Ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններ
Ադրբեջանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի ապրիլի 4-ին, երբ Ադրբեջանի և Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Հուսեյնագա Սադիխովը և Անդրեյ Կոզիրևը ստորագրեցին երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին արձանագրություն։
.png) | |
 Ադրբեջան |
 Ռուսաստան |
Պատմություն խմբագրել
Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջանում խմբագրել
Ինչպես վկայում է հայ քաղաքական գործիչ, ՀՀ ռազմական նախարար (1920) Ռուբեն Տեր-Մինասյանը 1924 թվականին իր հրատարակած մի աշխատությունում, 20-րդ դարասկզբից ի վեր ադրբեջանցիները հանդիսանում են ռուսական պետության հիմնասյուներից մեկը։ Այդպես, օրինակ, Թուրքիայի կողմից առաջ քաշած «համիսլամական գաղափարը չարաչար պարտության ենթարկվեց թե՛ արտաքին և թե՛ ներքին ճակատներում, առանց շոշափելի արդյունքների»[1], ուստի «քուրդը մնաց քուրդ, պարսիկը՝ պարսիկ, իսկ ադրբեջանցի թաթարը դարձավ ռուս պետության հետադեմ քաղաքականության ամենահաստատուն հենարանը. վերջինիս միջոցով էր, որ Ռուսաստանը ճնշեց 1905-1907 թվականների անդրկովկասյան հեղափոխությունը՝ ստեղծելով հայ-թաթարական արյունոտ ընդհարումները[1]։
ԽՍՀՄ ժամանակաշրջանում խմբագրել
| Այս բաժինը ավարտված չէ։ Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։ |
ԽՍՀՄ փլուզումից ի վեր խմբագրել
1992 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Բաքվում Ռուսաստանի դեսպանատունը պաշտոնապես ձեռնամուխ եղավ իր գործառույթների կատարմանը։ Ադրբեջանում Ռուսաստանի առաջին դեսպանը Վալտեր Շոնիան է։
1992 թվականի սեպտեմբերի 30-ին աշխատանքային այցով Բաքու է ժամանել Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության նախագահի պաշտոնակատար Ե. Գայդարը։ Այցի ընթացքում ստորագրվել է միջկառավարական փաստաթղթերի փաթեթը, այդ թվում՝ առևտրատնտեսական համաձայնագիրը։ Ե. Գայդարն ընդունել է Ադրբեջանի նախագահ Աբուլֆազ Էլչիբեյին, ում փոխանցել է ՌԴ նախագահ Բ. Ելցինի՝ պաշտոնական այցով Ռուսաստանի Դաշնություն այցելելու հրավերը։ 1992 թվականի հոկտեմբերի 12-ին Ադրբեջանի նախագահ Աբուլֆազ Էլչիբեյը պաշտոնական այցով ժամանել է Ռուսաստան։ Այցի արդյունքն է դդարձել երկու երկրների միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ անվտանգության մասին պայմանագրի ստորագրումը։ Սակայն այդ պայմանագիրն այդպես էլ չվավերացվեց ՌԴ Պետական դումայի կողմից։
1993 թվականի մայիսի 31-ին Բաքու է ժամանել Ռուսաստանի Գերագույն Խորհրդի պատվիրակությունը, որը պաշտոնապես փոխանցել է Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինի դիմումը՝ խնդրելով ներում շնորհել Ղարաբաղում ադրբեջանցիների կողմից գերեվարված և մահապատժի դատապարտված վեց ռուս զինծառայողների։ Հետագայում այդ հարցը դրականորեն է լուծվել։
1993 թվականի սեպտեմբերի 6-ին տեղի ունեցավ Ադրբեջանի նախագահ Հեյդար Ալիևի պաշտոնական այցը Ռուսաստան։ Սեպտեմբերի 26-ին Ադրբեջանը դարձավ ԱՊՀ անդամ։ 1994 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ռուսաստանը փակեց սահմանը Ադրբեջանի և Վրաստանի հետ՝ Չեչնիայում ակտիվ ռազմական գործողություններ սկսելուց հետո։ «Շրջափակման» պատճառ են դարձել Ռուսաստանի մեղադրանքները, թե Բաքուն ռազմական օգնություն է ցուցաբերում Չեչնիային։ 1996 թվականի հունվարի 18-20-ը Հ. Ալիևի Մոսկվա կատարած այցի ընթացքում, Դաշնային սահմանապահ ծառայության տնօրեն Ա. Նիկոլաևի հետ հանդիպման ժամանակ, կողմերը պայմանավորվել են Ադրբեջան գործուղել ԱԴԾ տնօրենի տեղակալի գլխավորած պատվիրակությանը Չեչնիայի օգնության փաստերը ստուգելու համար։ Պատվիրակությունը ստուգել է բոլոր օդանավակայաններն ու կետերը, որոնց միջոցով Չեչնիա են անցել զենք ու զինյալներ և ոչ մի ապացույց չի գտել։ Երկկողմ հարաբերությունների իրավապայմանագրային բազայի հիմնարար փաստաթուղթը Ռուսաստանի Դաշնության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ անվտանգության մասին պայմանագիրն է (ստորագրվել է 1997թվականի հուլիսի 3-ին)։
Ներկայումս երկու երկրների միջև կնքվել է 80 միջպետական և միջկառավարական համաձայնագիր։
2008 թվականի նոյեմբերի 2-ին Մոսկվայում Ռուսաստանի նախագահի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի եռակողմ հանդիպումը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ, որին այնուհետև միացավ Դ.Ա. Մեդվեդևը։ Հանդիպման արդյունքում ստորագրվել է Ադրբեջանի Հանրապետության, Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության հռչակագիրը, որում կողմերը հաստատել են իրենց հավատարմությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության քաղաքական կարգավորմանը։
2014 թվականի մարտի 27-ին Ադրբեջանը ՄԱԿ-ում հավանություն տվեց Ռուսաստանին Ղրիմի և Սևաստոպոլի միացման հարցով հակառուսական բանաձևին։
Ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններ խմբագրել
Տնտեսական համագործակցություն խմբագրել
2006 թվականի մարտին բացվել է Ռուսաստանի առևտրային ներկայացուցչությունը Բաքվում։
Առևտրատնտեսական համագործակցությունը աճում է. 2008 թվականին երկրների միջև արտաքին առևտրաշրջանառությունը 1990 թվականի համեմատ աճել է 39,3%-ով և կազմել 2,403 միլիարդ դոլար, արտահանումն աճել է 42,6 %-ով՝ հասնելով 1,9911 միլիարդ դոլարի, ներմուծումն աճել է 8%-ով՝ 411,4 միլիոն դոլարով։ Չնայած 2007 թվականի հունվարի 1-ից Ադրբեջան ռուսական գազի մատակարարումների դադարեցմանը, ապրանքաշրջանառությունը պահպանել է դրական դինամիկան, իսկ նրա կառուցվածքը փոփոխություններ է կրել ոչ հումքային ապրանքների մասնաբաժնի ավելացման ուղղությամբ։
Ռուսաստանի Դաշնության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև 1996 թվականի հունվարի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության տարածքով նավթի տարանցման մասին պայմանագրի պայմանների համաձայն, ադրբեջանական կողմը նավթի տեղափոխում է Բաքու-Նովոռոսիյսկ երթուղով։
2007 թվականին Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթի փոխադրման երթուղու շահագործման և ադրբեջանական նավթի արտահանման հոսքերի վերաբաշխման կապակցությամբ «Տրանսնեֆտի» համակարգ է ներկայացվել միայն 2,083 միլիոն տոննա նավթ, թեև 1996 թվականին գոյություն ունեցող պայմանագրով պետք է տարեկան առնվազն 5 միլիոն տոննա ջուր լցվի։
2008 թվականի 11 ամիսների ընթացքում մատակարարվել է միայն 1,114 միլիոն տոննա ադրբեջանական նավթ։
2006 թվականին «Գազէքսպորտ» ԲԲԸ-ն Ադրբեջանին 4,5 միլիարդ խմ գազ է մատակարարել 110 դոլար գնով։ 2007 թվականին ադրբեջանական կողմը հրաժարվեց Ռուսաստանից գազի մատակարարումներից «Գազպրոմի» առաջարկած 235 ԱՄՆ դոլարի գնի անընդունելիության պատճառով՝ 1000 խմ-ի համար։
2004-2009 թվականներին ռուսական «Կարմիր Սորմովո» գործարանում կառուցվել է 19619 շարքի 7 տանկեր[2]։
2004 թվականի ապրիլի 6-7-ը և 2006 թվականի փետրվարի 21-22-ը Բաքվում կայացել են համապատասխանաբար ռուս-ադրբեջանական առաջին և երկրորդ տնտեսական համաժողովները։ 2006 թվականի փետրվարի 21-24-ը Բաքվում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի ազգային ցուցահանդեսը։
Ռազմատեխնիկական համագործակցություն խմբագրել
Առաջընթաց է նկատվում Ադրբեջանի հետ Ռուսաստանի ռազմատեխնիկական համագործակցության զարգացման հարցում։ 2003 թվականի փետրվարի 27-ին Բաքվում ստորագրվել է ռազմատեխնիկական համագործակցության մասին միջկառավարական համաձայնագիր, իսկ 2006 թվականի դեկտեմբերի 4-ին՝ միջկառավարական համաձայնագիր մտավոր գործունեության արդյունքների նկատմամբ իրավունքների փոխադարձ պաշտպանության մասին, որոնք օգտագործվում և ձեռք են բերվել երկկողմ ռազմատեխնիկական համագործակցության ընթացքում։
Կանոնավոր կերպով իրականացվում է երկու երկրների պաշտպանական գերատեսչությունների ղեկավարների փոխայցելությունների փոխանակում։ 2006 թվականի հունվարի 23-25-ը Բաքվում էր գտնվում Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության նախագահի տեղակալ, պաշտպանության նախարար Ս.Բ. Իվանովը։ 2007 թվականի նոյեմբերին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Ա.Է. Սերդյուկովը այցելեց Բաքու։ 2008 թվականի հուլիսի 29-ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ ռազմատեխնիկական համագործակցության ռուս-ադրբեջանական միջկառավարական հանձնաժողովի երկրորդ նիստը։
2002 թվականի հունվարի 25-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև ստորագրվել է Գաբալայի ռադիոլոկացիոն կայանի («Դարյալ» ՌԼԿ) օգտագործման կարգավիճակի, սկզբունքների և պայմանների մասին համաձայնագիր, իսկ 2003 թվականի նոյեմբերի 28-ին՝ միջկառավարական արձանագրություն 1997-2001 թվականների ընթացքում տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի օգտագործման հետ կապված ծախսերի վճարման համար Ակրեդիտիվների բացման և օգտագործման կարգի մասին, իսկ 2007 թվականի հունիսի 20-ին՝ համաձայնագիր՝ միջկառավարական արձանագրություն Ռուսաստանի և Ադրբեջանի լիազոր ներկայացուցիչների կարգավիճակի մասին, որոնք նշանակված են «Դարյալ» ՌԼԿ-ի օգտագործման կարգավիճակի, սկզբունքների և պայմանների մասին 2002 թվականի հունվարի 25-ի համաձայնագրի կատարման համար։
Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վ. Վ. Պուտինի 2007 թվականի հունիսի 8-ին Հայլիգենդամում կայացած G8 գագաթնաժողովում Գաբալայի ՌՏԿ-ի օգտագործման առաջարկն ԱՄՆ-ի կողմից մշակվող ՀՀՊ համակարգում ստացել է ադրբեջանական ղեկավարության աջակցությունը, որը նրան դիտարկում է որպես կոնկրետ ներդրում տարածաշրջանում կայունության և անվտանգության ամրապնդման գործում։
Սահմանային համագործակցությունը մնում է միջպետական կապերի կարևոր բաղադրիչ՝ հաշվի առնելով Կովկասում տիրող ընդհանուր իրավիճակը՝ ելնելով միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարի խնդիրներից։ Պահպանվում են կանոնավոր շփումները Ռուսաստանի և Ադրբեջանի սահմանային գերատեսչությունների գծով։ 2002 թվականի հունվարի 25-ին ստորագրվել է սահմանային ներկայացուցիչների գործունեության մասին միջկառավարական համաձայնագիր։ Համաձայնեցման փուլում է գտնվում երկու երկրների տարածքներում սահմանային գերատեսչությունների պաշտոնական ներկայացուցչությունների բացման մասին համաձայնագիրը։
Երկու երկրների սահմանապահ գերատեսչությունները համագործակցություն են իրականացնում համատեղ գործողությունների ամենամյա ծրագրերի հիման վրա։
Շարունակվում է Ադրբեջանի հետ պետական սահմանի սահմանազատման աշխատանքները։ 2008 թվականի հունվարի 29-30-ը Մոսկվայում կայացել է բանակցությունների XV փուլը։ Սահմանի համաձայնեցված գիծը, որը ձևակերպված է աշխատանքային արձանագրություններով, քարտեզագրական և նկարագրական փաստաթղթերով, կազմում է 301,1 կմ (336,5 կմ-ից), այսինքն՝ սահմանազատվել է պետական սահմանի 90%-ը։
Ռուսաստանի և Ադրբեջանի իրավապահ և դատական մարմինները փոխգործակցության բարձր մակարդակի են հասել։ 2001 թվականի հոկտեմբերին Ադրբեջանում էր գտնվում Ռուսաստանի ներքին գործերի նախարար Բ. Վ. Գրիզլովը, 2000 թվականի նոյեմբերին և 2006 թվականի հոկտեմբերին՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ն.Պ. Պատրուշևը։
Ռուսաստանի ՆԳՆ-ի գծով հարաբերությունները կարգավորվել են իրավական հիմքի վրա։ Ստորագրվել են համագործակցության մասին համաձայնագիր (1996 թվականի ապրիլ), Ռուսաստանի ՆԳՆ-ի և Ադրբեջանի Հանրապետության ՆԳՆ-ի միջև սահմանամերձ շրջանների ներքին գործերի մարմինների համագործակցության մասին համաձայնագիր (ուժի մեջ է մտել 2001 թվականին), ահաբեկչության դեմ պայքարի ոլորտում փոխհարաբերությունների մասին հուշագիր (2000 թվականի փետրվար), համագործակցության մասին Արձանագրություններ, տարանցիկ բեռների պահպանության ոլորտում Ռուսաստանի ՆԳՆ-ի և Ադրբեջանի ՆԳՆ-ի միջև փոխգործակցության մասին հուշագիր (2008 թվականի հուլիս)։
Տրանսպորտ խմբագրել
Ռուսաստանի և Ադրբեջանի մի շարք քաղաքների միջև ուղևորատար և բեռնատար երկաթուղային շարժակազմերի, ռուս-ադրբեջանական սահմանով ավտոմոբիլային տրանսպորտի, ինչպես նաև ավիացիոն հաղորդակցություն Մոսկվայից, Սանկտ Պետերբուրգից, Նիժնի Նովգորոդից, Եկատերինբուրգից, Ուֆայից, Չելյաբինսկից, Սոչիից, Կալինինգրադից, Նովոսիբիրսկից, Կրասնոյարսկից, Խանտի Մանսիյսկից և այլ քաղաքներից դեպի Բաքու և հակառակ ուղղությամբ։ Առանձին դեպքերում տեղի են ունենում Բաքվի և Աստրախանի միջև ծովային փոխադրումներ։ Ադրբեջանական նավերի անցումն իրականացվում է Ռուսաստանի Դաշնության ներքին ջրային ուղիներով՝ Կասպից ծովից մինչև Ազովի և Բալթիկ ծովեր և հետ։
Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտները ուղղակի կապեր են զարգացնում Ադրբեջանի Հանրապետության հետ։ Բաքվում գործում են Դաղստանի և Թաթարստանի ներկայացուցչությունները, «Ուրալ առևտրի տուն» ՓԲԸ-ն, «Թաթարստանի առևտրի տուն» ՍՊԸ-ն, Ռուսաստանի տարածաշրջանային ավիաընկերությունների ներկայացուցչությունները («Պերմի ավիաուղիներ», «Ուրալյան ավիաուղիներ» և այլն)։ Դիտարկվում է Սարատովի մարզի առևտրի տան և Մորդովիայի Հանրապետության առևտրի տան ստեղծման հնարավորությունը։ Համագործակցության համաձայնագրեր կան Մոսկվայի և Մոսկվայի մարզի, Դաղստանի, Թաթարստանի, Սանկտ Պետերբուրգի, Ալթայի երկրամասի, Նովոսիբիրսկի, Աստրախանի, Սարատովի, Սվերդլովի մարզերի և այլ տարածաշրջանների Ադրբեջանի հետ։
Մշակույթ խմբագրել
Մշակույթի և կրթության ոլորտում ռուս-ադրբեջանական կապերը առաջընթաց են ապրում։ 2006 թվականի դեկտեմբերին ընդունվել է հումանիտար ոլորտում 2007-2009 թվականների համագործակցության միջպետական ծրագիրը։
2005 թվականին Ադրբեջանի օրը անցկացվել է Ռուսաստանում, իսկ 2006 թվականին՝ Ադրբեջանում Ռուսաստանի օրը, որի շրջանակներում երկու երկրներում անցկացվել է 110 միջոցառում։
Ռուսաստանի բուհերում գոսլինիայով կրթություն են ստանում 390 ադրբեջանցի քաղաքացիներ։ Ադրբեջանի բուհերում ռուսերենով կրթություն են ստանում ավելի քան 15 հազար ուսանողներ։ Ադրբեջանում գործում են 50 ռուսալեզու տպագիր և 10 լրատվական գործակալություններ։
2008 թվականին Բաքվում բացվել Է Մ․ Վ․ Լոմոնոսովի անվան Մոսկվայի պետական համալսարանի մասնաճյուղը։
Հարկ է նաև նշել, որ 1991 թվականին Մոսկվայում Ադրբեջանի դեսպանատան առջև կանգնեցվել է Նիզամի Գյանջևիի արձանը։ Իսկ 2001 թվականին Բաքվում կանգնեցվել է Ա. Ս. Պուշկինի հուշարձանը՝ Ադրբեջանի անկախության 10-ամյակի կապակցությամբ։
Ռուսաստանի դեսպանատունը ստեղծվել և ամեն տարի հանձնվում Է Ադրբեջանում Ռուսաստանի դեսպանատան գրական մրցանակը[3]։ Դեսպանությունը նաև բազմաթիվ միջոցառումներ է անցկացնում (ռուսաց լեզվի և գրականության օլիմպիադա, ստեղծագործական երեկոներ), այդ թվում՝ ռուսական մշակութային-տեղեկատվական կենտրոնի հետ համատեղ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Ռուբեն Տեր-Մինասյան, Հայ-թուրքական կնճիռը, Կահիրե, «Յուսաբեր», 1924 — 128, էջեր 128 — 158 էջ։
- ↑ Танкеры вместо трубы // Эксперт Казахстан, 30 ноября 2009
- ↑ В Баку прошла церемония вручения литературной премии посла России в Азербайджане (ФОТО)
Գրականություն խմբագրել
- Густерин П. Российская империя и Кавказ. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014. — 64 с. — ISBN 978-3-659-15032-6