Թորթում, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, գավառակ Էրզրումի վիլայեթի Էրզրումի գավառում։ Գտնվում էր Էրզրումի գավառի հյուսիսարևելյան մասում՝ Թորթում գետի վրա։ Կենտրոնը Թորթում ավանն էր։

Գավառակ
Թորթում
Վարչական տարածքԱրևմտյան Հայաստան
ՎիլայեթԷրզրումի վիլայեթ
ԳավառԷրզրումի գավառ
Այլ անվանումներԹորդոմ, Թորդում, Թորթոմ, Իշխանիսիտի ձոր, Տորտում
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն52 591 մարդ (1891)
Ազգային կազմՀայեր (մինչև Մեծ եղեռնը), այլք
Կրոնական կազմՔրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)
ՏեղաբնականունԹորթումցի
Ժամային գոտիUTC+3
##Թորթումի գավառակ (Աշխարհ)
Red pog.png

Գավառակն իր տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է Տայք աշխարհի Ազորդացփոր և Ոքաղե գավառներին։

ԱշխարհագրությունԽմբագրել

Գավառակը գտնվում էր Թորթում գետի ու նրա վտակների ճյուղավորումների ավազանում և սահմանափակված էր Կարգաբազար ու Սևրի լեռնաշղթաների միջև գտնվող Թորթումի գոգավորությունով, որն ուներ 70 կմ երկարություն և 12-35 կմ լայնություն։

Թորթումի տարածքը լեռնային է՝ շրջապատված անտառներով։ Թորթում գետի միջին հոսանքի շրջանում ժամանակին ձևավորվել է Թորթումի լիճը։ Լճակի հյուսիսում գետն արտահոսում է և գոյացնում է ջրվեժ։ Թորթումի ջրվեժն ունի 70 մետր բարձրություն, իսկ նրանից թափվող ջրի շառաչյունը լսելի է 20 կմ հեռավորության վրա։

ՊատմությունԽմբագրել

Թուրքիայի հայահալած քաղաքականությունից զերծ չի մնացել նաև Թորթումի գավառը։ XIX դարում գավառակի հայ բնակչության զգալի մասը իսլամ է ընդունել։ 1915 թվականի Մեծ Եղեռնի ժամանակ գավառակը հայազրկվեց։

ԲնակչությունԽմբագրել

Ռուսական աղբյուրների համաձայն 1870-ական թվականներին Թորթումն ուներ 31 գյուղ՝ 16 722 բնակչով։ Ըստ Վ. Քիների 1891 թվականին ուներ 52 591 բնակիչ, որից 50 244-ը մուսուլմաններ։

ՏնտեսությունԽմբագրել

Բնակչության հիմնական զբաղմունքը այգեգործություն, անասնապահությունն ու երկրագործությունն էր։ Հացահատիկի մշակություն գրեթե չկար, քանի որ տարածքը գրեթե զուրկ էր հարթ և ընդարձակ դաշտերից։ Ձորահովիտներում և նախալեռներում տարածված էր այգեգործությունն ու պտղաբուծությունը։ Մշակում էին տանձի և խնձորի (սպտիակ և կարմրավուն գույնի) ամենաընտիր տեսակները, բալ, կեռաս, ծիրան, դեղձ, սալոր, թութ, ընկույզ։ Մրգերի մեծամասնությունը վաճառվում էր գավառակի մեջ։

Մշակում էին նաև բրինձ և բամբակ։ Անասնապահները պահում էին մանր և խոշոր եղջերավոր անասուններ։ Ըստ ոչ լրիվ տվյալների 1890-ական թվականներին գավառակն ուներ 21 618 խոշոր և 72 087 մանր եղջերավոր անասուններ։

Պար և Ռաբատ գյուղերում արդյունահանվում էր կերակրի աղ։

Պատմամշակութային կառույցներԽմբագրել

Թորթումը հարուստ է պատմական հուշարձաններով, որոնցից ամենանշանավորը Թորթումի բերդն է։

Վարչական բաժանումԽմբագրել

1909 թվականին ուներ 13 նահիրե (գյուղախումբ)։ Գավառակն ուներ 73 գյուղ, որից 13-ը հայաբնակ էին։ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի նախօրյակին գավառակն ուներ 11 հայաբնակ գյուղ՝ 3000 բնակչով։

Հայաբնակ գյուղերն էին.[1]

  • Ապռնես
  • Գորքեր
  • Խախու
  • Խոզբրիկ
  • Կոչանս,
  • Նորշոն
  • Շիփեք
  • Ռաբատ
  • Վախիկանս
  • Քարնկոս
  • Քցխա

ԱղբյուրներԽմբագրել

  • «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն

Տես նաևԽմբագրել

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 2, էջ 476
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 206