Մասնակից:ՆարԹադ/Ավազարկղ
Թուրքիայի թուրքերենի բարբառները խմբագրել
Բարբառային գոտիներ խմբագրել
Թուրքիայի թուրքերենը նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքում խոսվող թուրքերենն է, որը այսօր ներառում է մի քանի բարբառային խմբեր, որոնք ընդգրկված են անատոլիական և ռումելիական (բալկանյան) բարբառային գոտիների մեջ։
Անատոլիական բարբառային գոտի խմբագրել
Այս տարածաշրջանում տարածված թուրքերենի բարբառների մեջ առանձնացվում են Արևելյան, Հյուսիսարևելյան և Արևմտյան բարբառախմբերը [1]։ Թուրք լեզվաբան Լեյլա Քարահանը Անատոլիայի բարբառների վերաբերյալ ընդարձակ աշխատություն ունի՝ «Անատոլիայի բարբառների դասակարգումը» խորագրով։
Անատոլիական բարբառային գոտին ընդգրկում է Թուրքիայի անատոլիական հատվածը [1]։ Ստորև ներկայացված են այս տարածաշրջանում տարածված հիմնական բարբառներն ու բարբառախմբերը։
Արևելյան խումբ խմբագրել
1-ին խումբ: Աղրըի, Վանի, Մուշի, Բիթլիսի, Բինգյոլի, Սիիրթի, Դիարբեքիրի, Մարդինի, Հաքքյարիի, Ուրֆայի ( բացի Բիրեջիքից և Հալֆեթիից), Բալուի, Օխուի բարբառները [2]։
2-րդ խումբ: Կարսի (բացի Արդահանից ու Փոսոֆից), Էրզրումի, Աշքալեի, Օվաջըքի, Նարմանի, Բասենի, Խորասանի, Հընըսի, Թեքմանի, Քարայազըի, Էրզինջանի, Թերջանի, Չայըրլըի, Քեմահի, Ռեֆահիյեի, Գյումյուշհանեի բարբառները։ [2]
3-րդ խումբ: Արդահանի, Փոսոֆի , Արդվինի, Շավշաթի, Յուսուֆելիի, Արտանուջի, Օլթուի, Թորթումի, Օլուրի, Շենքայաի, Սպերի բարբառները։ [2]
4-րդ խումբ: Քեմալիեի, Իլիչի (Էրզրում), Էլազըղի, Քեբանի, Բասքիլի, Աղինի, Թունջելիի բարբառները։ [2]
Հյուսիսարևելյան խումբ խմբագրել
1-ին խումբ: Տրապիզոնի, Քալքանդերեի, Իքիզդերեի, Գյունդողդուի, Չայելիի Բյույուքքոյի բարբառները։ [3]
2-րդ խումբ: Չայելիի, Չամլըհեմշինի, Փազարի, Արդեշենի, Ֆընդըքլըի բարբառները։ [3]
3-րդ խումբ: Արհավիի, Հոպայի, Բորչկայի, Քեմալփաշայի, Muratlı, Ortacalar, Göktaş, Camili, Meydancık, Ortaköy ağızları.[3]
Batı Grubu խմբագրել
1. Grup: Afyonkarahisar, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak, Nallıhan ağızları.[4]
2. Grup: İzmir, Sakarya ağızları.[4]
3. Grup: Bolu (Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık hariç), Zonguldak, Bartın, Kastamonu (Tosya hariç), Ovacık, Eskipazar ağızları.[4],
4. Grup: Beypazarı, Çamlıdere, Kızılcahamam, Güdül, Ayaş, Göynük, Mudurnu, Seben, Kıbrısçık, Çankırı (Ovacık, Eskipazar, Kızılırmak hariç), Tosya (Kastamonu), Boyabat, Çorum, İskilip (dağ köyleri hariç), Bayat, Kargı, Osmancık ağızları.[4]
5. Grup: Sinop (Boyabat hariç), Samsun (Havza, Ladik hariç), Ordu (Mesudiye hariç), Giresun (Şebinkarahisar ve Alucra hariç), Şalpazarı ağızları.[4]
6. Grup: Havza, Ladik, Amasya, Tokat, Sivas (Şarkışla ve Gemerek hariç), Mesudiye, Şebinkarahisar, Alucra, Malatya, Hekimhan, Arapkir ağızları.[4]
7. Grup: Tarsus, Ereğli, Konya merkez ilçesinin bazı köyleri, Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep, Adıyaman, Darende, Akçadağ, Doğanşehir, Birecik, Halfeti ağızları.[4]
8. Grup: Ankara, Haymana, Balâ, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kırıkkale, Keskin, Kalecik, Kızılırmak, Çorum (merkez ilçe ile güneyindeki ilçeler), Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Şarkışla, Gemerek, Yozgat ağızları.[4]
9. Grup: Konya (merkez ilçesinin bazı yöreleri ve Ereğli hariç), Mersin (Tarsus hariç) ağızları.[4]
Rumeli Ağız Bölgesi խմբագրել
Türkiye Türkçesinin kollarından Rumeli kolu ana ağız grupları bakımından Doğu Rumeli ve Batı Rumeli olarak ikiye ayrılır.[5] Ayrıca bu ağız yörelere göre [6] Gagavuzca ile benzer ve aynı özellikler taşımaktadır.
Batı Rumeli խմբագրել
Batı Rumeli kolunun özellikleri Gyula Németh’in “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde, 8 maddede gösterilmiştir. Sonrasında birçok çalışmada da bu madde açıklaması benimsenmiş, uygulanmıştır. Batı Rumeli sahasının coğrafi sınırları Bulgaristan’da Tuna’nın hemen güneyindeki Lom’dan doğuya doğru Vraça, Sofya, Samokov’dan doğuya doğru ilerleyip Köstendil’e uzanır. Ayrıca Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Sırbistan'da Adakale'yi uç olarak kapsar.[5] Kosova da Batı Rumeli Türkçesinin içinde yer alır.
Doğu Rumeli խմբագրել
Batı Rumeli’nin doğusunda kalan bütün alandır. Bulgaristan’da Lom, Vraça, Sofya, Samokov ve Köstendil şehirlerinin doğusundan itibaren ülkenin tamamı, Yunanistan, Makedonya’nın güney kesimleri ve Türkiye’nin Trakya’sı (Doğu Trakya) bu sahanın içindedir.
Örnek Metinler խմբագրել
Temsilî Şekiller խմբագրել
| Yazı Dili | Batı Rumeli Kuzey Makedonya-Kosova |
Doğu Rumeli Rodoplar (Bulgaristan-Yunanistan) |
Karadeniz | Güneydoğu Anadolu | Ege |
|---|---|---|---|---|---|
| gidiyorum | gideym/cideym | gityirin | kitéyrım/cideyrum | gidirem | gidiveyom |
| ağladığım kadar | agladıgım ka' | ağladığım gıda(nı) | āladuğum kadar | ağladıgım gadar | ağladığım gadā |
| görmüş | gürmiş/cürmiş | gȫmüş | körmiş | görmiş | görmüş/gȫmüş |
| güzel kız | güzel/cüzel kız | güzel gız | küzel kiz | gözel gız | güzel gız |
| ne yapacakmış? | n’yapacak imiş? | ni yapçāmış? | n'ābaçāmiş? | ne yapcahmış? | n’apıvēcēmiş? |
| yağmura mı bakıyorsun? | yagmura mi bakaysın | yağmıra mı bakyısın? | yāmora mi pakayisun? | yagmıra mı bagıyorsun | yağmıra mı bakıyoñ |
| koşacağım | koşacim/koşacagım | kaşçan | koşacağum/koşeceem | goşacağam | goşçem |
Not: Şekiller temsilîdir. Seslerde değişiklik olabilir.
- ↑ 1,0 1,1 Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 1-2.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 57-58.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 99-110.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 116-157.
- ↑ 5,0 5,1 Gyula Németh, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1981-1982, Ankara 1983, s. 119.
- ↑ Ethnologue entry for Balkan Gagauz Turkish