкновения с Россией» // Ъ-Власть
  50. ↑ НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев
  51. ↑ The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки
  52. ↑ КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину
  53. ↑ Медведев — У вас сейчас довольно активный политический сезон, мы внимательно следим за тем, что происходит
  54. ↑ Медведев: Вмешательство иностранных политиков в ситуацию в Украине недопустимо
  55. ↑ Stephen Hutchings, Joanna Szostek. Dominant Narratives in Russian Political and Media Discourse during the Ukraine Crisis // Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives / Edited by Agnieszka Pikulicka-Wilczewska & Richard Sakwa. — E-International Relations Publishing. — P. 183—196.
  56. ↑ «Как Россия оказала Украине братскую помощь». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 14-ին.
  57. ↑ Яценюк заявил о готовности Украины погасить задолженности перед Россией. // Интернет-журнал Вести, 04.10.2014
  58. ↑ Бочанов М. А., Проказина Н. В. ПОЛИТИЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС СОВРЕМЕННОЙ УКРАИНЫ: УПРАВЛЕНИЕ ХАОСОМ? // Историческая и социально-образовательная мысль, выпуск № 6-2 / 2014
  59. ↑ Думский комитет по делам СНГ: Янукович остаётся легитимным президентом // ՌԻԱ Նովոստի, 25.02.2015
  60. ↑ В России Януковича все ещё считают президентом — Слуцкий // Украинская правда, 25.02.2014
  61. ↑ Революция желает познакомиться // Lenta.ru, 26.02.2014
  62. ↑ США выводят войска из Сирии // Lenta.ru, 19.12.2018
  63. ↑ Изиляева Л. О. Особенности реализации внешнеполитического курса России в Сирии на современном этапе // ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ, № 3 (137), 2017]
  64. ↑ Основные этапы российской операции в Сирии. Хроника // 12.12.2017
  65. ↑ «Россия отказалась присоединяться к возглавляемой США коалиции против ИГ». Интерфакс. 2015 թ․ հոկտեմբերի 1.
  66. ↑ Сирии обещана безопасность без Америки. Москва и Анкара договариваются об урегулировании после ухода США // «Коммерсантъ» № 12 от 24.01.2019
  67. ↑ M. Kofman, M. Rojansky What Kind of Victory for Russia in Syria? (английский) // Military Review : журнал. — 2018. — С. 6—23. — ISSN 0026-4148.
  68. ↑ Вывод, с которым многие не согласятся. Решение президента США вывести войска из Сирии вызвало критику союзников и одобрение Владимира Путина // «Коммерсантъ» № 236 от 21.12.2018
  69. ↑ «Министр обороны доложил Верховному Главнокомандующему о выполнении его приказа по выводу российских войск из Сирии». Департамент информации и массовых коммуникаций Министерства обороны (ռուսերեն). 22.12.2017. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  70. ↑ Война и мир Сирии. Восстановлению страны мешает раскол между двумя «антитеррористическими коалициями» // «Коммерсантъ», 29.12.2017
  71. ↑ Павел Аптекарь. Итоги двух лет российской операции в Сирии // Ведомости, 29 сентября 2017
  72. ↑ Алексей Хлебников. Сможет ли Москва усидеть в Сирии на двух стульях // Ведомости, 22 ноября 2017
  73. ↑ Путин рассказал о переговорах с Асадом президенту Египта и премьеру Израиля // Взгляд, 21 ноября 2017 года
  74. ↑ Путин, Эрдоган и Роухани договорились о будущем Сирии // РБК, 22.11.2017
  75. ↑ 75,0 75,1 Участники конгресса в Сочи решили написать для Сирии новую Конституцию // РБК, 30.01.18
  76. ↑ Конгресс нацдиалога Сирии начался с опозданием из-за разногласий по флагу // РБК, 30.01.18
  77. ↑ Де Мистура рассказал о составе конституционной комиссии Сирии // РБК, 31.01.18
  78. ↑ Спецпредставитель Путина назвал два основных итога конгресса в Сочи // РБК, 31.01.18
  79. ↑ Сочи признали подплощадкой Женевы. Конгресс сирийского национального диалога выполнил свои задачи // Коммерсантъ, 01.02.2018
  80. ↑ У Сирии списки не сходятся. России, Турции и Ирану не удалось согласовать состав конституционного комитета республики // Газета «Коммерсантъ» № 234 от 19.12.2018
  81. ↑ Реакция России на предстоящую военную операцию НАТО оказалась беспрецедентно резкой Արխիվացված Մարտ 4, 2016 Wayback Machine Gazeta.ru, 24 марта 1999.
  82. ↑ Ангела Меркель обвинила Россию в создании угрозы международной стабильности // ТАСС
  83. ↑ «Пресс-конференция Берлускони и Медведева по итогам российско-итальянских межгосударственных консультаций, 3 дек. 2010 г.» (ռուսերեն). Polpred.com. 2010 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.
  84. ↑ [1] // ТАСС, 4 апреля 2014
  85. ↑ Италия и новая Россия: вектор сотрудничества // На перекрёстке Средиземноморья. «Итальянский сапог» перед вызовами XXI века / под ред. д. полит. н. Т. В. Зоновой. — Российская академия наук. Институт Европы. — М.: «Весь Мир», 2011. — С. 399. — 456 с. — («Старый Свет — новые времена»). — ISBN 978-5-7777-0519-8 «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  86. ↑ # Каралюн В. О перемещении противников советской власти, капиталистических и деклассированных элементов 14 июня 1941 года // Латвия на грани эпох. Вып. 2 / Под ред. Зиле Л. и др. Рига: Авотс, 1988. С. 78-94.
    1. Zile L. Rusifikacija Latvija 1940—1941 gadi // Latvijas vesture. 1992. N 3. S. 63-64. В этой статье численные данные приводятся со ссылкой на опубликованное Х.Стродом письмо сотрудника Генеральной прокуратуры СССР Г.Терехова А. И. Микояну от 13 марта 1965 г. (в переводе на латышск.).
    2. Kangeris K. Latvijas statistikas pakvaldes materiali par Baigo gadu Huvera instituta arhiva // Latvijas arhivi. 1994. N 2/1. S. 89-91.
    3. Spridzans B. Ta sakas Latvijas iedzivotaju masveida represijas // Represeto saraksts 1941. I. Abrenes aprinkis — Rezeknes ap— rinkis. Riga: Latvijas valsts arhivs, 1996; Клявиня Д. Памяти людей, пострадавших в депортациях // Диена (Рига). 1996. 15 июля.
    4. Витковский А., Ямпольский В. Вчера это было секретом: Документы о литовских событиях 40-50-х гг. // Известия ЦК КПСС. 1990. # 10. С. 129—139.
    5. Земсков В. Н. Принудительные миграции из Прибалтики в 1940—1950-х годах // Отечественные архивы. 1993. # 1. С. 4-19.
    6. Ciesielski S., Hryciuk G., Srebrakowski A. Masowe deportacje radzieckie w okresie II wojny swiatowej, Wroclaw: Prace historyczne, 1993. 179 s.
    7. Gurjanow A. Cztery deportacje // KARTA (Niezalezne pismo historyczne, Warszawa). 1994. N 12. S. 114—136.
    8. Гурьянов А., Кокурин А. Эвакуация тюрем // Карта (Российский независимый исторический и правозащитный журнал, Рязань). 1994. # 6. С. 16-27.
  87. ↑ «Союз трёх»: Белоруссия сдалась // Интерфакс, 5 июля 2010
  88. ↑ Таможенный союз РФ, Белоруссии и Казахстана увеличит ВВП на 15 %
  89. ↑ От союза к пространству
  90. ↑ «Россия, Казахстан и Белоруссия создали Таможенный союз». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  91. ↑ Ռուսաստանը Ադրբեջանին է մատակարարել 6 միավոր խոշոր տրամաչափի հրետանային համակարգ. Ռազմ.info
  92. ↑ Ռուսաստանը Ադրբեջանին զենքի ու ռազմական տեխնիկայի նոր խմբաքանակ է մատակարարել
  93. ↑ Ռուսաստանը շարունակում է ռազմական տեխնիկա մատակարարել Ադրբեջանին (Լուսանկար, Տեսանյութ)
  94. ↑ 94,0 94,1 Проблемы в отношениях России и Грузии // «Коммерсантъ» от 23.06.2019
  95. ↑ РБК: С.Лавров рассказал об открытии КПП между РФ и Грузией Արխիվացված 2011-05-20 Wayback Machine // РБК
  96. ↑ Саакашвили вслед за Ющенко попросился в НАТО // LENTA.RU, 15.02.2008
  97. ↑ «Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию» (ռուսերեն). Известия. 2008 թ․ ապրիլի 3. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  98. ↑ «Грузия устанавливает безвизовый режим жителям северокавказских республик // Civil Georgia, Тбилиси / 11 окт. 2008». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  99. ↑ МИД России считает отмену Грузией виз для жителей Северного Кавказа провокацией // «Кавказский узел» окт. 14, 2010
  100. ↑ Саакашвили издал указ об отмене визового режима с Россией ИА REGNUM 29.02.2012
  101. ↑ Грузия отменила визы для россиян — Югополис, 29.02.2012
  102. ↑ Украина отозвала своего посла из России // Вести.ру, 17.03.2014
  103. ↑ «Закон України «Про забезпечення прав і свобод громадян та правовий режим на тимчасово окупованій території України»» (ուկրաիներեն). Офіційний сайт Верховної Ради України. 2014 թ․ ապրիլի 15. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  104. ↑ «Верховная рада одобрила закон об «оккупированной территории»». Росбалт. 2014 թ․ ապրիլի 15. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  105. ↑ «Рада утвердила закон об «оккупированном» Крыме». Lenta.ru. 2014 թ․ ապրիլի 15. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  106. ↑ «Украинская Рада признала Россию страной-агрессором». Русская служба Би-би-си. 2015 թ․ հունվարի 27. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  107. ↑ «Текст постанови Верховної Ради України щодо визнання Росії країною-агресором» (ուկրաիներեն). Офіційний сайт Верховної Ради України. 2015 թ․ հունվարի 27. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռուսաստանի_արտաքին_քաղաքականություն&oldid=9809833» էջից