Արտանուջ

Արտանուջ (թուրքերեն՝ Ardanuç), քաղաք և շրջան Թուրքիայի Հանրապետության Արդվինի մարզի կազմում։

Քաղաք
Արտանուջ
թուրքերեն՝ Ardanuç
Երկիր	Թուրքիա
Տարածաշրջան	Արևմտյան ՀայաստանԱրևելյան Անատոլիա
Մարզ	Արդվին
Համայնք	Արդվինի մարզ, Կարսի մարզ և Kars Eyalet?
Քաղաքապետ	Մեհմեթ Ուղուր Արսլան
Մակերես	969 կմ2 կմ²
ԲԾՄ	558 մ մ
Պաշտոնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն	շրջան 11․406 քաղաք 6,332 գյուղեր 5,074 մարդ (2012)
Կրոնական կազմ	մուսուլմաններ
Ժամային գոտի	UTC+2, ամառը UTC+3
Հեռախոսային կոդ	(+90) 466
Փոստային ինդեքս	08300
Փոստային դասիչ	08300
Ավտոմոբիլային կոդ	08
Պաշտոնական կայք	ardanuc.bel.tr
Արտանուջ (Թուրքիա)
Արտանուջ Վիքիպահեստում

Անվանում

Արտանուջը հիշատակվում է իր անվան մի քանի տարբերակներով՝ Արտանույշ, Արտանուչ, Արտանուշ, ինչպես նաև թուրքական Էրդենուջ աղավաղված ձևով։ Թուրքերը պաշտոնապես այն այժմ կոչում են Արդանուչ։ Ըստ ավանդության, այստեղ է թաղված ինչ-որ թագավորի դուստր Արտանուշը կամ Վարդանուշը, որի անունով էլ իբր կոչվել է քաղաքը։

Աշխարհագրություն

Գտնվում է Ճորոխ գետի աջակողմյան վտակ Արտանուշ գետի ձախ եզրին, Արդվին քաղաքից 21—22 կմ հարավ-արևելք, լեռան զառիվայրում։ Բնականից ունի ամուր դիրք՝ պատած է ժայռերով, որն ավելի անմատչելի է դարձվել պաշտպանական ամրակուռ պարիսպներով։ Ջրառատ, մեղմ կլիմայով ու առողջարար օդով քաղաք է։

Պատմություն

Հնում Արտանուջը մտնում էր Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Կաղարջք գավառի մեջ և համարվում էր վերջինիս կենտրոնը։ Թուրքական վարչական բաժանմամբ նախկինում Չըլդըրի կամ Ախալցխայի փաշայության Արտանուջի գավառակի կենտրոնն էր։

Ըստ Սեն Մարտենի, Արտանուջը այն նույնացնում է Ղազար Փարպեցռւ հիշատակած Ողջնհազ գյուղին, որտեղ V դարում, Վարդանանց պատերազմի ժամանակ, զոհվել ու թաղվել է Վարդանի եղբայրը՝ Հմայակ Մամիկոնյանը։ Պատկանում էր Բագրատունիներին։ VII դարում նվաճել ու ավերել է արաբական ոստիկան (էմիր) Մրվանը, բայց շատ չանցած Աշոտ Կյուրոպաղատը այն նորից հետ է վերցրել։ IX—XI դարերում այն առևտրական ճանապարհներով կապված էր Վրաստանի, Աբխազիայի, Տրապիզոնի, Բյուզանդիայի և Անի-Շիրակի թագավորության կենտրոնների հետ։ XI դարում Արտանուջը Բագրատունիների այն ճյուղի բնակատեղին էր, որը հետո հաստատվեց Վրաց գահի վրա։ Այդ ժամանակներում Արտանուջը սովորական բերդ էր, որի մասին հիշատակություն ունի Կոստանդին Ծիրանածինը (905—958 թթ.)։ Նրա բերդ լինելու վերաբերյալ տեղեկություններ է հաղորդում նաև թուրք պատմագիր Քյաթիբ Չելեբին, բայց ավանդությամբ և զրույցներով զուգորդված, որ դրանք դարձնում են քիչ արժանահավատ։ Հետագայռւմ Արտանուջը մտնում էր վրաց Բագրատունիների թագավորության, իսկ XVI դարից՝ Օսմանյան պետության կազմի մեջ։

1878 — 1921 թթ., Ռուսական կայսրության տիրապետության ժամանակ, մտնում էր Բաթումի մարզի Արդվինի օկրուգի մեջ։ Արտանուջը նաև Հայ Առաքելական եկեղեցու հոգևոր թեմի կենտրոն էր։

Բնակչություն

Արտանուջը սակավամարդ քաղաք էր։ XIX դարի վերջերին ուներ 1000 բնակիչ, որից 960—ը հայեր, իսկ մնացածը՝ թուրքեր, 1907 թ.՝ 1214 բնակիչ, մեծագույն մասը՝ դարձյալ հայեր։

Բնակչությունը զբաղվում էր արվեստներով, առևտով և նաև գյուղատնտեսությամբ։ Կարևոր դեր էր խաղում հատկապես խաղողագործությունը։ Արտանուջը արտահանում էր ընտիր գինի, որը մեծ համբավ ուներ զանազան շուկաներում։ Արհեստներից տարածված էին դերձակությունը, ներկարարությունը, կոշկակարությունը, դարբնությունը, ասեղնագործությունը, կերպասագործությունը, մետաքսագործությունը։ Բավական աշխույժ բնույթ ուներ նրա ներքին ու արտաքին առևտուրը։ Գինուց բացի, արտահանում էր մորթիներ, բուրդ և այլ ապրանքներ։ Մեծ Եղեռնի ժամանակ տեղի հայ բնակչության 1276 մարդ սպանվել է, մնացածից հաջողվել է փախչել, գաղթելով այլ երկրներ։

Ներկայում քաղաքում բնակվում է 6,332 մարդ (2012), քրդեր և թուրքեր։

Արտաքին հղումներ

• Քաղաքի պաշտոնական կայք Արխիվացված 2014-08-13 Wayback Machine(թուրքերեն)
• Շրջանի պաշտոնական կայք Արխիվացված 2004-08-31 Wayback Machine(թուրքերեն)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 134)։