Թորթումի գավառակ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թորթում (այլ կիրառումներ)
Թորթում, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, գավառակ Էրզրումի վիլայեթի Էրզրումի գավառում։ Գտնվում էր Էրզրումի գավառի հյուսիսարևելյան մասում՝ Թորթում գետի վրա։ Կենտրոնը Թորթում ավանն էր։
| Գավառակ | ||
|---|---|---|
| Թորթում | ||
| Վարչական տարածք | Արևմտյան Հայաստան | |
| Վիլայեթ | Էրզրումի վիլայեթ | |
| Գավառ | Էրզրումի գավառ | |
| Այլ անվանումներ | Թորդոմ, Թորդում, Թորթոմ, Իշխանիսիտի ձոր, Տորտում | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 52 591 մարդ (1891) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը), այլք | |
| Կրոնական կազմ | Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը) | |
| Տեղաբնականուն | Թորթումցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+3 | |
| ||
Գավառակն իր տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է Տայք աշխարհի Ազորդացփոր և Ոքաղե գավառներին։
Աշխարհագրություն
խմբագրելԳավառակը գտնվում էր Թորթում գետի ու նրա վտակների ճյուղավորումների ավազանում և սահմանափակված էր Կարգաբազար ու Սևրի լեռնաշղթաների միջև գտնվող Թորթումի գոգավորությունով, որն ուներ 70 կմ երկարություն և 12-35 կմ լայնություն։
Թորթումի տարածքը լեռնային է՝ շրջապատված անտառներով։ Թորթում գետի միջին հոսանքի շրջանում ժամանակին ձևավորվել է Թորթումի լիճը։ Լճակի հյուսիսում գետն արտահոսում է և գոյացնում է ջրվեժ։ Թորթումի ջրվեժն ունի 70 մետր բարձրություն, իսկ նրանից թափվող ջրի շառաչյունը լսելի է 20 կմ հեռավորության վրա։
Պատմություն
խմբագրելԹուրքիայի հայահալած քաղաքականությունից զերծ չի մնացել նաև Թորթումի գավառը։ XIX դարում գավառակի հայ բնակչության զգալի մասը իսլամ է ընդունել։ 1915 թվականի Մեծ Եղեռնի ժամանակ գավառակը հայազրկվեց։
Բնակչություն
խմբագրելՌուսական աղբյուրների համաձայն 1870-ական թվականներին Թորթումն ուներ 31 գյուղ՝ 16 722 բնակչով։ Ըստ Վ. Քիների 1891 թվականին ուներ 52 591 բնակիչ, որից 50 244-ը մուսուլմաններ։
Տնտեսություն
խմբագրելԲնակչության հիմնական զբաղմունքը այգեգործություն, անասնապահությունն ու երկրագործությունն էր։ Հացահատիկի մշակություն գրեթե չկար, քանի որ տարածքը գրեթե զուրկ էր հարթ և ընդարձակ դաշտերից։ Ձորահովիտներում և նախալեռներում տարածված էր այգեգործությունն ու պտղաբուծությունը։ Մշակում էին տանձի և խնձորի (սպտիակ և կարմրավուն գույնի) ամենաընտիր տեսակները, բալ, կեռաս, ծիրան, դեղձ, սալոր, թութ, ընկույզ։ Մրգերի մեծամասնությունը վաճառվում էր գավառակի մեջ։
Մշակում էին նաև բրինձ և բամբակ։ Անասնապահները պահում էին մանր և խոշոր եղջերավոր անասուններ։ Ըստ ոչ լրիվ տվյալների 1890-ական թվականներին գավառակն ուներ 21 618 խոշոր և 72 087 մանր եղջերավոր անասուններ։
Պար և Ռաբատ գյուղերում արդյունահանվում էր կերակրի աղ։
Պատմամշակութային կառույցներ
խմբագրելԹորթումը հարուստ է պատմական հուշարձաններով, որոնցից ամենանշանավորը Թորթում բերդն է։
Վարչական բաժանում
խմբագրել1909 թվականին ուներ 13 նահիրե (գյուղախումբ)։ Գավառակն ուներ 73 գյուղ, որից 13-ը հայաբնակ էին։ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի նախօրյակին գավառակն ուներ 11 հայաբնակ գյուղ՝ 3000 բնակչով։
Հայաբնակ գյուղերն էին.[1]
| № | գյուղեր | բնակչություն |
|---|---|---|
| 1 | Ապռնես | 280 |
| 2 | Գորքեր | 89 |
| 3 | Խախու | 467 |
| 4 | Խասպերիկ | 104 |
| 5 | Կոչանս | 176 |
| 6 | Նորշեն | 300 |
| 7 | Շիփեք | 250 |
| 8 | Ռաբատ | 95 |
| 9 | Վախթիկանս | 80 |
| 10 | Քրընկոց | 60 |
| 11 | Քցխա | 800 |
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 2, էջ 476
Աղբյուրներ
խմբագրել- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 206)։ 
|