Պո (քաղաք)

Պո [po, օքսիտաներեն pau ] (ֆր.՝ Pau [po], օքս.՝ Pau [paw], բասկ.՝ Paue), քաղաք Ֆրանսիայի Նոր Ակվիտանիա երկրամասի Պիրենեյ-Ատլանտիկ դեպարտամենտում, որի, ինչպես նաև Պոյի շրջանի ու Պո-1, Պո-2, Պո-3 և Պո-4 կանտոնների վարչական կենտրոնն է և խոշորագույն բնակավայրը. 2020 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ ուներ 75.665 բնակիչ։ Մեծությամբ չորրորդ բնակավայրն է տարածաշրջանում (Բորդոյից, Լիմոժից և Պուատիեից հետո)։ 2017 թվականին Պոն Եվրոպայի Ավետարանական եկեղեցիների համայնքի կողմից արժանացել է « Եվրոպայի ռեֆորմացիոն քաղաքի պատվավոր կոչմանը։ Նախկինում եղել է պատմական Բեարն մարզի գլխավոր քաղաքը։

Բնակավայր
Պո
ֆր.՝ Pau
Զինանշան
Երկիր	Ֆրանսիա
Մակերես	31,51 կմ²
ԲԾՄ	205 մետր
Բնակչություն	▲77 066 մարդ (հունվարի 1, 2021)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Փոստային դասիչ	64000
Պաշտոնական կայք	pau.fr​(ֆր.)
Պո (քաղաք) (Ֆրանսիա)
Պո Վիքիպահեստում

Պոն եվրոպական միակ քաղաքն է, որտեղ ծնունդ են առել երկու արքայատոհմի հիմնադիրներ՝ Իսպանիայի և Պարմի Բուրբոնների հիմնադիր Հենրի Չորրորդը և Բեռնադոտների արքայատոհմի սկզբնավորող Կարլ Յուհան Տասնչորսերորդը։ Ընդ որում՝ այդ արքայատոհմերն այսօր էլ իշխանություն ունեն եվրոպական երեք երկրում։

Պո քաղաքն առանձնահատուկ կերպով է պատմության մեջ մտել նաև այն բանի շնորհիվ, որ այստեղ են իրենց առաջին ավիադպրոցը բացել Ռայթ եղբայրները, և Պոն մինչև 1914 թվականը համարվել է ավիացիայի համաշխարհային մայրաքաղաք։ Այստեղ են սովորել, հմտություններ ձեռք բերել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ասերը։

Աշխարհագրություն

Պո քաղաքը գտնվում է Գավ դը Պո գետի ափին, , Պիրենեյների հարավ-արևմտյան լեռների ստորոտում, Բորդոյից 215 կմ դեպի հարավ, Թուլուզից մոտավորապես 195 կմ դեպի հարավ-արևմուտք, ծովի մակերևույթից մոտ 215 մետր բարձրության վրա։ Լուրդի ուխտատեղին գտնվում է մոտավորապես 58 կմ դեպի հարավ-արևելք։

Կլիման բարեխառն է; Տեղումները՝ հիմնականում անձրևի տեսքով, թափվում են ամբողջ տարվա ընթացքում (տարեկան մոտավորապես 885 միլիմետր միջին չափով)։

Պո, Ատլանտյան Պիրենեյներ (1981–2010 averages, extremes 1921–present)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	24.5 (76.1)	27.8 (82)	31.0 (87.8)	30.8 (87.4)	34.1 (93.4)	38.1 (100.6)	39.2 (102.6)	39.9 (103.8)	38.9 (102)	34.0 (93.2)	27.1 (80.8)	27.2 (81)	39.9 (103.8)
Միջին բարձր °C (°F)	11.0 (51.8)	12.2 (54)	15.2 (59.4)	16.8 (62.2)	20.5 (68.9)	23.6 (74.5)	25.8 (78.4)	25.9 (78.6)	23.8 (74.8)	19.8 (67.6)	14.3 (57.7)	11.6 (52.9)	18.4 (65.1)
Միջին օրական °C (°F)	6.5 (43.7)	7.3 (45.1)	10.0 (50)	11.9 (53.4)	15.6 (60.1)	18.7 (65.7)	20.6 (69.1)	20.7 (69.3)	18.2 (64.8)	14.7 (58.5)	9.8 (49.6)	7.2 (45)	13.5 (56.3)
Միջին ցածր °C (°F)	2.1 (35.8)	2.5 (36.5)	4.8 (40.6)	6.9 (44.4)	10.7 (51.3)	13.8 (56.8)	15.5 (59.9)	15.5 (59.9)	12.6 (54.7)	9.6 (49.3)	5.3 (41.5)	2.7 (36.9)	8.5 (47.3)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	−14.8 (5.4)	−15.0 (5)	−8.9 (16)	−6.0 (21.2)	−1.3 (29.7)	3.6 (38.5)	5.3 (41.5)	5.4 (41.7)	−1.0 (30.2)	−4.2 (24.4)	−9.6 (14.7)	−12.6 (9.3)	−15.0 (5)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	94.4 (3.717)	83.3 (3.28)	85.9 (3.382)	112.4 (4.425)	98.8 (3.89)	77.2 (3.039)	56.7 (2.232)	67.5 (2.657)	78.9 (3.106)	99.7 (3.925)	116.9 (4.602)	98.2 (3.866)	1069,9 (42,122)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm)	11.5	10.3	10.4	13.1	12.8	9.7	7.9	8.3	8.5	11.1	10.9	11.0	125.4
% խոնավություն	83	80	77	78	78	78	78	80	80	83	83	84	80.2
Միջին ամսական արևային ժամ	104.8	121.1	164.6	165.6	185.8	195.7	207.8	203.7	183.8	143.9	104.6	95.9	1877,2
Աղբյուր #1: Météo France
Աղբյուր #2: Infoclimat.fr (humidity, 1961–1990)

Ժողովրդագրություն

Պատմական բնակչություն
Տարեթիվ Բնակ․ ±% 1793 8756 —     1800 8465 −3.3% 1806 9293 +9.8% 1821 11 444 +23.1% 1831 11 285 −1.4% 1836 12 607 +11.7% 1841 13 841 +9.8% 1846 16 170 +16.8% 1851 16 196 +0.2% 1856 18 671 +15.3% 1861 21 881 +17.2% 1866 24 563 +12.3% 1872 27 300 +11.1% 1876 28 908 +5.9%	Տարեթիվ Բնակ․ ±% 1881 29 971 +3.7% 1886 30 624 +2.2% 1891 33 111 +8.1% 1896 33 012 −0.3% 1901 34 268 +3.8% 1906 35 044 +2.3% 1911 37 149 +6.0% 1921 35 665 −4.0% 1926 37 711 +5.7% 1931 38 962 +3.3% 1936 40 451 +3.8% 1946 46 158 +14.1% 1954 48 320 +4.7% 1962 59 937 +24.0%	Տարեթիվ Բնակ․ ±% 1968 74 005 +23.5% 1975 83 498 +12.8% 1982 83 790 +0.3% 1990 82 157 −1.9% 1999 78 732 −4.2% 2006 83 903 +6.6% 2007 84 978 +1.3% 2011 79 798 −6.1% 2012 78 506 −1.6% 2015 77 215 −1.6% 2016 77 251 +0.0% 2017 77 130 −0.2% 2018 76 275 −1.1%
From 1962 to 1999: Population without double counting; for the years following: municipal population. Աղբյուր՝ Ldh/EHESS/Cassini until 1999 and INSEE

20-րդ դարում գյուղատնտեսության մեքենայացումը և փոքր տնտեսությունների վերացումը հանգեցրին գյուղացիների արտագաղթի. Ներկայումս նույնպես հարևան Լեսկար քաղաքն է ընդունում գաղթողների մեծ մասին։

Տնտեսություն և ենթակառուցվածքներ

Էլեկտրագնացքներ Պո կայարանում (1980 թ.)

Ճոպանուղին՝ Funicular Pau- ն քաղաքի զբոսաշրջային տեսարժան վայրերից մեկն է

Պոն միացված է ֆրանսիական գերարագ TGV ցանցին և ճեպընթաց երկաթուղով կապված է Բայոնին ու Դաքսին (շարունակությունը՝ Բորդոյով մինչև Փարիզ ) և Տարբին (և դեպի Թուլուզ )։

Բացի այդ, 2011 թվականից տեղական գնացքները կրկին շարժվում են դեպի Օլորոն-Սենթ-Մարի։

Քաղաքից մոտ 7 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Պոյի Պիրենեյան օդանավակայանը, որտեղից, ի թիվս այլոց, թռիչքներ են իրականացվում դեպի Ամստերդամ, Բրյուսել, Լոնդոն, Բրիստոլ,։

Կրթություն

Պոն որպես համալսարանական քաղաք հարյուրամյակների ավանդույթներ ունի։ Առաջին համալսարանն այստեղ հիմնադրվել է 1722 թվականին։ Այսօր Պոն ունի միջդիսցիպլինար համալսարան (ուսումնասիրում են իրավագիտություն, տնտեսագիտություն, բնական և հումանիտար գիտություններ), երկու IUT (Institut Universitaire de Technologie), IAE (Institut d'Administration d'Entreprise) և առևտրային դպրոց ( École supérieure de commerce de Pau ):

Պատմություն

Պոն հիմնադրվել է հավանաբար 11-րդ դարի սկզբին Բեարնի կոմսի նախաձեռնությամբ։ 14-րդ դարի երկրորդ կեսին Գաստոն Երրորդի պատվերով կառուցվել է ամրոց, որը հետագայումընդլայնվել և ամրացվել է Ֆուա Բեարնացու կողմից։ Դա բարձրացրել է բնակավայրի կարգավիճակը, և Բեարնի վիկոնտները հաճախ էին կանգ առնում այդտեղ։ Որպեսզի Պոն ավելի գրավիչ դառնա որպես բնակավայր՝ Գաստոն Չորրորդը հայտարարել է, որ մտադիր է այն դարձնել իր նստավայրը։ 1464 թվականին նա քաղաքին շուկա ունենալու իրավունք է տվել։

Պոն ավելի մեծ նշանակություն է ստացել այն բանի շնորհիվ, որ նրա տերերը՝ Բեարնի վիկոնտները, Ֆրանսուա Ֆեբուսի ՝ Գաստոն IV-ի թոռան հետ 1479 թվականին դարձան Նավարայի թագավորներ։ Բնակչությունը շուտով այնքան աճեց, որ Ժան դ'Աբրեն և նրա կինը՝ Քեթրինը, 1502 թվականի նոյեմբերին բնակավայրին շնորհեցին քաղաքի կարգավիճակ։ Այն բանից հետո, երբ Ֆերդինանդ կաթոլիկը նվաճեց Նավարայի հատվածը Պիրենեյներից հարավ, Բեարնի վիկոնտները, որոնք վտարված էին այնտեղից, 1512 թվականին իրենց կեցավայրը Պամպլոնայից տեղափոխեցին Պո։ Քաղաքը մնաց նրանց իշխանական նստավայրը մինչև 1589 թվականը և աստիճանաբար դարձավ ինքնիշխան խորհրդի, խորհրդարանի և դրամատան նստավայր։ Շուտով այստեղ հաստատվեցին ճիզվիտներ և այլ վանական ուխտեր, հիմնվեցին նաև կուսանոցներ։ Պոն առանձնահատուկ նշանակություն է ձեռք բերել 1527թվականից, երբ եղել է հուգենոտների նկատմամբ բարյացակամ Մարգարիտ Նավարացու նստավայրը։ 1553 թվականի դեկտեմբերին նրա դուստր Ժաննա դ'Ալբրեն Պոյում լույս աշխարհ բերեց ապագա թագավոր Հենրիխին IV--ին։ Պոն շատ է տուժել կրոնական պատերազմներից։ 1620 թվականին այն Լյուդովիկոս XIII-ի միջոցով անցավ: ֆրանսիական թագի տիրապետության ներքո։ 1722 թվականին այստեղ հիմնադրված համալսարանն ուներ հինգ դասախոս, որոնք դասավանդում էին կանոնական իրավունք, քաղաքացիական իրավունք, ֆրանսիական իրավունք և կերպարվեստ։ Այն վերացվել է Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո, իսկ Գիտությունների և արվեստների ակադեմիան, որը հիմնադրվել է 1721 թվականին, նույնպես ավելի ուշ մարել է։ 1848 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո գերի ընկած Աբդ էլ-Կադերը այդ նույն տարվա ապրիլի 23-ին Փարիզի մոտ գտնվող Ֆորտ Լամալգից բերվել է Պոյի ամրոց, որտեղ նա երկար ժամանակ ապրել է իր ընտանիքի հետ։

Տեսարժան վայրեր

Պոյի ամրոցը

• Պիրենեյան պուրակը, բարձրահարկ շենքերով կառուցապատված կենտրոնի հարավային եզրին, առաջարկում է Պիրենեյան լեռների համայնապատկերային տեսարան։
• Պոյ ամրոցը հին քաղաքի կենտրոնում հիմնադրվել է միջնադարում և Հենրիխի  IV-ի ծննդավայրն է։
• The Musée des Beaux-Arts de Pau-ն գտնվում է 1931 թվականի Արտ Դեկո ոճի շենքում։ Որպես քաղաքային թանգարան՝ այն ցուցադրում է եվրոպական կերպարվեստը՝ կենտրոնանալով 19-րդ դարի ֆրանսիական գեղանկարների վրա։
• Բեռնադոտի թանգարանը ներկայացնում է Բեռնադոտների տոհմի և Պոյում ծնված Ժան Բատիստ Բեռնադոտի, հետագայում Շվեդիայի թագավոր դարձած Կարլ XIV-ի, Հովհաննես Շվեդացու պատմությունը։

Սպորտ և միջոցառումներ

Ավտոսպորտ

Պո քաղաքը հայտնի է ավտոմոբիլային սպորտի ամենամյա միջոցառումներով։ Ինչպես Մոնակոյում և Մակաոյում, տների միջև ընթանում է նեղ փողոցային շրջան ( Circuit de Pau ):

Ֆորմուլա 1-ի տասնմեկ մրցավազք անցկացվել է մինչև 1963 թվականը, բայց դրանք հաշվի չեն առնվել աշխարհի առաջնության համար։ Դրանից հետո այստեղ մինչև 1998 թվականը տեղի են ունեցել Ֆորմուլա 2-ի մրցումները և Ֆորմուլա 3000 Եվրոպայի առաջնությունը։ Ֆորմուլա 3-ի միջազգային մրցարշավներն այս մրցարշավարանում անցկացվում են 1999 թվականից։ Պոյում ամենահաջողակ մրցարշավորդը Ջիմ Քլարկն է, ով երկու անգամ հաղթել է այստեղ անցկացված F1-ի և F2-ի մրցումներում։ 2007, 2008 և 2009 թվականներին WTCC մրցարշավներն անցկացվել են Պոյում։

Տուր դը Ֆրանս

Պիրենեյան լեռնանցքներին մոտ լինելու պատճառով Պոն շատ հաճախ դառնում է Տուր դը Ֆրանսի մրցավայր-քաղաքներից մեկը։ Մինչ այժմ քաղաքը ավելի քան 60 անգամ եղել է հեծանվաշավի նպատակակետ կամ մեկնարկային կետ։ Դրա շնորհիվ Պոն Փարիզից և Բորդոյից հետո երրորդն է զբոսաշրջիկների կողմից առավել հաճախակի այցելվող քաղաքների ցանկում։

Ձիասպորտ

Étoiles de Pau-ն ձիասպորտի ասպարեզում աշխարհի վեց կարևորագույն մրցաշարերի թվում է։

Ակումբներ

Élan Béarnais Pau-Orthez-ի հետ քաղաքը համարվում է ֆրանսիական բասկետբոլի ամենակարևոր ակումբներից մեկը։ Ընդհանուր առմամբ, թիմը ինը անգամ դարձել է Ֆրանսիայի չեմպիոն և վեց անգամ՝ գավաթակիր։ Բացի այդ, թիմը կարողացավ 1984 թվականին նվաճել Կորաչի գավաթը։

Մեկ այլ հայտնի մարզական ակումբ է Section Paloise- ը, որի ռեգբիի միության թիմը ներկայացված է Ֆրանսիայի պրոֆեսիոնալ լիգայում։

Պոյի՝ 1856 թվականին հիմնված գոլֆի ակումբը եվրոպական մայրցամաքի ամենահին գոլֆի ակումբն է։

Անվանի անձինք

• Պիեռ դը Ֆուա Կրտսեր (1449–1490), Այրեի եպիսկոպոս, Վանի եպիսկոպոս և Պալերմոյի արքեպիսկոպոս, կարդինալ
• Ժաննա Ալբրեթ (1528–1572), Նավարայի թագուհի
• Հենրիխ IV (1553–1610), Ֆրանսիայի և Նավարայի թագավոր
• Ժան-Բատիստ Բեռնադոտ (1763–1844), կամ՝ Կարլ  XIV., Հովհաննես Շվեդացի թագավոր (1818–1844)
• Գիյոմ Լատրիլ դը Լորենց (1772–1855), գեներալ
• Անրի Դաբադի (1867–1949), բնանկարիչ
• Օգյուստ Բրուն (1881–1961), վիպասան
• Պիեռ Կամի (1884–1958), գրող
• Ռենե Լեոնարդ (1889–1965), ավտոարշավորդ
• Մարգարիտ Բրոկեդիս (1893–1983), թենիսիստուհի
• Ժան Բաթմեյլ (1895–1973), ֆուտբոլիստ
• Անրի Պելիզա (1920–2001), թենիսիստ և բադմինտոնիստ
• Պիեռ Բերժե (1934–1997), փորձարար ֆիզիկոս
• Սիրիլ Գրանդե (ծն. 1942), ֆրանսիացի ավտոարշավորդ
• Ռոժե-Ժերար Շվարցենբերգ (ծն. 1943), իրավաբան, քաղաքագետ և քաղաքական գործիչ։
• Միշել Սոնյի (ծնված 1947), դաշնակահար, կոմպոզիտոր, երաժշտության մանկավարժ
• Բերտրան Կանտա (ծն. 1964), մի քանի երաժշտախմբերի երգիչ
• Օլիվիե Հեք (ծն. 1966), նետաձիգ, օլիմպիական
• Պատրիս Էստանգետ (ծն. 1973), կանոիստ և օլիմպիական
• Ստեֆան Օգե (ծն. 1974), հեծանվորդ
• Սեբաստիեն Շաբեր (ծն. 1978), ֆուտբոլային դարպասապահ
• Սեդրիկ Գրասիա (ծն. 1978), հեծանվարշավորդ
• Կամիլ դը Ֆոկոմպրետ (ծն. 1985), սնոուբորդիստ
• Ջերեմի Չարդի (ծն. 1987), թենիսիստ
• Ժան Գուբեր (ծն. 1994), հեծանվորդ
• Սառա Վալերո Ժոդար (ծնվ. 1998), ֆրանս-իսպանացի ձեռնագնդորդուհի

Քույր քաղաքներ

Պոյի քույր քաղաքներն են՝

•  Իսպանիա, Սարագոսա, 1970 թվականից
• ԱՄՆ, Մոբիլ, 1975 թվականից
•  Իտալիա, Պիստոյա, 1975 թվականից
•  Ճապոնիա, Կոֆու, 1977 թվականից
•  Պորտուգալիա, Սետուբալ, 1981 թվականից
•  Մեծ Բրիտանիա, Սուոնսի, 1982 թվականից
•  Գերմանիա, Գյոթինգեն, 1983 թվականից
•  Կոտ դ'Իվուար, Դալոա, 1984 թվականից
•  Չինաստան, Սիան, 1986 թվականից

Պատկերասրահ

• 
  Բոմոն պալատը
• 
• 
  Մարզապալատը
• 
• 
  Մարզադաշտը
• 
  Հատված ավտոմրցարշավի երթուղուց
• 
  Պատմական Գրան Պրին
• 
  Սբ. Հակոբ եկեղեցին
• 
  Սբ. Մարտեն եկեղեցին
• 
  Աստվածամոր եկեղեցին
• 
  Սբ. Հովսեփ եկեղեցին
• 
  Արդարադատության պալատը
• 
  Պիրենեյան պալատը
• 
  Դղյակ
• 
• 
  Բեարն պատմական մարզը քարտեզի վրա
• 
  Բեարնի դրոշը
• 
  XX}}
• 
  Ուիլբուր Ռայթի հուշարձանը
• 
• 
• 
• 
• 
  Նավառայի խորհրդարանը
• 
• 
  Պո-Պիրենեյներ ագլոմերացիայի վարչակազմի շենքը
• 
  Arrius ուղղաթիռի շարժիչը
• 
• 
  thumb
• 
• 
• 
  Համալսարանի տնտեսագիտական ֆակուլտետի մուտքը
• 
• 
  Պիրենեյները
• 
  Էդգար Դեգայի le bureau du coton à la Nouvelle-Orléans կտավը Պոյի գեղարվեստի թանգարանում
• 
• 
• 
• Պատկեր:Francis mer1.jpg

Գրականություն

• Die Statue Heinrichs IV. von Frankreich zu Pau. In: Illustrirte Zeitung. Nr. 37. J. J. Weber, Leipzig 9. März 1844, S. 172 (Digitalisat in der Google-Buchsuche).

Արտաքին հղումներ

• (fr) Քաղաքային խորհրդի պաշտոնական կայքէջը
• (fr) Atlas historique de Pau
• (zh) Pau's Chinese Community website
• (en)Tourist office of the City
• Պո քաղաքի կայք (ֆրանսերեն)

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պո (քաղաք)» հոդվածին։